Chief Buthelezi moet
binnenboord blijven
Kinderbescherming kan inenting tegen polio niet afdwingen
Voorhoeve: West-Europa niet onbedreigd
Feiten &Meningen
Platteland viert liever bruiloft
dan naar het stemlokaal te gaan
MAANDAG 28 SEPTEMBER 1992
Politieke crisis Zuid-Afrika nog lang niet achter de rug
TT
Zaterdagavond leek de politieke crisis in Zuid-Afrika be
zworen. In het naargeestige World Trade Centre in
Kempton Park, waar vier maanden eerder de onderhan
delingen over een nieuw politiek bestel strandde op de
kortzichtigheid van de regering, besloten ANC-leider
Nelson Mandela en president De Klerk de vrede weer
eens een kans te geven.
belangrijksteonderhandelaar.s,
minister Meyer en de ANC-se-
cretaris-generaal Ramaphosa,
met deze problemen, met el
kaar en met collega's die dub
bele bodems vermoedden zodra
een overeenkomst binnen
handbereik leek. Afgelopen vrij
dag waren de obstakels einde
lijk uit de weg geruimd: de top
was gered.
De prijs die de regering daar
voor heeft betaald, is hoog. De
maatregelen die het ANC tegen
het geweld eiste (een wapenver
bod en de omheining van loge
menten voor trekarbeiders, die
brandhaarden van het geweld
zijn), zijn zo redelijk dat de re
gering ze al veel eerder had
moeten nemen. Maar onder de
fgevangenen die worden vrijge-
aten, zitten moordenaars en
elementen van wie de politieke
motieven met een flinke korrel
zout mogen worden genomen.
Vandaag worden Robert McBri-
de en Barend Strijdom vrijgela
ten. McBride, een 'soldaat' van
het ANC-leger Umkontho we
Siswe, blies in 1986 een bar in
Durban op: drie doden en tallo
ze gewonden. Strijdom, een
rechtse fanaticus, schoot vier
jaar geleden op klaarlichte dag
in het centrum van Pretoria
acht zwarten dood. Het publiek
ziet deze heren niet graag weer
op straat verschijnen. Maar de
Het vooruitzicht van een burge
roorlog, dat na de slachting in
het thuisland Ciskei werkelijk
heid dreigde te worden, heeft
hen uiteindelijk tot bezinning
gebracht. Al was daar wel een
flinke dosis diplomatieke druk
voor nodig.
De toestand waarin het land
verkeert, is rampzalig: meer dan
tien mensen verliezen dagelijks
het leven bij politiek geweld, in
de provincie Natal woedt in fei
te een burgeroolog, en de eco
nomie vertoont de symptomen
van een doodsstrijd. Onder deze
omstandigheden was de nei
ging van zowel de anti-apart
heidsbeweging ANC als van de
regering om politieke munt te
slaan uit de crisis, op zijn minst
onverantwoord.
Ruim twee weken geleden no
digde De Klerk Mandela derhal
ve uit om samen de problemen
tussen beide partijen op te los
sen. Mandela aanvaardde de
uitnodiging, maar stelde tevens
een aantal voorwaarden. De top
zou alleen maar doorgaan, als
de laatste politieke gevangenen
zouden worden vrijgelaten en
als er doeltreffende maatregelen
tegen het geweld zouden wor
den genomen.
Twee weken lang worstelden de
regering had geen keus: er hing
te veel af van het beraad met
Mandela.
Het akkoord dat Mandela en De
Klerk zaterdag ondertekenden,
heeft deze prijs gerechtvaar
digd. Beide leiders verklaarden
dat de onderhandelingen over
een nieuwe grondwet binnen
kort worden hervat. Niemand
rnag echter verwachten dat de
besprekingen soepel zullen ver
lopen. Daarvoor zijn de ver
schillen de regering wil
machtsdeling; het ANC een 'ge
woon' meerderheid sbestel
nog steeds te groot. Maar na de
bloedbaden van Boipatongen
Ciskei mag men van beide par
tijen wel enige realiteitszin en
inschikkelijkheid vragen.
Het zag er zaterdagavond naar
uit dat Mandela en De Klerk
hiervan doordrongen waren. De
dagen van weleer, toen hun re
latie bijna vriendschappelijk
was, zullen wel niet terugkeren,
maar ze leken in elk geval hun
verstandhouding te hebben ge
zuiverd van onnodige irritaties.
Zuid-Afrika haalde opgelucht
adem.
De opluchting was echter van
korte duur. Gisteren kondigde
Inkatha-leider Buthelezi aan dat
hij voorlopig de besprekingen
met de regering opschort. But
helezi was duidelijk gepikeerd
door de top tussen Mandela en
De Klerk. Hij zag een oude vrees
bewaarheid worden. De twee
belangrijkste partijen sluiten
een akkoord, waarop hij, de lei
der van de derde belangrijke
partij, geen enkele invloed heeft
en dat hem definitief tot een
politicus van de tweede garni
tuur maakt.
In traditionele Zulu-
Door de onderhandelingen
voorlopig te boycotten, denkt
hij dit te voorkomen. Buthelezi
mag dan niet de macht en het
gezag van De Klerk of Mandela
hebben, hij kan met zijn krijgs
haftige Inkatha-beweging wel
een vreedzame oplossing sabo
teren. Hij heeft bijvoorbeeld al
eens gedreigd dat KwaZuIu zich
van Zuid-Afrika kan afscheiden.
De belangrijkste taak van zowel
De Klerk als Mandela is nu het
binnen boord houden van de
prikkelbare Inkatha-chef. Het
ANC zal daarom geen demon
straties en marsen in KwaZuIu
moeten houden die als een pro
vocatie van Buthelezi kunnen
worden opgevat. En de regering
moet Buthelezi ervan overtui
gen dat ze niets achter zijn rug
zal ondernemen dat zijn positie
ondermijnt.
Het beste zou een topontmoe
ting van de Grote Drie zijn.
Maar de verhouding tussen het
ANC en Inkatha is momenteel
zo slecht, dat dit voorlopig geen
haalbare kaart is. De crisis is
nog lang niet opgelost.
Zie ook de buitenlandpagina.
AMSTERDAM GUS SCHREUDERS
JURIDISCH MEDEWERKER
„Een overheid die zich bekommert om de
handhaving van de mensenrechten mag
geen middel onbeproefd laten als de rech-
ten van het kind, in Gods naam of in wiens
naam dan ook, worden geschonden." In
deze krachtige taal pleitte de Amsterdamse
hoogleraar jeugdrecht I.E. Doek in 1978.
naar aanleiding van de vorige polio-explo
sie, voor het verplicht stellen en afdwingen
van vaccinatie. Ouders die, doorgaans om
godsdienstige redenen, weigeren hun kin
deren tegen polio te laten inenten, moeten
uit de ouderlijke macht worden ontzet, be
toogde hij.
Evenals de huidige polio-explosie maakte
de epidemie van 1978 uitsluitend slachtof
fers in de bevolkinsjpoepen die om gods-
dienstighe redenen iedere vaccinatie afwij
zen. Opnieuw is de kwestie van verplichte
inenting dus actueel.
Doek werd indertijd van vele kanten bijge
vallen. Kinderen die niet zijn ingeënt, zou
den tijdelijk aan de Raad voor de Kinderbe
scherming moeten worden toevertrouwd.
Deze kan dan onmiddellijk de vaccinatie la
ten voltrekken. Vervolgens kan de ouderlij
ke macht weer worden hersteld. De basis
voor een dergelijke ingrijpende uitoefening
van dwang zou kunnen worden gevormd
Ook eind jaren zeventig was er veel ophef over het toedienen van anti-stoffen tegen polio. Op
de foto een beeld van het uitreiken van 'anti-polio-suikerklontjes in Staphorst. archieffoto
door een absolute (wettelijke) vaccinatiep- kinderen. Die laatsten hebben het recht
licht. zich te ontplooien, een recht dat onder an-
Ouders zijn verantwoordelijk voor de ver- dere medische hulpverlening omvat. Als
zorging en opvoeding van hun minderjarige aan de ouderlijke weigering een levensover
tuiging ten grondslag ligt, komen echter
vraagstukken van godsdienstvrijheid en ge
wetensbezwaar om de hoek kijken. Terecht
wordt daar in Nederland bijzonder zwaar
aan getild.
Er is in de jurisprudentie wel een aantal ge
vallen bekend waarin besluitvorming over
een medisch probleem van het kind werd
geforceerd door de toepassing van een jus
titiële maatregel van kinderbescherming.
In 1967 was bij een peuter een aangeboren
oogafwijking geconstateerd. Als niet hande
lend werd opgetreden, zou het netvlies on
herstelbaar worden beschadigd. De ouders
weigerden de behandeling. Het gerechtshof
in Den Haag besliste toen dat het kind on
der toezicht werd gesteld van de Raad voor
de Kinderbescherming. Het Burgerlijk Wet
boek stelt in zo n geval de voorwaarde dat
het kind ..zodanig opgroeit, dat het met ze
delijke of lichamelijke ondergang wordt be
dreigd".
In 1973 behandelde de rechtbank in
Dordrecht een zaak van een kind dat leed
aan een ernstige hartafwijking. Zonder
spoedige operatie zou de gezondheid van
het kind ernstig en blijvend schade onder
vinden. Een operatie bood 90 procent kans
op succes en 10 procent kans op misluk
king. De moeder was bereid toestemming
te geven voor de operatie, maar de vader
weigerde op grond van zijn godsdienstige
overtuiging. De vader werd door de recht
bank geschorst in de uitoefening van zijn
gezag, zodat de moeder alleen de beslissing
kon nemen.
Schorsing uit de ouderlijke macht is moge
lijk wanneer de weigering van de ouders om
in te stemmen met de medische behande
ling van hun kind kan worden uitgelegd als
'grove verwaarlozing'. Een vraag die ook
wel aan de orde is gekomen, is of bloed
transfusie wel of niet zou mogen worden
toegepast bij babies van personen die tot de
Getuigen van Jehova behoren.
Maar er is een duidelijk verschil tussen de
genoemde gevallen en het probleem rond
de polio-vaccinatie. Daarbij gaat het om
een, al dan niet af te dwingen, voorzorgs
maatregel.
Als er door de weigering een algemeen be
smettingsgevaar zou bestaan (wat bij polio
niet zo is), lijkt een wettelijke vaccinatiep
licht een logische maatregel. Na de pokken
epidemie van 1871, waarbij in Nederland
bijna 16.000 doden vielen, kwam in de wet
te staan dat kinderen zonder pokken-inen
ting niet naar school mochten. De dwang
die hiervan uitging, werd versterkt door de
Leerplichtwet (ook een overheidsmaatregel
waaraan ouders zich in het belang van hun
kind hebben te houden).
Van 1939 tot 1975 bestond er een Inen-
tingswet, die rekening hield met medische
en levensbeschouwelijke bezwaren tegen
inenting. In 1975 kwam daarvoor in de
plaats de huidige Wet bestrijding infectie
ziekten. Hierin gaat het vooral om de taak
van de overheid op het gebied van de volks
gezondheid. Het recht hierop van de bur
gers is vastgelegd in de Grondwet en in in
ternationale verdragen over de mensen
rechten. Maar een vaccinatieplicht voor de
burgers kent ons recht niet.
Volgens de hoogleraar jeugdrecht M. Rood-
de Boer is het beter ouders door middel van
informatie te overtuigen, maar hun wel zelf
de beslissing te laten nemen. Een absolute
vaccinatieplicht zou demotiverend werken.
De persoonlijke verantwoordelijkheid van
de ouders zou aldus worden weggenomen.
Ook wijst zij erop dat het moeilijk is vacci
natie via juridische wegen af te dwingen.
Als men de niet-ingeënte kinderen tijdelijk
zou willen toevertrouwen aan de Raad voor
de Kinderbescherming, zou deze maatregel
getroffen moeten worden ten aanzien van
tienduizenden kinderen. „Daarop is ons
justitiële kinderbeschermingsapparaat in
geen enkel opzicht berekend; het is er ook
niet voor bedoeld", schreef prof. Rood in
het Maandblad voor Geestelijke Volksge
zondheid.
DtN HAAG MARGREET VERMEULEN
Dc discussie over de dienst
plicht draait vaak om het on
recht dat slechts drie op de tien
jongens onder de wapenen
worden geroepen. Maar dat de
dienstplicht op losse scluoewn
kwam te staan, vindt zijn oor
zaak vooral in de reorganisatie
van de krijgsmacht. Minister
Ter Beek (defensie) wil logge,
gepantserde bataljons omvor
men tot kleine, flexibele eenhe
den die snel en over ter wereld
inzetbaar zijn. Ter Beek kondig
de dit voorjaar zelfs aan dat het
héle leger inzetbaar moet zijn
voor vredesoperaties. 7x>iets is
alleen mogelijk met een be
roepsleger. Ook de commissie-
Meijer wil het leger beter inzet
baar maken voor crisisbeheer
sing. maar het radicale plan van
Ter Beek om het héle leger om
te vormen gaat ze te ver.
„We moeten een zekere reserve
houden voorde verdediging
van West-Europa. Daar zijn gro
te aantallen soldaten en dus
mobilisabele eenheden vooi
nodig. Dat betekent Instand
houdingvan de dienstplicht
Dal /egt prof.dr.ir. J. Voorhoeve,
oud-WD-leider en directeur
van hot Instituut Clingendael
voor internationale betrekkin
gen. Voorhoeve is lid van de
commissie Meijer en mede-op
steller van het advies om de
dienstplicht te handhaven en
tegelijk het aantal beroepssol
daten uit te breiden.
Voorhoeve: „De huidige situatie
is onbevredigend. We hebben
echt een omvangrijke krijgs
macht, maar onze mogelijkhe
den om mee te doen aan vre
desoperaties zijn erg beperkt.
We zitten biina aan de grens
van wat we kunnen met 300 sol
daten in Kroatië, de pakweg 900
mariniers in Cambodja en een
transporteenheid voor Bosnië-
Hercegovina".
Het grote knelpunt is de dienst
plicht, erkent Voorhoeve. „Bij
Beroeps kun je fors investeren
in de opleiding. Wie tekent,
weet ten volle dat hij als blauw
helm kan worden uitgezonden.
Voor dienstplichtigen geldt dat
ze alleen vrijwillig kunnen wor
den ingezet. Ie kunt dus nooit
een hele eenheid op pad sturen.
Dat leidt tot de aanbeveling om
een groep van 2.300 beroepsmi
litairen extra te werven, jonge
mannen en vrouwen die teke
nen voor 2 jaar en daarna nog
eens 4 jaar mobilisabel blijven.
Dat worden speciale eenheden
voor vredesoperaties, ook als de
vrede met dwang moet worden
opgelegd zoals in Irak. Daar
naast komen er speciale eenhe
den van in totaal 2.500 dienst
plichtigen die inzetbaar zijn
voor minder gevaarlijke vredes
operaties."
Kunnen we daarmee aan on
ze internationale verplichtingen
ivldoen?
Voorhoeve: „Ia. Het is een uit
breiding van bijna 5.000 man.
En dat is exclusief de luchtmo
biele brigade. Ik vind dat aan
zienlijk. Daarmee kunnen we
een redelijk aandeel leveren.
Hoewel altijd een groter land,
de Verenigde Staten of Frank
rijk, het voortouw zal moeten
De commissie-Meijer wil
dienstplichtigen stimuleren zo
jong mogelijk in dienst te gaan,
dat wil zeggen op hun 18e. Is dat
niet erg jong voor vredesopera
ties?
„Dat is een terechte vraag. Want
het is niet niks om mee te doen
aan een vredesoperatie in een
ver land als je pakweg 19 bent
en slechts een korte opleiding
achter de rug hebt. Daarom
moeten de dienstplichtigen di
rect varvangen worden door be
roeps als het echt gevaarlijk
wordt." Voorhoeve durft overi
gens niet te garanderen dat het
principe van de vrijwilligheid bij
uitzending van dienstplichtigen
buiten NAVO-gebied net eeuwi
ge leven heeft. „Daarover zijn
binnen de commissie-Meijer
discussies geweest. Ik weet niet
of die vrijwilligheid onder alle
omstandigheden te handhaven
is."
Toen de commissie-Meijer een
jaar geleden met haar werk be
gon. zat Voorhoeve een beetje
met de handen in 't haar. Want
de Defensienota was inmiddels
achterhaald. „Het ontbrak de
commissie aan een ijkpunt; aan
een verstandige inschatting van
de (on)veiligheid van ons land.
Dat hebben we toen maar zelf
gedaan." De analyse van de
commissie strookt niet met de
analyse die Ter Beek ten beste
gaf toen hij dit voorjaar zijn re
de hield voor het Nederlands
Genootschap Internationale Za
ken. Ter Beek zei toen dat West-
Europa niet meer wordt be
dreigd.
Voorhoeve: „Wat er in Oost-Eu
ropa, de voormalige Sovjetunie
fln het Mhl.len lusten gebeurt,
is zo onvoorspelbaar datje niet
kunt zeggen dat de veiligneid
van West-Europa onbedreigd is.
Ik zal eens een neel zwart sce-
naiiosi hetsen. leltsin wordt af
gezet en de nationalisten grij
pen in Rusland de macht om
het Russische imperium te her
stellen en de confrontatie met
het Westen te zoeken. Dan krij
gen ze het eerst aan de stok met
Oekraïne, de Baltische staten en
Polen. Je kunt die landen als
buffer zien. maar vergeet niet
dat Polen steeds nauwere ban
den met de NAVO krijgt en te
gen die tijd misschien wel lid is
van de Europese Gemeenschap.
Als zo'n land wordt bedreigd,
ligt het voor de hand dat wij Po
len te hulp schieten."
Het rapport van de commissie-
Meijer laat zich lezen als een
langgerekte waarschuwing te
gen verdere bezuinigingen op
Defensie. Voorhoeve knikt. „Dat
hebt u goed gezien. Zelfs bij een
kleinere krijgsmacht valt er niet
meer te bezuinigen. Vóór de
Defensienota hadden we een
landmacht van 200.000 man op
oorlogssterkte. De Defensienota
schetste een toekomstige land
macht van 145.000 man. De
commissie-Meijer rekent met
110.000 man. Toch moet er geld
bij. Een kortere dienstplicht be
tekent dat er meer dienstplichti
gen een opleiding volgen. Dat
kost geld. Ook de extra beroeps
militairen kosten geld. We heb
ben dat becijferd op 270 mil
joen per jaar extra.
Een klein deel kan Ter Beek zelf
wel ophoesten, vindt de com
missie-Meijer. „Maar niet alles.
Niet als het om extra taken
gaat", aldus Voorhoeve. Minis
ter Kok van Financiën is gewaar
schuwd.
BUKAREST RUNA HEUJNGA
CORRESPONDENT
Het stemlokaal is half donker
want de stroom is uitgevallen.
De hoogbejaarde orthodoxe
pope kan zijn biljet in het duis
ter van het stemhokje niet ont
cijferen. Lang scharrelt hij ach
ter het donkerblauwe gordijn.
Ten slotte loopt hij naar het
raam om bij beter licht het kies-
stempeltje in het juist hokje te
drukken. Dan maar geen kies-
geheim.
Het zijn vooral ouderen die
moeite met de stembiljetten
hebben, vertelt de voorzitter
van de kiescommissie in het
dorp Orasti. Als je niet kunt le
zen, valt het niet mee om in het
boekje met 31 partijlijsten de
juiste te vinden.
Als mensen erom vragen, helpt
de kiescommissie. Maaralleen
onder het toeziend oog van alle
commissieleden samen. Het is
niet zoals twee jaar geleden,
zegt de voorzitter, toen een 'be
hulpzaam' lid van het regeren
de Front voor Nationale Red
ding de kiezers in de besloten
heid van het stemhokje uitlegde
waar de roos stond die zijn par
tij symboliseerde.
De problemen bij deze tweede
Roemeense parlements- en pre
sidentsverkiezingen zijn niet te
vergelijken met de toestanden
van twee jaar geleden. Toen
moesten kiezers vaak uren
wachten. Bovendien was er des
tijds sprake van een groot aan
tal onregelmatigheden.
Lang wachten is er nu niet meer
bij. Dat komt vooreen deel om
dat de verkiezingen veel beter
zijn georganiseerd en er meer
stemlokalen zijn. Maar vooral
ook doordat de belangstelling
dit keer opvallend gering is.
Niet de verkiezingen, maar
voetbal en tal van bruiloften
höuden de bewoners van het
platteland rond Bukarest deze
dag in hun greep.
In Bukarest zelf is de belangstel
ling duidelijk groter.Als de op
komst hier hoger is dan op het
platteland, is dat gunstig voor
de oppositie", zegt een tevreden
aanhanger van de Democrati
sche Conventie, de belangrijkste
oppositiepartij. „De aanhang
van lliescu zit vooral in de dor
pen".
Over het algemeen, vertelt de
voorzitter van district nr. 147,
hebben de kiezers weinig moei
te met de stem procedure. Hij
moet er alleen oog op houden
dat mensen niet met zijn twee-
en in een hokje verdwijnen. „Ik
heb vanochtend twee stemmen
ongeldig verklaard, omdat een
echtpaar samen was gaan stem
men", zegt hij. Maar hij heeft
hen wel nieuwe formulieren ge
geven. „Dat is tegen de regels,
maar ik denk dat het er vooral
om gaat dat mensen leren hoe
het moet".
Vqn geheime stemming is wei
nig sprake in de zigeunerneder
zetting bij Sintesti. „Wij stem
men de Rom Partij en lliescu",
zegt een activist van de Rom
Partij. De menigte om ons heen
knikt. Toch maken de zigeuners
weinig kans op een afgevaardig
de in het parlement. De eenheid
in het zigeunerdorp bedriegt: er
zijn in het totaal drie zigeuner
partijen en de kans dat een
daarvan de kiesdrempel van
drie procent weet te halen, is
dan ook zeer klein. Dat geldt
overigens voor bijna alle van de
pakweg tien andere minder
heidspartijen. De enige uitzon
dering is de RMDSz, de Vereni
ging van Hongaren in Roeme
nië.
