'Afwijzing akkoord
ramp voor Canada'
Québec uniek in Canada
Feiten Meningen
Canada staat op keerpunt
PSP en CPN als blindgangers
Kalshoven wil naam en toenaam oorlogsmisdadigers
MAANDAG 26 OKTOBER 1992
2
HONG
Vanmorgen zijn in Canada de stembu
reaus geopend voor een referendum
over aanpassingen van de Grondwet. Het
referendum is niet-bindend, maar het
moet aangenomen worden door alle tien
de provinciale parlementen en het is ze
ker dat de politici niet tegen de wensen
van de 18,5 miljoen kiezers in zullen
gaan. Oorspronkelijk was de aanpassing
bedoeld om separatistische stromingen
in Québec, waar 6,9 miljoen van de 21
miljoen Canadezen wonen, de wind uit
de zeilen te nemen, maar de plannen
werden uitgebreid om tegemoet te ko
men aan de eisen van de 9 andere pro
vincies en de twee territories.
'Non' is het woord dat de meeste Québécois voor het akkoord hebben gereserveerd. Nee tegen Engelstalig Canada en nee tegen Ottawa, dat in de
Franstalige provincie nog te veel te zeggen houdt. Op de foto Jean Parizeau van de Partl Québécois, een verklaard tegenstander van het akkoord.
foto epa
uitspraken de laatste weken bit
ter geworden. Ruiten van voor-
en tegenstanders werden inge
gooid. Mensen werden be
dreigd. Medewerkers van pre
mier Bourassa van Québec wer
den afgeluisterd. Die claimden
dat de premier door het stof
was gegaan voor Engelstalig Ca
nada. De tekst, afgespeeld op de
radio, was koren op de molen
van de Parti Québécois en an
dere fervente tegenstanders van
het akkoord.
Het akkoord is niet de eerste
poging om een Canadese
grondwet te krijgen die voor alle
bevolkingsgroepen aanvaard
baar is. De oorspronkelijke Bri
tish North America Act van
1867, waaruit de Canadese fe
deratie is voortgekomen, kende
geen duidelijke afspraken over
wijzigingen van de afspraken.
Voor elk wissewasje moest het
Britse parlement worden ge
consulteerd.
In 1982 maakte de federale re
gering onder leiding van pre
mier Pierre Trudeau hieraan
een einde. De grondwet werd
naar Canada gehaald, maar
Québec deed niet mee. Het wil
de zijn bijzondere en unieke
status binnen Canada in het do
cument zien vastgelegd. Pre
mier Mulroney bereikte in 1987
in Meech Lake overeenstem
ming met de provinciale pre
miers over zo'n regeling. Het
akkoord sneuvelde echter om
dat Manitoba en Newfoundland
het niet wilden bekrachtigen.
De federale regering werkte
sindsdien met man en macht
aan een verzoening met de ge-
bruskeerde provincie, die dreig
de deze maand een volksraad
pleging te houden over ver
gaande soevereiniteit. Een com
missie onder leding van de
voormalige premier en ex-mi
nister van buitenlandse zaken
Joe Clark moest met nieuwe
voorstellen voor een gronds-
wetsaanpassing komen. Het
Clark-circus reisde kriskras door
Canada om de meningen te
peilen. Het eindrapport van
Clark en de verslagen van de
hoorzittingen lagen mede ten
grondslag aan het akkoord van
Charlottetown.
Optimisten denken dat de over
winning van de Toronto Blue
Jays in de World Series honkbal
een positief effect zal hebben.
Dehonkbalkampioenschappen
hebben de Canadezen weer wat
gegeven om trots op te zijn. De
Amerikanen die Canada een
week eerder hadden beledigd
door in het stadion van de At
lanta Braves de Maple Leaf on
dersteboven binnen te dragen
zijn op eigen terrein in hun
bloedeigen sport verslagen. En
als Canadezen ergens hun iden
titeit uit halen is het wel het feit
dat zijn in ieder geval geen
Amerikanen zijn.
De vraag die de Canadese kie
zers vandaag krijgen voorge
legd luidt: Gaat u ermee ak
koord dat de Canadese
grondwet wordt gewijzigd op
basis van het akkoord van 28
augustus 1992?
Het akkoord van Charlotte
town, waarover in het refe
rendum wordt gestemd, be
helst onder andere:
Québec wordt erkend als
distinct society', een aparte
gemeenschap.
Minstens drie van de negen
rechters in het Hooggerechts
hof zullen worden geleverd
door Québec.
Cultuur wordt volledig on
der de provinciale jurisdictie
gesteld, maar de federale re
gering blijft nationale instel
lingen bestieren, zoals de Ca
nadian Broadcasting Corpo-
Er komt een nieuwe, geko
zen, 62 leden tellende Senaat
met zes senatoren uit elke
provincie en één uit elke van
de twee territories.
Ontario, Québec, British Co
lumbia en Alberta krijgen ex
tra zetels in het Lagerhuis.
Québec wordt 25 procent van
de zetels in het Lagerhuis (337
ietels) gegarandeerd.
Het recht op zelfbestuur
voor oorspronkelijke bevol
kingsgroepen (indianen,
Inuit, Metis) wordt erkend,
maar niet het recht om land
te claimen.
Bestaande nationale pro
gramma's zoals Medicare (ge
zondheidszorg) worden be
schermd. Provincies kunnen
eigen programma's opzetten
en de kosten onderling delen,
maar dan moet wel aan na
tionale voorwaarden zijn vol
daan.
AJs de provincies dat willen
kunnen ze federale fondsen
beheren voor huisvesting, re
creatie, bosbouw, mijnbouw,
toerisme, stadsontwikkeling
en vakonderwijs.
De provincies kunnen des
gewenst over immigratie en
regionale ontwikkeling gaan
beslissen.
Canada bestaat uit de provin
cies Alberta, British Colum
bia, Manitoba, New Bruns
wick, Newfoundland, Nova
Scotia, Ontario, Prince
Edward Island, Québec, Sas
katchewan en de Yukon- en
North West territories.
Stem 'ja', voor Canada èn Québec luidt de boodschap van deze demonstrant in Montréal. foto ap
Mon pays, ce n 'est pas un pays,
c'est l'hiver, Mon jardin, ce n est
pas un jardin, c'est la plaine.
Het officieuze volkslied van
Québec vertelt van een woest
en ruig, ongerept land, dat ei
genlijk geen land is maar win
ter. Waar de tuin geen tuin is,
maar de de uitgestrekte vlakte,
waar de weg geen weg is maar
sneeuw. Het tekent dat aparte
positie die Québec inneemt
binnen de Canadese federatie
van tien provincies en twee ter
ritories.
'La belle province' dankt zijn
unieke status aan zijn Franse
oorsprong. De Britten mogen in
1759 op de vlakte van Abraham
bij de hoofdstad Québec het
Franse leger dan hebben versla
gen, de geest en de harten van
de Franstalige Noordamerika
nen hebben ze nooit kunnen
veroveren. Met de 'wraak van
de kribbe' zorgden de Franstali-
gen ervoor dat hun aandeel in
de bevolldng van Brits Noord-
Amerika niet daalde, ondanks
de komst van honderdduizen
den Engelstalige immigranten.
je me souviens' proclameert el
ke autonummerplaat in Qué
bec. De Québécois herinneren
zich de verloren slag, maar ook
het 'Nieuw Frankrijk' van wel
eer. Montréal ten onrechte in
het buitenland nog wel eens be
stempelt als de hoofdstad van
de provincie, of zelfs van heel
Canada vierde dit jaar zijn
350 jaar bestaan. Trots wijzen
de Québécois op hun eeuwen
oude cultuur, tradities en eigen
wetgeving. Die moeten in de
Engelstalige 'zee' de rest van
Canada èn de Verenigde Staten,
waar alleen in Louisiana nog
een raar soort Frans (Cajun)
wordt gesproken worden be
waard en beschermd.
Die wens ligt ten grondslag aan
de eis tot erkenning van Québec
als 'distinct society' binnen Ca
nada. Veel is de laatste decen
nia al geregeld. De provincie
kent strenge taalwetten, die de
rest van Canada tegen de haren
strijken en die ook voor een uit
tocht van Engelstaligen uit Qué
bec (en met name Montréal)
hebben geleid. Nieuwe inwo
ners van de provincie moeten
verplicht Frans leren, niet En
gels. Winkelopschriften moeten
in het Frans zijn gesteld, en al
leen als het niet anders kan
maar dan in kleinere letters
mag er iets in het Engels onder
staan.
Québec heeft al een aparte sta
tus, meer is niet nodig vindt de
zelf uit Québec afkomstige ex-
premier Pierre Trudeau. De
voorstellen van het akkoord van
Charlottetown om de unieke
status van Québec vast te leg
gen gaan de nationalisten in de
provincie echter niet ver ge
noeg. Alleen onafhankelijkheid
kan Québec redden.
Hel en verdoemenis staan Canada te wachten wanneer
de kiezers vandaag in meerderheid 'nee' zeggen tegen
het zogenaamde Akkoord van Charlottetown. Daarin
hebben de federale regering, de premiers van de tien
provincies en vertegenwoordigers van de inheemse vol
ken (Inuit, Metis en indianen) afspraken gemaakt over
ingrijpende wijzigingen van de Grondwet.
Het eind augustus na eindeloos
onderhandelen bereikte ak
koord moet in alle tien provin
cies worden goedgekeurd. De
vraag is of dat ook zal gebeuren.
De weerstand is groot. Bij in
heemse volken, bij feministen,
bij federalisten en bij seperatis-
ten, om maar een paar groepen
uit de samenleving te noemen.
Québec, waar het allemaal om
is begonnen, vindt dat het ak
koord niet ver genoeg gaat. Bri
tish Columbia en Alberta aan de
andere kant van het immense
land vinden dat Québec te veel
krijgt.
Volgens een recente peiling zal
het referendum het niet halen
in Québec en British Columbia,
neigen Alberta en Saskatche
wan naar een tegenstem en is
de bevolking van Ontario zwaar
verdeeld. Alleen in de dunbe
volkte Atlantische provincies
Newfoundland, Prince Edward
Island en New Brunswick lijkt er
voldoende steun, maar in Nova
Scotia is men ook tegen.
Op zich maakt dat een afwijzing
minder erg. Québec komt dan
niet, zoals zo vaak in de Cana
dese geschiedenis, alleen tegen
over de rest van het land te
staan. Er ligt dan nog een mo
gelijkheid open om opnieuw te
beginnen.
Oorspronkelijk kreeg het ak
koord met uitzondering van
Québec overal brede steun.
Sindsdien is het aantal voor
standers zo'n zestig procent
in september geslonken.
Ook in het westen is het refe
rendum een uitgelezen gelegen
heid om de onpopulaire federa
le premier Brian Mulroney on
gezouten de waarheid te zeg
gen. Mulroney heeft ziel en za
ligheid aan het akkoord verbon
den. Hij heeft gewaarschuwd
voor economische chaos, voor
het uiteenvallen van Canada.
De Royal Bank of Canada voor
spelde zelfs dat de Canadese le
vensstandaard met zestien pro
cent zal dalen bij verwerping
van het akkoord en afsplitsing
van Québec. Een miljoen Cana
dezen zal dan naar de Verenig
de Staten emigreren.
De strijd is mede door dit soort
Nederlander leidt onderzoek oorlogsmisdaden 'Joegoslavië'
AMSTERDAM WOUTER GORTZAK
Toen ze er nog inzaten gaven PSP'er Van der
Spek en CPN'er Bakker kleur aan de Tweede Ka
mer. Dit jaar had zelfs hun inbreng, hoe gedreven
en alert ook, de Algemene Beschouwingen niet
tot leven gebracht. Oratorisch geweld slaat te
pletter tegen de blauwe kilte van de nieuwe ver
gaderzaal, hun boodschap was aan dovemans
oren gericht geweest.
Net als hun overjarig geworden partijen hebben
Bakker en Van der Spek in het parlement niets
meer te zoeken. PSP, PPR en CPN smolten samen
tot Groen Links; traditioneel-socialistische idee-
en, pacifistische noties en modern milieubewust
zijn als bouwstenen van nieuw maatschappijkri
tisch elan.
Groen Links kwam er, maar manifesteert zich
vooralsnog allerminst als onmisbare politieke fac
tor. Dat wekt verwondering, want al heeft een vi
taal Westen de Koude Oorlog gewonnen, maat
schappelijke misère laat ruimte voor fundamen-
teel-kritische visies. Van de PvdA komen die niet.
De sociaaldemocratie verbruikt haar energie in
bestuurlijk en vertegenwoordigend werk èn voor
herstel en vernieuwing van de partij-organisatie.
Zij laat anderen de ruimte voor ideeënontwikke-
ling.
Maar ook Groen Links komt er niet aan toe. Veel
Groen Linksers zijn nog verward door de teloor
gang van de idealen van gisteren, en houden lie
ver de benen op de grond dan het hoofd in de
wolken. Groen Links oogt daardoor niet inspire
rend, maar als een bravige, bestuurlijk-realisti
sche partij.
Teleurstelling daarover is begrijpelijk, maar geen
bruikbaar motief voor pogingen de partijen-van
toen nieuw leven in te blazen. Wie denkt te kun
nen terugvallen op het links-radicale verleden
heeft zich losgezongen van de werkelijkheid.
Bij al zijn intelligentie gedroeg Van der Spek zich
vroeger vaak al weinig verstandig, door zich op te
werpen als hoeder bij uitstek van de zuiverheid
van de pacifistisch-socialistische beginselen. Ou
der geworden toont hij zich niet wijzer, maar eer
der belachelijk door zijn zegen te geven aan de
wederoprichting van een PSP.
Het gedrag van veteraan Bakker steekt daar gun
stig bij af. Als dogmaticus van het marxisme-leni-
nisme kan hij evenmin gelukkig zijn over de on
dergang van de CPN als over de prestaties van
Groen Links. Maar hij is nog voldoende bij de tijd
om zich niet in te laten met de voorgenomen te
rugkeer van een échte, communistische partij.
Als filosofie én gedragsvoorschrift is pacifisme,
principiële afwijzing van geweld ter oplossing van
conflicten, van alle tijden. Het kreeg in ons land
politiek betekenis in de sociaaldemocratie na de
Eerste Wereldoorlogen, in de 'zuiverder' socialis
tische PSP tijdens de Koude Oorlog. De beide zui
len waarop de PSP berustte zijn echter weggeval
len. Het pacifisme verloor zijn politieke betekenis
door beëindiging van de Koude Oorlog. Als nu
oorlog dreigt is Nederland daar hoogstens op af
stand bij betrokken, en dat is een te schamele ba
sis voor mobilisatie van pacifistische gevoelens.
En zuiver socialisme is geen wenkend perspectief
meer; het Oosteuropese reëel bestaande socialis
me heeft Utopia voor jaren in opspraak gebracht.
Een 'nieuwe' CPN heeft nog slechtere vooruit
zichten. Het communisme heeft volstrekt afge
daan, ook als filosofie en gedragsvoorschrift.
Ook in de toekomst zal de werkelijkheid 'marxis
tisch' geanalyseerd worden, maar als richtsnoer
voor de vormgeving van de samenleving zijn
Marx' ideeën even onbruikbaar als de wichelroe
de. En de ineenstorting van het Oosteuropese
marxisme-leninisme ontnam de CPN, die in de
Nederlandse politiek toch al niets betekende,
haar restwaarde: deel te zijn van een vreesaanja
gende internationale beweging.
Ze komen allebei terug, de PSP en de CPN. Als
blindgangers.
De Nederlander mr. Frits Kals
hoven is voorzitter geworden
van de commissie van de Vere
nigde Naties (VN) die oorlogs
misdaden in het voormalige
Joegoslavië moet gaan onder
zoeken. Dat werd afgelopen
zaterdag bekend gemaakt. Mi
nister Van den Broek (buiten
landse zaken) had de Leidse
emiritus-hoogleraar Interna
tionaal Humanitair Recht voor
deze functie voorgedragen.
Kalshoven verwacht dat de
commissie zeker een jaar nodig
heeft om tot een rapport te ko
men, „al kan niemand voor
spellen hoe lang het gaat du
ren". Als eerste taak heeft de
commissie volgens Kalshoven
het analyseren en sorteren van
feitenmateriaal dat naar buiten
is gebracht door regeringen en
organisaties of nog zal worden
gebracht. In dit verband noemt
hij het rapport van Amnesty In
ternational over de mensen
rechtensituatie dat afgelopen
week is gepubliceerd en het
rapport van de Amerikaanse re
gering over de situatie in de ge
vangenkampen.
„Om te beginnen zal het vooral
een papieren job zijn. Daarna
kunnen leden van de commis
sie eventueel zelf naar het voor
malige Joegoslavië gaan om
meer feiten te verzamelen", al
dus Kalshoven. De commissie
zal ook gebruik maken van het
veldwerk van de Poolse ex-pre
mier Mazowiecki, de speciale
VN-rapporteur.
„De vraag moet worden beant
woord wat alles in strafrechtelij
ke termen betekent en of vol
doende bewijs kan worden ver
zameld om te spreken van oor
logsmisdaden", zegt de emeri
tus-hoogleraar. „Het gaat om de
individuele aansprakelijkheid
van mensen voor oorlogsmisda
den. Het kan zijn dat zij die zelf
hebben gepleegd, dan wel be
volen of niet hebben verhinderd
dat zij werden gepleegd".
Kalshoven noemt in dit verband
het uitvoeren van bombarde
menten en overvallen, het ver
nielen van huizen, moorden en
de etnische zuivering. Vastge
steld moet worden wie in een
bepaald geval de oorlogvoeren
de partij is. „Het gaat immers
om oorlogsrecht", aldus de
commissievoorzitter. Hij bena
drukt dat dit mogelijk is zonder
hierbij een politiek oordeel te
betrekken, individuele misda
den, zoals iemand die zijn
buurman de keel afsnijdt zon-
brengen aan de secretaris-gene
raal van de VN, Boutros Boutros
Ghali. Daarna bepaalt de Veilig
heidsraad van de VN wat er met
de gegevens moet ebeuren. Een
van de mogelijkheden is een in
ternationaal tribunaal waar de
mensen die van oorlogsmisda
den worden verdacht, worden
berecht. Het verzamelde feiten
materiaal zou op enig moment
ook voor vervolging kunnen
worden gebruikt door de leiders
van regeringen in de republie
ken van het voormalige Joego
slavië, zo stelt Kalshoven vast.
Hij hoopt overigens dat van het
werk van de commissie een
preventievevoorbeeldwerking
zal uitgaan, waardoor duidelijk
wordt dat de internationale ge
meenschap dit soort misdaden
niet onbestraft wil laten. „We
zullen in ons rapport naam en
toenaam noemen van degenen
die wij aan oorlogsmisdaden
schuldig achten", aldus de
voorzitter. De commissie komt
waarschijnlijk begin november
voor het eerst bijeen in haar
standplaats Genève en zal wor
den bijgestaan door een klein
archieffoto anp secretariaat. Voor Kalshoven,
tot 1989 hoogleraar in Leiden
der dat de dader geïdentificeerd niet onder de opdracht van de en thans gepensioneerd, wordt
kan worden als behorend tot commissie. het voorzitterschap een full-ti-
een oorlogvoerende partij vallen De commissie zal rapport uit- me functie.
Frits Kalshoven.
