Het einde van
gedoog-illegalen
TV
Amsterdam
ruim op kop
'T7 -
ZATERDAG 7 NOVEMBER 1992
ZATERDAGS
BIJ voegsel
Illegaal naai-atelier in Amsterdam.
Actie op de golven
van onbegrip en
verontwaardiging
De illegaal moet Nederland uit.
Plotseling is bijna heel politiek
Den Haag het hierover eens. De
illegaal is een probleem, een
harde aanpak is gewenst. De
samenleving moet van een last
bevrijd worden. Maar is de ille
gaal zo'n bekisting voor Neder
land?
„Zonder ons wordt er geen to
maat geplukt", zeggen illegalen,
die nu meer dan ooit de kans
lopen over de grens gezet te
worden.
Maar het is de vraag of iedere
verantwoordelijke overheids
functionaris van plan is even
ongeremd aan de jachtpartij
mee te doen.
HARM HARKEMA MAURICE WILBRINK
l:,e 'illegaal' is in Nederland tot
Pr0^eem verklaard. Omslag-
J r-" punt bleek de Bijlmer-ramp. Al
gemeen was er onbegrip over de administra
tieve chaos bij het Amsterdamse bevolkings
register (illegalen die zich zomaar konden in
schrijven!). De publieke verontwaardiging
werd steeds groter toen tweeduizend illega
len zich als slachtoffer meldden ('De profi-
Op die golf van onbegrip en verontwaardi
ging laten de voorstanders van de harde lijn
zich meedrijven. De maat is nu vol: de illega
len moeten eruit. Het Haagse gemeentebe
stuur voelde deze stemming perfect aan, en
maande onderzoekers van haar sociale
dienst nu snel een rapport af te ronden over
de illegalen in deze gemeente. Want daarin
werd - het kon niet beter uitkomen - een
nieuw en waardevol argument aangedragen
om de illegalen aan te pakken.
De GSD-onderzoekers concluderen: de il
legalen belemmeren de legale allochtoon in
zijn emancipatie en integratie. Burgemeester
Havermans van Den Haag: „Wij voelen ons
verantwoordelijk voor de buitenlanders die
hier legaal verblijven. Die moeten meer kan
sen krijgen."
Plaag?
De vraag is of de illegalen wel de plaag vor
men die ze worden geacht te zijn.
Allereerst de aantallen. Niemand weet hoe
veel illegalen er in ons land zijn. De schattin
gen worden nu met de dag hoger. Kosto
spant de kroon met zijn honderdduizend of
meer. Een woordvoerder van Inlia, een stich
ting die onder andere bijstand verleent aan
illegalen, noemt dat „zwaar overtrokken". Hij
komt niet verder dan 30.000 tot 40.000 voor
heel Nederland. De Haagse gemeentepolitie
denkt dat er in haar gemeente tussen 20.000
en 23.000 zitten. Een onderzoeker bij de Rot
terdamse sociale dienst komt voor zijn stad
na enig natte vingerwerk tot tien vijftien
duizend.
De vaak gehoorde klacht dat illegalen mas
saal misbruik maken van de sociale zeker
heid in Nederland, berust op vooroordelen
en misverstanden. De commissie-Zeevalking,
die het kabinet in 1991 adviseerde over een
beleid ten aanzien van illegalen, concludeer
de destijds al dat bijstand aan illegale vreem
delingen 'slechts zeer sporadisch voorkomt'.
Wel zijn er maffia-achtige groepjes in het ille
gale circuit actief die de zwakke plekken (kin-
FRED VAN ESSEN
en démasqué .noemt de
I j Amsterdamse politie de
wereld van 'de illegalen' die
bloot kwam te liggen door de vliegtuig
ramp in de Bijlmer. Hun aantal wordt in
middels door de Amsterdamse politie ge
schat op 35.000 tot 70.000, alleen in de
hoofdstad.
De - onofficiële - invloed van het illegale
circuit is inmiddels zo groot, meent de po
litie, dat bij uitwijzing van alle illegalen
delen van de economie zouden instorten.
De horeca en de confectie zouden gevoeli
ge opdoffers krijgen. „En dan laten we de
seksindustrie maar buiten beschouwing".
„Ga eens uit eten in de stad, koop een bos
bloemen of schaf je een pak aan in een
warenhuis - goeie kans dat illegalen daar
bij betrokken zijn en dat de prijs heel an
ders zou zijn als ze er niet waren". De lei
ding van het Amsterdamse politiekorps is
huiverig geworden voor het noemen van
getallen, na de openbare les van de 'Gha-
nezen-affaire' waarmee de politie dit
voorjaar half Nederland over zich heen-
kreeg. Maar onderwijl wordt noest verder
gewerkt aan het in kaart brengen van de
verscholen wereld onder de ambtelijke en
politieke werkelijkheid.
Ongeveer drie jaar geleden nog lag de
schatting van het aantal illegalen in Am
sterdam op „Twintig- tot veertigduizend".
Inmiddels gaat het korps uit van 'vijf tot
tien procent van de bevolking'. Op een in
wonertal van 700.000 zijn dat er 35.000 tot
70.000. In Amsterdam alleen. Ter vergelij
king: in de hoofdstad wonen 110.000 bui
tenlanders mèt verblijfsvergunning.
Amsterdam staat ruim aan kop in Neder
land en herbergt volgens de politie „waar
schijnlijk meer illegalen dan Rotterdam en
Den Haag samen". Een rechtstreeks ge
volgvan de 'multiculturele samenleving'.
Veel etnische inwoners trekken ook veel
familieleden en bekenden uit die groep
aan - waardoor een vergelijking met Eu
ropese hoofdsteden als Parijs en Brussel
meer voor de hand ligt.
In Amsterdam zijn alleen al tussen de 400
en 500 illegale naaiateliers, waar de ma
chines ratelen zonder afdracht van sociale
premies en verzekeringen, volgepakt met -
zwaar onderbetaalde - illegale buitenlan
ders: Turken, Marokkanen, Indiërs, Pakis-
tanen. De bloemenveiling in Aalsmeer,
ontelbare restaurants en snackbars in de
stad, coffeeshops, cateringbedrijven, alle
maal zijn ze werkgevers van illegale bui
tenlanders. Sjieke kantoren van aanzienlij
ke firma's worden 's avonds schoonge
maakt door illegalen. Spotlustigen kregen
twee weken geleden een kans voor open
doel toen bekend werd dat zelfs het minis
terie van justitie in Den Haag - zonder het
te weten - gebruik had gemaakt van illega
le tolken. Het Amsterdamse Onze Lieve
Vrouwen Gasthuis (OLVG) ziet zijn post
niet-betaalde rekeningen sinds 1990
scherp oplopen als gevolg van de grote
toeloop van onverzekerde illegalen die
zich melden op de eerste hulp. Met het
Slotervaartziekenhuis in het westen van
de stad hanteert het OLVG geen 'drempel'
voor onverzekerden en krijgt dus de illega
len doorverwezen van andere ziekenhui
zen en huisartsen.
op de Wallen,
Korsjespoort en Ruysdaelkade zitten vol
met vrouwen van tientallen nationalitei
ten uit Zuid- Amerika, Afrika en Azië.
'Full-prof prostituées die in Nederland
meer kunnen verdienen dan in hun eigen
land, maar heel vaak vrouwen die geen
andere uitweg zien in hun leven in bal
lingschap, zonder uitkering of andere in
komsten. De gemeente heeft 'laagdrem
pelige' hulpverleners aangesteld om de
vrouwen een minimum aan hygiëne te
bieden en epidemieën van besmettelijke
ziekten te voorkomen.
Criminele illegalen zijn uitgegroeid tot een
omvangrijke groep straatrovers op de Wal
len, het Damrak, de Bijlmer en Amster
dam West. Zakkenrollers komen in het
toeristenseizoen met vliegtuigladingen te
gelijk uit Zuid-Amerika.
Het aantal van 70.000 illegalen is onlangs
door de Amsterdamse politie tijdens een
lezing ter kennis gebracht van een groep
vooraanstande PvdA'ers, onder wie vice-
premier Wim Kok en partijvoorzitter Felix
Rottenberg. Die bijeenkomst was beslo
ten. De Amsterdamse politie wil de nieu
we, verbazingwekkende cijfers officieel
nog niet in de openbaarheid brengen, zegt
een bron uit kringen van de korpsleiding.
„Zo vlak na de ramp in de Bijnier wordt
het als ongepast beschouwd dit aan te
kaarten. Het moet even betijen".
In maart werd het Amsterdamse korps
nog weggehoond door politici, en zelfs
'Ghanezen-specialisten' binnen het eigen
korps, toen een onderzoeksteam zei op
'minstens 10.000 illegale Ghanezen in de
Bijlmer' te zijn gestuit. Maar na de ramp
in de Bijlmer is bij veel criticasters de
vraag gerezen of het misschien toch waar
is. De korpsleiding heeft excuus gemaakt
voorde 'criminaliserende' uitwerking van
de boodschap. Maar duidelijk is dat het
getal van 10 .000 intern nog recht overeind
staat. „Ga er maar vanuit dat de schattin
gen die we hebben gemaakt de onder
grens zijn", zegt Klaas Wilting, woordvoer
der van Nordholt. Wilting weigert concre
te getallen in de mond te nemen of te be
vestigen.
De boodschap van de Amsterdamse re
cherche is inmiddels onheilspellender ge
worden: 'In de maatschappij is zich een
aparte ladg aan het vormen, waarin heel
andere rechten en plichten gelden dan in
de geordende bovenwereld'. „De overtui
ging dat in Nederland alles zo goed is ge
organiseerd, is een illusie".
derbijslag, ziektewet) in de sociale zekerheid
soms feilloos weten te vinden.
Vormen illegalen een gevaar voor de open
bare orde? Rob Michels, die als hoofd van de
Rotterdamse vreemdelingenpolitie vooral de
probleemgevallen onder ogen krijgt, zegt:
„Verreweg de meeste illegalen komen hier
om zich op een niet-criminele manier staan
de te houden." De handen van Michels wor
den vooral gebonden door 200 jonge illegale
Noordafrikanen, die verantwoordelijk zijn
voor veel kleine criminaliteit in het Rotter
damse stadscentrum.
Pikken ze de banen in van anderen? Dat
ligt ingewikkelder. Het is de illegaal niet te
verwijten dat hij alles aanpakt, tegen een
hongerloon. Hans Krikke. van onderzoeks
collectief Opstand: „In het Westland zijn de
arbeidsomstandigheden zo slecht, dat je voor
veel werk alleen maar illegalen krijgt. In de
loonconfectie is een proef gedaan om met
speciale subsidies langdurig werklozen op te
leiden tot stikker. Dat werkte niet, omdat die
mensen het tempo niet konden bijhouden en
niet flexibel genoeg waren: een illegaal heeft
geen enkele bescherming, dus is hij altijd be
schikbaar."
Philip Muus, die als sociaal geograaf mi
gratie-onderzoek doet aan de universiteit van
Amsterdam: „Als je de illegalen eruit hebt ge
gooid, dan heb je niet het probleem van ille
gale arbeid opgelost."
Schipperen
Politici, bestuurders en sommige uitvoerende
diensten hebben jarenlang de ogen gesloten
voor het illegalen probleem. Men wilde geen
generaal pardon (een verblijfsvergunning
voor iedere illegaal), want de vrees is groot
dat zoiets 'een aanzuigende werking' heeft,
zoals dat heet. Michels (Rotterdamse vreem
delingenpolitie): „De Téléphone Arabe werkt
heel goed. Als de situatie jegens illegalen in
Nederland verandert, dan weet men dat el
ders in de wereld bliksemsnel."
Men wilde ook geen massale uitzettingen,
men schipperde maar wat. En zo ontstond de
gedoog-ill egaal. Hij was er en werkte, vaak
met een sofi-.nummer. Over zijn arbeid wer
den soms zelfs premies en belastingen be
taald, zonder dat hij daar overigens van kon
profiteren als hij bijvoorbeeld ziek werd. De
gedoog-illegaal werd geabsorbeerd in de ou
de wijken van de grote steden, maar ook de
Bijlmer bood voldoende anonimiteit om een
onzichtbaar leventje te leiden.
Onzichtbaar, want deze niet-bestaande in
woner was er veel aan gelegen uit de handen
van de politie te blijven. Opgepakt worden
kon altijd tot uitzetting leiden.
Voor de gedoog-illegaal uit Turkije, Surina
me, Ghana of Marokko bestond er naast de
officiële, reguliere economie een parallelle
economie, met duizenden zwarte banen,
waar enorme omzetten worden behaald. De
gedoog-illegaal hield hele bedrijfstakken
overeind; zoals de glastuinbouw (zes miljard
omzet per jaar), het paradepaard van de Ne
derlandse export
Eigenlijk hadden ook maar weinig mensen
last van deze niet-burger. In feite droeg de
'legale allochtoon' nog de zwaarste last. Dat
is nu voor het eerst scherp vastgesteld in het
recente onderzoek van de Haagse sociale
dienst: 'De legaal hier verblijvende familiele
den en vrienden dragen een bijzondere ver
antwoording ten aanzien van hun illegale
landgenoten. Er zijn signalen dat zij die ver
antwoording niet meer kunnen dragen'.
Feodaal
Hans Krikke observeert al enkele jaren het
economische schemergebied waar illegalen
met wisselend succes een karige boterham
verdienen. „Het betreft sectoren met feodale
arbeidsverhoudingen, waar legaal hier ver
blijvende mensen zich niet aan laten onder
werpen."
Krikke noemt als voorbeeld de textielsec
tor. Volgens hem heeft de overheid jarenlang
niets ondernomen om de misstanden aan te
pakken die voorkomen in de illegale naai
ateliers, waar tegenwoordig naar schatting
vijfduizend illegalen werkzaam zijn en waar
jaarlijks twee tot drie miljard gulden omzet
wordt behaald.
„De confectie is in de jaren '50 en '60 gesa
neerd, maar kwam in de jaren '80 weer tot
bloei. De meeste produktie was naar lage lo-
nenlanden overgeplaatst, maar een deel werd
teruggehaald om flexibel op de vraag in te
kunnen spelen. Het Confectiecentrum in
Amsterdam groeide uit tot Europa's grootste
tussenhandel. En het was algemeen bekend,
dat de illegale loonconfectie daar de basis
voorvormde."
Sinds ongeveer een jaar lijkt de overheid
de problematiek rond de illegalen serieus te
nemen. Er worden geleidelijk maatregelen
ingevoerd die het er voor de illegaal en zijn
malafide werkgever niet gemakkelijker op
maken. De Dienst Inspectie Arbeidsverhou
dingen (DIA) van het ministerie van Sociale
Zaken constateert dat de concurrentie aan de
illegale onderkant van de arbeidsmarkt
steeds groter wordt.
En dat betekent dat de illegaal, die weet
dat hij nu niet meer gedoogd wordt, tegen
woordig in de kassen werkt voor zes, zeven
gulden per uur. Voorheen bedroeg het uur
loon meestal tussen tien en twaalf gulden. In
de Horeca, vanouds een sector waar veel ille
galen werk vonden, komen zelfs al uurlonen
van twee gulden vijftig voor.
Kruimels
Toch blijven de illegalen komen. In het rijke
Westen vallen altijd meer kruimels van de ta
fel dan in de Derde Wereld. S. Pokomy, hoofd
van het Terugkeerbureau dat de overheid
heeft ingesteld om buitenlanders te stimule
ren weer een bestaan op te bouwen in hun
eigen land: „Hoe slecht de illegalen het hier
ook hebben, aan het thuisfront schrijven of
bellen ze sterke verhalen door over hun suc
ces hier. Het komt voor dat illegalen een foto
naar huis sturen waarop ze zichzelf hebben
afgebeeld naast een dure auto, die natuurlijk
niet Van hen is. In hun culturen kunnen ze
het zich vaak niet permitteren dat ze hier
mislukken. Als ze falen, verliezen ze alle pres-
tige
Het doel is nu deze mensen op te jagen.
Meer controle, meer repressie. Van het 'Te
rugkeerbureau' heeft een illegaal weinig te
verwachten. Het budget voor 1992 was in de
zomer al op. Wat Kosto betreft worden de il
legalen 'ontmoedigd'. En als ze niet vanzelf
ons land verlaten, dan zullen overheidsdien
sten in gecoördineerde acties zorgen dat ze
eruit gaan.
Bestuurders en kopstukken bij uitvoerende
diensten, die geen kiezers aan zich hoeven te
binden, houden intussen hun hart vast voor
de effecten van de oorlogszuchtige taal die
met name uit de Haagse politiek opstijgt. Ze
vrezen dat nu een klimaat geschapen, waarin
de tolerantie jegens buitenlanders nog verder
op de proef wordt gesteld.
De chef van de Rotterdamse vreemdelin
genpolitie, een man van de praktijk, is een
stuk genuanceerder dan de politici op het
Binnenhof: „Als je eenzijdig de druk op de il
legalen verhoogt, dan heeft dat effect op ólle
buitenlanders hier. Ik kan niet zien aan een
Marokkaan of hij hier legaal of illegaal is."
Michels wil niet nog meer nadruk op op
sporing, want hij is bang dat de balans in de
stad dan in gevaar komt. „Er moet een even
wicht zijn tussen opsporing, controle, toe
zicht aan de ene kant en de aanwezigheid
van vreemdelingen aan de andere kant. Als je
vreemdelingen nog meer lastig gaat vallen,
dan wordt die balans verstoord en dat geeft
grote onrust. Ik wil me alleen concentreren
op de criminele illegalen. Daarbij verlang ik
politieke steun."
