Gouden
babbels in
Hilversum
Berging van gifschepen: een zware last
>\\T
ZATERDAG 31 OKTOBER 1992
Prijzenslag rond Adam Curry
en Jeroen van Inkel
jan rozendaal
M M elkom in de 400.000 Gul-
mi *1 den Show'! Dat waren de
W W eerste woorden van
Jeroen van Inkel op Radio 3, nadat zijn nieu
we contract met Veronica in de krant had ge
staan. Enkele minuten later, bij het wegster
ven van het nummer '1999', herhaalt hij de
laatste woorden van zanger Prince: „I don't
wanna go". En na een korte stilte - zeker in
zijn programma's een zeldzaamheid - kraait
Van Inkel: „Sorry, ik was even afgeleid. Ik was
m'n geld aan het tellen".
Radio 3-humor. Snel een volgende plaat.
Jeroen van Inkel (Rinkeldekinkel, maandag
t/m zaterdag van 17-18 uur) heet een talent
te zijn. Plat, maar een voorbeeld voor velen.
Senior-collega Frits Spits vindt hem 'goed'.
En bijna-nieuwe werkgever Lex Harding:
„Jeroen is technisch misschien wel de beste
dj die Nederland ooit heeft gehad".
Maar even later relativerend: „Geef mij een
school en in een half jaar tijd" geef ik je tien
Jeroen van Inkels". Van Inkel en ook Curry
zijn door Harding bij Veronica gehaald, toen
hij daar nog leiding gaf aan het Radio 3-team.
„Ik heb ze opgeleid", zegt de baas van het
nieuwe Radio 538, dat binnen enkele maan
den begint met uitzenden.
Zonder Adam Curry en Jeroen van Inkel
dus. Harding: „Adam Curry was helemaal
niet belangrijk voor mij. Ik had graag het pro
gramma dat hij al voor een paar honderd
Amerikaanse stations maakt op de zondag
avond overgenomen. Voor weinig. Het was
ook een beetje emotioneel. Ik heb Adam op
geleid en het was leuk geweest om hem erbij
te hebben. Meer niet".
Voor Jeroen van Inkel lag dat wat anders.
„Ieder radiostation wil zo iemand natuurlijk
houden, maar dan toch niet ten koste van al
les".
Hardwerken
Frits Spits eerst in z'n algemeen over de Ra
dio 3-dj en het salaris: „Als iemand tegen mij
zegt: 'Jij verdient het ook makkelijk. Een uur
tje per dag'. Dan zeg ik altijd: Ja, dat klopt".
Maar lekker zit het Frits Spits, van maandag
tot en met zaterdag tussen zes en zeven met
de Avondspits op Radio 3, toch niet. De po
pulaire dj is wekelijks altijd zo'n veertig vijf
enveertig uur voor die zes uur radio per week
in de weer. Hij zit dan gewoon op kantoor.
„Teksten schrijven en de telefoon in je
hand".
Maar verder wil Spits daar niet over praten.
„Radio is toch illusie en magie." En daar ho
ren dan ook grote bedragen bij? Spits: „Ten
eerste moet je niet uit het oog verliezen dat
Jeroen ook televisieprogramma's doet en als
baas van Radio 3 bij Veronica tevens een lei
dinggevende functie heeft. Probeer het alle
maal maar eens te klaren in een week. Dat is
zes dagen hard werken.
„Bovendien is Radio 3 jarenlang heel goed
koop geweest. De omroep ging er altijd van
Veronica telt één a anderhalf
miljoen galden neer voor een
paar uur radio per week en een
maandelijks televisieprogram
ma van Adam Curry, die dat
naast zijn werk in de Verenigde
Staten gaat doen. Ook het con
tract met Jeroen van Inkel werd
opengebroken en verdubbeld
tot vier ton per jaar, bevestigt
de financieel-directeur van de
grootste omroep. Het was de
enige manier om de twee popu
laire dj's uit de school van Lex
Harding aan zich te binden,
nadat namen als Erik de Zwart
en Wessel van Diepen al zijn
vertrokken.
Frits Spits begrijpt dat wel.
Maar Harding, die met zijn
nieuwe Radio 538 ook Curry en
Van Inkel wel in wilde lijven,
vindt het 'over the hill': „Een dj
is toch niet belangrijker dan
een minister? Nou, dan moet je
hem ook niet tivee of drie keer
zoveel betalen als Lubbers".
uit dat je blij mocht zijn dat je je plaatjes
mocht draaien. Maar nu komen de economi
sche wetten van vraag en aanbod boven drij
ven. Het zou hyprocriet zijn om te zeggen dat
ik het erg vind. Al kan ik niet inschatten of
Jeroen wel of geen uitzondering blijft. Ik ben
in ieder geval blij dat Veronica Jeroen heeft
behouden voor Radio 3. Aan de andere kant
moeten de omroepen zich wel achter de oren
krabben en zich afvragen 'wie willen we hou
den en wat hebben we daar voor over?' Want
er moet worden bezuinigd. Er vallen ontsla
gen. Dat kan grote gevolgen hebben."
Gevecht
Volgens Harding en J. Herselman, de finan
cieel-directeur van Veronica, gaat het slechts
om een tijdelijk fenomeen, zoals dat voor
programmamakers, presentatoren en regis
seurs gold toen RTL4 met uitzenden begon.
„Als concurrenten zich op de markt gaan
roeren ontstaat er een gevecht om dat soort
figuren die alle partijen willen hebben", zegt
Herselman.
En dan is Van Inkel vier ton per jaar en
Curry nog iets meer waard. Terwijl Hilversum
klaagt over dreigende tekorten. Volgens Her
selman ('Er is toch ook maar één Ruud Gullit
en één Marco van Basten') is dat waar als er
wordt gesproken over het gesubsidieerde
deel. De omroepverenigingen krijgen nu een
vast bedrag voor ieder uur radio (5792,58 gul
den) en televisie (82.679,49 gulden) dat zij
uitzenden. Naar eigen inzicht te verdelen
over huisvesting, programma's, salarissen en
dergelijke.
„Die bedragen staan onder druk", zegt
Herselman. „Maar daarnaast zijn er de in
komsten uit onder meer de omroepbladen,
die van de minister ook moeten worden aan
gewend ter versterking van de programma's.
En het Veronicablad, meer dan een miljoen
oplage per week en lange rijen adverteerders,
doet het wat dat betreft goed". Het levert de
omroep jaarlijks tientallen miljoenen op.
'°nwezenlijk'
De politiek in Den Haag kijkt met kromme
tenen naar de manier waarop de omroepen
in het algemeen en Veronica in het bijzonder
met de centen omgaan. Maar de omroepen
mogen zelf uitmaken wat ze met hun geld
doen en 'Den Haag' heeft er eigenlijk niets
over te zeggen. „Terwijl er moreel gezien heel
veel over te zeggen valt", zegt Bert Middel,
kamerlid voor de PvdA. „Maar omdat Veroni
ca veel heel goedkope produkties maakt, kan
het daar zulke hoge salarissen tegenover stel
len. Dat geldt niet alleen voor Van Inkel en
Curry, maar ook voor de voorzitters die men
daar heeft (gehad). Dat heeft niets meer met
de omroep-CAO te maken
In ieder geval sterkt het Middel maar weer
eens in zijn opvatting dat het kijk- en luister
geld niet verhoogd moet worden. „Als Hilver
sum dan zegt: Ja, maar we moeten beter con
curreren met RTL4. We moeten om onze
kijkcijfers denken. Dan zeg ik dat je de kijker
toch niet hoeft te straffen omdat ze met zove-
len naar RTL4 kijken. Dat is toch al te gortig",
vindt Middel. Hij krijgt daarin bijval van W-
D'er D. Dees: „De roep om de omroepbijdra
ge te verhogen wordt nu toch wel heel onwe
zenlijk. Een verlaging ligt eerder voor de
hand".
In de omroep-CAO staat precies welk sala
ris bij welke functie hoort. Een beetje discjoc-
key werkt dan ook niet volgens de CAO, maar
laat door zijn manager een contract afsluiten
met de omroep. En voor een avondje plaatjes
draaien in een discotheek, een bedrijfsfeestje
opfleuren of een symposium aan elkaar pra
ten raison van honderden guldens per uur
maakt de manager ook de afspraken.
Een goede dj verdient bij de omroep
100.000 120.000 gulden. „Maar", zegt Har
ding „in het schnabbelcircuit verdienen ze
dat er nog eens bij. Dus komen ze per jaar op
twee- tweeëneenhalve ton uit. Dat is vor
stelijk betaald. Je moet ook hun leeftijd in
aanmerking nemen. En een dj is toch niet
belangrijker dan een minister? Ook Van Inkel
niet, dus hoef je hem toch ook niet drie keer
zoveel te betalen als Lubbers. Dat is toch wel
een beetje over the hill'
Frits Spits: „Radio is
illusie en magie."
FOTO DIJKSTRA
Weer ligt er een schip met een voor
het zeemilieu zeer giftige lading
(lood) op de bodem van de Noord
zee. Zondagmiddag kapseisde en zonk de Noorse
vrachtvaarder Nordfrakt op ongeveer 50 kilometer
uit de kust van Egmond, nadat in zwaar weer de la
ding was gaan schuiven. Bij Rijkswaterstaat kon
het draaiboek voor dergelijke rampen voor de vijf
de keer sinds 1986 uit de kast gehaald worden. De
verwachting is dat de opdracht om het schip te
bergen niet lang zal uitblijven. In dit soort gevallen
wordt meestal het principe gehanteerd: eerst het
schip eruit, daarna zien we wel wie de rekening ge
presenteerd krijgt.
Op 7 juli 1986 verging op 80 kilometer uit de
kust van Den Helder de Britse coaster Olaf. Het
vaartuig had een lading van 3555 ton vliegas.
Zwaar vervuild met lood, arseen en cadmium. De
ramp voltrok zich onder dubieuze omstandighe
den. Het was stralend weer en de zee spiegelglad.
Toch ging de lading schuiven en zonk het schip.
De berging duurde 24 dagen en kostte het rijk 5,5
miljoen gulden. Daarvan zag de overheid slechts
81 mille, de schrootwaarde van het schip, terug.
Op 15 september 1987 zonk, twaalf kilometer ten
noordwesten van Hoek van Holland, de Maltese
kustvaarder Junior. De lading bestond uit 380 ton
filterslib, verontreinigd met cyanide, nikkel en zink.
Het slib was vrijgekomen bij een bodemsanerings
project in Brabant en op weg naar Engeland voor
verdere verwerking. Ook in dit geval ging de lading
Verhaalsrecht van de staat beperkt
D
N K W I J
onder nooit opgehelderde omstandigheden schui
ven. Opzet werd vermoed. Allerlei listige construc
ties maakten het de overheid bovendien zeer
moeilijk de eigenaar op te sporen. De berging
duurde enkele weken en de kosten bedroegen
ruim een miljoen gulden.
Op 28 februari 1988 liep het verkeerd af met het
splinternieuwe Zweedse roll-on-roll-offschip Vinca
Gorthon. De grote vrachtvaarder, 18.773 ton, kreeg
voor de Nederlandse kust te maken met zeer zwaar
weer. In een vliegende storm bleek de Vinca
Gorthon een 'rol-om-schip' dat kapseisde 17 mijl
ten westen van Camperduin. Aan boord een lading
vrachtwagens en rollen papier. Het schip zonk pre
cies bovenop de olieleiding naar het Helmveld in
de Noordzee, die zwaar beschadigd raakte.
Om een milieuramp te voorkomen, werd de lei
ding afgesloten en omgelegd. Een miljoenenstrop
voor boormaatschappij Unocal. Bovendien lag het
geknakte schip bij de ingang van een zeer drukke
Noordzeevaarroute. Door juridische touwtrekkerij
- de berging koste vele miljoenen guldens maar het
wrak had slechts weinig schrootwaarde - duurde
het vele maanden voor de 160 ton stookolie uit de
bunkers van de Vinca Gorthon geborgen konden
worden.
Op 27 mei 1988 botste, 50 mijl ten westen van
IJmuiden, de Nederlandse chemicaliëntanker An
na Broere tegen het Zweedse vrachtschip Atlantic
Compass. De Zweed werd licht beschadigd. De An
na Broere, met in de ruimen 250 ton uiterst giftig
acrylonitril, zonk. De scheepsramp was het gevolg
van het niet naleven van een aantal regels door de
bemanning van de Anna Broere. Twee opvarenden
kwamen om het leven. AI op 31 mei werd begon
nen met de berging. Zeer strenge veiligheidseisen
waren verplicht. De berging liep enorme vertraging
op.
Het was een van de gevaarlijkste klussen die
berger Smit-Tak in Nederlandse wateren uitvoer
de. Op een gegeven moment lag er een vloot van
22 schepen om de Anna Broere gegroepeerd. Op
18 juni werd de tanker even boven water gehesen.
Maar de kabels braken en de boot zonk opnieuw.
De Anna Broere werd uiteindelijk in stukken ge
zaagd.
Op 8 juli was het leed nog niet geleden. Ernstige
lekkage van gif joeg de vloot bergingsschepen hals
over kop op de vlucht. Toen uiteindelijk besloten
werd de zeer gevaarlijke lading vanuit het scheeps
wrak over te pompen in een bergingsschip, bleek
inmiddels 240 ton gif spoorloos weggelekt te zijn.
De berging, die uiteindelijk op 10 augustus werd
voltooid, kostte de staat het recordbedrag van 15
miljoen gulden. Smit-Tak schoot er enkele miljoe
nen guldens bij in. En het meeste gif belandde 'ge-
En dan - afgelopen zondag - de ondergang van
de Noorse vrachtvaarder Nordfrakt, met 2352 ton
giftig loodconcentraat. Weer was schuiven van de
in bulk vervoerde lading, aan boord genomen in
Polen en op weg naar Antwerpen, de oorzaak van
het kapseizen en zinken. Op de Junior na verdwe
nen de rampschepen allen buiten de 12-mijlszone
naar de zeebodem. Dat heeft financieel enorme
gevolgen voor de staat, omdat schepen die buiten
de 12-mijlszone zinken niet binnen de wrakkenwet
vallen en het verhaalsrecht van de staat beperkt is.
Scheepseigenaren hoeven het wrak dan niet te ber
gen. Meestal kost bergen veel meer dan de
schrootwaarde van het wrak. Verzekeringen dek
ken evenmin alle kosten.
Daar tegenover staat de wens van de overheid
om schepen met een milieugevaarlijke lading wèl
zo spoedig mogelijk te bergen. Vrijwel altijd loopt
zo n tegenstelling uit op langdurige juridische pro
cedures, waarbij de staat voor miljoenen guldens
per geval letterlijk het schip in gaat. Nederland
heeft in 1988 voorgesteld een internationaal fonds
te vormen, waaruit het bergen van gezonken gif
schepen kan worden betaald. Maar een dergelijk
fonds is er nog altijd niet.
De Werkgroep Noordzee is niet verbaasd dat het
weer is misgegaan met een gifschip. De organisatie
pleit al jaren voor aanscherping van de regels voor
vrachtschepen die gevaarlijke lading in bulk ver
voeren. Bovendien worden onder tijdsdruk - tijd is
geld - de regels die er zijn lang niet altijd goed uit
gevoerd. Controle is er in veel havens niet of nau
welijks. Over deze regelgeving wordt overigens in
internationaal verband gepraat.
De Noodzaak om te Vergeten
Op 22 september 1969 verdween de 8-jarige
Susan. Twintig jaar lang wist niemand water
met haar gebeurd was. Tot op een dag in 1989
een van Susan's vroegere vriendinnen, Eileen
Franklin, contactkt met de politie zocht. Eileen
vertelde tegen rechercheurs dat tijdens een psy
chotherapeutische behandeling de lang verdron
gen, verschrikkelijke herinnering aan wat inder
tijd met Susan was gebeurd, weer bij haar was
bovengekomen. Ze vertelde ook dat ze bereid
was tegen Susan's moordenaar te getuigen.
Op die bewuste herf
stdag twintig jaar
geleden, was Eileen
er getuige van geweest hoe haar
vader haar vriendin had aange
rand en haar vervolgens met een
brok steen had dood geslagen.
Hij had Eileen gedreigd met haar
hetzelfde te doen als er ooit ook
maar een woord over het gebeur
de over haar lippen zou komen.
Eileen herinnerde zich hoe haar
vader het lichaam had begraven
op een afgelegen bomenrijke
plek. Na een aantal dagen zoe
ken vond de politie Susan's stof
felijke overschot in de buurt van
de plaats waarvan Eileen dacht
het allemaal gebeurd was.
In het najaar van 1990 vond het
proces tegen Eileen's vader
plaats en Eileen trad op als getui
ge. Tijdens haar getuigeverkla-
ring vertelde ze de rechtbank ook
dat haar vader haar als kind re
gelmatig geslagen en seksueel
misbruikt had en dat hij haar
zelfs een keer in bedwang had
gehouden terwijl een vriend van
hem haar verkrachtte. Ze zei dat
de herinnering aan de moord,
die al die jaren als het ware uit
haar geheugen gewist was ge
weest, weer levend was gewor
den toen haar eigen dochter
haar, na een psychotherapeuti
sche sessie thuis gekomen, had
aangekeken op een manier die
haar opeens aan Susan deed
denken. Plotseling zag ze in de
ogen van haar dochter de blik in
Susan's ogen terwijl haar vader
haar misbruikte.
In januari 1991 werd Eileen's va
der door een jury schuldig be
vonden en door de rechtbank
veroordeeld tot levenslange ge
vangenisstraf.
In gevallen van psychisch ver
oorzaakt vergeten of psychogene
amnesie, zoals het geval van Ei-
leen. zijn de herinneringssporen
aan bepaalde gebeurtenissen wel
degelijk in het geheugen aanwe
zig, maar ze zijn niet voor het be
wustzijn toegankelijk. Er is een
goedbewaakte versperring op de
weg tussen geheugen en bewust
zijn. Die is er overigens niet voor
niets. Voor de psyche van een
klein meisje dat zulke traumati
sche gebeurtenissen meemaakt
en bovendien ook nog onder een
dak verder moet leven met haar
dader-vader, is er eigenlijk maar
één verstandige overlevingsstra
tegie: doen alsof het niet gebeurd
is. Verdringen dus. En onze geest
is zo geconstrueerd dat als we
maar lang genoeg doen alsof iets
niet zo gegaan is, we op den
duur ook niet meer weten of het
nou echt niet gebeurd is of dat
we alleen maar denken dat het
niet gebeurd is.
Hof. pijnlijker een gebeurtenis is
en hoe hulpelozer we zijn in de
periode dat de gebeurtenis
plaatsvindt, hoe groter de kans
dat we de herinnering eraan ver
dringen of vertekenen. Uit on
derzoek bij volwassenen naar
herinneringen uit hun kinderja
ren, blijkt dat onaangename ge
beurtenissen vaker vergeten wor
den dan aangename. Bovendien
worden herinneringen die des
kundigen beoordelen als ko
mend van traumatische gebeur
tenissen, door volwassenen zelf
vaak neutraal of zelfs plezierig
genoemd. Een van mijn patiën
ten beschreef in eerste instantie
het grote gezin waar hij uit kwam
als heel gezellig: „We konden on
derling als kinderen heel goed
met elkaar opschieten, deden al
tijd spelletjes met elkaar en als er
iets was namen we het voor el
kaar op en dat is nog eigenlijk
zo". Op mijn vraag of dat alleen
voor de kinderen onderling gold
of ook voor de omgang tussen
kinderen en ouders, antwoordde
hij: „Ja, eigenlijk ook. Mijn vader
ging bijvoorbeeld vaak met ons
vissen, kamperen, we kaartten en
schaakten met 'm en noem maar
op". Mijn volgende vraag was:
„Maar als jullie geen spelletjes
speelden, als het ging om andere
dingen als bijvoorbeeld aandacht
voor dingen waar je mee zat of
die je graag wilde, hoe was het
dan bij jullie thuis...?". Zijn ant
woord: „Nou dat weet ik niet
meer precies, maar ook wel goed
geloof ik". Dat antwoord hield
precies een week stand. Hij had,
vertelde-ie in het volgende ge
sprek, een hele tijd over mijn
vragen lopen nadenken en was
zich gaan realiseren dat het in
een veel opzichten in feite hele
maal niet gezellig was geweest
thuis. Zowel hij als de andere
kinderen waren altijd ontzettend
bang geweest voor hun vader,
wiens gedrag volstrekt onvoor
spelbaar was. De vader had de
gewoonte om met geweld, onder
andere met behulp van een heu
se paardezweep, de discipline er
in en de kinderen er onder te
houden. De stemming van vader
bepaalde de sfeer thuis volledig.
Als hij een aantal dagen op reis
was, werd dat als een soort van
tijdelijke bevrijding ervaren. Het
doen van spelletjes, zoals scha
ken of kaarten, was vooral een
strategie om tegelijkertijd con
tact met hem te leggen en hem
gunstig te stemmen.Als je als
kind iets van vader wilde, dan
moest je dat nooit gewoon vra
gen want dat betekende bijna al
tijd gelazer. Als je iets wilde,
moest je 'm dat vragen tijdens
een spelletje. Ik realiseer me nu",
concludeerde hij, „dat er in feite
sprake was van een soort terr-
europvoeding, dat wij verschrik
kelijk bang waren voor zijn
agressie, daarom nooit openlijk
'neen' tegen hem durfden zeg
gen en dat wij allemaal tot op de
dag van vandaag nog grote pro
blemen hebben met het omgaan
en uiten
De periode die we tegenwoordig
midlifecrisis noemen en die be
paald geen moderne uitvinding
is - we vinden tal van beschrij
vingen van zulke crises bij be-
roemheden uit de 18e en 19e
eeuw zoals Wolfgang Goethe en
de schilder Gauguin - is opval
lend genoeg ook de periode dat
veel volwassenen het al te rozige
beeld van hun kindertijd gaan
herzien. Blijkbaar moeten we
eerst zo'n veertig tot vijftig jaar
geleefd hebben om al terugkij
kend bepaalde patronen te kun
nen ontwaren die onze huidige
toestand verbinden met onze op
voedingservaringen. Er zijn men
sen, ook mensen die beter zou
den moeten weten, die zeggen
dat het flauwekul is om te bewe
ren dat hoe je er op je 45ste aan
toe bent, voor een stuk te maken
heeft met ervaringen in het gezin
waar je uit komt. De werkelijk
heid is dat er wel degelijk een
duidelijk verband tussen die
twee bestaal. Net zoals onze li
chamelijke erfelijkheid door onze
ouders wordt bepaald, zo wordt
voor een deel ook onze psychi
sche erfelijkheid door hen be
paald Recent onderzoek door de
bekende Engelse kinderpsychia
ter Sir Michael Rutter laat bij
voorbeeld zien dat als we als
kind aan depressies geleden heb
ben, onder andere als gevolg van
ongunstige gezinsomstandighe
den, de kans groot is dat we dat
als volwassene ook regelmatig
zullen doen. Bewustwording van
die oude invloeden, hoe bitter
soms ook, is een belangrijke stap
op weg naar bevrijding daarvan,
naar geestelijke gezondheid.
Kortom: vaak zijn we geneigd
onze kinderjaren zo te recon-
structeren dat we ons 'die goeie
ouwe tijd' herinneren niet zoals
we die werkelijk gehad hebben,
maar zoals we die graag gehad
hadden willen hebben. Vergeet 't
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
