een complexe
persoonlijkheid
RUUD LUBBERS:
7
Ruud Lubbers in het nauw. Demonstran
ten vallen hem aan wanneer hij op weg is
naar overleg met de Stichting van de Ar
beid. foto anefo marcel antonisst
ZATERDAG 31 OKTOBER 1992
Ruud Lubbers is komende woensdag (4 november) tien jaar
premier van Nederland. Hij evenaart hiermee het record van
Willem Drees, die van 1948 tot 1958 vier rooms-rode coalities
leidde. Lubbers, de ongenaakbare sfinx, is als premier populair.
Maar zijn werk is ook omstreden. Naast zijn behaalde
succesen, lukte hem ook veel niet. Een portret bij het jubileum
van de man die voorlopig de geschiedenis in gaat als de beste
premier die Nederland ooit heeft gekend.
21 mei 1986. Ruud Lubbers schatert het uit Het CDA is de
grote winnaar geworden van de verkiezingen. Rechts Ria
Lubbers, links de echtgenote van zijn partijgenoot Jan de
Koning. foto anp dick koersen
Ruud Lubbers als de nieuwe premier van Nederland tijdens
het afleggen van de regeringsverklaring op 22 november
1982foto bert verhoeff
Tien jaar premier. Voorlopig de beste
elfs onder de naaste geestverwan-
J m ten van Ruud Lubbers heerst na 19
jaren van politiek bedrijven nog
aarzeling. „In wie herkent de premier zich
het meest", vraagt de CDA-krant in het
laatste nummer aan Til Gardeniers en Jan de
Koning, twee christen-democraten die Ruud
Lubbers van zeer dichtbij hebben meege
maakt. Ze mogen kiezen uit de bijbelse figu
ren Noach, Simson, Simon Petrus en Paulus.
Oud-minister Gardeniers: „Niet in Simon
Petrus. Omdat Ruud nooit iemand verloo
chenen zal. Wel in Paulus. Paulus is de man
die veel nadenkt. De filosoof. De zoeker. Een
man die mensen wil overtuigen". De keus
van oud-minister De Koning valt heel anders
uit. „In Simson het minst. Ik ken Lubbers
niet als een man die spierballen gebruikt. In
Noach al meer. Dat was de man die in zijn
eentje een boot timmerde".
De verwarring op het vraag -en antwoord
spelletje in het partijblad is tekenend. Op de
negen vragen over de premier hebben beide
oud-bewindslieden slechts drie gelijke ant
woorden. Over toch eenvoudige zaken als
zijn meest huiselijke eigenschap, zijn favorie
te muziek en zijn geduchtste tegenstander
tasten de oud-bewindslieden in het duister.
Ze staan daarin niet alleen. Op het Binnenhof
en ver daarbuiten vraagt menigeen zich nog
steeds regelmatig vertwijfeld af wie Lubbers
eigenlijk is.
De onenigheid over de bijbelse personen
in wie Lubbers zich zou herkennen, is ook in
een ander opzicht typerend voor de premier.
De Koning en Gardeniers hebben beiden ge
lijk. Ruud Lubbers, is een Denker als Paulus
en een Doener als Noach. Deze combinatie
maakt Lubbers tot de complexe persoonlijk
heid, die al een decennium lang het land be
stiert.
De verwarring over Lubbers was er toen ook
al, in de herfst van 1982. De vergelijking met
bijbelse figuren werd toentertijd niet ge
maakt, maar het beeld van de onberekenbare
Simon Petrus dringt zich op. Is hij wel
straight genoeg, vroegen CDA'ers - die hem
in de fractie hadden zien schipperen tussen
rechter- en linkervleugel - zich af. De ambte
naren op Algemene Zaken hielden hun hart
ook vast, gewend als ze waren aan het wollige
taalgebruik en de zweverigheid van de CDA-
fractieleider.
Van Agt, de scheidende premier, had ook
z'n bedenkingen. Het had nooit geboterd
tussen de twee karakterologisch totaal ver
schillende katholieken. Was de wispelturige
Lubbers bovendien niet degene geweest die
gaten in het bezuinigingsplan Bestek'81 had
geschoten? En die in politiek gevoelige zaken
(de kruisraketten, Zuid-Afrika) nooit vooraf
duidelijkheid had gegeven over het voortbe
staan van het kabinet? De CDA-leider had lie
ver de bonkige calvinist Jan de Koning als z'n
opvolger.
Pas toen die weigerde, was de weg voor
Lubbers vrij. De act met de 'positieve grond
houding', op de vraag of hij de macht wilde
overnemen, was voorlopig zijn laatste wollige
opmerking. De bekering van de voorzichtige,
twijfelende fractievoorzitter tot de harde, no-
nonsense premier was een - opmerkelijk -
feit. Van zijn ministers, veelal afkomstig uit
het bedrijfsleven, eiste hij volledige loyaliteit
aan zijn lijn: bezuinigen, bezuinigen, bezui
nigen.
Het is nauwelijks nog voor te stellen dat de
nu alom bejubelde premier toentertijd tegen
de maatschappelijke klippen op roeide. Als
een Noach, inderdaad. Feilloos voelde de on
dernemer aan dat Nederland rijp was voor
een saneringsoperatie. Een cultuuromslag
proefde hij in het buitenland (Thatcher,
Reagan) en importeerde hij voor Nederland.
Lubbers had uiteindelijk succes, niet in het
minst dankzij een weer oplevende internatio
nale economische groei. Ondanks de vele
pijnlijke bezuinigingen beloonden de kiezers
hem met de grootste zege die een partij ooit
in de Nederlandse politiek zou halen: 54 ze
tels. Zijn naam was gemaakt. Lubbers gaat de
geschiedenis in als - voorlopig - de beste pre
mier die Nederland ooit heeft gekend.
Gsnant
Toch heeft Lubbers in zijn rol van Paulus de
Denker in zijn Torentje niet louter geniale in
vallen gehad. Daar fabriceerde hij bijvoor
beeld zijn vele speeches. Over het feit dat Ne
derland ziek is en de democratie overbelast
Hockey: de favoriete sportbeoefening van
Ruud Lubbers. Hier tijdens een wedstrijd
Bloemendaal-Den Haag. foto archief
united photos de boer
is. Verhalen die de aandacht trokken, maar
bij nadere bestudering toch de sfeer van zwe
verigheid en wolligheid van weleer oproepen.
Wie weet wat Lubbers daadwerkelijk bedoel
de met zijn noodkreet dat Nederland ziek is?
Ging dat om de WAO en het ziekteverzuim in
het bijzonder of om de Jan-Salie-geest in het
algemeen? Of wellicht om beide?
Als de premier een christendemocratische
noot wilde kraken, was de duidelijkheid vaak
niet groter en werden de tenen veelvuldig ge
kromd. Het 'ieder mens telt' als repeterende
breuk werd na de zevende keer in de derde
opeenvolgende toespraak bijna gênant. Erger
nog waren de christendemocratisch bedoel
de opmerkingen over het 'verder reiken dan
je eigen schaduw', opdat we de 'dialoog met
de werkelijkheid aan kunnen'.
Een ideoloog is Lubbers dan ook niet ge
worden. Hij omarmde de CDA-filosofie van
de verantwoordelijke samenleving gretig,
maar werd er geen fanatieke apostel van. Bij
het bezuinigen is het idee van de terugtrek
kende overheid een handig hulpmiddel ge
bleken, maar een visionaire invulling van
zo'n samenleving heeft de premier nooit
kunnen geven. Liever hakt de pragmatist de
dagelijkse problemen in mootjes, waardoor
er met wat varianten-werk wel een oplossing
uit de bus valt.
Lubbers is ook nooit partijman geworden,
maar altijd bestuurder gebleven. Zijn voorzit
ters (Bukman en later Van Velzen) zag hij
niet staan. De problemen in zijn CDA inte
resseerden hem nauwelijks. Hij greep pas in
als het CDA hem bij het regeren dreigde te
belemmeren. Zoals voor de verkiezingen van
1986, toen hij persoonlijk nog wat wijzigin
gen aanbracht in de milieuparagraaf van het
concept-verkiezingsprogram.
Smullen
Ruud Lubbers beziet de landsproblemen
vooral vanuit een economisch oogpunt. De
premier dacht dan ook serieus aan een we
tenschappelijke carrière in die studierichting,
voordat hij in 1973 onverwacht voor het
ambt van minister van economische zaken
werd geroepen. Minister Andriessen, die te
genwoordig dat departement runt, bewie
rookte de minister-president onlangs als de
Johan Cruijff van de economie. Zoals Neer-
lands beste voetballer gevoel heeft voor de
bal, heeft Lubbers dat voor de economie.
Het gevolg van die sterke economische ge
richtheid is wel dat de staatsrechtelijke en
democratische kant van de zaken nogal eens
bruusk wordt genegeerd. Het politieke dealen
in achterafkamertjes heeft bij hem een onge
kende bloei doorgemaakt. Van dualisme tus
sen Kamer en kabinet was, vooral tijdens zijn
eerste kabinet, nauwelijks sprake.
Zelfs het laatste onafhankelijke bolwerk
moet eraan geloven. Kaland, CDA-fractielei-
der in de Eerste Kamer, weet dat Lubbers de
lastige senatoren het liefst met handen en
voeten aan zijn beleid wil binden. Bijvoor
beeld door hen te betrekken bij de totstand
koming van het regeerakkoord. „Ik wil dat
niet, wij moeten onze handen vrij hebben",
is Kalands stellige reactie daarop.
Hoe slim Ruud Lubbers doorgaans ook
opereert, de zakelijke kant van zijn privé-bes-
ognes heeft de miljonair nooit goed kunnen
regelen. Telkens doken er weer 'affaires' op.
Zoals over zijn aandelen in het bedrijf Hol-
landia Kloos, koppelbazen en zwartwerkers
bij een BV en zijn bemoeienis bij het innen
van achterstallige betalingen van Kuwayt.
Voor bladen als de Nieuwe Revu smullen
Over rijkdom, macht en fraude), voor Lub
bers een 'handicap', zoals hij het zelf eens
berustend uitdrukte.
Bunde vlek
De Noach in Ruud Lubbers, de Doener dus,
heeft veel werk verzet. Er waren niet veel pro
blemen waaraan hij niet minstens even heeft
geroken. Voor de politieke haalbaarheid
daarvan heeft hij een feilloos instinct. En hij
kan wachten.
Neem het euthanasie-vraagstuk. Een kwes
tie die jaren speelde, en waarvan de oplos
sing door de premier al die tijd behoedzaam
is voorbereid. Zo werd een stomverbaasde
menigte CDA'ers in 1986 op een verkiezings
bijeenkomst in Slagharen plotsklaps gecon
fronteerd met een serieuze, ingetogen Lub
bers, die een mandaat vroeg om de kwestie
(ruimer dan het CDA officieel voorstond) te
regelen. Het applaus bezegelde - zonder eni
ge discussie - de deal, die hij enige jaren later
op het juiste moment kon gebruiken.
Maar Lubbers wacht soms ook te lang. Of
weigert iets echt aan te pakken. Zo'n blinde
vlek is bijvoorbeeld het functioneren van zijn
eigen dienst, de rijksoverheid. Ondanks de
mooie woorden zijn er niet veel minder amb
tenaren dan ten tijde van zijn voorganger
Van Agt.
De decentralisatie van taken naar de lagere
overheden heeft ook nooit zijn echte aan
dacht gehad. Officieel is hij voorzitter van de
'regiegroep'. Daar heeft hij weinig van laten
merken, zeker niet naar de collega-ministers
toe. En deregulering is helemaal van de poli
tieke agenda verdwenen.
Kaland, die beklemtoont dat de premier
vol met 'kwaliteiten en capaciteiten' zit en
daar de afgelopen jaren ook goed gebruik van
heeft gemaakt, noemt echter nog een andere
blinde vlelc die van de staatsschuld. „In de 10
jaar van zijn premierschap is de schuld geste
gen van 175 miljard gulden naar 375 miljard
gulden. Dat is nogal wat".
Opvallend
De Doener heeft in het heetst van de strijd
ook niet altijd een antenne voor de gevoelig
heden van collega-ministers. Woedend kun
nen ze er nog om worden, de ministers die
openlijk werden afgevallen of publiekelijk
een reprimande kregen. Zoals de WD'er De
Korte, na het 'eens maar nooit weer' van
Lubbers definitief afgebrand als vice-pre
mier. Hij had niet mogen zeggen dat de ko
ningin niet naar Japan mocht gaan.
Navraag leert dat er nog slechts ingehou
den rancune is. „Ik zeg er niets meer over,
want het staatshofd is hierbij in het geding",
aldus De Korte. „Maar wellicht dat ik er veel
later nog eens op terug kom". Zijn relatie met
de premier is, ondanks suggesties in de pers,
altijd prima geweest. „We kunnen nog steeds
samen door één deur".
Opvallend is wel dat Lubbers zelf over
kookt van woede als aan zijn integriteit ook
maar een beetje wordt getwijfeld. Voor de
ogen van de televisie-camera's verbleekte
Lubbers toen WD-fractieleider Voorhoeve
hem ooit het najagen van 'hersenschimmen
verweet. Het kamerlid Nijhuis (ook WD)
werd door Lubbers woedend betiteld als 'po
litiek vandalist', toen hij suggereerde dat de
premier wel eens het befaamde WIR-lek zou
kunnen zijn. Net zoals zijn inspirators Paulus
en Noach, blijkt ook Lubbers niet zonder
zonde te zijn. Toch wil Kaland hem desge
vraagd niet vergelijken met de twee bijbelse
figuren. „Ik heb Lubbers wel eens als brug
genbouwer getypeerd. Noach is een arken-
bouwer, dat is toch iets anders. Paulus is een
brievenschrijver. Daar beperkt Lubbers zich
niet toe. Ik wijs ze dus allebei af'. Op de
vraag waar Lubbers zich dan in mag spiege
len, volgt een lang stilte. „Moeilijk. Ik denk
daarbij eerder aan de koningen uit het Oude
Testament. Maar dan wel een koning die is
aangepast aan de moderne tijd. Daar is Lub
bers flexibel genoeg voor".
