Tijd voor nieuwe politiek en nieuwe gezichten
Feiten &Meningen
DINSDAG 24 NOVEMBER 1992
1 Bezem moet door binnenlands bestuur Regering moet weer regeren
De bezem moet drastisch door
politiek Den Haag. Dat is een
van de opvattingen die prof.dr.
W.S.P. Fortuyn ventileert in
zijn vandaag verschijnende
boek 'Aan het volk van Neder
land'. Onderstaand een ver
korte versie van zijn betoog.
'Aan het volk van Nederland'
verschijnt bij uitgeverij Con
tact in Amsterdam en kost
24,90. Fortuyn is onder meer
buitengewoon hoogleraar aan
de Rotterdamse Erasmus Uni
versiteit en medewerker van
deze krant.
Er zetelt een dwerg aan het hoofd van het ministerie van
binnenlandse zaken, terwijl we een Thorbecke van node
hebben. Over binnenlands bestuur wordt op dat departe
ment op een uiterst beperkte en rigide manier nage
dacht.
ROTTERDAM PIM FORTUYN
MEDEWERKER
Inmiddels zijn daar de nota's
Besturen op niveau I en II uitge
bracht. In onnavolgbaar ambte
lijk jargon BON I en II gedoopt.
In deze nota's wordt Nederland
opgedeeld in een groot aantal
regio's en wordt er ook nog wat
aan de provincies geknutseld.
Het woord Europa treft u er niet
of nauwelijks in aan, laat staan
dat de Europese eenwording in
het kader van de Europese Ge
meenschap het vertrekpunt is
om op een nieuwe manier naar
het binnenlandse bestuur te kij
ken.
Integendeel men is daar ziende
blind en heeft absoluut niet in
de gaten dat we op de drempel
staan van een nieuwe tiid,
waarin we niet meer zullen
spreken van lagere en hogere
overheden, waarin landsgren
zen in de grensgebieden zeer
diffuus zullen worden en waarin
de regio zich steeds meer zal in
spannen om een Europese
component te verwerven ten
einde mee te kunnen spelen op
Europese schaal. Neen, op Bin
nenlandse Zaken denkt men
'het zal zo n vaart niet lopen' en
gaat men door met het ontwer
pen van een voor een ieder gel
dende blauwdruk, waarin de
glansrol uiteraard is weggelegd
voor de hogere overheid: het
ministerie van binnenlandse za
ken. Welnu, zo zal het niet gaan,
dus berg maar op die spullen en
begin opnieuw.
Uitgangspunt vooreen nieuwe
opzet van het binnenlandse be
stuur zal de erkenning moeten
zijn dat Nederland in toene
mende mate slechts zal kunnen
functioneren binnen een Eu
ropese setting, zowel econo
misch, politiek als cultureel. De
ze erkenning heeft vergaande
consequenties voor de inrich
ting van het binnenlandse be
stuur en de positie van het de
partement van binnenlandse
zaken daarin.
•fc
De bevoegdhedenverdeling tus
sen Brussel en 's-Gravenhage
vooronderstelt een krachtig lo
kaal bestuur. Zonder dat is zo
wel Brussel als 's-Gravenhage
krachteloos en dat in toene
mende mate. Ik stel voor het
probleem van de versnipperd-
heid en de somtijds daarmee
samenhangende gebrekkige be
sluitvorming en het tekort aan
daadkracht, als volgt op te los
sen. We schaffen de provincies
af. Daarvoor in de plaats komen
zeer krachtige Euregiobesturen
die op strategisch niveau over
veel meer bevoegdheden be
schikken dan de huidige pro
vincies. Het land wordt daartoe
opgedeeld in vijf Euregio's:
1De Euregio Noord-Neder
land, omvattende de huidige
provincies Friesland, Groningen
en Drenthe alsmede de Noord
oostpolder:
2. De Euregio Midden Neder
land, omvattende de provincies
Gelderland en Overijssel en
Oostelijk Flevoland;
3. De Euregio Zuid-Nederland,
omvattend de provincies Lim
burg en Brabant tot vlak voor
Breda;
4. De Euregio Noordelijke
Randstad, omvattend de pro
vincies Noord-Holland en
Utrecht en Zuid-Holland tot
iets voorbij Leiden, alsmede
Zuidelijk Flevoland en wellicht
straks de Markerwaard;
5. De Euregio Zuidelijke Rand
stad, omvattend de rest van de
provincie Zuid-Holland, de pro
vincie Zeeland, Breda en het
deel van de provincie Brabant
ten westen van Breda. De Moer
dijk behoort dus zonder meer
tot de Euregio Zuidelijke Rand
stad. Daarnaast houdt deze Eu
regio uitdrukkelijk de mogelijk
heid open dat Antwerpen op
termijn toetreedt.
De bevolking der Euregio kiest
rechtstreeks het haar vertegen
woordigende orgaan, dat uit
zijn midden een dagelijks be
stuur vormt. De voorzitter van
het dagelijks bestuur der Eure
gio en van de vergadering der
volksafgevaardigden wordt
rechtstreeks door de Euregiona-
le bevolking gekozen. De te kie
zen functionaris draagt de titel
van gouverneur.
Om de flexiliteit van het bin
nenlands bestuur te optimalise
ren, heeft men binnen de Eure
gio de bevoegdheid om regio's
in te stellen. Regio's kunnen Eu-
regi o-grensoverschrijdend van
aard zijn. In dat geval wordt
daartoe besloten door de bestu
ren van de Euregio's die dat
aangaat. Deze vorm van be
stuur leent zich uiteraard ook
uitstekend voor regio's die
landsgrenzen overschrijden. De
bevoegdheidverdeling vindt
plaats op basis van het beginsel
der subsidiariteit en impliceert
een overheveling van bevoegd
heden van Euregionaal en ge
meentelijk niveau naar dat van
de betreffende regio. Het verte
genwoordigende orgaan der re
gio wordt rechtstreeks door de
bevolking gekozen. Zij kiezen
uit hun midden een dagelijks
bestuur. De voorzitter van dit
dagelijks bestuur, die tevens
De kleurenrijkdom van Van Agt en Den Uyl heeft plaatsgemaakt voor de
voorzitter is van de vertegen
woordigende vergadering,
wordt rechtstreeks door de be
volking gekozen en draagt de ti
tel van stadhouder.
De kleinste bestuurlijke eenheid
ten slotte is de gemeente. Er
wordt naar gestreefd de ge
meente niet veel groter te doen
zijn dan 20.000 inwoners. Vele
reeds opgeheven gemeenten
kunnen opnieuw worden inge
steld. Op dit niveau gaat het er
niet zozeer om parlementje te
spelen, maar om een zo recht
streeks mogelijke vertegen
woordiging van de bevolking.
Vandaar dat de eenheden zo
klein als mogelijk dienen te zijn,
om dat rechtstreekse contact
ook daadwerkelijk te waarbor
gen.
Het spreekt voor zich dat in de
ze kleine eenheden de dingen
gebeuren die dicht aangedrukt
liggen tegen het dagelijkse leven
van de burger. De zaken van
strategisch belang worden ge
daan op het niveau van de regio
of de Euregio. Uiteraard wordt
ook de gemeenteraad recht
streeks gekozen, evenals de bur
gemeester. Het dagelijks be
stuur der gemeente en de bur
gemeester krijgen een onkos
tenvergoeding die gerelateerd is
aan de omvang van de gemeen
te. Dat zal er in veel gevallen toe
leiden dat dagelijks bestuur en
burgemeester in het dagelijks
leven ook nog een andere be
trekking hebben en dus slechts
parttime bestuurders zijn. Op
dit niveau een uitstekende zaak.
Dat houdt de functionarissen
dicht bij het volk en dat is pre
cies de bedoeling. De dagelijks
bestuurders op het niveau van
de regio en de Euregio zijn ui
teraard fulltime functionarissen,
zoals dat ook geldt voor de gou
verneur en de stadhouder.
Het is duidelijk, het betreft hier
slechts een grand design, om de
gedachten te bepalen. Het uit
werken van een concreet plan
langs boven aangegeven lijnen
een intelligente handigerd is
dan een politicus van formaat.
Over enige jaren zal niemand
hem zich meer herinneren. De
verguisde Den Uyl daarentegen
zal in dé herinnering blijven
voortleven als de man van de
spreiding van kennis, inkomen
en macht, van de vier hervor
mingsvoorstellen en als de pre
mier die de politiek bracht waar
hij thuishoort: op straat!
Een goede intellectueel dient te
beschikken over ten minste drie
eigenschappen: helderheid in
zijn wijze van uitdrukken, visie
en de moed om de waarheid
niet alleen te denken maar ook
te zeggen. Lubbers heeft daar
weinig van in huis, terwijl een
politicus die zijn land door een
gecompliceerde situatie wil lei
den daar wel wat van in huis
mag hebben. Het is jammer dat
hij er na zijn eerste kabinet niet
mee is opgehouden. Dat was
beter voor hem en voor het land
geweest.
Bezien tegen de achtergrond
van de vraagstukken waarvoor
we staan, mogen we spreken
van een grote sof. Een sof die
zich vooral verraadt in de gebe
zigde taal, waarvan George Or
well zo treffend heeft gezegd dat
de corruptie van de taal wijst op
politiek nihilisme. Anders ge
zegd: op een grote mate van
richting-en beginselloosheid
van de politiek. Er zijn geen
maatstaven meer waaraan de
politiek gemeten kan worden.
Zij ontaardt daardoor in vol
strekt richtingloos pragmatis
me, zo men wil opportunisme.
We zijn daar in de residentie in
middels dag in dag uit getuige
van. Het heeft zich verspreid als
een olievlek.
Er is nog maar een enkele poli
ticus die denkt en op basis
daarvan zegt wat hij vindt; en
dat niet alleen, maar zich ook
zo duidelijk en helder mogelijk
tracht uit te drukken. Als je
mensen als Lubbers, Van den
Broek en Ter Beek voor TV
kleurloze pragmaticus.
foto archief
Prof. dr. W.S.P Fortuyn.
foto united photos de boer
'Een dwerg aan het hoofd van het ministerie van binnenlandse zaken.' len Dales op bezoek bij de Haarlemse brandweer.
foto united photos de boer
hoort orakelen begrijp je als
toch enigszins geletterd mens
nauwelijks waar ze het over
hebben. De modale kijker heeft
inmiddels al lang afgehaakt. En
toch moet het anders, want in
grijpende moderniseringen van
politiek, economie en samenle
ving behoeven een breed draag
vlak. Zullen dus gecommuni
ceerd moeten worden op een
heldere manier. Het is tijd voor
een andere politiek, maar voor
al ook voor andere, niet-Haagse
gezichten!
■fc -fc
In dit licht bezien wil ik pleiten
voor een zakenkabinet met een
losse parlementaire binding.
Een kabinet bevolkt door men
sen die hun sporen op het ge
bied van het moderniseren
ruimschoots hebben verdiend.
Een kabinet van heldere, crea
tieve en vooral ook moedige
Dit kabinet bestaat uit ten min
ste negen en ten hoogste elf
personen. De ministers in het
kabinet zijn geen hoofden meer
van departementen maar behe
ren een aandachtsgebied. Naast
het aandachtsgebied waar zij de
eerste verantwoordelijkheid
voor dragen, hebben zij een
aandachtsgebied waarvoor zij
tweede verantwoordelijke zijn.
Dit is liefst een niet aanpalend
gebied, maar ver verwijderd van
het hoofdaandachtsgebied. Op
die manier houden we het fris
en krijgt de eerst verantwoorde
lijke ook binnen het kabinet
voldoende en gestructureerd te
genspel.
Het kabinet zetelt bij elkaar in
een regeringsgebouw. Ministers
verblijven dus niet op departe
menten maar verblijven in de
regeringszetel, alwaar zij wor
den bijgestaan door een kleine
persoonlijke staf. Deze staf wij
zen ze zelf aan bij hun aantre
den en hij verdwijnt weer bij
hun aftreden.
Aan het hoofd van een departe
ment, in mijn visie van binnen
lands bestuur niet groter dan
driehonderd hoog geclassifi
ceerde ambtenaren, staat een
zakelijk en een politiek direc
teur. De politiek directeur valt
direct onder de minister die het
aandachtsgebied waarin het de
partement valt bestiert. De za
kelijk directeur is voor de uit
voering van het beleid afhanke
lijk van de aanwijzingen ter za
ke van de politiek directeur.
De politiek directeur krijgt de ti
tel van staatssecretaris en ver
dwijnt op het moment dat de
minister verdwijnt. De staatsse
cretaris nieuwe stijl is echter
geen zelfstandige politieke
functionaris. Hij lijkt een beetje
op zijn evenknie in de Verenig
de Staten van Noord-Amerika.
De staatssecretaris nieuwe stijl
verschijnt nimmer in het parle
ment zonder een minister aan
zijn zijde. Dat kan zijn de eerst
verantwoordelijke of de tweede
verantwoordelijke minister. De
staatssecretaris heeft in het par
lementaire debat slechts een
toelichtende rol, de politieke rol
wordt enkel en alleen door zijn
minister gespeeld.
Binnen de aandachtsgebieden
worden probleemclusters ge
maakt op basis van politieke
keuzen en besluitvorming. Deze
probleemclusters worden aan
gestuurd door een project
manager, die direct onder de
verantwoordelijke minister valt
en daaraan ook rechtstreeks
rapporteert. Dit is het flexibele
stuk van het politieke bestuur.
Probleemclusters kunnen tel
kens opnieuw worden gedefini
eerd en door een projectmana
ger worden gerund. Probleem
clusters zijn dus per definitie tij
delijk van aard.
De departementen nieuwe stijl
vormen de meer stabiele seg
menten van het politieke be
stuur. Indien een minister dat
nuttig oordeelt, kan zich in zijn
verkeer met het parlement laten
vergezellen door een of meer
van zijn projectmanagers. Er
dient overigens nauwlettend op
te worden toegezien dat de be-
staffing van de projectmanager
zeer beperkt blijft. Het is nu
juist zijn taak om de stabiele
segmenten van het politieke be
stuur, de departementen, zover
te krijgen dat ze ge7amenlijk en
op elkaar afgestemd het pro
bleem te lijf gaat. Het is geens
zins de bedoeling dat de pro
jectstaf van de projectmanager
ook het op te lossen probleem
gaat oplossen.
Dit kabinet nieuwe stijl gaat
echt regeren op hoofdlijnen en
vooral in een Europees kader en
in nauw overleg met Brussel.
Immers, een flink deel van de
uitvoerende taken wordt over
gedragen aan de in te stellen
Euregio's. De landsregering kan
zich dan volledig concentreren
op de taken die niet op Euregio-
-niveau kunnen worden afge
wikkeld, op de taken die samen
werking tussen Euregio's verei
sen danwel een grand design
behoeven.
De regering wordt het hart van
de strategische beleidsvorming
in dit land. Een centrum van
creativiteit, nieuwe ideeën en
vooral inspiratie. Er zal in de
eerste plaats worden geregeerd
door te overtuigen. Iets opleg
gen functioneert slechts als
sluitstuk. Er zal dus in eerste in
stantie een collegiale omgang
zijn met de Euregionale bestu
ren. De regering zal daarin alle
voormelde taken inbrengen en
zonodig wijzen op tekortkomin
gen en kortzichtigheid van het
Euregionale bestuur. Zoals het
Euregionale bestuur in de gele
genheid is om de volledige aan
dacht van de regering te krijgen
voor die vraagstukken die ze
niet alleen afkan.
Al deze hervormingsvoorstellen
hebben slechts één doel: het
herstel van de regiefunctie van
de politiek. Het is haar taak bij
uitnemendheid om mensen,
ondernemingen, instellingen en
organisaties bijeen te brengen
wanneer dat nodig is om iets
van algemeen belang te realise
ren. Die regiefunctie is in dis
krediet geraakt, terwijl we hem
heel hard nodig hebben ten be
hoeve van de modernisering
van ons land op tal van gebie
den. De markt, mensen, instel
lingen, bedrijven en organisa
ties kunnen van alles, behalve
boven zichzelf uitstijgen en ge
meenschappelijke belangen en
doelen formuleren. Dat gaat ui
terst moeizaam en daar ligt pre
cies de taak van de politiek: de
formulering en de behartiging
van datgene wat zij ziet als het
algemeen belang. Daarover de
regie voeren dat is haar taak.
Dat deze regievoering niet kan
zonder publiek debat is in onze
geëmancipeerde en geïndividu
aliseerde samenleving evident.
Daarom is de taak van de poli
tiek niet alleen om te regisseren
en te besturen, maar vooral ook
om het publieke debat te inspi
reren en te organiseren en de
agenda daarvoor aan te reiken.
Deze functie gun ik ons land en
de politiek van harte. Dan ko
men die andere gezichten van
zelf.
De Tweede Kamer in een periode dat er In de politiek nog wel wat te beleven viel. foto archief
vergt nog veel
denkwerk. Maar ik
ben dan ook geen
Thorbecke, doch
slechts een eenvou
dig socioloog te
Rotterdam en voel
me deswege van
deze plicht onthe
ven.
Hier is de Radio
nieuwsdienst ANP
met een kort bulle
tin. Het kabinet-
Lubbers vergadert
nog steeds over het
inkomensplaatje
voor 1993. Het ka
binet streeft er naar
de koopkracht voor
de minima te be
houden. De coali
tiepartijen zijn el
kaar tot op enkele
tienden van pro
centen genaderd. De strijdende
partijen in Bosnie-Hercegovina
hebben vandaag wederom het
vliegveld van Sarajevo onder
vuur genomen. De bevelhebber
van de VN heeft daarop tijdelijk
de voedselvluchten gestaakt.
Dit is politiek van Europese snit
op zijn Hollands. De wereld
staat een paar honderd kilome
ter verderop in brand en het ka
binet vergadert dagen achter
een over een verschil van me
ning over enkele tienden van
procenten. En dit is zomaar een
nieuwsbulletin, het kost niet de
minste moeite er een groot aan
tal van dezelfde strekking uit de
mouw te schudden.
Het tekent de Nederlandse poli
tiek als de politiek van de kleine
vraagstukken. We hebben geen
grote politieke denkers. De Ne
derlandse minister-president
houdt geen richtinggevende re
devoering in het parlement op
het moment dat de Muur valt of
de Golfoorlog een feit is. Hij
houdt ook geen grote redevoe
ring over het Verdrag van Maas
tricht om het in zijn omgeving,
mondiaal en Europees, te plaat
sen. Het parlement is de plek
voor deze kleine politiek, be
volkt door kleine politici die
schitteren in hun dossier- res
pectievelijk detailkennis, maar
wie het aan elk inzicht in grote
re samenhangende verbanden
ontbreekt.
Dossierkennis is uitgegroeid tot
de maatstaf om een politicus
aan te meten. Aan de top staat
op dit punt Lubbers, die daar
om uitvoerig wordt geroemd en
geprezen door zijn collega's,
maar ook door de buitenge
woon serviele en weinig origi
nele parlementaire pers.
Het zou onnederlands zijn om
eens een grote gedachte te heb
ben, om iets eens in een wijder
perspectief te plaatsen. Dat la
ten we liever over aan de grote
re volken, met name aan de
Fransen. En inderdaad, het
heeft iets met onze volksaard te
maken. Het doe maar gewoon
dan doe je gek genoeg is typisch
Nederlands. We zijn een volk
van nuchtere pragmatici, met
weliswaar een verborgen hang
naar sentimentali
teit, maar die wordt
gemakkelijk wegge
drukt achter spot en
geringschatting. Ide
alist of romanticus
zijn is beslist geen
aanbeveling. En de
filosofie die hier be
dreven wordt is
meestal een vorm
van gerationaliseer
de theologie. De cul
turele voedingsbo
dem voor het spre
ken en denken in
termen van een
grand design is dus
in dit land nagenoeg
afwezig.
Toch zullen we aan
de creativiteit meer
ruimte hebben te
geven ook in de poli
tiek op straffe van
marginalisering van
onze economische,
politieke en culturele positie in
net zich verenigende Europa.
Creativiteit behoeft een kader
en dat is het grand design, een
omschrijving van de contouren
waarbinnen en waarheen de
creatieve energie zich dient te
bewegen. Dat vereist een ander
soort politicus, minder bestuur
der, minder dossierkenner,
maar meer denker en fantasie
rijker en emotioneler ook.
Kortom een betrekkelijk volle
dig, ervaren en ook in emotio
neel opzicht volgroeid mens.
Ik wil niet beweren dat het
vroeger allemaal beter was,
maar met de komst van Lub
bers is het wel de dood in de
pot geworden. Na de kleuren
rijkdom van een Den Uyl, een
Van Mierlo, Wiegel en Van Agt,
kwam de kleurloze pragmaticus
orde op zaken stellen. Aanvan
kelijk met weerzin en later met
enig enthousiasme binnen ge
haald als de Macher.
Na drie kabinetten vallen de re
sultaten intussen behoorlijk te
gen. Het kabinet voert nog
steeds dezelfde bezuinigingsdis
cussies en van nieuw beleid uit
gedragen met enthousiasme en
elan valt weinig te bespeuren.
Het kabinet-Lubbers/Kok is zo
ongelofelijk saai en degelijk dat
het niemand inspireert, zelfs
niet tot afkeer van het clubje dat
het land tracht te regeren.
Lubbers is ook de man van de
taalverloedering in de politiek,
waarin niets meer is wat het
zegt te zijn. Zijn toverformules
zijn onhelder, naar men zegt
bewust bijna jezuïtisch onhel
der, en geven daardoor volop
aanleiding tot misverstand en
iaten betrokkenen in de waan
dat ze allemaal gelijk hebben.
Ondertussen kan hij zijn gang
gaan.
Welke gang? We weten het niet.
Na al die jaren zou ik beslist
niet weten waar deze man voor
staat, wat hij wil bereiken en
waarom hij het allemaal doet.
Er is gewezen op zijn sfinxach
tig karakter. Ik begin steeds va
ker te denken dat hij het zelf ge
woon niet weet. Dat zijn intel
lect en creativiteit zwaar over
schat worden en dat hij meer
Premier Lubbers. 'Zijn
toverformules zijn
onhelder, geven aan
leidingtot misver
stand en laten be
trokkenen In de waan
dat ze allemaal gelijk
hebben.'
foto
gpd monique baan
