Breuk funest voor economie Slowakije
Tsjechen en Slowaken staan
voor een emotioneel dilemma
H
Die Slowaken
doen maar...
Feiten &Meningen
'Tsjechen zullen het
alleen wel redden'
ZATERDAG 24 OKTOBER 1992
Niet langer 'CS' maar 'CR' voor Tsjechische republiek of 'SO' voor Slo
wakije op de auto's in (nu nog) Tsjecho-Slowakije. foto epa
Voor de taxichauffeurs onder aan de drukbevolkte Karei-
brug in het hartje van Praag is de scheiding tussen
Tsjechen en Slowaken al een feit. De S op de landenstic-
ker 'CS' is met een viltstift doorgekrast. Anderen hebben
al een nieuwe sticker: CR voor Tsjechische republiek Slo
wakije heeft voor hen afgedaan. „Als ze zonodig hun ei
gen boontjes willen doppen, nou dan doen ze dat maar".
Voor deze Slowaak bestaat er geen twijfel: „We hebben genoeg van
Praag. De Slowaken moeten op eigen kracht Europa in."
archieffoto ctk
HAARLEM-PRAAG HANS JACOBS
Een jaar geleden vielen er in
Praag nog hele andere geluiden
te horen. Toen waren het de
Tsjechen die hun Slowaakse
broeders ervan probeerden te
overtuigen dat de Tsjechische
landen en Slowakije binnen de
Tsjecho-Slowaakse federatie
bijelkaar moesten blijven.
De zich economisch en politiek
achtergesteld voelende Slowa
ken waren echter een andere
mening toegedaan. Zij wilden
een lossere band met Praag. En
dat werd vanuit de hoofdstad
Bratislava luid en duidelijk ge
roepen. zonder dat iemand
aangaf hoe de nieuwe relatie
precies gestalte moest krijgen.
De parlementsverkiezingen van
juni leverden in Slowakije een
overwinning op voor de natio
nalisten, die meteen met Praag
in de slag gingen over een her
verkaveling van de staat. De
Tsjechische voorman Vaclav
Klaus had echter geen trek in
een gevecht met de voormalige
Slowaakse bokser Vladimir Me-
ciar. Over een nieuwe (confe
deratie viel met hem niet te pra
ten. Als de Slowaken meer zeg
genschap wilden, dan konden
ze dat krijgen. In een onafhan
kelijke staat.
„We zijn het gezeur zat", zegt
een jonge Tsjech die bij het mo
nument van Wenceslas (Véclav)
in Praag de petitie tekent waar
in de regering om een snelle
scheiding wordt gevraagd. In
Bratislava daarentegen wagen
enkele duizenden Slowaken
zich op straat voor het behoud
van de in 1918 aan het einde
van de Eerste Wereldoorlog op
de puinhopen van de Oosten-
rijks-Hongaarsedubbelmonar-
chie gevormde unie.
Ook de grote Hongaarse min
derheid in Slowakije wil niets
van de naderende op 1 janu
ari valt Tsjecho-Slowakije uit
een splitsing weten. Honga
ren en Slowaken zijn in de loop
van de geschiedenis niet be
paald vriendelijk en zachtzin-
ning met elkaar omgegaan. De
Hongaren vrezen straks onder
drukt te worden.
Maandag praten de leiders van
de beide landsdelen weer met
elkaar in Javorina in Slowakije.
Ook bij het beëindigen van een
verstandshuwelijk moet de boe
delscheiding worden geregeld.
Er komt een douane-unie en tot
1 juni 1993 blijft de kroon de ge
meenschappelijke munt. Tot
einde 1994 hebben de republie
ken de tijd hun onderlinge
grens af te bakenen.
Maar over het staatsburger
schap (worden Tsjechen en Slo
waken in eikaars land buiten
lander belangrijk gezien de
talrijke gemengde huwelijken),
de verdeling van de strijdkrach
ten, de ambassades en de ande
re staatseigendommen is bij
voorbeeld nog niet gesproken.
Duidelijk is echter dat net alou
de adagium van Bat'a, de suc
cesvolle schoepenfabrikant, niet
meer geldt: problemen tussen
Tsjechen en Slowaken worden
niet opgelost in het parlement,
maar in bed.
KOSICE RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT OOST-EUROPA
Aan de sloffige manier waarop
we worden bediend, is het niet
te merken, maar het restaurant
waar we eten, is een privé-be
drijfje. Dat betekent niet dat
borden en bestek echt schoon
zijn. Het weerhoudt de ober er
ook niet van de helft van de be
stellingen te vergeten en de wijn
pas na de maaltijd te brengen.
Kleine privatisering op zijn Slo-
waaks. Het doet het ergste vre
zen als het land straks zijn eigen
economie moet runnen.
Oost-Slowakije, met staalstad
Kosice als centrum, behoort tot
de armste regio's van Tsjecho-
Slowakije. Een werkelijk schitte
rende natuur wordt afgewisseld
met historische, wat vervallen
stadjes, die meestal worden
omringd door wijken met hoge
flats en walmende, stinkende,
ouderwetse fabrieken.
Op het oog is hier niets veran
derd sinds de Fluwelen Revolu
tie eind 1989. In de kantoren
zitten dezelfde kleine bureau
craten die de burgers al tiental
len jaren het leven zuur maken.
En toch: „Wij zijn een volk van
harde werkers, wij hebben de
mogelijkheden er bovenop te
komen", meent Ivan Luptak,
parlementariër voor de grootste
Slowaakse regeringspartij, de
Beweging voor een Democra
tisch Slowakije (HZDS). Hij zegt
het naar aanleiding van de som
bere voorspellingen dat de Slo
waakse economie na de breuk
met Tsjecho-Slowakije nog een
forse opdonder zal krijgen.
Toch is ook hij niet erg optimis
tisch over de economische ont
wikkeling op de korte termijn.
Je hoeft geen deskundige te zijn
om te zien dat het land er met
zijn verouderde zware industrie
en zijn enorme milieuproble
men niet echt rooskleurig voor
staat.
Veel zal afhangen van de onder
handelingen met Praag, meent
Luptak, een voormalig che
misch ingenieur van de staalfa
briek bij Kosice en in het vorige
parlement voorzitter van de
commissie voor het staatsbud
get en nu lid van de commissie
buitenlandse zaken. Als de poli
tici in het Tsjechische deel het
laten aankomen op een volledi
ge breuk en daar ziet het
naar uit zal het voor Slowa
kije een moeilijke periode wor
den.
Lage lonen
Slowakije's voornaamste kracht
ligt in de extreem lage loonkos
ten. Zo laag, dat de staalfabriek
in Kosice er ondanks de staal-
overschotten in West-Europa
afgelopen jaar toch in slaagde te
exporteren naar de Europese
markt. Dumping, meende de
EG en nam maatregelen tegen
de importen. „Onzin", zegt
Luptak, „We zijn nu eenmaal zo
goedkoop."
Dat is tot nu toe ook de redding
van de papierfabriek SCP in Ru-
zomberok, een van de indus
triestadjes die met hun wal
mende pijpen de Lage Tatra-
bergen vergiftigen. De interna
tionale papiermarkt draait
slecht, veel bedrijven in het
westen zitten in de rode cijfers.
Toch, zegt technisch manager
Vladimir Psotny, gaat het met
het bedrijf redelijk goed.
„Onze afzet is voldoende, ons
voornaamste probleem is de la
ge papierprijs. Maar omdat we
zo goedkoop produceren, draai
en we redelijk. We hebben tot
nu toe geen mensen hoeven
ontslaan."
Psotny is voorstander van de
splitsing van Tsjecho-Slowakije.
Maar hij realiseert zich terdege
dat dat voor zijn bedrijf negatie
ve gevolgen zal hebben. De SCP
verkoopt een deel van zijn pro-
duktie aan de Tsjechen en is
dus gebaat bij goede handels
contacten.
Maar vooral: de Slowaakse
staatskas zal in de toekomst
aanzienlijk minder goed gevuld
zijn dan de Tsjecho-Slowaakse
nu. „Dat betekent dat we reke
ning moeten houden met een
hogere inflatie, maar ook met
een zuiniger kredietpolitiek van
de regering. We kopen onze
machines in het Westen, daar
zal in toekomst minder geld
voor zijn, net als voor onder
zoek en ontwikkeling."
Beloften
Die zorgelijke economische
perspectieven zijn volkomen in
tegenspraak met de oorspron
kelijke aanleiding tot de split
sing van Tsjecho-Slowakije. Dat
was vooral de onvrede van de
Slowaken over de economische
hervormingspolitiek van de fe
derale regering. De Slowaken
meenden dat zij in dat beleid de
zwaarste offers moesten bren
gen. De Slowaakse premier Me-
ciar beloofde in zijn verkie
zingscampagne, naast Slowaak
se zelfstandigheid, vooral een
socialer beleid en meer staats
steun voor de bedrijven.
Aan de vooravond van de onaf
hankelijkheid is van die belof
ten niet zoveel meer over. Ge
sprekken met het Internationale
Monetaire Fonds en de Wereld
bank hebben de Slowaakse po
litici inmiddels geleerd dat van
die kant geen steun te verwach
ten is voor een halfslachtig be
leid dat gepaard gaat met gigan
tische steunprogramma's aan
bedrijven.
ROTTERDAM MARGREET FOGTELOO
GPD
„Ons volkslied is tweetalig. Het
begint in het Tsjechisch en
gaat automatisch over in het
Slowaaks. Grappig eigenlijk.
Toen ik het vroeger zong,
dacht ik daar nooit aan. Het
was allemaal zo vanzelfspre
kend. We waren gewoon één
volk. Nu is dat voorgoed voor
bij. Er is geen volkslied meer
en ook mijn vaderland bestaat
niet meer".
Dana Macickova, Tsjechische
van geboorte, verliet haar va
derland in 1978, onder druk van
het communistische regime.
Veertien jaar alweer woont ze in
Nederland, maar de docente
slavistiek heeft de ontwikkelin
gen 'thuis' altijd op de voet ge
volgd. Ze was betrokken bij de
oprichting van de dissidenten
beweging Charta '77, die na de
zogenaamde Fluwelen Revolu
tie van 1989 de basis vormde
voor de regering van president
Vaclav Havel.
Macickova (39) kent Havel van
af 1974, toen ze als
studente rondliep
in Praag. „Ikken
hem als een zacht
moedige, lieve en
ook zeer zelfbe
wuste figuur, altijd
geïnteresseerd in
anderen. Een man
bezeten van den
ken, een levensge
nieter ook. Eten,
drinken, roken,
kletsen. Tot het
ochtendgloren. En
gèk op vrouwen.
Ook heel strijd
vaardig. Iemand
die elk gevoel van onrechtvaar
digheid onmiddellijk omzet in
daden. En dat betekende voor
hem: woorden."
Macickova maakte de somber
ste jaren van Tsjecho-Slowakije
aan den lijve mee. De zoge
naamde normalisatiepolitiek
van de communistische macht
hebbers na 1968 toen tanks
van de Sovjetunie en andere
Warschau Pact-landen een ein
de hadden gemaakt aan de
Praagse lente van Alexander
Dubcek betekende in feite le
ven in een strakke dictatuur.
Het antwoord op de onderdruk
king kwam in 1977 door de op
richting van de Charta-bewe-
g'ng-
Door haar echtgenoot Jaroslav
Hutka, in die tijd de bekendste
protestzanger van Tsjecho-Slo
wakije, raakte Macickova bij
toeval betrokken bij Charta'77.
„Havel raadde ons destijds met
klem af het manifest te onderte
kenen. Hij zei letterlijk: Elk con
cert is meer waard dan een
handtekening." Na de onderte
kening werd de zanger in een
schijnproces veroordeeld tot
acht jaar gevangenisstraf of
emigratie. Het echtpaar koos
voor het laatste en kwam in Ne
derland terecht.
Macickova kon zich aanpassen,
Jaroslav niet. Zijn Nederlandse
jaren waren zeer moeilijk. Di
rect na de omwenteling keerde
hij het echtpaar was inmid
dels gescheiden naar Praag
Dat èn het vooruitzicht van een
radicale breuk met Praag heb
ben veel Slowaken aan het aar
zelen gebracht. Het aanvankelij
ke enthousiasme voor zelfstan
digheid is geslonken. Nog maar
35 procent van de bevolking
staat van ganser harte achter
het avontuur.
Parlementariër Luptak erkent
dat de steun voor onafhanke
lijkheid afneemt. „Dat is begrij
pelijk", meent hij. „In onze hele
geschiedenis werden we gere
geerd door anderen. Slowaken
zijn niet gewend onafhankelijk
te denken, vrij te beslissen.
Daarom moeten de politici nu
de verantwoordelijkheid ne-
Joegoslavië
Iedere diepgaande beslissing
kost wat, betoogt hij, en in het
geval van Slowakije zijn dat met
name economische kosten. Dat
mag mensen afschrikken, maar
lang aarzelen heeft geen zin:
„Wat er gebeurt als zo'n beslis
sing eindeloos wordt uitgesteld,
hebben we in Joegoslavië ge
zien. Dat willen we hier beslist
vermijden."
Bovendien is het juist voor de
economische ontwikkeling be
langrijk dat er snel duidelijkheid
komt: „Zakenlieden uit andere
landen aarzelen op dit moment
om hier te investeren. Ze willen
eerst zien hoe het politiek met
dit land verder gaat."
terug. „Hij stond naast Havel op
een balkon voor een uitzinnige
menigte te spelen. Iedereen
kende zijn teksten nog uit zijn
hoofd."
Maar wat voor veel Tsjechen en
Slowaken eerst op een sprookje
leek, liep uiteindelijk op een
desillusie uit. „In Slowakije
sloeg de hervormingspolitiek
van Klaus (tot juni federaal mi
nister van financiën, red) harder
toe dan in de Tsjechische lan
den. De mensen raakten snel
werkloos. Goede sociale voor
zieningen zoals in Nederland
waren nog niet ontwikkeld, een
goed belastingsysteem ontbrak.
Tegelijkertijd was er geen ideo
logie of geloof meer voor de
mensen om zich aan vast te
klampen. Dan komt er een Me-
ciar die de zweep over de Slo
waken haalt. Vergis je niet, de
mensen geloven hem alleen
maar omdat ze jarenlang dom
zijn gehouden door de commu
nisten. Ze hebben verleerd kri
tisch te denken."
Macickova heeft haast medelij
den met de Slowaken die maan
denlang zijn bestookt met halve
waarheden. „Het is
allemaal zo tragisch
want de Slowaken
willen die afschei
ding eigenlijk hele
maal niet. Daar ben
ik van overtuigd.
Het is sentiment
versus ratio. Neem
nou het volgende.
Na de omwenteling
kreeg iedereen de
kans via een cou
ponsysteem aande
len in de staat te ko
pen voor het sym
bolische bedrag van
duizend kronen (57
gulden). De Slowaken hebben
voor maar liefst veertig procent
geïnvesteerd in de Tsjechische
landen. Dat beloofde immers de
meeste winst op te leveren. Hoe
moet dat in hemelsnaam wor
den geregeld met de scheiding?
Hun geld bevindt zich in de
Tsjechische landen, hun hart in
Slowakije. Maar dat duurt vol
gens mij niet lang. Je zult zien
dat veel Slowaken naar de Tsje
chische landen emigreren."
Macickova zelf besloot niet te
rug te keren naar haar vader
land, daarvoor is ze te veel Ne
derlandse geworden. En on
danks dat ze de toekomst van
haar verkleinde vaderland wel
positief inziet. „De Tsjechen
redden het wel. Buitenlandse
investeerders hebben een groot
vertrouwen in hen. Duitsland
bijvoorbeeld heeft 96 procent
van zijn investeringen gestoken
in Bohemen en maar vier pro
cent in Slowakije. Door de
scheiding zullen de Tsjechen
misschien juist wel veel sneller
economisch er weer bovenop
komen, het gaat er in dat op
zicht trouwens al vertrouwen
wekkend toe. En verder, de poli
tici worden straks niet meer
dwars gezeten door de Slowa
ken. Mijn oude vriend Havel zie
ik dan nog wel terugkomen als
president van de Tsjechische re
publiek. Voor mij is hij gewoon
de allerbeste die een land kan
wensen als president."
HAARLEM. HJ
De officiële naam van het land is 'Tsjechische en Slowaakse Fe
derale Republiek'. Die naam heeft heel wat voeten in de aarde
gehad. Gewoon Tsjechoslowakije was niet genoeg omdat daar
mee niet tot uiting kwam dat Slowakije op gelijke voet staat met
de Tsjechische landen.
Tsjecho-Slowakije (15,7 miljoen inwoners, 128.000 km2) heeft
na het aftreden van president Véclav Havel geen staatshoofd.
Het federale parlement in Praag bestaat uit het Huis der Naties
I (75 zetels voor belde landsdelen elk) en het Huis der Volkeren
(101 Tsjechen, 49 Slowaken).
De Tsjechische landen bestaan uit Bohemen (hoofdstad:
Praag), Moravië (Brno) en Silezië (Ostrava), fn de Tsjechische
landen woont tweederde van de bevolking. Er zijn 5,5 miljoen
Tsjechen en zo'n 4,5 miljoen Moraviërs. Premier is Véclav
Klaus.
In Slowakije (hoofdstad: Bratislava) wonen 4,5 miljoen Slowa
ken en meer dan een half miljoen 'etnische' Hongaren. Verder
wonen er onder andere Oekraïners, Roethenen en het meren
deel van de in Tsjecho-Slowakije levende 750.000 zigeuners.
Premier is Vladimir Meciar.
Hoewel belde landsdelen hun eigen taal hebben, kunnen
Tsjechen en Slowaken zonder al te veel problemen met elkaar
converseren.
rob mieremet
Een Slowaakse soldaat met zijn Tsjechische vriendin in Praag: Hoe moet het straks verder?
HAARLEM JOLANDA OUKES
De splitsing van Tsjecho-Slowaldje grijpt
diep in in het leven van zijn bewoners. Tal
rijke families van gemengd Tsjechische
en Slowaakse komaf dreigen uiteen te
vallen, gemengde huwelijken staan op
springen. 'Wie ben ik' en 'waar moet ik wo
nen' zijn dagelijks terugkerende vragen. Een
emotioneel dilemma dat op 1 januari 1993,
de dag waarop de splitsing een feit moet
worden, nog lang niet zal zijn opgelost.
De Tsjecho-Slowaakse schrijver en uitgever
Martin Simecka heeft zijn keuze bepaalt.
„Ik zal waarschijnlijk burger worden in de
nieuwe Slowaakse staat. Die gedachte staat
me niet aan, net zo min als de politiek van
Meciar me aanstaat. Maar dat is nog geen
reden voor emigratie. Dat zeg ik tegen mijn
vrienden die met die gedachte spelen. Inte
gendeel, ik denk dat het een uitdaging is om
te blijven."
„De laatste twee jaar vrijheid hebben me
meer uitgeput dan decennia communisme.
Toen was een enkele beslissing voldoende
voor de vervulling van een heel leven het
besluit om al of niet communist te zijn. Ik
had besloten dat ik er nooit een zou wor
den. Maar nu moet ik weer een besluit ne
men over wie ik eigenlijk ben naast de
honderden andere besluiten en besluitjes
die het gevolg zijn van vrijheid. Afgaande op
mijn Tsjechische ouders, die veertig jaar ge
leden naar Slowalcije kwamen, ben ik
Tsjech. Maar als ik kijk naar waar ik gebo
ren ben, waar ik woon en waar ik mijn op
leiding heb gehad, ben ik Slowaak. Het is
geen gemakkelijk besluit. Naarmate
Tsjecho-Slowakije meer desintegreert, heb
ik het gevoel dat ik zelf ook desintegreer."
Eva Korténova zit tussen twee vuren. De
Slowaakse geinterviewd in de Engelstali
ge The Prague Postis getrouwd met een
Tsjech. Ze heeft nauwelijks nog contact met
haar familie. „Het begon met algemene op
merkingen als 'de Tsjechen hebben de Slo
waakse economie geruïneerd'. Maar lang
zaam maar zeker werd mijn man het doel
wit van de nationalistische gevoelens van
mijn familie."
Kortanova koos voor haar echtgenoot en zal
daarom niet terugkeren naar Slowaldje. Bo
vendien weigert ze terug te gaan als ze
daarvoor een paspoort nodig heeft.
Kortanova is nog steeds trots op haar Slo
waakse afkomst hoewel zij het absoluut niet
eens is met de splitsing. Daarom schaamt
ze zich als zij aan vreemdelingen vertelt dat
ze een Slowaakse is.
Daniela Bakerové zit in hetzelfde schuitje.
Haar relatie met haar Tsjechische echtge
noot heeft alle stormen doorstaan maar de
banden met haar eigen familie, die sterke
nationalistische gevoelens heeft, zijn slecht.
Haar laatste bezoek aan familie in Bratisla
va eindigde in een geweldige ruzie.
In tegenstelling tot haar familie moet Ba-
kerova niets hebben van de Slowaakse lei
der Meciar. „Ik heb het gevoel dat ik hem
niet kan vertrouwen", zegt ze. „Voor mijn
familie is hij echter de grote beschermer, de
grote vader.
De relatie met haar familie is voor Bakerova
het belangrijkste. „Het is een afschuwelijk
idee dat ik voor een bezoek aan mijn ou
ders in de toekomst misschien een pas
poort nodig heb." Haar echtgenoot haalt
zijn schouders op. „Nou, en wat dan nog..."
De 77-jarige Milada Cema is bang dat de
splitsing een wig drijft tussen haar Tsjechi
sche dochter en haar Slowaakse schoon
zoon. „Ogenschijnlijk gaat het goed, on
danks dat mijn dochter Klaus (de Tsjechi
sche leider) steunt en haar echtgenoot hem
haat." Maar Cerna is bang dat het huwelijk
de politieke tegenstellingen uiteindelijk niet
zal overleven. „Ze waren allebei erg blij na
de Fluwelen Revolutie van 1989. Maar mijn
schoonzoon ging steeds meer praten over
Slowaakse autonomie en steeds minder
over de revolutie. De laatste tijd barst mijn
dochter steeds vaker in tranen uit als ik
haar bel", zegt Cema met zachte stem. „Ik
bel haar dus maar niet meer al te vaak,
want ik word er zelf ook zo verdrietig van."
Onder welke
naam moeten de
Tsjechen verder
„Ik weiger om president te worden van
een land dat Tsjecho heet", grapte Vé
clav Havel op de avond dat hij aftrad
als president van Tsjecho-Slowaldje. De
grap heeft echter een serieuze onder
toon. De Tsjechen weten namelijk niet
hoe zij straks hun republiek moeten
noemen.
Voor Slowakije is er geen probleem.
Dat houdt gewoon zijn naam. Maar
'Tsjechië' of Tsjecho' kan niet door de
beugel.
Voorgesteld is om gewoon de oude
naam Tsjechoslowakije te handhaven.
Tenslotte voelen veel Tsjechen zich ook
Tsjechoslowaak' en blijven er ook na
de splitsing veel Slowaken in het Tsje
chische landsdeel wonen. Het voorstel
stuit echter op veel bezwaren in Brati
slava.
Logisch zou zijn om de historische
naam Bohemen aan te nemen, maar
dat valt weer niet goed in de twee ande
re delen van de Tsjechische republiek,
Moravië en Silezië. Daar voelt men
meer voor 'Federatie van Bohemen,
Moravië en Silezië. Havel ls vierkant te
gen. „Die naam draagt de volgende
splitsing al in zich".
Dana Macickova: „Met
het vaderland sneuvelt
ook het volkslied".
foto gpd de jong en
van es
