Mens en politicus Truman
waren dezelfde persoon
A
Spookachtig werk
Helga Ruebsamen
Allende gooit er met de pet naar
Lezen is een intieme gebeurtenis
Cultuur&Kunst
DONDERDAG 29 OKTOBER 1992
N HOORE RENEE DE BORST
RECENSIE NICO KEUNING
De dansende kater. Helga Ruebsamen,
Querido. 29.90
Helga Ruebsamen schrijft al
zo'n dertig jaar verhalen. Pas
enkele jaren geleden, in 1988,
brak zij met de bundel Op Sche-
veningen door bij een groter
publiek. Het betekende tegelij
kertijd haar come back na een
schrijfstilte van vijftien jaar.
Aangemoedigd door het succes
bundelde haar uitgever oud
werk in Olijfje en andere verha
len 1989)Nu zijn er weer nieu
we verschenen onder de titel De
dansende kater.
Nieuwe verhalen, maar ver
trouwde thema's. Ook hierin
staan het verval, de drank, de
aftakeling, vergane grandeur,
angst, ziekte en dood centraal.
Geen vrolijke verhalen, al heb
ben zij de schijn van sprookjes;
sprookjes waarin spoken rond
waren. En dat is het nieuwe: het
overkoepelende thema van ou
derdom, van verleden, van een
heden vol herinneringen. Een
eigentijdse Haags/Scheveningse
versie van Couperus' Van oude
mensen en de dingen die voor
bij gaan, maar die, zoals een der
personages zegt, 'blijven be
staan in dit verhaal'.
Het verleden spookt door in
het heden. Zelfs in het verhaal
Naar Pandemos, waarin de titel
van deze bundel besloten ligt,
wordt de link vanuit het verle
den naar het heden gelegd via
niemand minder dan Jezus. En
als er iemand uit het verleden is
die rondspookt in het heden,
dan is Hij het wel.
Vier verhalen gaan over
droom en werkelijkheid. Soms
raakt het gegeven het occulte,
zoals in Koortsboom. Soms gaat
de werkelijkheid bijna onzicht
baar schuil achter hallucineren
de beschrijvingen, die de ge-
dachtenkronkels en vertekende
herinneringen weergeven van
het dementerende brein van
Otto, zoals in Pasdame.
Opmerkelijk zijn de laatste
twee verhalen, die in wezen bij
elkaar horen. Na Pasdame volgt
De laatste klant, dat nu vanuit
het perspectief van Isabel ge
schreven, te lezen is als een
commentaar op Pasdame. Ge
boorte, leven, ziekte en dood.
Om minder gaat het niet in de
ze laatste twee verhalen, die
verder uitgewerkt, onder één ti
tel, tot een prachtige novelle of
zelfs roman hadden kunnen uit
groeien.
Maar Helga Ruebsamen
schrijft nu eenmaal verhalen.
En dat zij dat kan, bewijst zij
opnieuw in deze bundel. Het
sterkst zijn die waarin het gaat
om de hopeloze teloorgang van
een oude cultuur (fin de siècle)
RECENSIE. BERT KUIPERS
'Het oneindige plan', roman. Isabel Allen
de. Wereldbibliotheek. 39,90. Vertaling:
De boeken van de Chileense
Isabel Allende (1942) gaan als
warme broodjes over de toon
bank. De inkt van haar laatste
boek, dat onlangs in Nederland
se vertaling verscheen onder de
titel 'Het oneindige plan', is nog
niet droog of de roman behoort
al tot de tien best verkochte van
Nederland. Droom van elke au
teur, maar voor Isabel Allende
niets nieuws. In het kielzog van
de groten van het Latijn-Ameri
kaans magisch realisme bereik
te ze al eerder een wereldpu-
bliek met trekkers als 'Het huis
met de geesten', 'Liefde en
schaduw' en 'Eva Luna', dat in
ons land bijna een jaar op de
bestsellerlijst heeft g
De hoge verkoopcijfers van
Allende bewijzen maar weer
eens dat een lezerspubliek hele
maal niet geïnteresseerd is of
een boek nu wel of niet goed is
geschreven. Want laat ik
meteen maar met de deur in
huis vallen, 'Het oneindige plan'
is veruit het klungeligste boek
dat ik dit jaar onder ogen heb
gehad. Hier gooit Allende er
echt met de pet naar. Ze bezit
ontegenzeglijk de gaven van
een rasverteller, maar die lijken
haar eerder in de weg te staan,
dan dat ze iets bijdragen tot de
uitvoering van haar 'oneindige
plan'. Van zoiets als compositie
waarmee ze haar ongebreidelde
fantasie in toom had kunnen
houden, heeft deze schrijfster
bijvoorbeeld nog nooit gehoord.
Haar slordige verhaal springt
voortdurend alle kanten op
doordat er steeds maar weer
nieuwe personages en voorval
len worden geïntroduceerd, die
helemaal geen functie in het
verhaal hebben. Daardoor dijt
de romanruimte uit tot enorme
Isabel Allende: alles en iedereen wordt met steeds dezelfde stijlbloem
pjes ingepakt onder het motto: 'Mag het ook iets meer zijn?'.
foto pr
proporties die aan het eind niet dan ook zeer geforceerd en, lite-
meer onder controle zijn te rair gezien, zelfs bijzonder ge-
brengen. Het boek dat gemak- nant, omdat Allende zich er
kelijk met 200 pagina's bekort duidelijk met een jantje-van-
had kunnen worden, eindigt Leiden afmaakt.
RECENSIE INGE VAN DEN BLINK
'Lezen en schrijvers'. Met een voorwoord
van Willem Frederik Hermans. Uitg. Pen
guin, 68 pag. 32,00.
Raar maar waar: lezen is een in
tieme gebeurtenis. Je kunt het
doen in een volstrekt anonieme
omgeving, bijvoorbeeld in een
trein of tram, en je kunt het
doen in een zeer vertrouwde
omgeving, bijvoorbeeld thuis,
tussen familie of huisdieren.
Maar lezen gaat het best in een
zaamheid, ongezien en onge
hoord.
Voor schrijvers is lezen een
extra-intieme bezigheid, bijna
iets gênants. Willem Frederik
Hermans zegt erover: „Een
schrijver die leest, doet voor
mijn gevoel toch altijd iets dat
hij niet mag. Ik kan me niet
voorstellen dat hij zich daarbij
laat fotograferen
Toen Hermans zichzelf le
zend op de foto zette, las hij
niet echt, schrijft hij in zijn
voorwoord bij Lezen en schrij
vers, een verzameling van 59 fo
to's van lezende schrijvers. Hij
poseerde. Hermans' inleiding
gaat over van alles, maar hele
maal niet over de foto's die in
het boekje opgenomen zijn. Wel
over de erfzonde ('het leven is
immers zo zwaar, zo moeilijk'),
over schrijvers die zichzelf als
bron van alle kwaad zien en
over het verschil tussen een
oorspronkelijk schrijver en een
imitator. „Een oorspronkelijk
schrijver imiteert zijn voorbeeld
op zo'n manier dat niemand
het voorbeeld meer kan herken-
De foto's zijn in alfabetische
volgorde opgenomen. De eerste
is van Bertus Aafjes (geb. 1914),
de laatste van Augusta de Wit
(geb. 1864). Aafjes staat voor
een grote, tamelijk lege kast,
met zijn rug naar de fotograaf.
Leest hij echt, is hij betrapt? Of
staat hij in zijn huiselijke trui en
ribbroek een beetje te poseren?
Soms is heel duidelijk het
laatste het geval. Bijvoorbeeld
bij de laatste afgedrukte foto.
Augusta de Wit blikt onver
vaard, zonder glimlach, de ca
mera in, opengeslagen boek in
de handen. Met een elleboog
leunt ze op de schoorsteenman
tel.
De foto's zijn allemaal afkom
stig uit het Nederlands Letter
kundig Museum, vandaar dat
het geheel een allesbehalve ac
tueel beeld geeft van onze let
terkunde. Behalve van Augusta
de Wit zijn portretten opgeno
men van reeds lang overlede
nen als Albert Verwey, Willem
Kloos, Herman Heijermans,
Frederik van Eeden, Multatuli
en zelfs van Nicolaas Beets, die
geboren werd in 1814.
Veel doden dus in deze por
trettengalerij en slechts enkele
levenden. Uitsluitend heren,
met al een vleugje onsterfelijke
roem: Brakman, Claus, Van Dis,
't Hart, Hermans zelf, Krol,
Morriën, Mulisch, Reve, Vin
kenoog, Theun de Vries en War
ren.
De mooiste foto vind ik die
van het (inmiddels al lang ge
scheiden) echtpaar Ethel Port-
noy en Rudy Kousbroek. Hij is
gemaakt door Ed van der Elsken
in Parijs, begin jaren vijftig.
Portnoy, hoogzwanger, heeft
moederlijk, bijna matriarchaal,
haar hand op Kousbroeks
schouder gelegd. Hij zit te lezen
en is daarbij van achteren be
trapt: een roerend-magere jon-
gensnek en een pluizig baardje.
Lezen en schrijvers is de eerste
Nederlandstalige uitgave van
Penguin. Een beetje een vreem
de primeur, want hoe aardig het
boek ook is, het zal toch niet
hard de winkels uitvliegen. Dit
is typisch het soort uitgave dat
binnen de kortste keren voor
een paar gulden in de ramsj ligt.
Helga Ruebsamen: sterke verhalen in een eigentijdse versie van Cou
perus' 'Van oude mensen de dingen die voorbijgaan'. foto josé groot
tegenover de brutale opkomst laat deze botsing met alle daar
van de nieuwe mayonaise-cul- bij optredende wrede facetten
tuur. Juist in taalgebruik en kle- tot in de kleinste details zien,
ding uit zich het verschil tussen verpakt in een sprookje, of ver
die twee werelden. Ruebsamen teld in een notedop.
Wat ik ook niet begrijp is dat
Allende wel heel erg in het oog
lopende doublures heeft laten
staan, terwijl ze toch beweert
dat „het onverbiddelijke rode
potlood" haar geholpen heeft
„bij de correctie van dit ver
haal". Zeker iets vergeten dan,
want alles en iedereen wordt
met steeds dezelfde stijlbloem
pjes ingepakt onder het motto:
'Mag het ook iets meer zijn?'
Voortdurend knapt er iets bij
mensen, komt iemand als een
donderslag bij heldere hemel
tot een volledig nieuw inzicht
en gaan om de haverklap „de
verzegelde compartimenten
van het verleden open" bij
mensen die zo'n beetje alle
stront van de wereld op hun
bordje hebben liggen. De cli
chés en de stoplappen vliegen
je in het laatste deel werkelijk
om de oren. Behalve de literaire
feilen, treden hier ook de slor
digheden, het gebrek aan psy
chologische diepgang en het
larmoyante karakter van deze
veredelde damesroman aan het
licht. De mierzoete bedscène
aan het eind - als het 'oneindige
plan' zijn beslag krijgt, zal ik
maar zeggen - is daarvan het
meest slaapverwerkende hoog
tepunt.
Het hoogtepunt van wat, luidt
misschien de vraag? Welnu, is
het voldoende als ik meld dat
'Het oneidige plan' verhaalt van
de lotgevallen van de immi
grantenfamilie Reeves? Dat Gre
gory en Carmen daarvan de
meest uitvoerig getekende ka
rakters zijn die op de meest uit
eenlopende levensterreinen el
ke keer opnieuw hun onschuld
verliezen? Dat ze daar niets van
leren en dat daarbij de keerzijde
van de 'American Dream' dui
delijk belicht wordt? Dat de
werkelijkheid af en toe flink
krom trekt en dat de mensen
desondanks 'op de toon van
een legende' over hun leven
blijven spreken'? De details
komt u vanzelf tegen, want u
koopt dit boek immers toch wel.
Biograaf rekent af met onderschatting van eerste na-oorlogse president van VS
RECENSIE JAMES McGONIGAL
Truman, David McCullough, Simon
Schuster, 62.70
Harry S. Truman, president van
de Verenigde Staten van 1945
tot 1952, heeft nooit veel waar
dering gehad. Hij heeft altijd
klem gezeten tussen de Ameri
kaanse politieke reus Franklin
Roosevelt, die hij opvolgde toen
die stierf in het ambt, en de oor
logsheld 'Ike' Eisenhower, die
Amerika verloste van de oorlog
in Korea.
In een monumentale biogra
fie van Harry Truman (de S.
stond verder nergens voor)
maakt de Amerikaanse histori
cus David McCullough een ein
de aan dit beeld. Hij heeft tien
jaar gewerkt aan deze pil (1117
pagina's, inclusief noten en bi
bliografie) en dat is af te lezen
aan de breedte en diepte van de
research en vooral aan de wijze
waarop Truman (1884 - 1972) in
zijn tijd wordt geplaatst.
Natuurlijk heeft McCullough
het voordeel van de kristalhel
dere terugblik: hij kan betogen
dat het einde van de koude oor
log vooral is bereikt omdat alle
presidenten na Truman hebben
vastgehouden aan de hoofdlij
nen die hij heeft uitgezet voor
het buitenlandse en defensiebe
leid van de Verenigde Staten.
Truman verenigt in zich een
groot aantal gebeurtenissen die
de wereld vanaf 1945 hebben
gevormd. Het gebruik van de
atoombom tegen Japan, de op
richting van de Verenigde Na
ties, de erkenning van de staat
Israël, het Marshall-plan, de
luchtbrug naar Berlijn, de op
richting van de NAVO, het stu
ren van Amerikaanse troepen
naar Korea - allemaal zaken
waar Truman zijn stempel op
drukte.
Het belangrijkste beeld dat
McCullough oproept is dat van
de zeker in deze tijden on
gelooflijke overeenkomst tussen
de mens Truman en de politi
cus Truman. Harry Truman was
één en dezelfde, hij was in zijn
openbaar functioneren geen
ander mens dan hij privé was.
Hij had geen pr-functionarissen
of andere verfraaiing nodig, hij
behoefde zich niet te verkopen.
Het is veelzeggend voor de
Harry Truman in 1946, tijdens
presidentschap.
onderschatting van Truman dat
pas in 1992 een eerste werkelij
ke biografie over hem is ver
schenen. Er waren tot nu toe al
leen deelstudies (over zijn presi
dentschap, zijn leiderschap tij
dens de Koreaanse oorlog, en
andere onderwerpen) en zijn ei
gen memoires.
McCullough maakt korte
metten met de idee dat Truman
'toevallig' in het Witte Huis te
recht kwam en dat hij in feite
ongeschikt voor het ambt was.
Truman is een effectief officier
geweest in het Amerikaanse ex-
peditieleger dat in de eerste we
reldoorlog naar Frankrijk was
gestuurd. Voor hij de landelijke
politiek in ging had hij naam
gemaakt als lokaal bestuurder.
Aanwinst
Kortom, Harry Truman was een
aanwinst voor Roosevelt in de
campagne van 1944. Bovendien
wisten ingewijden, al vóór de
campagne begon, dat Roosevelt
zo ziek was, dat de toekomstige
vice-president waarschijnlijk
snel president zou zijn. Niks
toeval dus.
Truman ervoer zijn nieuwe
ambt Roosevelt overleed op
12 april 1945 echter toch als
een onverwachte schok. Vooral
ook omdat Roosevelt hem volle
dig buiten de hoofdlijnen van
het beleid had gelaten. Truman
wist bijvoorbeeld niets af van de
atoombom, noch was hij be
trokken geweest bij de plannen
voor de Verenigde Naties, waar
van de formele oprichting op 24
april 1945 was gepland.
Truman moest dan ook zijn
eigen na-oorlogse beleid op po
ten zetten. Hij was vastberaden
het land niet in dezelfde na
oorlogse depressie te laten af
glijden als na 1918 was gebeurd,
toen de terugkerende soldaten
geen huis, geen werk en geen
inkomen konden vinden. Mc
Cullough constateert dat
Truman daarin is geslaagd: de
door de oorlog op volle toeren
draaiende Amerikaanse econo
mie heeft ook de omschakeling
terug met succes kunnen ma
ken en de miljoenen terugke
rende militairen werden daarin
opgenomen.
Toch werden zijn kansen op
herverkiezing in 1948 laag ge
schat. Zijn progressieve stand
punt inzake de rechten van de
zwarten had de zuidelijke de
mocraten tot woede gebracht,
de Russen leken in Berlijn de
koude oorlog te gaan winnen,
de Palestijnse kwestie had Ame
rika verdeeld, het Republikeinse
congres dwarsboomde hem
waar mogelijk. Bovendien wek
ten enkele van zijn medewer
kers ten minste de indruk dat zij
corrupt waren.
De Democratische partij be
noemde Truman eigenlijk al
leen maar tot kandidaat omdat
men een zittende president niet
de belediging wilde aandoen
een ander te nemen. Tot na het
sjuiten van de stembussen op
de verkiezingsdag zelf dacht ie
dereen dat hij kansloos was. Be
halve Truman zelf, die afging op
zijn instinct. En zijn instinct was
gevoed door het feit dat hij tij
dens zijn beroemde campagne
per-trein ('whistle stopping') in
heel Amerika, ook in traditio
neel Republikeinse gebieden,
en welwillende menig-
had getrokken.
Keiharde waarheid
Vijfhonderd jaar geleden ont
dekte Columbus Amerika. En
dat zullen we weten o.ok. De
boekwinkels puilen bijkans uit
van historische boekwerken,
waarin de 'heldendaden' van de
man zijn beschreven. Misschien
heeft het iets te maken met de
instelling van de huidige bewo
ners van het Amerikaanse con
tinent, maar in de meeste ge
schiedenisboeken is voor verlie
zers geen plaats.
In de reeks Globe Pockets
wordt daarop een uitzondering
gemaakt. Uitgeverij 'In de Knip-
scheer' gaf in die serie onlangs
een herdruk uit van het be
faamde boek van Dee Brown
'Bury My Heart at Wounded
Knee'. In de Nederlandse verta
ling heet dit standaardwerk over
de ondergang van de Indianen
in Noord-Amerika 'Begraaf
mijn hart bij de bocht van de ri
vier'.
Je kunt 50 Karl May's gaan le
zen, de hele serie Arendsogen
nog eens uit de kast halen of de
videotheek plunderen wat be
treft alle John Wayne's en aan
verwanten; wie écht wil weten
hoe het is toegegaan in het Wil
de Westen moet dit boek lezen.
Het is het einde van een mythe,
een legende. De beschrijving
van de keiharde waarheid.
Dee Broum. 'Begraaf mijn hart
bij de bocht van de rivier'. Globe
B
Pockets. Uitg. In de Knipscheer.
f15.-
JAN VAN DER NAT
Historie en herdrukken
Minder dan twee decennia na
dat Columbus voet aan wal had
gezet op het Amerikaanse conti
nent, landde de Spaanse ver
overaar Cortès in Mexico. Ook
dat verhaal is al vele malen ver
teld, maar - analoog aan het
verhaal van Columbus en zijn
opvolgers - andermaal vanuit
de winnaar. Ook in Mexico wa
ren veel, heel veel verliezers.
Cortès en zijn plunderende
bende vernietigden de comple
te Azteken-cultuur via een
slachting, die aan bijna een
kwart miljoen indianen het le
ven kostte. In 'De zon gaat
dood' laat Jamake Highwater
deze geschiedenis schrijven
door de verliezer.
Gelijk met deze twee histori
sche boekwerken verschenen er
in de Globe pockets herdrukken
'van Marion Bloems 'Brieven
van Souad', een brievenroman
van een Marokkaans meisje en
van 'Dagboek van een vrouwe
lijke arts', de debuutroman van
Na wal El Saadawi uit 1980.
'De zon gaat dood', door Jamake
High water.
'Brieven van Souad', door Ma
rion Bloem.
'Dagboek van een vrouwelijke
arts', door Nawal El Saadawi.
Globe Pockets. Uitgeverij 'In de
Knipscheer'. f 15,-
JVDN.
Braziliaans regenwoud
De Regenwoudman van de Bra
ziliaanse auteur Marcio Souza
werd reeds anderhalf jaar gele
den aangeboden in Nederland
se vertaling. De auteur heeft het
geluk (en de pech) gehad dat
zijn manuscript al in ruwe vorm
voor enorme bedragen naar tal
van Europese landen werd ver
kocht. Pas nadat Souza onder
grote druk zijn manuscript had
ingeleverd bij zijn Franse uitge
ver ontdekte de auteur dat hij
een beter boek had willen
schrijven over het gebied waar
hij is geboren en opgegroeid.
De vertaalsters Anneriek van
Bommel en Carien Schippers
hebben uiteindelijk gewacht op
het boek dat Souza werkelijk
wilde schrijven en dat nu in ver
taling is uitgekomen: een aan
klacht tegen de Braziliaanse
overheid die het prachtige re
genwoud verkwanselt. Maar
ook een schitterende en atmos
ferische beschrijving van de
laatste jaren van de man die tot
onwerkelijke proporties uit
groeide in tal van verhalen die
over hem zijn verschenen: Chi-
co Mendes.
De man die gehaat, gevreesd
en bemind werd, is geen ecolo
gische martelaar van het eerste
uur. Hij was een hardwerkende
rubbertapper en vakbondsman
die de belangen van de bevol
king en van het regenwoud als
geen ander kon vertolken.
De Regenwoudman geeft een
schokkend verslag van de activi
teiten van Mendes, van zijn be
lagers en moordenaars, van de
handelwijze die de Braziliaanse
overheid voorstaat. Souza's
boek wordt inmiddels verfilmd
met als basis een scenario ge
schreven door de vrouw van
Marcio Souza en met advies van
Chico Mendes' vrouw.
De Regenwoudman. Marcio
Souza. Uitg. Amber f 34.90
SASK1A STOELINGA
Reismemoires
'Men klede zich naar de ge
woonten van het land, maar
nooit te opzichtig. Er voornaam
uit willen zien voelt men uitein
delijk altijd in zijn portemon-
naie. Met goed fijn linnen legt
men meer eer in, dan wanneer
men zich in prachtige stoffen
Réizen
XI 1N
Napoleons tijd
hult. Het is tegenwoordig al
moeilijk om iemands stand te
beoordelen vanuit zijn kleding,
want lieden van de hoogste
rang zijn vaak het eenvoudigst
gekleed'.
Zo adviseerde Guide Reichard
(1807) reizigers in Napoleons
tijd. Belangrijke informatie,
want reizen in de achttiende
eeuw was een avontuurlijke on
derneming. Zonder gedegen
voorbereiding was het risico dat
de reis zou uitmonden in een
hachelijke of levensgevaarlijke
onderneming groot.
Kees Boschma geeft in Reizen
in Napoleons Tijd een sfeerte
kening over deze vroegste vorm
van 'toerisme'. Hij maakt voor
zijn boek gebruik van authen
tieke reisverslagen, dagboeken
en brieven.
Reizen in Napoleons Tijd. Een
avontuurlijke en soms hachelij
ke onderneming. Kees Bosch-
ma. Uitg. Uniepers Abcoude
24.90,-
s.s.
net uit
