Griezelwinkel van King
doet uitstekende zaken
De eh-s van Kaandorp
Kahlo's gruwelijke werkelijkheid
Cultuur&Kunst
HUISHOUDKUNDE De overheids-Sammetjes
'Operatie Vula' mist distantie
Nostalgische werk
van Italo Calvino
DONDERDAG 19 NOVEMBER 1992
Sijthoff 32.90). Dean R. Koontz. 'Die
naren van dp schemenng'. Luitingh Sijt
hoff 34,90). Garfield Reeves Stevens,
'Droomland'. De Boekerij Dan Simmons.
'Nachtzomer'. Luitingh Sijthoff 39,90).
Het literaire griezelwerk blijkt te
renderen. Nagenoeg tegelijk
verschenen er vertalingen van
vijf verschillende verhalen in de
Nederlandse boekwinkels. Na
tuurlijk zat daar een nieuwe
Stephen King bij. Ik heb al meer
gezegd dat deze Amerikaanse
meesterauteur zijn griezelwin
kel met voortvarendheid drijft.
Maar hij niet alleen. Ook Dean
R. Koontz en Garfield Reeves-
Stevens waren weer van de par
tij, terwijl hun vorige produkten
nog maar nauwelijks een half
jaar geleden waren verschenen.
Opvallend is echter dat zowel
King als Koontz ditmaal de
grenzen van de werkelijkheid
respecteren. Doken zij in het
verleden vaak het buitenna
tuurlijke binnen, voor deze keer
exploiteren zij de angst in het
kader van weliswaar niet alle
daagse, maar wel mogelijke ge
beurtenissen.In 'De spelbreker'
groepeert King weinig actie,
maar veel emotie rondom een
vrouw die bij een seksueel spel
letje in een afgelegen buiten
huis haar man de geest ziet ge
ven. En dat, terwijl ze met
handboeien aan het bed ligt ge
kluisterd. Hulp kan ze afschrij
ven.
Ze is alleen met stemmen uit
het verleden, een verwilderde
hond die zich aan de stoffelijke
resten van haar man te goed
doet en een schim, waarvan ze
niet weet of het nu wel of niet
een man is. Op geraffineerd
knappe wijze beschrijft King de
strijd op leven en dood, die de
vrouw met haar omstandighe
den en gevoelens moet voeren.
In 'Dienaren van de scheme
ring' creëert Dean R. Koontz
een ware nachtmerrie voor een
Stephen King; niet alledaagse, maar wel mogelijke gebeurtenissen.
jongetje van zes jaar en zijn
moeder. Het hoogbegaafde kind
wordt door de leidster van een
fanatieke sekte namelijk als de
Antichrist bestempeld, een
kwaad dat alleen kan worden
bestreden door het knaapje te
„doden. Er volgt een brute, be
klemmende heksenjacht. Angst
in extenso, maar het zou beslist
mogelijk zijn dat een gods
dienstwaanzinnige zo doorslaat.
'Droomland' van Garfield
Reeves Stevens heeft mij min
der kunnen bekoren. Het ver
haal speelt zich af in een hyper
modem pretpark, waarin mys-
vernietigingskrachten
een schuilplaats zoeken in een
uiterst geavanceerde computer
systeem. Daarbij wordt zoveel
aandacht besteed aan de tech
niek van dat systeem, dat het
verhaal stevig wordt afgeremd.
Alle gruweldaden van het
Kwaad kunnen die traagheid
niet wegpoetsen.
Het griezelkwintet wordt ge
completeerd door 'Nachtzomer'
van Dan Simmons en een her
druk van 'Tentakels van het
kwaad' van de ook Amerikaanse
auteur James Herbert. Dan Sim
mons had al een aantal
foto archief
fiction boeken geschreven voor
hij zich op horrorromans toe
legde. Zijn eerste horrorverhaal
('Aasgieren') kreeg meteen twee
prijzen: de Locus en de Bram
Stoker Award. Daarmee kwam
zijn prijzentotaal op vijf. In
'Nachtzomer' laat hij iets of ie
mand loeren op de jeugd van
Elm Haven, een klein plaatsje in
Illinois. Weer zo'n griezelig on
grijpbaar iets, dat kennelijk wat
te maken heeft met klokken uit
een grijs gruwelijk verleden,
maar erg duidelijk wordt dat
niet. Het is alleen eng en be
angstigend. En dat buit de
schrijver heel kunstig uit.
Zondagmiddag gezellig met alle herinneringen
in het natte bos gezetenu op de omgevallen beuk.
Wat waren ze blij dat ze met zovelen waren, een
steeds wassend aantak en dat eindelijk ook de
verwaarloosde oudjes, moegebruld in hun gewatteerde
onderkomens, gevaarloos mee uit mochten. Opgetogen
kwekten ze over meerstemmige koorzang en ingenieuze
reidansen in verschuivende bezetting. Alles voor mij.
Klets maar raak, dacht ik, reeds onwillig betrokken.
Geen een die zich het hoofd breekt over hoe ik die
bandeloze menagerie op orde moet houden, en voeden,
nu de winter voor de deur staat! Alles voor mij!
Bekende Nederlanders schrijven, als de tijd rijp is, hun memoires.
Daar zijn we blijkbaar in geïnterèsseerd en we verheugen ons op
onthullingen. Al weten we eigenlijk wel zeker dat er heel wat ge
wassen en gestreken is voor de was de deur uit ging.
Anna Enquist, de maker van dit gedicht, zit er gezellig mee in
het bos. Zo verdacht is het woord 'gezellig' zelden gebruikt. Ook
de oude herinneringen mogen mee, maar wie houdt de zaak op
orde en draait op voorde huishoudelijke beslommeringen? Terug
naar hun gewatteerde onderkomens!
uit; Anna Enquist, Jachtscènes,
uitgave: De Arbeiderspers, Amsterdam.
'Als de Nederlandse overheid
ergens over kan drammen, dan
is net over sammen.' Columnist
'van Willem Pijffers (op het ach
terste van de NRC) heeft het
woord Sam bedacht, dat staat
voor Sociaal Aanvaarde Mening.
In het boekje Nederland in 20
seconden, een bundeling van
zijn stukjes, neemt hij de sam-
metjes onder vuur die de over
heid ons inpepert in de vorm
van Postbus 51 spotjes.
Een slimme meid is op haar
toekomst voorbereid. Seks is na
tuurlijk, maar nooit vanzelf
sprekend. Van een beetje begrip
heeft nog nooit iemand Aids ge
kregen. Heel goed Theo, de auto
kan best een dagje zonder jou.
Goedbedoelde, moralistische
boodschappen die voortkomen
uit de Hollandse dominees
mentaliteit. Pijffers analyseert
RECENSIE BERT KUIPERS
'Frida'. Een biografie van Frida Kahlo Hayden Herrera.
520 blz. Contact. Prijs: 69,90.
Zelden heeft een boek mij zó veel uitsluitsel
gegeven over schilderijen als de biografie
van de Mexicaanse kunstenares Frida Kahlo
(1907-1954). Jaren heb ik gebiologeerd naar
reprodukties van haar scWlderijen gekeken
als ik ze toevallig tegenkwam, me verwon
derd over de gruwelijkheid van de voorstel
lingen, het merkwaardige narcisme dat
spreekt uit de kille zelfportretten, de een
zaamheid en het masochisme, en in het al
gemeen over het surreële karakter ervan,
zonder ook maar iets te weten over het
veelbewogen leven van deze vrouw.
Nu kunnen schilderijen heel goed zonder
kennis van de levensloop van de maker een
esthetische ervaring oproepen, maar in het
geval van Frida Kahlo is enig inzicht in bio
grafische gegevens onontbeerlijk voor het
begrip van haar kunst. Vooral nu zij bijna
veertig jaar na haar dood door allerlei mo
dieuze tendensen een legende is geworden,
dringt de behoefte aan een goed gedocu
menteerd levensverhaal zich op. Te meer,
omdat Kahlo zich soms op zeer verontrus
tende wijze letterlijk en figuurlijk in olieverf
binnenstebuiten neeft gekeerd en haar
kunst de allerindividueelste expressie is,
juist omdat er een onvoorstelbaar lijden in
gesublimeerd wordt
Maar er zit een addertje onder het gras,
want de kijker die gewapend met de kennis
uit Hayden Herrera's pas vertaalde biogra
fie 'Frida', opnieuw aan het interpreteren
slaat, kan zijn interesse voor de schilderijen
van Kahlo paradoxaal genoeg snel
verliezen. Zeker, als blijkt dat deze anekdo
tisch aandoende kunst uit gruwelijke sja
blonen bestaat, die precies passen op wer
kelijke gebeurtenssen.
eer nog dan haar huwelijk met de onbe
rekenbare muurschilder Diego Rivera en
haar talloze affaires (o.a. met Trotski die
door toedoen van de Rivera's in Mexico in
ballingschap kon verblijven, totdat hij door
een bekende van Kahlo in haar huis ver
moord werd), heeft het tragische verkeers
ongeval dat Frida in 1925 overkwam haar
verdere leven beheerst. De railing van de
bus waarin zij zat drong bij een botsing met
een trein haar onderlichaam binnen, door
boorde haar vagina en beschadigde haar
bekken en ruggegraad onherstelbaar. 32
operaties waaronder veel mislukte, talloze
gipsen en stalen korsetten en het perspec
tief geen kinderen te kunnen baren (ze had
vier abortussen) .bezorgden haar de on
draaglijke pijn en de wanhoop, die ze op
haar schilderen zo aangrijpend weer gaf.
De haren rijzen je werkelijk te berge in
deze biografie. Zo maakt Herrera heel ter
loops melding van een zelfmoord waarvan
Kahlo liggend op haar ziekbed getuige is ge
weest. Afschuwlijk is ook de beschrijving
van Kahlo's verbranding in een verouderd
Twee boeken van Kick van der Veer met cabaretteksten
RECENSIE «JAN PIETERSE
Kick van der Veer 'Ik ben me er eentje'
en 'U wordt zo gemolken'. Uitgeverij
Nijgh Van Ditmar. Beide boeken kos-
De stoel
In navolging van vele program
mamakers heeft ook Rik Felder-
hof zijn portretten uit 'De Stoel'
vastgelegd in boekvorm. De ne
gentien excentrieke persoonlijk
heden waren al eerder te zien in
het gelijknamige NCRV-televi-
sieprogramma. Na een greep uit
de verzameling neemt de vraag
waar Felderhof deze kleurrijke
figuren vandaan haalt alleen
maar toe. Zo is er het verhaal
van een bedelaar die zichzelf in
de adelstand verhief, van Kla-
zien uit Zalk die aan boord gaat
bij Prince de Lignac, van een
kunstenaar die pleit voor een
damesbillenmuseum en van
een gesluierde vrouw die in een
doodskist slaapt. Maar het boek
mist de kracht van het televisie
programma. De flamboyante en
eigenzinnige persoonlijkheden
komen in het boek niet echt tot
leven en daardoor blijft het ge
heel nogal droog en saai. Fel
derhof had dat moeten weten.
Zijn televisieprogramma put
namelijk vooral zijn kracht uit
het voorkomen van de niet-alle-
daagse persoonlijkheden. Hun
houding, manier van praten en
bewegen zijn met geen pen te
beschrijven. Zelfs de illustreren
de foto's kunnen het boek niet
redden. Zij maken de collectie
van Felderhof onecht. In het na
woord neemt Felderhof zelf
plaats in 'De Stoel'. De meest
excentrieke eigenschap die ter
sprake komt, is dat Felderhof
misschien wel 'hoedofiel' is. In
derdaad: 'Wat maken we eigen
lijk van ons leven?'
Rik Felderhof, 'De Stoel'; uitg.
Fontein; 19,50.
INGE RUIGROK
Kick van der Veer brengt op ver
schillende manieren cabaret
teksten in kaart. Op zondagoch
tend pronkt hij samen met Erik
van Muiswinkel met Andermans
Veren, een radioprogramma
waarin het cabaret wordt ge
analyseerd. In twee boekjes Ik
ben me er eentje (naar een kreet
van Toon Hermans en later
Herman Finkers) en U wordt
zo gemolken (ad rem antwoord
op e» n boe-roepend publiek)
verzamelde hij theater-confé
rences van de laatste dertig jaar.
Al eerder maakte Van der Veer
samen met Jaques Klöters een
bundeling van cabaretliederen
onder de titel Ik zou je het liefste
in een doosje willen doen.
Het conférence-overzicht is
het best bruikbaar als naslag
werk. De teksten op papier ha
len het natuurlijk nooit bij de li
ve uitvoering. Maar als het goed
is zoemt bij het lezen het stem
geluid van de uitvoerend artiest
in de oren. De eh-s van Brigitte
Kaandorp, het gesmoes met het
publiek van Wim Kan, de into
natie en zinswendingen van
Freek de Jonge en de tongval
van Finkers. Door de bundeling
van deze teksten valt op dat
sommige uitspraken nogal eens
terug te horen zijn door ver
schillende artiesten in het thea-
Brigitte Kaandorp.
ter. Wie in zo'n geval de
spronkelijke bedenker is.
nooit helemaal duidelijk
den. In de degelijk en secuu
mengestelde bundels van
oor- der Veer ontbreekt een aantal
zal bekende conférences omdat de
vor- betreffende tekstschrijvers, om
rsa- verschillende redenen, mede-
Van werking weigerden.
Connie Braam schrijft spanning van zich af
ze genadeloos en houdt de geë
mancipeerde, tolerante Neder
landse samenleving een lach
spiegel voor.
Pijffers verwoordt op een ca
bareteske manier de irritante
kantjes van de Postbus 51-spot
jes en gaat het opgeheven vin
gertje van de overheid te lijf
door tegen gevoelige scheentjes
te schoppen. Over natuurfunda-
mentalisme: „Nederland heeft
geen bossen, de Nederlander
heeft meer affiniteit met een
hardhouten kozijn, dan met een
perceeltje Braziliaans oer
woud."
Die tegendraadse benadering
werkt prikkelend, maar in zijn
stukje over Aids gaat Pijffers
veel te ver en dat heeft hij gewe
ten ook, want hij werd in de
media fel aangevallen. In zijn
stukje Tam Tam aan het Aids-
front schreef hij de misselijkma
kende regels: „Homo's hebben
belang bij een uitzonderingspo
sitie en zij daarom dol op hun
'homoziekte'; zij het niet als pa
tiënt..."
RECENSIE BAS DONKER VAN HEEL
Connie Braam. Operatie Vula. Zutdafrika-
Nederlandm in de strijd tegen
Lusaka, Zambia, 1986. Connie
Braam, voorzitster van de Anti-
Apartheidsbeweging Nederland,
wordt door twee vooraanstaan
de ANC-ers benaderd met het
verzoek in Swaziland een on
derduikadres te verzorgen. Dat
is het begin van een jarenlange
betrokkenheid bij 'Operatie
Vula' (een afkorting van Vulind-
lela: 'Open de deureen opera
tie die erop gericht is ANC-lei-
ders, wapens en informatie
Zuid-Afrika in en uit te smokke
len.
In het boek Operatie Vula,
Zuidafrikanen en Nederlanders
in de strijd tegen apartheid doet
Braam verslag van die betrok
kenheid. Het werd een zeer per
soonlijk, spannend en vlot ge
schreven verhaal, waarin we
kunnen lezen hoe ANC-ers van
een nieuwe identiteit werden
voorzien, hoe Mandela werd
aangesloten op een geheim
computer-netwerk... en alle an
dere spectaculaire zaken die bij
'Sonja' („Je bent hier niet voor
het eerst hè, Connie?") in een
zorgvuldig geënsceneerd ge
sprek uitgebreid aan de orde
kwamen.
Operatie Vula heeft dus een
hoog 'Nieuwe Revu'-gehalte:
geheime complotten, poging tot
doodslag, aanslagen op politie-
bureau's, persoonlijke drama's.
En dat allemaal tegen het histo
rische decor van de apartheids-
staat Zuid-Afrika. Braam schrijft
het allemaal netjes chronolo
gisch op, maar een echte spio
wage-thriller wordt het niet
Daarvoor is het te fragmenta
risch, te veel ook haar eigen ver
haal. Dat Braam een geënga
geerde en intelligente vrouw is.
vooruit. Maar of er een echte
schrijfster in haar schuilt, zoals
de opzet schijnt, moet nog blij
ken.
crematorium. De gebeurtenis doet sterk
denken aan het zelfportret uit 1948, maar
dat moet een toevallige bijkomstigheid zijn.
Al weet je dat niet zo zeker meer als je eer
der hebt gemerkt dat bepaalde surreële de
tails op haar doeken zich later in haar leven
ook werkelijk voordoen. Opmerkelijk is in
dit verband dat Diego Rivera de schilderijen
van zijn vrouw altijd 'realistisch' heeft ge
noemd.
Het leven van Frida Kahlo is 'gefundenes
Fressen' voor elke biograaf, ook als die zoals
Hayden Herrera, niet over al te veel literaire
vermogens beschikt. Hoewel zij hier daar in
de interpretatie van Kahlo's schilderijen wat
te ver doorschiet en zij haar subject soms
wat hinderlijk verheerlijkt, heeft Herrera
zich bewonderenswaardig goed van haar
taak gekweten. Te goed misschien. De Sur
realist André Breton waarvan Kahlo overi
gens niet veel moest hebben, typeerde haar
zelfportretten ooit als volgt: „Geen enkele
kunst is zó puur vrouwelijk, in die zin dat
ze, om zo verleidelijk mogelijk te zijn maar
al zeer bereid is om afwisselend absoluut
puur en absoluut kwaadaardig te zijn. De
Kunst van Frida Kahlo is een lint om een
bom." Hayden Herrera heeft het lint van
die bom gewikkeld en het onstekingsme-
chanisme voor een groot deel weten te ver
wijderen, waarmee net explosiegevaar van
Kahlo's kunst voor mij belangrijk is vermin
derd. Jammer, ik was liever met die blind
ganger blijven zitten.
RECENSIE AUGUST HANS DEN BOEF
Italo Calvino, De weg naar San Giovanni.
Vertaling Henny Vlot, uitgevenj Bert Bak
ker, 24,90. Italo Calvino, Marcovaldo of
De seizoenen in de stad. Vertaling Linda
Penning, uitgeverij Bert Bakker, 27,90.
De Nederlandse lezer heeft een
eenzijdig beeld van de in 1985
overleden Italo Calvino: een
verfijnd auteur die op een span
nende manier literaire spelletjes
speelt. Eenzijdig, omdat de Ne
derlandse uitgever nooit iets
van het vroege werk van Calvi
no wilde vertalen en sinds 1985
slechts braaf de vertalingen uit
de nalatenschap aflevert.
Daarom beschikken wij nog
niet over Calvino's romande
buut uit 1947, 'Het pad van de
spinnenesten', en de tientallen
verhalen die in de jeugd en in
de partisanentijd van Calvino
spelen. Het gaat niet om onvol
dragen vingeroefeningen van
een jong auteur, maar om inte
ressante mengvormen tussen
het toenmalig populaire neo-re-
alisme en fantasie. De partisa-
nenverhalen zijn dan ook geen
verslagen van heroïsche strijd
tegen de fascisten, maar veel
eerder beschrijvingen van een
mottig troepje idioten voor wie
de grootste angst is in de uitge
strekte bossen te verdwalen.
Gelukkig kwam de uitgever
zojuist, direct na 'De weg naar
San Giovanni', de meest recente
bundel uit de nalatenschap,
met de vertaling van een vroe
gere. 'Marcovaldo' is een bun
del van 20 verhalen die uit 1963
dateert, met als hoofdfiguur tel
kens de magazijnknecht uit de
titel. Marcovaldo hokt met
vrouw en kinderen in een sou
terrain van een Noord-Italiaans
industriestadje. Omdat de na
tuur in de drulcke stinkstad niet
te vinden is, droomt Marcoval
do er voortdurend van en even
vaak probeert hij dan maar zelf
de natuur in de stad te brengen.
Telkens krijgt hij hierbij de kous
op de kop en verscheidene ma
len belandt hij met zijn gezin in
het ziekenhuis: wanneer zij
paddestoelen hebben gegeten
die in de stad groeien, als Mar
covaldo een besmet konijntje
heeft geregeld of wespen als re
medie tegen reumatiek aan
wendt. Ook andere pogingen lo
pen op niets uit: als Marcovaldo
s nachts in een park wil slapen
doet hij van de herrie en de
stank geen oog dicht en de ri
vier is 's zondags zo vol met
mensen dat je het water niet
kunt zien.
De eerste tien verhalen date
ren uit het begin van de jaren
vijftig, de tweede een decenni
um later. Marcovaldo en zijn
gezin blijken intussen weinig
van de economische opleving te
profiteren en Calvino heeft de
thematiek verschoven naar die
van het leven in de moderne
stad. Marcovaldo wordt gecon
fronteerd met de verkoopme
thoden in de supermarkt en
met neon-reclame; hij wil zelf
een handeltje in gratis monsters
gaan beginnen.
Een zelfde sfeer ademen som
mige verhalen uit 'De weg naar
San Giovanni'. Het titelverhaal
beschrijft de jeugd van Calvino
als zoon van een liberale land
heer. Prachtige details komen
we tegen over de omringende
natuur, die de jongen overigens
tegenstond, want de stad vond
hij een stuk interessanter. Daar
in San Remo kon je naar films
kijken en er waren meisjes op
het strand.
Het enige werkelijke verschil
met de oude verhalen is dat
Italo Calvino: een gevoel van nostalgie bekruipt je. archieffoto
Calvino zijn herinneringen hier
niet zonder meer opschrijft,
maar en dat is al weer de ver
trouwde latere Calvino het
herinneringsproces problemati
seert ('herinneringsoefeningen'
noemde hij de verhalen in 'De
weg naar San Giovanni' dan ook
eerst). Maar in 'Uit de scha
duw', dat een beetje aan de
'Kosmikomische verhalen' doet
denken, leidt dit procédé de
aandacht te veel af en in een
verhaal over de vuilnisophaal
dienst in Parijs heeft Calvino
zijn betoog zo eindeloos gerekt
Zowel bij deze bundel als bij
'Marcovaldo' bekruipt je vaak
een gevoel van nostalgie, een
verlangen naar het verdwenen
Italië uit de oude films van An
tonioni en De Sica. Neem het
verhaal over de dichte mist en
Marcovaldo die de bushalte niet
kan vinden. Als hij eindelijk de
bus heeft gevonden en ver
moeid plaatsneemt, stijgt de
bus op en blijkt de man in een
klein vliegtuig te zitten.
