Havel zet zich
over frisse
tegenzin heen
De ministers verkopen het tafelzilver
Aborigines moeten lot
in eigen hand nemen
Feiten &Meningen
VRIJDAG 20 NOVEMBER 1992
'Bepaalde waarden waan'oor ik kan vechten
„Een land heeft opgehouden te bestaan. Daarvan was ik
de laatste president. Nu ben ik kandidaat om de eerste
president te worden van een nieuwe staat." De voormali
ge Tsjechoslowaakse president, Vaclav Havel, was dins
dag in een melancholieke bui. Hij heeft bekendgemaakt
dat hij van plan is zich volgend jaar kandidaat te stellen
als Tsjechisch president, wanneer de 'fluwelen echtschei
ding' van Tsjecho-Slowakije is voltooid.
PRAAG STEVE CRAWSHAW
THE INDEPENDENT
Havel: „De nieuwe Tsjechische
republiek zal haar problemen
hebben. Maar ik geloof dat er
bepaalde waarden zijn waar
voor ik kan vechten." Over zijn
beslissing om kandidaat te
staan: „Het kan vreemd lijken,
maar zulke dingen zijn in de
post-communistische wereld
eerder gebeurd." Hij verwijst
daarmee naar de voormalige
Sovjet-minister Eduard Sjevard-
naaze, die ook een verbazing
wekkende cairièrewisseling
doormaakte en nu president
van Georgië is. „Hij was minis
ter van buitenlandse zaken van
een enorm rijk. En nu is hij de
leider van een kleine republiek,
die in conflict is met de centrale
autoriteiten van het voormalige
rijk."
Flavel trad in juli af en zei toen
'dat-hij niet wilde presideren
over een scheuring in de
Tsjechoslowaakse federatie. Nu
lijkt hij zich er met tegenzin bij
te hebhen neergelegd dat de
scheuring een feit is, en onom
keerbaar.
Ongelukjes daargelaten lijkt hij
er zeker van te zijn de eerste
president te worden van de af
gescheiden Tsjechische repu
bliek. Volgens een onlangs ge
houden opiniepeiling zou 57
procent van de Tsjechen hem
na voltooiing van de deling als
president willen. Andere kandi
daten hebben niet meer dan
een schijntje steun vergaard.
'Versiering*
Havel zei deze week dat het
presidentschap meer zou moe
ten zijn dan een 'versiering' en
riep op tot een duidelijk aflijnen
van de macht. Maar hij zei geen
voorstander te zijn „van een
presidentieel systeem zoals in
Frankrijk of de Verenigde Sta
ten". Er zullen echter aanzien
lijke verschillen van mening
blijven bestaan tussen Havel en
de Tsjechische premier, Vaclav
Klaus.
Op de eerste plaats heeft Klaus
wat de vrije markt betreft een
veel radicalere benadering van
de economie dan Havel en dat
heeft in het verleden tot botsin
gen geleid. Bovendien heeft
lóaus een versnelde afscheiding
van de Slowaken aangemoedigd
waarmee hij in wezen ver
klaarde dat Slowakije, het arm
ste deel van de federatie, niet
langer welkom is. In dat opzicht
verschilt hij radicaal van me
ning met Havel, die de deling
nog steeds betreurt.
Klaus was tot aan de verkiezin
gen in juni premier van
Tsjecho-Slowakije, maar werd
premier van de Tsjechische re
publiek toen duidelijk werd dat
de situatie ging veranderen. De
felle nationalist Vladimir Meciar
behaalde in Slowakije een grote
verkiezingsoverwinningen
maakte onmiddellijk zijn plan
bekend om Slowakije uit de fe
deratie te halen.
Havel houdt vol dat de veschil-
len tussen hem en Klaus „ver
schillen in benadering, geen
principiële verschillen zijn.
„Hij is zich waarschijnlijk ster
ker dan ik bewust van de nood
zaak een markteconomie op te
bouwen. Aan de andere kant
ben ik me waarschijnlijk meer
bewust van de crisis binnen on
ze maatschappij, die verder gaat
dan individuele economische
stelsels, zoals haat, nationalis
me of religieus fundamentalis
me." Maar Havel zegt met na
druk: „Dat betekent niet dat
Klaus deze verschijnselen niet
ziet, noch dat ik me niet bewust
ben van de noodzaak een mark
teconomie op te zetten." Hij
concludeert: „Ik denk dat onze
taken elkaar wederzijds kunnen
aanvullen."
Weinig geduld
Klaus, die een uitgesproken be
wonderaar is van Margaret
Thatchers stijl van regeren, zal
Vaclav Havel legt bloemen bij het monument van de novemberrevolutie. Het is deze week drie jaar geleden
dat de Fluwelen Revolutie een einde maakte aan de communistische heerschappij. foto epa
niet licht een compliment te
ruggeven. Hij heeft een zeer
duidelijk beeld van wat hij
wenst te bereiken en heeft wei
nig geduld met degenen die er
een andere mening op na hou
den. Hij zou bij verschillende
gelegenheden Havel de huid
hebben volgescholden, wan
neer de voormalige president
iets zei waarmee de premier het
niet eens was.
Havel had een symbolische dag
gekozen voor de officiële be
kendmaking van zijn kandida
tuur, waarmee hij de onvermij
delijkheid van de scheuring ac
cepteerde. Dinsdag was de der
de verjaardag van het begin van
de Fluwelen Revolutie de
massale demonstraties op het
Vaclavska Namesti, het Wen-
ceslasplein in Praag, die eerst
met kracht uiteen werden ge
dreven, maar die in november
1989 binnen een week leidden
tot de volkomen ineenstorting
van de communistische macht.
In die tijd maakte Tsjecho-Slo
wakije een periode van euforie
mee die.in Oost-Europa zijn
weerga niet kent.
Nu wordt er met grote matheid
1 op de periode van
instabiliteit die in het verschiet
ligt. Nog een aanwijzing voor de
onzekere spanningen die zich
over de federatie hebben ver
spreid, was de spijt die Havel
betuigde dat geen enkele Tsje
chische vertegenwoordiger za
terdag had gesproken op de be
grafenis van Alexander Dubcek,
de Tsjechoslowaakse leider (en
Slowaak) die in 1968 door de
Sovjet-macht werd verdreven
en die gedurende 20 jaar het
symbool bleef van vernietigde
vrijheden.
VERTALING LUUTJE
DEN HAAG HENRI KRUITHOF
Zuchtend en steunend hebben
de ministers en staatssecretaris
sen zich weer aan de zoveelste
bezuingingsronde gezet. Nadat
vorige week de totale omvang
werd afgesproken, moeten de
bewindslieden nu met concrete
voorstellen komen. Vice-pre
mier Kok moet ze goedkeuren.
Lukt dat niet, dan zal de hele
ministerraad zich erover bui
gen.
Kok stond tot nu toe bekend als
een strenge bovenmeester. Was
het huiswerk niet goed gedaan,
dan moest het over. Tot veel
soepelheid was hij nooit bereid.
Het kasboek moet kloppen en
dat mag niet door steeds maar
uitgaven eventjes uit te stellen.
Echte bezuingingen waren
steeds noodzakelijk.
Maar zelfs Kok lijkt moe te wor
den. Na zijn periodieke ziekte
(Kok bleef deze week, zoals wel
vaker, enkele dagen wegens
ziekte thuis) lijkt hij het zat ge
worden weer alle r
WIM STEVENHAGEN
V WAS AlTDtML 2D 2UJMiq miUlOK
My eJJ£R6|l£...MAgOM MOZT «C W
EXjeM FUNK $TO|i£M, WAMT A|? 16-
?£$PASl^Sf4ip €\MN IN]VÖÊ£ÊN
WIL iKVIE BONOS cofL -
Kunnen
WE
streng toe te spreken. Met het
eind van deze kabinetsperiode
aan de horizon lijkt hij zijn nor
men een beetje te laten varen.
Hoe is anders te verklaren dat
hij vorige week een fors deel
van de bezuinigingen oninge
vuld liet en vervolgens toestond
dat in elk geval voor 1993 de
ombuigingen met incidentele
maatregelen mochten worden
gedekt? Het was als het ware
een uitnodiging aan de indivi
duele ministers om maar wat
aan te rommelen.
Dat begon dan ook onmiddel
lijk. Maij-Weggen had al snel
een 'creaüeve' oplossing klaar.
De Spoorwegen maken een deel
van een lening niet op. Dat is
snel verdiend, moet de be
windsvrouw hebben gedacht.
Zonder ook maar één keer haar
naam te noemen, fulmineerde
haar partijgenoot, CDA-fractie
voorzitter Brinkman, daar fel te
gen. Hij meent dat de bezuini
gingen solide moeten worden
ingevuld.
Ritzen, beheerder van het de
partement van onderwijs, had
ook al geruime tijd een creatie
ve oplossing van zijn proble
men in de achterzak. Hij ver
koopt gewoon de schoolgebou
wen tot nu toe rijkseigendom
aan de schoolbesturen. Dat
levert hem eenmalig een boel
geld op, waardoor zijn pro
bleem weer voor een jaar is op
gelost. Dat hij in de jaren daar
na meer geld kwijt is, omdat de
schoolbesturen moeten kunnen
sparen of lenen voor nieuwe ge
bouwen, deert hem niet. Dat is
van later zorg.
Dat Kok daarmee akkoord ging,
is een teken aan de wand. Met
dit soort oplossingen bereik je
natuurlijk geen echte bezuin
gingen, het is hooguit een ver
schuiving van uitgaven. Het is
nu al voorspelbaar dat de pro
blemen in 1994 terugkomen en
dan bovenop de bezuinigingen
die in dat jaar toch moeten wor
den doorgevoerd.
Het rijk heeft heel veel bezittin
gen. Wat te denken van alle ge
bouwen van de departementen.
Die zou je kunnen verkopen
aan beleggingsmaatschappijen
en vervolgens op langjarige
contracten terughuren. Datie
ven eenmalig ook miljarden
guldens op, waarmee leuke din
gen kunnen worden gedaan. In
de jaren daarna ben je het geld
echter weer kwijt aan huur.
Als de opbrengst van zulke
maatregelen nog zou worden
gebruikt om de staatsschuld te
verminderen, was er nog wat
voor te zeggen. Aan rente en af
lossing van de schuld zijn we
jaarlijks meer dan vijftig miljard
gulden kwijt. Met dat geld zou
den veel leuke dingen voor de
mensen kunnen worden ge
daan.
Het is menselijk dat de huidige
bewindslieden niet erg staan te
trappelen, om een bijdrage te
leveren aan reductie van finan
cieringstekort en daarmee van
de staatsschuld. De vruchten
van die noeste arbeid zullen zij
namelijk zeker niet zelf kunnen
plukken. Dat is voorbehouden
aan hun opvolgers. Maar dat
rechtvaardigt nog niet dat mi
nisters 'hun' bezittingen maar
gaan verkopen om de lopende
uitgaven mee te dekken.
Dat is een beetje als een huisge
zin dat, omdat het een beetje
krap bij kas zit, het tafelziver
maar gaat verkopen. Het levert
eenmalig geld op, dat staat bui
ten kijf. Maar het voedsel dat
voor dat geld wordt gekocht,
kan vervolgens niet meer op
een fatsoenlijke manier worden
opgegeten. En wat moet je ver
volgens als het geld opnieuw op
is?
KAKADU TERRY MCCARTHY
THE INDEPENDENT
De oude man kan nauwelijks op
zijn benen staan. Zijn spraak is
slordig en zijn gezicht heeft die
verwonderde uitdrukking van
opperste dronkenschap. Hij
leunt met een hand op een vol
krat bier, dat hij, zoals hij het
kleine groepje mannen om hem
heen laat weten, 'absoluut hele
maal leeg gaat drinken'. Het
groepje mannen zijn Australi
sche Aboriginesde oorspron
kelijke bewoners van Australië
en het bier is sinds 1967 hun
wraakgodin. Sinds die tijd heb
ben ze ook wettelijk het recht
om al« ohol te kopen en te con
sume) en.
John Lord, een blanke Australiër
die in 1960 voor het eerst als
buffalo-rancher naar het Nor
thern Territorykwam, kent de
meeste mannen en komt tus
senbeide. „Laten jullie hem dat
vanavond niet opdrinken", zegt
hij tegen de anderen, die grap
pen maken over de oude man.
„Neem hem mee naar huis en
houd hem weg van dat bier."
De mannen stemmen toe. „Wij
zorgen ook wel voor zijn bier",
beloven ze glimlachend.
Het jaar 1967 was een keerpunt
voor de Aborigines. De grond
wet werd veranderd, waardoor
Aborigines voor het eerst wer
den erkend als staatsburgers en
stemrecht kregen. Maar de Abo
rigines en de oude bewoners
van het ruige achterland van
het Northern Territory herden
ken 1967 als het jaar waarin de
Aborigines het recht kregen om
te drinken.
Alcohol
Aborigines bewoonden het
Australische land al 40.000 jaar
voordat 200 jaar geleden de
blanke kolonisten kwamen,
maar zij maakten, evenals de
Inuit (eskimo's) en de Ameri
kaanse indianen, geen alcohol.
„Zij weten allemaal hoe slecht
het is", aldus Lord, „maar kun
je het ze kwalijk nemen nu hun
manier van leven ze is afgeno
men en er maar weinig werk
voor ze is? U zou waarschijnlijk
hetzelfde doen."
Lord heeft een groot deel van
zijn leven met de Aborigines
doorgebracht. Eerst was hij de
witte 'baas', die een buffelboer
derij had en een grote groep
Aborigines voor hem had wer
ken. Nu is de cirkel weer rond,
aangezien zijn land door de re
gering is teruggegeven aan de
oerbewoners van de noordelijke
deelstaat. Lord werkt nu als pri-
vé-gids en onderhandelt met de
regering en de nieuwe eigena
ren van zijn 'oude landgoed' of
hij daar rondleidingen mag
Meer dan 200 jaar nadat Britse
kolonisten de gebieden van
hun voorouders innamen, da
gen de Australische Aborigines
de regering van Australië uit
hun rechten als oorspronkelij
ke bewoners te erkennen. De
Voorlopige Regering van Abo
rigines (AJPG) eist het territo
riale erfgoed van de aborigines
op, dat eenderde van het
Australische grondgebied be
slaat De APG heeft haar eis
kracht bijgezet met een kaart
waarop Australië is ingedeeld
in groene en witte vlakken. De
groene delen, die eenderde van
het Australische continent be
strijken, stellen de voorouder
lijke gebieden van de Aborigi
nes voor, waar de APG zeggen
schap over wil krijgen.
houden. Het is nu deel van het
Kakadu Nationale Park, waar de
film Crocodile Dundee is opge
nomen.
Het land zeifis intimiderend:
rode klei, stoffig grijze eucalyp
tusbomen, rotsige aardlagen die
met zonsopkomst en zonson
dergang van kleur veranderen.
Overdag kun je de zonnestralen
bijna horen neerkomen op de
aarde, zonnesteken versprei
dend als zweepslagen, 's Nachts
daalt de temperatuur tot dicht
bij het vriespunt. Voor de Abori
gines is land niet iets wat men
in eigendom heeft of bewerkt,
het maakt deel uit van het ge
meenschapsleven. Zij leren hoe
ervan te leven en het te respec
teren. Hun schilderingen zijn
gemaakt met de gele, rode en
bruine okerkleuren van de aar
de.
Toen de blanke kolonisten kwa
men, de Aborigines verdreven
en het land afrasterden, was het
bijna alsof hun leven werd weg
genomen. Het is hartverscheu
rend om de Aborigines vandaag
de dag door de steden te zien
zwerven, met ogen die recht
door de gebouwen heen kijken,
gericht op een onmogelijke ver
te. Alcoholisme en de daar
mee gepaard gaande suiker
ziekte die veel Aborigines heb
ben ontwikkeld is één van de
meest zichtbare symptomen
van het lot van de oorspronke
lijke bewoners.
Wanhoop
Sommigen van de 250.000 Abo
rigines leiden nog een traditio
neel leven van jagen en van wat
de bossen hen bieden. Maar het
merendeel is naar de steden ge
trokken. Met werkloosheidscij
fers die gemiddeld zes keer zo
hoog liggen, met zestien keer
zoveel volwassenen in de ge
vangenis en met de helft van
het gemiddelde inkomen lijken
de Aborigines te leven op de
rand van de wanhoop.
De regering heeft geprobeerd
iets goed te maken, door land
terug te geven, door royale
fondsen ter beschikking te stel
len voor onderwijs en gezond
heidszorg en met nog voort
gaande pogingen tot het opstel
len van een verzoeningsverdrag
tussen de Aborigines en de
Australiërs. Een dergelijk ver
drag zou er volgens de huidige
doelstellingen in het jaar 2001
moeten zijn. Maar de voortgang
gaat langzaam voor een deel
door de blanke vooroordelen,
voor een deel omdat de Aborigi
nes zelf niet eensluidend zijn
over hun leiderschap.
Lord vindt dat de Aborigines nu
slechter af zijn dan dertig jaar
geleden, ondanks het stemrecht
en de behoorlijke regerings
steun en de royalty's die de
mijnindustrie afdraagt. Maar hij
heeft nog wat hoop. Een paar
groepen Aborigines rond Kaka
du zetten op eigen gelegenheid
'buitenposten' op, kleine neder
zettingen in de wildernis waar
alcohol verboden is. De Aborigi
nes die in de nederzettingen
wonen, houden zich aan het
verbod, komen soms naar de
stad voor een zuippartij, maar
houden de nederzettingen
'droog'.
„Het treurigste is dat zij veel
van hun oude vaardigheden
kwijtraken. Spoorzoeken, bij
voorbeeld." Aborigines behoren
tot 's werelds beste spoorzoe
kers, een talent dat zij hebben
ontwikkeld in de jacht op dieren
en het in de gaten houden van
de bewegingen van andere
mensen in een samenleving
zonder telefoons of kranten.
„Maar dat is iets wat ze van hun
ouders moeten leren en van
daag de dag doen ze dat niet."
Eén van Lords ideeën is om de
Aborigines meer te betrekken in
de toeristenindustrie, als gidsen
en commentatoren op het
plaatselijke landschap. Steeds
meer mensen komen naar het
noorden van Australië om de
rotsschilderingen van de Abori
gines te bekijken, de nationale
parken met laokodillen en wil
de vogels, of alleen maar om de
onmetelijkheid van het achter
land aan den lijve te ondervin
den.
Toch zijn bijna alle gidsen blan
ke Australiërs: vriendelijk en
goedgeïnformeerd, maar uitein
delijk vreemdelingen van de
wildernis. „Dit is het land van
de Aborigines, dus moeten zij
degenen zijn die anderen erover
vertellen", aldus Lord.
VERTALING LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
-
Taditioneel levende Aborigines hebben nederzettingen gesticht waar alcohol taboe is. Volgens Aborigine-
kenner John Lord moet de oorspronkelijke bevolking van Australië het lot in eigen hand nemen.
foto ap des woc
