ZA
TE
RD
AG
Studio Den
Haag stopt met
'infotainment'
1JMïRl DAlTlfc. WILLEM SCHRAMA
Walter
Eddy, de
commis-
Zendtijd
en Toe-
zichtza-
ken:
„Hilver
sum per
verteert'.
ïOTO
Pt TER
s tnv'o
Het zal een zware week geweest
zijn voorde televisieproducen
ten. Den Haag sprak: er wordt
geen overheidsgeld ineergesto
ken in amusementsprogram
ma's meteen overheidsbood-
schap. Ministeries die toch tegen
betaling hun voorlichting via ra
dio- en televisieprogramma's
willen uitdragen, moeten dat
vooraf melden bij de Tweede Ka
mer. Het ferme besluit komt een
maand nadat half Nederland
striukelde overeen optreden van
minister Wim Kok in de Vijf Uur
Show van RTL4, terwijl het mi
nisterie van financiën de pro
grammamakers 65.000 gulden
had betaald.
Alle departementen te samen be
steedden in het televisieseizoen
'91/'92 ruim 17 miljoen gulden
aan sponsoring. Die geldstroom
zullen de televisieproducenten
nu ergens anders moeten zoe
ken, Het zal ze ongetwijfeld luk
ken, want de Nederlandse pro
grammamakers hebben zich al
tijd zeer inventief getoond
in het aanboren van
(schimmige) geldbron
nen. Commissaris
voor de Media Walter
Etty, de waakhond van
het publieke omroepbe
stel, vat het zo
samen:
De Rijksvoorlichter is zeer terug
houdend. De strikte regels die
door het kabinet zijn gesteld
aan sponsoring van televisieprogramma's
hij wil er niet veel over kwijt. Zijn de ministe
riële voorlichters blij met het standpunt dat
de bewindslieden niet meer mogen optreden
in radio- of televisieprogramma's die finan
ciële steun ontvangen van het departement?
Of met het besluit dat niet langer wordt mee
gewerkt aan amusementsprogramma's met
een versluierde boodschap? De woordvoer
der klemt de kaken zo mogelijk nog stijver op
elkaar. „Hier kan ik niets over zeggen", perst
hij er nog net uit.
De vraag is natuurlijk: hoe moet het nu
verder met de Staatsloterijshow? Voor vijf af
leveringen betaalt het ministerie van financi
en in totaal 1,5 miljoen gulden aan de Vero
nica Omroep Organisatie. Uiteraard gaat het
hier om een gedegen staaltje overheidsvoor
lichting. Het is immers de taak van Koks de
partement om Nederland in het legale gok
circuit te krijgen. Daar mag een flinke duit
overheidsgeld aan gespendeerd worden,
toch?
Voorlichtend Den Haag zwijgt als het graf,
waar politiek Den Haag deze week wederom
uitvoerig de vermeende misstap van minister
van financiën, vice-premier en PvdA-leider
Wim Kok analyseerde. Het optreden van de
bewindsman in de Vijf Uur Show van de
commerciële televisiezender RTL4, vlak voor
Prinsjesdag, ontketende vorige maand een
storm van kritiek.
Het ministerie van financiën betaalde het
station 65.000 gulden als bijdrage in de kos
ten. Zowel Kok als RTL4 kregen zware verwij
ten. De minister had zich schuldig gemaakt
aan het bedrijven van propaganda door
zendtijd te kopen, briesten de critici. Ande
ren klaagden dat de makers van Vijf Uur
Show hun journalistieke onafhankelijkheid te
grabbel hadden gegooid, door tegen betaling
een minister in het programma te ontvan
gen.
Ergernis
Het bijna tastbare stilzwijgen in voorlichtend
Den Haag steekt Kees Mijnlen. De voormalig
directeur voorlichting van het ministerie van
Verkeer en Waterstaat ergert zich mateloos.
Alsof ze wat te verbergen hebben, alsof niet
bekend is dat televisiemakers al jarenlang de
ministeries afschuimen in hun speurtocht
naar geld voor de verwezenlijking van
leuke programma's met een
overheidsboodschap. In overleg
met de financier is veel moge
lijk: over de inhoud valt te
praten en het tijdstip van
uitzending kan onderling
geregeld worden.
In het televisieseizoen
'91/'92 besteedden de minis
teries ruim 17 miljoen gulden
de sponsoring van televi
sieprogramma's. Mijnten, te
genwoordig directeur van zijn
eigen communicatiebureau,
stond mede aan de wieg van
programma's als 'Geef je ver
stand eens
perver
teert.
Het spektakelpro
gramma 'Flets 'm er
in' kan tegen betaling
(het bedrag is ge
heim) door elke Ne
derlandse gemeente
worden binnen ge
haald. FOTO CPD
Flirtpartijen
van tv-makers
en ministeries
voorrang', 'Honderd da
gen zonder auto' en
'Ducker en Oudenrijn'.
In totaal goed voor zo n
anderhalf miljoen gulden
overheidssteun. „Daar is
niks mis mee", zegt Mijn-
ten. „Laat duidelijk weten
dat je er als ministerie aan
meewerkt. Televisie heeft
als medium gewoon een
enorme impact en als
voorlichter wil je zoveel
mogelijk mensen berei
ken."
Mijnten heeft zich me
nigmaal verbaasd over de
verregaande medewerking
die programmamakers wil
len verlenen, als het geldmaa
r kwam. Hij verbaast zich nu
evenzeer over de absolute radios
tilte die zijn voormalige collega's
aan de dag leggen. Want de over-
heidsvoorlichter valt toch werke
lijk niets te verwijten. „Ie kunt
wel een persberichtje naar de
kranten sturen, maar dat ver
dwijnt in de prullenbak. En een
thema als veilig verkeer laat zich
heel goed verpakken in een tele
visieprogramma, dus waarom
zou je dat als overheid niet eens
proberen?"
Nu hij als zelfstandig onderne
mer op de communicatiemarkt
actief is, ziet Mijnten dat het ge
bedel om geld niet voorbehou
den is aan de Hilversumse om
roepen. „Ook bij regionale en lo
kale radio-omroepen wordt heel
ruim gedacht. Van de week zei ik
bij een bespreking over een do
cumentaire bij wijze van grap:
„Mag ik het script ook zelf schrij
ven?" Nou dat mocht, geen enkel
probleem. Dan krab ik me als
voormalig verslaggever toch wel
even achter m'n oren."
Onafhankelijk
Programmamakers hebben na
tuurlijk een andere kijk op de
zaak. Een telefoontje naar de
Vara: wordt de geloofwaardigheid
van het kritisch milieuprogram
ma 'Vroege Vogels' niet enigszins
ondergraven door het feit dat het ministerie
van milieubeheer vijf ton meebetaalt? Het
antwoord is even simpel als oncontroleer
baar. „Bij welke manier van sponsoring ook,
de journalistieke onafhankelijkheid blijft ge
waarborgd."
Het is niet onlogisch dat de televisiemakers
in hun speurtocht naar financiers de afgelo
pen jaren meer en meer aandacht kregen
voor Den Haag. Want moderne voorlichting
vraagt om een andere benadering dan het
obligate persberichtje. En voor programma's
met een boodschap lagen in Den Haag de
miljoenen klaar.
Zo kostte 'Geef je verstand eens voorrang'
het ministerie van Verkeer en Waterstaat
acht ton; een ton per aflevering. Met gemid
deld meer dan een miljoen kijkers en een
waardering van 7,3 een goede investering,
vindt Mijnten. „Als je zoveel brochures moet
laten maken en rondsturen was je meer kwijt
geweest", zegt hij.
Er zijn ook andere voorbeelden: de serie
'Morgen kan het beter', over arbeid, ziekte en
WAO, trok gemiddeld nog geen zestigdui
zend kijkers. Binnenlandse Zaken spendeer
de er vijftig mille aan. Ook de zesdelige serie
over ondernemersschap 'Je zaak of je leven'
valt niet in de categorie hoogvliegers: naar de
door Economische Zaken met zes ton ge
steunde programma's keken nog geen
400.000 mensen.
Propagandaverbod
De vraag rijst of de overheid met haar ruime
bijdragen niet voorbijging aan haar eigen
Propagandaverbod. Na de Tweede Wereld
oorlog werd dit beginsel geïntroduceerd: be-
leidsvoorlichting via eigen media is taboe,
vond men. In de jaren daarvoor was duidelijk
geworden waartoe staatspropaganda kon lei
den. In 1982 bepaalde hoogleraar staatsrecht
J.M. de Mei dat de betrouwbaarheid van
overheidsvoorlichting zou kunnen afnemen,
als de overheid van 'eigen' media gebruik
zou maken. Gesponsorde media vallen daar
ook onder, omdat oncontroleerbaar is hoe
groot de invloed van de geldgever op het pro
gramma is.
Tien jaar later vindt De Mei dat de sector
'infotainment' eigenlijk buiten deze strenge
bepaling valt. Infor/natie gekoppeld aan ver
maak blijkt goed te werken. Een comedy-se-
rie met een milieuboodschap. verkeersedu-
catie via 'De familie Oudenrijn' en waarschu
wingen tegen alcoholmisbruik in 'Medisch
Centrum West": dat moet kunnen. „Het gaat
daarbij om algemeen aanvaarde uitgangs
punten en nuttige informatie", aldus De Mei.
De Staatsloterij -
show draait met 1,5
miljoen gulden aan
steun van het minis
terie van financiën.
FOTO VERONICA
ether in te sturen. Via de omroepbijdrage
(voor volgend jaar geraamd op 850 miljoen
gulden), de Ster-reclame (volgend jaar een
kleine 400 miljoen) en de opbrengsten van de
eigen programmabladen (zo'n 300 miljoen).
Het grijze circuit voegt daar nog tientallen
miljoenen guldens aan toe. Etty hanteert een
zeer ruime marge in zijn schatting: tussen de
20 en 150 miljoen gulden. Het grote verschil
is te wijten aan de zeer ondoorzichtige wijze
waarop het geld wordt binnengesluisd.
Een voorbeeldje: het spektakelprogramma
'Te Land, ter zee en in de lucht' kan door am
bitieuze gemeenten financieel worden gea
dopteerd. Zo kwam 'Fiets 'm er in' vorig jaar
in Sneek terecht. Tussen al het spektakel
door toonde een filmpje televisiekijkend Ne
derland wat de Waterpoortstad allemaal te
bieden heeft. Bedrijfsleven en VW betaalden
daarvoor een fiks bedrag, maar in het con
tract met René Stokvis Productions is ge
heimhouding over de hoogte daarvan bedon
gen. „Er wordt niet gedacht vanuit het pro
gramma, maar vanuit de financiering. De
programmamaker gaat eerst zoeken: waar zit
het geld? Dat is verkeerd, dat perverteert",
fulmineert Etty.
Schimmig
Het is niet onwaarschijnlijk dat de Tweede
Kamer het incident-Kok zo zwaar opnam,
juist vanwege de aanhoudende stroom be
richten over schimmige financiële construc
ties bij de publieke omroep. Onder het motto
'beter ten halve gekeerd dan ten hele ge
dwaald' in er weer een strenge scheiding op
geworpen tussen voorlichting van de rijks
overheid en 'gewone' televisieprogramma's.
Want het kan veel erger. In Italië hebben
politieke partijen zó veel invloed op de ver
schillende staatsnetten, dat bijvoorbeeld het
kanaal Rai Due in de volksmond bekend
staat als Tele-Craxi' - naar de leider van de
socialistische partij. En in de Verenigde Sta
ten bestoken slimme politici de commerciële
zenders met in eigen beheer gemaakt Video
News Releases, die gratis door de nieuwsre-
dacties mogen worden gebruikt. Politieke
propaganda met de schijn van nieuws. Of de
'infomercial': een als talkshow verpakte re
clamespot van een half uur. Hoe lang zal het
duren voor de eerste politicus met zijn eigen
'polimercial' op het scherm verschijnt?
Al die nieuwe ontwikkelingen zijn op de
Nederlandse buis nu een halt toegeroepen.
Overheidsgeld voor
amusement-met-boodschap ingedamd
In die zin had het programma 'Redding via
06-11' toch wel op enige financiële steun van
Den Haag mogen rekenen, had John Worries
zo gedacht. De media-directeur van Joop van
den Ende TV Produkties in Aalsmeer zag het
ideetje over in beeld gebrachte reddingsac
ties van politie en brandweer niet beloond
met een cheque van het ministerie van Bin
nenlandse Zaken. De Amerikaanse variant
van het programma 'Rescue 911' zou leuke
beelden van hardwerkende politie- en brand
weermannen hebben kunnen opleveren.
Volgens Worries heeft Van den Ende nog
nooit één programma met financiële steun
van de rijksoverheid gemaakt - „hoewel ik
daar niet tegen zou zijn". Het ministerie van
financiën had hem wel benaderd voor een
programma in het kader van Prinsjesdag,
maar het plan van Van den Ende viel niet in
de prijzen. „Zeker niet genoeg een one-man-
show voor Kok", grapt Worries.
Gedwongen
De hele sponsoring kan hem overigens gesto
len worden, benadrukt hij. „Maar we moeten
wel. we worden gedwongen door de Hilver
sumse omroepen. „Het is niet zo dat er tien
duizenden of honderdduizenden guldens
omgaan in lv-sponsoring", zegt hij stellig. Per
programma dan. 't Zit 'm meer in het be
schikbaar stellen van een auto voor de duur
van het programma, of het aankleden van de
presentator. Na afloop van de uitzending
moeten auto en stropdas wel weer worden
ingeleverd, natuurlijk.
„Als wij met een idee voor een programma
bij een omroep aankomen is de vraag: hoe
veel kost dat? Als wij zeggen dat het honderd
gulden moet kosten zegt de omroep: wij be
talen tachtig, zoek de rest er zelf maar bij."
Gemiddeld moet zo'n tien tot vijftien procent
van de programmakosten door sponsors op
gehoest worden, aldus Worries.
Natuurlijk zul je in Aalsmeer niet horen dat
dat foute praktijken zijn. „De publieke om
roepen hebben gewoon te weinig geld. Al zo
lang Hilversum bestaat hebben ze onvol
doende geld gehad", verklaart Van den Endes
media-directeur. „Maar wij zittep er heus
niet op te wachten om weer sponsors te zoe
ken voor weer een programma. Alleen: als we
aan het werk willen blijven zullen we wel
Waakhond
Met als gevolg dat de Nederlandse televisie in
de gaten wordt gehouden door een van over
heidswege verstrekte waakhond: het Com
missariaat voor de Media. Walter Etty. sinds
dit jaar in dienst als commissaris Zeridtijd en
Toezichtzaken, heeft in die periode al een
groot aantal programmamakers op het matje
geroepen wegens ongeoorloofde reclame.
Door de overheid gesponsorde producenten
zaten daar niet bij. „Gelet op het ideële ka
rakter van de overheidsvoorlichting controle
ren we die niet", legt Etty uit.
De publieke omroep krijgt via de officiële
kanalen jaarlijks zo'n 1,5 miljard gulden om
al die prachtprogramma's maar weer de
