de dood
Proces wedloop met
De behoedzame strijd van Israël tegen het antisemitisme
Regen in zuidelijk Afrika
bij lange na niet genoeg
kater
Zuid-Afrika lijdt aan een collectieve
Feiten &Meningen
WOENSDAG 11 NOVEMBER 1992
2
TEL AVIV AD BLOEMENDAAL
CORRESPONDENT
Als we minister van buitenlandse za
ken KrystofSkubis/.ewski mogen ge
loven, doet de Poolse regering alles
aan de bestrijding van antisemitis
me. Veel helpt het niet, want volgens
recente cijfers meent nog altijd een
derde deel van de Polen dat de joden
in hun land het armzalige restant
van een grote en bloeiende gemeen
schap te veel invloed genieten.
Skubiszewski is deze week in Israël,
waar minister van buitenlandse za
ken Peres het probleem van het
Poolse antisemitisme zonder veel
plichtplegingen aan de orde stelde.
Dat is een betrekkelijk nieuwe ont
wikkeling, want in de traditionele
zionistische benadering is antisemi
tisme een probleem van de diaspora,
waar Israël, wat cru gezegd, geen
boodschap aan heeft.
Bij de Israëlische overheid heeft die
starre opvatting de laatste jaren
plaats gemaakt voor een wat prag
matischer visie, maar grote delen van
het Israëlische publiek blijven ervan
overtuigd dat joden die in de diaspo
ra wonen, de ellende zelf over zich
afroepen. Het Engelstalige tijdschrift
The Jerusalem Report, met een le
zerskring binnen en buiten Israël,
biedt vaak typerende illustraties van
die overtuiging. Op de opiniepagina
in een van de jongste nummers lan
ceert de in Amerika wonende joodse
journaliste Anne Roiphe een felle
aanval op de rechtse voormalig pre
sidentskandidaat Pat Buchanan, pre
sident Bush en een aantal andere Re
publikeinse kopstukken. Ze noemt
hen 'leugenachtige fascisten'. Het
nogal hysterische verhaal eindigt met
de zin: „Er broeit iets slechts in Ame
rika en het kan zich ieder ogenblik
tegen ons keren."
'Ziek plezier'
De reacties waren niet moeilijk te
voorspellen. In een ingezonden brief
schrijft een inwoonster van Tel Aviv:
„Ook hier in Israël kan men zich
druk maken over leugens, net als in
Amerika, maar dan gaat het tenmin
ste om onze eigen leugens en onze
eigen problemen, en niet om leugens
en problemen die ons door anderen
worden opgedrongen. De waarheid
is dat holocausts voorkomen in de
diaspora, niet in Israël. Dus wat voor
ziek plezier put Anne Roiphe eruit
om zich in Amerika druk te maken
over hun leugens en te wachten op
hun holocaust? Laat ze al die energie
gebruiken om hier iets op te bou
wen."
Een andere Israëlische lezer vraagt
zich af: „Begrijpt iemand als me
vrouw Roiphe niet dat ze, hoewel ze
de politiek van de Republikeinse Par
tij duidelijk analyseert, in een in
naam christelijk land woont, waar ze,
wat ze ook doet of denkt, altijd een
buitenstaander zal zijn?"
Conclusie: Israël hoeft niets te doen
voor joden in de diaspora, want die
mensen horen daar niet. Dat was
ook jarenlang de achtergrond van
het Israëlische overheidsbeleid. Echt
actief toonde men zich in Jeruzalem
alleen als antisemitisme zich richtte
tegen de staat, zoals in het geval van
VN-resolutie 3379 ('Zionisme is ra-
Forum
Dr. Yohanan Manor, adviseur van de
WZO (de Wereldorganisatie van Zio
nisten) in Jeruzalem, was nauw be
trokken bij het gevecht tegen de om
streden resolutie. Hij was ook de
die in 1987 de Israëlische rege
ring adviseerde een overheidsli
chaam in het leven te roepen dat
zich wereldwijd zou gaan bezighou
den met waarneming en bestrijding
van antisemitisme. Het kabinet
stond niet te trappelen van geest
drift, herinnert Manor zich. Maar uit
eindelijk kwam het toch tot de op
richting van, vrij vertaald, het Rege
ringsforum voor de Observatie van
Antisemitisme.
Onder voorzitterschap van kabinets
secretaris Elyakim Rubinstein be
ter bekend als hoofd van de Israëli
sche delegatie naar het vredesoverleg
vergaderen nu met grote regel
maat vertegenwoordigers van ver
scheidene ministeries (waaronder
buitenlandse zaken en onderwijs), de
WZO en het Joods Agentschap over
de jongste manifestaties van anti-
joodse gezindheid en de bestrijding
ervan. Elke twee maanden is er uit
gebreider overleg, in aanwezigheid
van buitenlandse met name Ame
rikaansejoodse actiegroepen.
Als lid van het regeringsforum ziet
Manor de bereidheid van Israël zich
actief te bemoeien met de bestrijding
van antisemitisme als een teken van
volwassenheid. „In het verleden
heeft de zionistische ideologie anti
semitisme steeds beschouwd als een
bewijs voor de geldigheid van het
zionisme. Het was niet iets waarover
je je moest verbazen, maar vooral
een stimulans voor joden om zich in
de joodse staat te vestigen. Die hou
ding veranderde naar mijn gevoel
vooral door pogingen in het buiten
land de holocaust te ontkennen. Dat
is een internationale tendens, vooral
in intellectuele kring. De schaamte,
die vroeger een zekere bescherming
bood, is aan het verdwijnen."
Eigen belang
Een andere factor is de veranderde
situatie in de wereld en de grotere
aandacht voor mensenrechten. Ma-
nor: „Veel regeringen wenden zich
tot Israël met de vraag: wat doen jul
lie voor de Palestijnen? De zaak van
de mensenrechten is een legitiem
discussiepunt geworden en het aan
de orde stellen van antisemitisme is
onze bijdrage daaraan. We proberen
buitenlandse regeringen er boven
dien van te overtuigen dat het be
strijden van antisemitisme ook in
hun eigen belang is, want antisemie
ten zijn er op uit wettige regeringen
te ondermijnen. Als je iemand in een
regering wilt aanvallen, zegje een-
voudigdat hij een jood is. Daarom:
antisemitisme vormt een bedreiging
voor democratische regeringen."
Antisemieten hanteren graag een
perverse variant van het zionisme,
volgens welke joden niet loyaal zijn
aan het land waarin ze wonen, maar
alleen aan een joodse staat. Daarom
dienen ze zo snel mogelijk hun bie
zen te pakken en naar Israël te ver
trekken. Volgens een recente opinie
peiling denkt tien procent van de Ita
lianen er zo over, al tonen die zich
daarmee aanzienlijk toleranter dan
de Oostenrijkers, de Duitsers en de
Fransen.
Antisemieten zijn er natuurlijk per
definitie niet van te overtuigen dat
joden even loyaal aan de staat zijn
als andere burgers. De 'Rostock-af-
faire' heeft dat weer eens laten zien.
Niettemin moet Israël voorzichtig
opereren als het de joodse gemeen
schappen in het buitenland niet in
verlegenheid wil brengen. Volgens
Manor is het regeringsforum zich
daarvan terdege bewust: „Ons jaar
lijkse rapport is in algemene termen
geformuleerd. Het gaat bijvoorbeeld
niet in op specifieke incidenten, al
komen die wel ter sprake in gesprek
ken tussen Israëlische en buitenland
se regeringsvertegenwoordigers.
Maar dat gebeurt dan op een diplo
matieke manier."
Hoewel er zonder twijfel verband be
staat tussen antisemitisme en intole
rantie jegens andere minderheids
groepen, wijst Manor op een belang
rijk verschil: het bestaan van de 'Pro
tocollen van de Wijzen van Zion', dat
wil zeggen het vermeende joodse
wereldcomplot. Zelfs Japan, een land
zonder joden, is daardoor niet gevrij
waard gebleven van antisemitisme.
„Er wordt internationaal veel geld
gestoken in de vertaling en de ver
spreiding van de 'Protocollen', vooral
door islamitische landen,' waar
schuwt hij. „Het betekent dat de ne
gatieve stereotypering van joden
wordt gebruikt voor politieke doel
einden en dat is een groot gevaar."
Rechtszaak Honecker: mediaspektakelshowproces of gerechtigheid?
Arrestant nummer 244/92, beter bekend als Erich
Honecker, staat vanaf morgen terecht voor de Berlijnse
rechtbank. In de ruim 800 pagina's tellende aanklacht
wordt de 80-jarige vroegere Oostduitse staats- en partij
leider mede verantwoordelijk gesteld voor het neerschie
ten van 50 DDR-burgers, die hun vlucht naar de vrijheid
met de dood moesten bekopen. In eerste instantie zullen
slechts twaalf gevallen worden behandeld.
De voormalige Oostduitse leider Erich Honecker (rechts) samen met
zijn advocaat Friedrich Wolff. foto reuter
Het regent momenteel in delen van zuidelijk Afrika. Maar wat er valt is niet voldoende om een einde te ma
ken aan de gevolgen van de droogte. Voor het jongetje op de foto kwam het hemelwater te laat.
foto reuter jonathan clayton
BERLIJN HANS HOOGENDIJK
CORRESPONDENT
Meer dan 300 journalisten uit
de hele wereld hebben zich
aangemeld, er is plaats voor 70.
Honecker, die aan leverkanker
in een vergevorderd stadium
'lijdt, zal twee dagen per week
gedurende drie uur worden ver
hoord. Medici gaan ervan uit
dat hij het einde van het proces
niet zal meemaken. De menin
gen over de zin van dit media
spektakel lopen uileen. Is het
een showproces, waarin de
Duitse staat wil laten zien dat
niet alleen de kleintjes moeten
hangen en de groten op vrije
voeten blijven of gaat het om
gerechtigheid?
Tot het laatste moment werd
een juridische strijd uitgevoch
ten over de vraag welke recht
sprincipes bij de beoordeling
van DDR-onrecht moeten wor
den gehanteerd. De hoogste
Duitse rechters kwamen keurig
op tijd met hun oordeel: in
principe kan een misdaad al
leen worden bestraft als de
strafbaarheid wettelijk bepaald
JOHANNESBURG P. VAN NUUSENBURG
CORRESPONDENT
Zuid-Afrika lijdt aan een collec
tieve kater. Het aanhoudende
geweld, de criminaliteit, de eco
nomische depressie, de corrup
tieschandalen, het gebrek aan
leiderschap van de belangrijkste
politici, en, niet te vergeten, de
in de internationale stadions
sukkelende voetbal- en rugby-
teams, ondermijnen de toch al
labiele psyche van de natie.
I let opvallendste symptoom
van de onder alle bevolkings
groepen heersende malaise-
stemming is het feit dat nie
mand nog durft te reppen over
het 'nieuwe Zuid-Afrika'. Deze
formulering, die eens de hoop
op een betere toekomst uit
drukte, is een holle frase gewor
den, een cliché versleten door
misbruik.
De huidige sombere gemoeds
toestand is vooral veroorzaakt
door twee ontwikkelingen: de
manier waarop president De
Klerk een zeer omstreden wets
ontwerp door het parlement
jaste en een gerechtelijke hoor
zitting naar de moord op een
bekende anti-apartheidsactivist
in mei 1989.
De reputatie van de president is
tot een ongekend dieptepunt
gedaald door zijn gesjacher met
de zogenaamde amnestiewet.
Deze wet vrijwaart daders van
de misdaden die zij in naam
van of in de strijd tegen de
apartheid hebben gepleegd. De
wet was van meet af aan om
streden, omdat de misdaden en
de omstandigheden waaronder
zij zijn gepleegd, nooit geopen
baard zullen worden. Alleen de
amnestie is verleend, zullen met
een globale aanduiding van hun
daden in de staatscourant wor
den gepubliceerd, bijvoorbeeld:
was voor de daad werd begaan.
De rechters moesten toegeven
dat de dodelijke schoten aan de
Muur in de DDR juridisch wa
ren gedekt. Dus zouden eigen
lijk alle grenssoldaten die vluch
telingen hadden gedood moe
ten worden vrijgesproken en
kan Honecker niet worden ver
volgd.
Maar anderzijds, aldus de rech
ters, was het meedogenloze op
treden een grove schending van
de door elke staat te respecteren
rechten van de mens. Uit het
dilemma DDR-recht te moeten
hanteren maar dit absoluut niet
te willen, hebben de hoogste
Duitse rechters zich mèt een
kunstgreep bevrijd. Zij vinden
dat het schieten aan de grens
met de bedoeling mensen te
doden zelfs naar de maatstaven
van het DDR-recht niet te
rechtvaardigen is.
Blamage
Overtuigend is het allemaal
niet. De voorzitter van de com
munistische PDS, de advocaat
Gregor Gysi, constateerde dan
ook: „Een proces tegen Honec-
Geweld, criminaliteit, economische
laten.
Jansen: moord.
Overgangsregering
Alle partijen, behalve de rege
rende Nationale Partij, zijn te
gen de wet te hoop gelopen. De
noodzaak van een amnestie
wordt door iedereen erkend,
maar de regering wordt verwe
ten eenzijdig op te treden. De
kwestie zou, gezien haar delica
te karakter, het best door kun
nen worden afgehandeld door
een overgangsregering van na
tionale eenheid waarin ook de
zwarte oppositie is vertegen
woordigd.
I let wetsontwerp werd niette
min door de regering bij het
parlement ingediend en het on-
ker wordt een geweldige blama
ge." Honeckers advocaten vin
den de houding van de rechters
'onmenselijk' omdat ze weten
dat de aangeklaagde een lang
durig proces niet zal overleven.
'Offensief en 'zonder te krui
pen' wil Honecker zich verdedi
gen. Hij beschuldigde de vroe
gere Sovjet-leider Gorbatsjov
ervan evenals zijn voorgangers
vast te hebben gehouden aan
het schietbevel aan de Muur.
Doelend op het ereburgerschap
van Berlijn dat Gorbatsjov begin
deze week ten deel is gevallen,
zei Honecker: „De een maken
ze ereburger, de ander veroor
deelt men."
Gorbatsjov reageerde met een
bescheiden verdediging van zijn
vroegere partijvriend. Indirect
rechtvaardigde hij het schietbe
vel en waarschuwde ervoor de
gebeurtenissen uit die tijd naar
de huidige maatstaven te be
oordelen. Gorbatsjov zei verder
dat Honeckers politiek er altijd
op gericht was geweest te voor
komen dat er ooit nog oorlog
vanaf Duits grondgebied ge
voerd zou kunnen worden. Hij
zei te hopen dat de humaniteit
zegeviert.
Oude kameraden
Honecker staat terecht met de
andere leden van de vroegere
Nationale Defensieraad, ex-sta-
si-chef Mielke, de vroegere mi
nister-president Willi Stoph,
oud-minister van defensie Kes-
sler, diens plaatsvervanger Stre-
letz en de vroegere regionale
partijfunctionaris Albrecht. Het
wordt een weerzien tussen oude
kameraden.
Sinds de val van het regime in
1989 heeft Honecker hen niet
meer gezien. Alleen Erich Miel
ke heeft hij drie weken geleden
bij de rechter kort ontmoet. Hij
ging spontaan op hem af: „Hé
Erich, dat had je ook nooit ge
dacht dat wij elkaar hier weer
zouden zien." Voordat Mielke
kon antwoorden, greep de rech
ter in. Daarop zei Honecker vol
gens zijn advocaat: „Het gaat er
hier strenger aan toe dan bij het
Volksgerichtshof." Deze nazi
rechtbank had Honecker voor
de oorlog tot een langdurige ge
vangenisstraf veroordeeld we
gens hoogverraad.
De 55-jarige Brautigam is een
niet onomstreden rechter in de
Duitse hoofdstad. Hij geldt als
een law-and-order man met
licht reactionaire trekjes. Als
'bijbaantje', zo werd onlangs
bekend, heeft hij vele jaren on
der het pseudoniem Georg
Riedl rechtse columns geschre
ven in bladen van het Springer
concern, dat onder andere Bild
uitgeeft. Kritici beschuldigen
Brautigam ervan door de knieën
te zijn gegaan voor politieke
druk. De rechter: „Ik heb al
honderd keer verklaard dat po
litiek in de rechtszaal niets te
zoeken heeft. Maar dat willen
velen blijkbaar niet horen."
anti-apartheidsactivist David
Webster. Een sinistere, inmid
dels ontbonden geheime orga
nisatie van het leger, het Bur
gerlijke Samen werkingsbureau
(BSB), wordt in verband ge
bracht met deze moord.
Het proces wordt gekenmerkt
door de volstrekte minachting
die gedagvaarde ex-leden van
de BSB voor het recht aan de
dag leggen. De voormalige 'di
recteur' legt een oproep om te
getuigen naast zich neer omdat
hij 'belangrijker dingen' had te
doen. Een inmiddels gepensio
neerde generaal geeft ijskoud
toe gelogen te hebben tegen de
regeringscommissie die twee
jaar geleden de praktijken van
de BSB heeft onderzocht. Een
getuige, die een voor een BSB-
man belastende verklaring had
afgelegd, wordt in de gang van
het gerechtsgebouw door een
onbekende man waarschijnlijk
zo geïntimideerd dat hij zijn ge
tuigenis herroept. De belang
rijkste verdachten hangen in
tussen in en rond de rechtzaal
de toffe jongens uit met een air
van 'ons kan niets gebeuren'.
Het ziet er naar uit dat ze gelijk
hebben. De BSB kon twee jaar
geleden tijdens het onderzoek
van de regeringscommissie dos
siers en documenten vernieti
gen en daardoor het onderzoek
saboteren, zonder dat er een
haan naar kraaide.
De regering durft ook nu geen
hand naar hen uit te steken,
kennelijk bang voor desastreuze
onthullingen. De BSB zou vol
gens goed ingelichte bronnen
de regering al eerder riante pen
sioenen en afvloeiingsregelin
gen hebben afgeperst. Hel zou
niemand verbazen als zij nu
ook hun amnestie hebben 'ge
regeld'.
HARARE MUHAMMED FARAJI
In diverse delen van zuidelijk
Afrika is de regentijd aangebro
ken. In Botswana, het zuiden
van Malawi, de bergen van
Swaziland, het westen van Tan
zania en grote delen van Zam
bia en Zimbabwe is regen ge
vallen, maar lang niet genoeg
om een einde te maken aan de
gevolgen van de langdurige
droogte.
Veel Zambianen die in ruil voor
voedsel meewerkten aan de
bouw van wegen, dammen en
riolering, zijn teruggekeerd naar
hun stukje grond om te zaaien
en te planten. Niettemin zullen
zij voorlopig afhankelijk blijven
van voedselhulp van de VN-We-
reldvoedselorganisatie (WFP).
Naar schatting 600.000 mensen
in Zambia krijgen voedselhulp.
Velen verrichten in ruil daar
voor werk.
Enige hoop voor de toekomst
biedt een recent rapport van het
Amerikaanse Klimaat Onder
zoek Centrum en het Droogte
Waarnemings Centrum in Ke
nya. Hierin staat dat de invloed
van 'El Nino' op zuidelijk Afrika
lijkt te verminderen.
'El Nino' is de naam voor een
warme oceaanstroming ko
mend van de westkust van
Zuid-Amerika. Het verschijnsel
veroorzaakt wereldwijd versto
ringen van het normale weer
beeld en leidt in zuidelijk Afrika
tot droogte.
Maar ook al zou er weer meer
regen gaan vallen, dan kan het
nog jaren duren voor de oog
sten weer de gebruikelijke om
vang hebben bereikt. Reden
daarvoor is het tekort aan zaai
goed en kunstmest in Angola,
Mozambique, Tanzania, Zim
babwe en ook Zambia. Zo kan
Tanzania dit jaar slechts be
schikken over 6000 ton mais-
zaad, terwijl het twee keer zo
veel nodig heeft.
In Zimbabwe is er bovendien
een groot tekort aan trekossen
die in dit deel van de wereld on
misbaar zijn bij de bewerking
van de grond. Daar komt bij dat
de lokale banken niet staan te
springen om kleine boeren kre
diet te verstrekken voor de aan
koop van materieel, trekvee,
mest en zaaigoed.
De voedselvoorraden zijn overal
in zuidelijk Afrika tot een mini
mum geslonken. Vooral in Ma
lawi, waar nog dagelijks vele
vluchtelingen aankomen uit het
nog erger door de droogte ge
troffen Mozambique, is de situ
atie volgens het WFP zorgelijk.
Malawi heeft elke dag zeker
3000 ton mais nodig om de be
volking te voeden, maar die
hoeveelheid wordt bij lange na
niet gehaald.
De tien lidstaten van het Zuide
lijk Afrikaanse Ontwikkelings
Gemeenschap (SADC) Ango
la, Botswana, Lesotho, Malawi,
Mozambique, Namibia, Swazi
land, Tanzania, Zambia en Zim
babwe moeten in de periode
'92-'93 tezamen ongeveer 7,75
miljoen ton graan importeren.
Eind september hadden zij pas
1,4 miljoen ton binnen via com
merciële importen en 810.000
ton via hulpprogramma's.
Volgens John Rook, hoofd tech
nische zaken van de afdeling
voedselvoorziening van de
SADC, hebben vooral Malawi
en Mozambique zwaar te lijden
onder de trage uitvoering van
voedselhulpprogramma's.
„Doordat er nu een miljoen
mensen uit Mozambique in
Malawi zijn, zal het voedselte
kort op korte termijn op een
ramp uitlopen", aldus Rook.
malaise en gebrek a
voorziene gebeurde: de wet
sneuvelde. In de blanke en
kleurlingenkamers heeft de re
gering een meerderheid, maar
in de Indiërkamer stuitte ze op
verzet. De kleinste kamer van
het driekamerparlement liet
zich niet vermurwen en ver
wierp het voorstel, dat derhalve
geen wet werd.
De Klerk had toen zijn demo
cratische gezindheid kunnen
tonen door het voorstel in te
trekken. In plaats daarvan legde
hij haar voor aan de Presiden
tiële Raad. Dit lichaam is in het
leven geroepen doorzijn voor
ganger, Botha, onder meeröm
voorstellen die in het parlement
zijn gestrand, alsnog tot wet te
leiderschap hebben de Zuidafrikanen niet koud ge-
foto ap john parkin
verheffen.
De handelwijze van de presi
dent heeft vele vragen opgeroe
pen. Het inschakelen van dit
ondemocratische orgaan was in
strijd met zijn stijl en staat van
dienst. Het riep bange vermoe
dens op dat hij is gezwicht voor
elementen in het leger en de
politie die te veel op hun kerf
stok hebben om te kunnen ver
trouwen op amnestie door een
overgangsregering.
BSB
Deze vermoedens worden bijna
dagelijks in het gerechtshof van
Johannesburg bevestigd door
de tweede ontwikkeling, het on
derzoek naar de moord op de
