neue zeit
Litouwers weinig enthousiast
Rijksvoorlichters gaan
gewoon hun eigen gang
Oostduitse partijpers nog steeds goed gelezen
Nieuwe premier Libanon
zeker van eigen kunnen
Scttutic
Feiten &Meningen
VRIJDAG 23 OKTOBER 1992
Vetes en verleden bepalen verkiezingen
Een vliegtuigje scheert over de kathedraal van de Litouwse hoofdstad Vilnius om redame te maken voor de regerende Sajudis-beweging.
FOTO SPA
tot de gematigden, tot centrum-rechts.
Ik heb een uitgesproken mening. Het is
moeilijk confrontaties te voorkomen".
Straatgevecht
Feitelijk is het politieke straatgevecht al
in mei van start gegaan met de campag
ne rond het referendum over het presi
dentschap. Terwijl de aanhang van zijn
Sajudis-beweging in het parlement af
kalfde, poogde president Vytautas
Landsbergis een presidentieel stelsel met
uitgebreide volmachten voor het staats
hoofd door te voeren. Maar de kiezers
dienden hem een zware nederlaag toe
toen zij dit plan van de hand wezen.
Een sterk resultaat voor Sajudis zal
Landsbergis aanmoedigen opnieuw de
strijd met het parlement om een sterk
presidentschap aan te gaan, aldus waar
nemers. De president speelt nog altijd
een centrale rol in deze verkiezingen,
waar persoonlijkheden belangrijker zijn
dan politieke thema's: men is vóór hem
öf tegen hem.
Landsbergis is het cement dat de rechtse
partijen bijeen houdt: naast Sajudis zijn
dat de Christen-Democraten en de Na
tionalisten, die te zamen één parle-
mentsfractie zullen vormen onder de
naam „Vaderland". Behalve hun steun
voor de 'vader van de onafhankelijkheid'
zijn ze verenigd in hun afkeer van de
„vroegeren", de ex-communisten die de
economische hervormingen tegenhou
den, een staatsgreep voorbereiden, en
nog veel meer slechts van zin zijn, als
men rechts mag geloven. Sajudis heeft al
acties beloofd tegen de „linkse overheer
sing van de dagbladen".
Boeman
De boeman voor rechts is Algirdas Bra-
zauskas, de vroegere communistische
leider die nu de ex-communistische De
mocratische Arbeiderspartij van Lito.u-
wen (LLDP) aanvoert. Ondanks de felle
anti-bolsjevistische tirades van regering
en parlement geniet Brazauskas nog al
tijd een grote persoonlijke populariteit,
die de laatste tijd volgens de peilingen
zelfs wat is toegenomen. Zijn partij
maakt zich sterk voor meer subsidies
aan landbouw en industrie en minder
belastingen.
De vier partijen in het middenveld ko
men meer overeen met de politieke ver
houdingen zoals die in het Westen te
vinden zijn, menen waarnemers. De Li
beralen zijn fervente aanhangers van de
vrije markt, de Sociaal-Democraten rich
ten zich op hun Duitse en Scandinavi
sche geloofsgenoten. De Centristen
plaatsen zichzelf tussen deze twee partij
en, terwijl de Nationale Progressieven
zich alleen onderscheiden door hun on
buigzame afkeer van Landsbergis.
De uitkomst is vooralsnog onvoorspel
baar. In tegenstelling tot Brazauskas is
de LLDP niet populair, en niemand wil
met haar regeren. De Sajudis-regering
kan bogen op enkele succesjes de afgelo
pen weken, zoals het akkoord met Mos
kou over de terugtrekking van de Russi
sche troepen vóór augustus 1993 en de
invoering van de talonas, het voorlopige
geld dat de Russische roebel vervangt.
Rechts zal waarschijnlijk de grootste
fractie vormen, maar niet de meerder
heid krijgen.
Dan zal het aan het centrum zijn om een
minderheidsregering te vormen met ge-
doogsteun van links of rechts, maar een
stabiel bewind zal dit niet opleveren. Het
meest gevreesde scenario is een goed re
sultaat voor Brazauskas' partij gepaard
aan een overwinning voor Sajudis, dat al
„de-sovjetiseringswetten" tegen de
LLDP in het vooruitzicht heeft gesteld. In
dat geval dreigt de aftekening van poli
tieke vetes uit het verleden het economi
sche herstel en de overgang naar de vrije
markt alleen maar te bemoeilijken.
gramma's, maar helemaal uitsluiten wilde hij
het niet.
Daar vond de premier echter de Tweede Kamer
op zijn weg. De meerderheid meent dat sponso
ring van actualiteiten- en amusementsprogram
ma's uit den boze is. Dat moet helemaal afgelo
pen zijn. Maar Lubbers, politicus als hij is, zei:
„je moet nooit nooit zeggen Hij loste het ge
schil met de Kamer echter zelf op door toe te
zeggen dat elke sponsoring voortaan vooraf zal
worden gemeld aan de Tweede Kamer. Wat die
met zo'n melding zal doen laat zich raden.
De Tweede Kamer heeft het overigens gedeelte
lijk aan zichzelf te wijten dat de rijxsvoorlichters
een beetje hun eigen gang gaan. Tot vorig jaar
heeft de Kamer zelden willen debatteren over de
inhoud van het voorlichtingsbeleid. Zefs een
rapport van de hoofddirecteur van de Rijksvoor
lichtingsdienst, Hans van der Voet, waarin een
fundamentele heroverweging van de voorlich
ting stond, is in de Kamer nauwelijks besproken.
Pas het laatste jaar is het parlement wakker ge
schud. Een rapport van de Alegemene Rekenka
mer over het gebrek aan efficiency en effectivi
teit van de voorlichting heeft veel stof doen op
waaien. In een periode van tien jaar zijn de
voorlichtingsuitgaven zo'n beetje verdrievou
digd (tot 660 miljoen gulden per jaar). De con
trole daarop was vrijwel nihil.
Aan dat laatste is de Tweede Kamer overigens
mede schuldig. Tijdens allerlei debatten hebben
specialisten in de Tweede Kamer steeds ge
vraagd om meer voorlichting: over verkeersvei
ligheid, over bestrijding van criminaliteit en
noem maar op. Op zich allemaal nobele doelen,
maar de vraag naar de effectiviteit daarvan werd
niet gesteld. Het gevolg was dat de voorlich
tingsdiensten uitdijden en uitgaven enorm toe
namen.
Nu valt het ook niet mee voor de Kamer om
hierop controle uit te oefenen. Sommige depar
tementen hebben de voorlichtingsuitgaven ver
scholen op andere begrotingsartikelen staan. Op
die manier kunnen ze, zonder pottekijkers, vrije
lijk hun gang gaan.
De Tweede Kamer heeft deze week in een verlo
ren uurtje nu even naar de voorlichting gekeken.
Maar daarmee kan het parlement niet volstaan.
Het zou goed zijn als er eens een echt 'full-
dress-debat' over dit niet onbelangrijke deel van
overheidsbeleid zou plaatsvinden.
Om dat te kunnen doen moet het kabinet zich
eerst fundamenteel buigen over de overheids
voorlichting. Weliswaar ligt de coördinatie daar
van bij de minister-president, maar de individu
ele ministers zijn in hoge mate vrij om te doen
en te laten wat ze willen. De meningen over de
vraag wat wel en wat niet kan, lopen onder de
voorlichters en dus ook onder hun ministers
sterk uiteen. Een zekere mate van eenheid op dit
punt, zou het kabinet niet misstaan.
Als dat gebeurt kan het parlement zich daarover
uitspreken, waarna weer voor geruime tijd vast
ligt waaraan de voorlichters zich hebben te hou
den. Zowel voor het parlement als voor de bur
gers, die de voorlichting allemaal over zich heen
moeten laten komen, zou dat een goede zaak
zijn.
Van de buitenkant is het Litouwse
parlement in Vilnius niet veran
derd: nog steeds is het omringd
door prikkeldraad en betonblok
ken, als symbool voor de voortdu
rende bezetting door Sovjet-troe
pen. Binnen het gebouw verandert
er na zondag het een en ander
wanneer de kiezers een nieuw par
lement aanwijzen.
DEN HAAG-HAARLEM ANP
Dat zal dan de eerste democratisch ge
kozen Seimas (parlement) in het vrije Li
touwen worden. De vorige verkiezingen
in maart 1990, nog onder het Sovjet-be
wind, brachten de onafhankelijkheids
beweging Sajudis aan de macht, die
prompt de onafhankelijkheid uitriep en
daarmee de confrontatie met Moskou
aanging.
Stonden de Litouwers toen nog op de
barricades om hun president en parle
ment te verdedigen, ruim een jaar na de
herwonnen vrijheid staan ze gelatener
tegenover de politiek. De afgelopen we
ken kreeg de campagne betrekkelijk wei
nig aandacht van de kiezers en de pers.
Toch bieden de politici genoeg spektakel
met hun harde onderlinge confrontaties.
Persoonlijke tegenstellingen en verwijten
over eikaars communistische verleden
spelen zo mogelijk een grotere rol dan
de nijpende economische situatie. De
heren politici hebben zich in dat opzicht
de afgelopen maanden al kunnen warm
lopen met een stroom onthullingen over
hoge politici en functionarissen die voor
de KGB zouden hebben gewerkt.
Gevaar
„Sinds het directe gevaar van een Russi
sche invasie is weggevallen is het politie
ke klimaat in Litouwen veranderd. Nu er
geen gezamenlijke vijand meer is hou
den de parlementariërs zich meer met
elkaar bezig. En hoewel de termen rechts
en links in de post-communistische
maatschappij nog niet zoveel voorstel
len. zijn de onderlinge tegenstellingen
door de keuzes verscherpt".
Aan het woord is de vice-president van
Litouwen, Bronislovas Kuzmickas. De
voormalige filosofie-professor was on
langs voor een kort bezoek in Nederland.
In het Britse dagblad The Guardian
schreef hij een persoonlijke column aan
de vooravond van de parlements-en pre
sidentsverkiezingen in zijn land.
Kuzmickas weet nog niet of hij in de po
litiek actief blijft. „Misschien is het een
goede kans om weer naar de universiteit
terug te keren". Het harde politieke spel
bevalt hem maar matig. „Ik vind het
moeilijk onpartijdig te blijven. Ik behoor
Introductie westerse kranten mislukt
Het is nacht. In een schaars door lantarenpalen
verlichte straat zijn drie stoere binken bezig
staatseigendommen te vernielen. Als ze daar
mee klaar zijn, lopen ze weg. Pas dan krijgen we
te zien dat de drie in luiers gekleed zijn. „Vanda
lisme is zóóó kinderachtig", komt in koeieletters
in beeld.
De bovenstaande beschrijving slaat op een tv-
spotje van postbus 51het voorlichtingsadres
van de rijksoverheid. De bedoeling is duidelijk:
het terugdringen van vandalisme. Maar, zo den
ken de meeste Kamerleden, veel effect heeft
zo'n campagne waarschijnlijk niet. En boven
dien: erg betuttelend is het wel.
De Kamer had overigens wel een bijbedoeling,
toen deze week tijdens de behandeling van de
begroting algemene zaken om extra bezuinigin
gen werd gevraagd op de overheidsvoorlichting.
De Kamerfracties hebben het geld namelijk no
dig voor andere mooie doelen.
Een veel principiëlere discussie werd deze week
echter gevoerd over de sponsoring van televisie
programma's door de overheid. Daarmee wordt,
op min of meer verhulde manier, overheids
voorlichting bedreven. De familie Oudenrijn bij
voorbeeld werd mede gefinancierd door Verkeer
en Waterstaat.
Aanleiding voor die discussie was natuurlijk mi
nister Kok (financiën) die 65.000 gulden betaal
de aan de 'Vijf-uur-show' van RTL 4 om een
computerspelletje over de rijksbegroting te pro
moten. Maar omdat hij in hetzelfde programma,
enige dagen later, ook zelf figureerde, laadde hij
de verdenking van koppelverkoop op zich.
Premier Lubbers, daartoe aangezet door het col
lege van directeuren van departementale voor
lichtingsdiensten, was wel bereid 'zeer terug
houdend' te zijn met sponsoring van tv-pro-
DRESDEN JOHN EISENHAMMER
THE INDEPENDENT
Het Haus der Presse, een saai,
betonnen vierkant gebouw in
het centrum van Dresden, lijkt
een onwaarschijnlijke plaats om
de wet op de zwaartekracht aan
te vechten. Niettemin wijden de
journalisten die drie jaar gele
den nog de kolommen vol
schreven over de oneindige
wijsheid van de Communisti
sche SED nu hun krachten aan
het verheerlijken van de
schoonheid van Bavaria en de
geneugten van het rijden in de
nieuwste Volvo. En ae lezers
vinden het prachtig.
Voor de ineenstorting van het
communisme omschreef de
Sachsische Zeititng zichzelf als
het 'officiële orgaan van de re
gionale sectie van de SED'. Nu
is zij eenvoudig 'onafhankelijk'.
De bijna half miljoen lezers lij
ken niet in de gaten te hebben
dat er iets aan de hand is. Waar
mensen voorheen de regionale
partijkrant moesten lezen om
dat er geen andere was, kopen
ze haar nu uit vrije keuze.
Een gelijksoortig fenomeen her
haalt zich over heel oostelijk
Duitsland en daarmee worden
de zelfverzekerde verwachtin
gen van de meest Westduitse
mediabazen overhoop gegooid.
Onder het communisme had
den de oude regionale partij
kranten als de Sachsische Zei-
tung 92 procent van de markt.
Nu hebben ze nog steeds 85
procent. Pogingen om gevestig
de westerse kranten in net oos
ten te introduceren, of nieuwe,
op westerse leest geschoeide
kranten op te zetten, bleken
meestal tot mislukken ge
doemd.
Zelfde verleden
„De nieuwkomers hebben niet
de juiste voeling met hun pu
bliek. Oostduitse journalisten
schrijven anders. Zij begrijpen
de problemen van hun lezers,
omdat zij hetzelfde verleden de
zijn gevormd in het 'Rode
Klooster' was dat geen geringe
prestatie.
Een blik op de voorpagina van
een regionale West- en Oost
duitse krant laat er weinig twij
fel over bestaan dat zij, door de
keuze en presentatie van de
verhalen, verschillende werel
den bevolken. In het Westen
wordt vaak de kritiek gehoord
dat de oostelijke kranten, door
hun obsessie met werkloosheid,
Westerse arrogantie en sterk
toenemende criminaliteit, de
geest van hereniging uit de be
gintijd hebben ondermijnd.
Problemen
„Mensen die dat zeggen, wonen
niet in oostelijk Duitsland", zegt
Edith Giert, hoofdredacteur van
de Sachsische Zeitung. Onze
kranten moeten anders zijn, wij
hebben veel dringender en in
grijpender problemen. Wij
moeten laten zien dat wij onze
lezers begrijpen. Over tien jaar
is de krant anders, wanneer de
omstandigheden anders zijn.
Wij moeten leven met de men
sen en de tijdgeest."
Zij kan het weten. Want me
vrouw Giert is een van de weini
ge oudere voormalige commu
nisten die nog steeds een be
langrijke regionale krant leiden.
Zij is bijna twintig jaar plaats
vervangend hoofdredacteur ge
weest, en werd door het perso
neel tot hoofdredacteur geko
zen toen de krant 'onafhanke
lijk'werd.
'Rood als een kreeft' is de om
schrijving van een ingewijde.
Giert stelt onomwonden: „Nie
mand hier was een verzetstrij
der." De afgelopen drie jaar zag
zij toe op de gedaanteverande
ring van de krant. Maar uitein
delijk is het allemaal teveel ge
worden voor Gruner en Jahr.
Giert gaat aan het eind van het
jaar vervroegd met pensioen en
wordt opgevolgd door een wes
terse hoofdredacteur.
VERTAUNC LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
De miljardair Rafik al-Hariri die
gisteren is benoemd tot premier
van Libanon, is ervan overtuigd
dat hij de juiste man is om zijn
land uit de politieke problemen
te helpen. Hariri die behoort tot
de 100 rijkste mannen ter we
reld, heeft nooit eërder een poli
tieke functie bekleedt. De
bouw- en bankmagnaat en
naaste vriend van de Saudische
koning Fahd is van plan miljoe
nen dollars van zijn privé-ver-
mogen te storten in een bouw
project voor het centrum van
Bayrut, de door 15 jaar burger
oorlog verwoeste hoofdstad.
De oude politieke leiders van
het land zijn er na het einde van
de burgeroorlog in 1990 niet in
geslaagd de stabiliteit in het
land te herstellen. De benoe
ming van de buitenstaander
Harari betekent daarom een op
vallend besluit.
Hariri, die in Saudi-Arabië for
tuin maakte en in 1978 de
Saudische nationaliteit kreeg
maar zijn Libanese staatsbur
gerschap behield, heeft zijn
functie aanvaard onder de voor
waarde dat hij buitengewone
volmachten krijgt om een eigen
team te benoemen dat in bin
nen- en buitenland op vertrou
wen kan rekenen.
Veel Libanezen die teleurgesteld Rafik -l-Hariri.
zijn over de traagheid van hun
regering, zien in Hariri de man die het tij k,an ke
ren. Kort na het bekendworden van zijn benoe
ming trokken in arme wijken van Bayrut mensen
de straat op en schoten met vuurwapens in de
lucht om uiting te geven aan hun blijdschap.
In augustus beloofde Hariri op het puin van Bay
rut een nieuw internationaal handelscentrum te
bouwen. De zakenman, wiens peroonlijk vermo
gen op zo'n drie miljard dollar (ruim vijf miljard
gulden) wordt geschat, verwachtte overigens bij
dat project grote winsten te kunnen realiseren.
Hariri bleef in de tijd dat hij in Saudi-Arabië met
bouwprojecten zijn vermogen vergaarde, ban
den met zijn vaderland onderhouden. Hij pomp
te miljoenen dollars in het opbouwen van de
hoofdstad toen de burgeroorlog in 1983 in hevig-
FOTO REUTER
heid afnam. Een aantal bouwwerken uit die pe
riode staat nog overeind. Sinds het einde van de
burgeroorlog heeft hij opnieuw grote sommen
geld in onderzoek en regeringsgebouwen gesto
ken.
Hariri werd in 1944 geboren in Sidon in Zuid-Li-
banon als zoon van een boer. Na het afsluiten
van een managementopleiding aan de Arabische
universiteit in Bayrut vestigde hij zich in 1966 in
Saudi-Arabië. De Libanees heeft belangen in al
lerlei bouwbedrijven en internationale banken.
De zakenman heeft huizen in Parijs, Bayrut, Jed-
dah, Washington en Houston, een jacht in
Cannes en twee privé-vliegtuigen. Hariri heeft
vier zonen en een dochter.
i inr«*s n
Collage van voormalige Oostduitse kranten.
len", aldus Jörg Wagner, econo
mieredacteur van de Sachsische
Zeitung.
Het was een ontnuchterende
ervaring voor de Westduitse uit
gevers, die ervan overtuigd wa
ren dat alleen zij wisten hoe
echte kranten moeten worden
gemaakt. Want zelfs hoewel alle
voormalige regionale partij
kranten nu in handen zijn van
het Westen, en in veel gevallen
de communistische hoofdre
dacteur is vervangen, zijn de
veranderingen niet veel verder
gegaan dan dat.
Er werken slechts vier westerse
journalisten bij de Sachsische
Zeitung, nu het eigendom van
uitgever Gruner en Jahr. De an
deren zijn voormalige brood
schrijvers van de partij, opgeleid
in het 'Rode Klooster', zoals de
nationale journalistenopleiding
aan de universiteit van Leipzig
bekend stond. De nieuwe eige
naren van Dresdens andere
krant, de Union, die naar voor
beeld van de liberale Süddeut-
sche Zeitung uit München pro
beerden hun krant te verwester-
lijken werden beloond met een
daling van de verkoop van meer
dan 50 procent.
Houvast
Net zo onzeker als de journalis
ten door de noodzaak zich aan
te passen aan de nieuwe tijd,
zochten de Oostduitse lezers
houvast bij de plaatselijke kran
ten die ze kenden. Een onaf
hankelijk onderzoek in op
dracht van het ministerie van
binnenlandse zaken in Bonn
wees uit dat oostelijke lezers
'vonden dat hun kranten objec
tiever en geloofwaardiger waren
dan de westerse'.
Kort na de overname van de
Sachsische Zeitunghield Gruner
en jahr een opinieonderzoek
onder de lezers waarbij werd
gevraagd welke politieke partij
volgens hen vorm gaf aan de
berichtgeving van de krant. Het
resultaat werd gelijkelijk ge
deeld door alle belangrijke par
tijen, van de voormalige com
munisten tot de christen-demo
craten, met een lichte neiging
naar rechts. Voor schrijvers die
FOTO CPD ROLAND DE BRUIN
