Spaanse
ex-katholiek
op bedevaart
Dubbelleven
ZATERDAG 26 SEPTEMBER 1992
bijvoegsel
Tijdens de bedevaart naar El Rocio
wordt fanatiek gedanst.
FOTO TETLACEMAAT
De Misa Flamenca van Paco Pefia
john oomkes
Op de donderdag voor Pinkste
ren, 's morgens voor zonsop
komst, zetten duizenden An-
dalusiërs zich aan een pelgrimage naar het
beeld van De Maagd van de dauw. De Rome-
rfa del Rocio, de bedevaart naar het dorpje
dat 'De Dauw' is gedoopt, ziet er al meer dan
700 jaar uit als een film van Fellini.
De trek naar het moerasgebied, niet ver
van Sevilla, is ongemakkelijk. Voor de diepge
lovige Spanjaarden is Rocio dan ook in de
eerste plaats een vleesgeworden boetedoe
ning. Eens per jaar trek je er öf alleen, óf in
officiële broederschappen per huifkar of op
de rug van het paard op uit.
Hij, de cantandor (zanger) met de hardhese
keelstem, bezingt het lijden van zijn volk, het
hooglied van de flamenco, de Misa Flamenca
Hij zit immers op één rij met grootheden als
Rafael 'El Chaparro' Montilla, Paco Pefia en
Ana Ramón. Dodelijke ernst tekent dan ook
zijn gelaat als hij de ootmoedigheid en de ne
derigheid van de gelovige christen moet to
nen. „Sefior mio yo no soy digno de que en-
tres en mi casa. (Heer, ik ben 't niet waardig
dat U mijn huis betreedt)."
Dieguito is ook maar een zondaar. Een ra
venzwarte zigeuner met een brutale grijns
over zijn bakkes. Terwijl de grootheid van de
Heer wordt bezongen in het Lied van de Eu
charistie werpt hij steelse blikken over zijn
schouder naar de schone vrouwen in het
koor achter hem. Ze hebben een inwitte teint
en een blonde of rossige haardos. En de zan
geressen van het koor van The Academy in
the Fields hebben hem dóór.
Zelf was Paco Pefia niet op het idee geko
men. Een Poolse vriendin van de Spaanse
voorvechter van de flamencokunst, Wanda
Tuka, had hem al in 1988 toen de pe
restrojka nog eerst schoorvoetend in Oost-
Europa werd gevolgd gevraagd of hij een
religieus werk wilde componeren voor het
Wratislava Cantans Festival in Wroclaw.
Het werd een mis, die vorig jaar zijn we
reldpremière beleefde in Londen en pas dit
jaar tijdens de Expo van Sevilla de lakmoe
sproef in Andalusië zelf doorstond.
Buiten Spanje kun je flamenco alleen stude
ren aan het Rotterdams conservatorium;
voor zo ver je deze vèr ontwikkelde volks
kunst tenminste door studie machtig kunt
worden. Flamencogitaar spelen eist een groot
gevoel voor harmonische verhoudingen, gro
te ritmische precisie, doorwrochte kennis van
de vele verschillende stijlen binnen de fla
menco. En daarnaast het vermogen om je
hersenen als het ware uit te schakelen, de
vingers het werk te laten doen. De improvisa
tie is net als bij de jazz het wezenskenmerk
van deze muziek. Flamencozangers worden
alleen zo geboren.
Sinds 1985 bekleedt Paco Pefia in Rotter
dam de, speciaal voor hem gecreëerde leer
stoel. Zijn bewind is hard, fair, doortastend.
Wie niet goed genoeg is kan zijn spullen pak
ken. Drie jaar geleden zond Pefia een heel
derde leerjaar naar huis. „Had ik eerder moe
ten doen. Er zijn nu al musici in Rotterdam
op flamenco afgestudeerd die die graad niet
verdienen. Moet je nagaan wat voor een leed
je aanricht. Die mensen zullen in de praktijk
dat ze te kort schieten."
Pefia heeft een angelsaksisch gevoel voor hu
mor. niet vreemd voor iemand die jarenlang
in Londen heeft gewoond. Hij is mede daar
door een bruggenbouwer geworden tussen
het nuchtere, welvarende noorden van de
Tot de hoogtepunten van het
concertseizoen 1992/1993 be
hoort een tournee van de Misa
Flamenca, een topcompositie
van de Spaanse gitarist Paco
Pefia; dezer weken in Neder
land te beleven.
In zijn werkstuk combineert
Pefia de Zuidspaanse emotie
met de zuiverheid van Engelse
koorstemmen van The Acade
my of Saint-Martin in the Fiel
ds. Maar ook volkstraditie met
het concertpodium, Noord- met
Zuid-Europa, zijn eigen jeugd
met zijn huidige baan in Rot
terdam. En geloof met ongeloof.
Europese Gemeenschap en het gepassio
neerde, materieel gezien armere zuiden. Een
man tussen folklore en geciviliseerde cultuur,
een ambassadeur tussen traditie en vooruit
gang. Dat Pefia niet verscheurd is geraakt in
deze maalstroom spreekt voor zijn stabiliteit.
Zelf vindt Pefia de Misa Flamenca, zijn bij
drage aan de religieuze muziek, maar be
scheiden. Vergeleken bij Mozarts Requiem of
Bachs B-mineur spreekt hij van een 'minie
me contributie'. Paco: „Als ik zelf tienmaal
hetzelfde thema speel, dan klinkt het elke
keer ènders, en elke keer ook even goed.
Waarom? Flamenco móet anders kunnen
zijn; het is gevoelsmuziek."
„Engelse koorzangers moet je echter heel
precies voorschrijven hoe ze accenten moe
ten zingen, hoe ze ritme moeten interprete
ren. De syncopen, de schwung, alles moet
flamenco zijn. zelfs als Engelsen het zingen.
Dat kan als je het natuurlijke ritmegevoel van
een koor gebruikt. Het moet strak klinken,
maar als het ware uit vrije keuze."
De grote verrassing van de Misa Flamenca is
de menging van stemmen van een verschil
lend karakter. Prachtige, cerebrale, bijna
transparante stemmen van een Engels koor.
waartegen de ruwe. kelige klanken van de so
listen, de flamencos, scherp afsteken. Alsof je
Michael Jackson laat zingen tegen de achter
grond van de Wiener Sangerknaben.
Voor Pefia was die combinatie net zo on
verwacht als voor de zangers zelf. „Ik heb bij
de opnamen ook geïmproviseerd om de bot -
sing van de stemmen maar zo groot mogelijk
te maken. Die clash met vreemde elementen
vergroot eigenlijk nog de typische flamen
cokwaliteit van het stuk. Het dwingt de fla
mencos tot het uiterste te gaan. Tot vlak voor
de opnamen zaten zij non-stop te roken en te
drinken zeer tot verbazing van de Engelse
koorleden. De emoties knalden er uit."
In de Misa Flamenca blijft Pefia dichtbij de
rooms-katholieke liturgie. Het finale Lied van
de Eucharistie somt de strekking van de tekst
op. De zondaar belijdt er nogmaals hoe wei
nig hij voorstelt, waarna de genade van God
zijn ziel redt.
„Ik ben niet gelovig. Ooit was ik dat wel
zegt Pefia. die zich echter beslist niet als ag
nosticus of atheïst afficheert. „De mis raakt
natuurlijk wel ergens een snaar in me. Maar
dat komt omdat ik geloof dat God terug te
vinden is in de muziek, in de natuur, in jou
en mij. Al het mooie, al die dingen die je tot
een beter mens maken, al die zaken die er
voor zorgen dat je verder reikt dan jezelf. Al
die verschijningsvormen van God, aJ die ke
ren dat we God ergens in zien, zijn tegelijker
tijd ook creaties van de mens. Jij. ik en wij al
lemaal maken God. Dus waar is God? God is
in alles om ons heen."
„Ik ben geen agnosticus: ik laat de deur op
een kier, denk ik. Maar ik kan je vertellen dat
ik niet geloof in de God zoals die door de kerk
wordt weergegeven."
De Misa Flamenca vormt de verheerlijking
van het Lam Gods. „La bendición de Dio Que
Todopoderoso Padre. Hijo, Espiritu Santo
vanga a nosotros todos (Moge de zegen van
God de Almachtige Vader. Zoon. Heilige
Geest tot ons allen komen)". Pefia: „De mis
vormt in die zin een beeld van mijn jeugd. Ik
ben in die rooms-katholieke traditie opge
groeid en er door gekneed. Ik hóór daar in
thuis. De mis voldoet precies aan mijn oor
spronkelijke geloof en is trouw aan de opvoe
ding die ik heb genoten. Dit ben ik.
„Het enige probleem is dat als je ouder
wordt, en je je weg vindt in het leven, je an
ders gaat denken. Ik ben ontmoedigd, teleur
gesteld geraakt door het officieel, door de
kerk verordonneerde geloof. In de gewone
zin van het woord. Ik wend me niet volledig
af van mijn verleden. Ik bedoel: ik was koor
knaap, misdienaar. De kerk heeft een gewei
dig stempel op mijn leven gedrukt en zelfs
daar ben ik niet ongelukkig mee. Het gevoel
dat ik heb ontwikkeld voor dat wat heilig,
verheven of spiritueel is. lijkt me nog steeds
veel waard. De rituelen van de kerk zijn in die
zin nog steeds deel van mijn leven. Ik ga zelfs
nog steeds naar de kerk en voel daar de
grootheid van wat er gebeurt."
De clerus in Pefia's geboorteplaats Córdo-
ba. het topmanagement van het plaatselijk
diocees van de rooms-katholieke kerk. heeft
geadviseerd over de liturgische aspecten van
de 'Misa'. Twee vrienden, de vicaris-generaal
D. Valeriano Orden en de aartsdecaan D.
Juan Moreno, lazen Pefia's tekstuele aanpas
singen door en beschermden hem tegen cle-
ricale kritiek. „Bijna had ik het Lied van de
Zegening opgenomen in de Misa. Maar het
brood kan in de rooms-katholieke kerk alleen
door de priester worden gezegend. Het is een
religieus stuk; ik vind het niet erg hen te con
sulteren. Voor de bisschop heb ik alles voor
gezongen. Hij zei: het Kyrië, het Gloria, het
Onze Vader, het Credo en het Lam Gods zijn
onmisbaar in de rest ben je vrij."
Hij verwijst naar zijn jeugd onder het Fran
co-regiem. waar de kerk. anders dan in Po
len. voor de status-quo koos. Toch was de
clerus niet rigide en had zijn opvoeding niets
van doen met de militante vaderlandslieven
de Opus Dei. „Je kuste de hand van de plaat
selijke priester als hij door de straat kwam.
Hij was de baas. maar... ach. je zou kunnen
zeggen dat ik me nu weer heb laten leiden
door de kerk. In dit geval vind ik het niet erg;
de Misa is folklore, traditie. Ik had die beves
tiging ook nodig.
Toch past Pefia in de Misa een liberale ge
dachte toe. I en vrouw zingt in dc Misa het
Credo. Paco: „Oorspronkelijk had ik geen
zangeres in gedachten. De Misa heeft ook
een vrouw nodig. God toont zich ook in
haar."
El Rocio. Paco is er geweest, meermalen zelfs.
Net als andere Andalusiërs er te paard heen
gegaan. Trouw aan de traditie, overgeleverd
aan zijn eigen, intieme gevoelens. ..Natuur
lijk kun je daar uitbundig dansen, drinken en
eten. maar de saamhorigheid en de spintua
liteit: daar gaat het om in het leven. Het is
mooi te zien hoe echt geloof, echte liefde,
echte vrijgevigheid kunnen bestaan. In F.I Ro
cio geloof ik. D<tór geloof ik in mijn volk.
De 'Misa Flamenca' is onder andere nog te
zien: Muziekcentrum Vredenhurg Utrecht
27/9: Concertgebouw Haarlem 28/9; Concert
gebouw Amsterdam 4/10.
F. N K W I 1 ZER
Hoeveel waarheid kan een mens verdragen? Die
vraag is me bijgebleven sinds een merku aardige
gebeurtenis in 1980. Samen met een van mijn
leermeesters, de Amerikaanse psycholoog Albert
Ellis, was ik uitgenodigd om een lezing te hou
den op een congres van relatietherapeuten in At
lanta. Door problemen met de vlucht waren we
te laat. Albert was daardoor behoorlijk opgefokt
en toen we ons dooreen bomvolle zaal eindelijk
tot op het podium hadden gewerkt, greep hij bij
na nijdig de microfoon en riep: „Iedere langdu
rige relatie is in wezen neurotisch
Isof hij de toehoorders
de gelegenheid wilde
JL «Bbgeven deze eerste klap
te verwerken, zweeg hij even. De
afwachtende stilte werd verbro
ken door een man van middelba
re leeftijd die meteen de tegen
aanval inzette. Wat was dat voor
onzinnige uitspraak? Er waren
toch tal van langdurige relaties
die goed waren? Alleen mensen
die zelf niet tot een langdunge
relatie in staat wa
Paco Pefia: „Wat 1$
Bach, als hij niet God
vertegenwoordigt?"
FOTO LEX VAN ROSSEN
Binnen c
stond er een venijnige woorden -
wisseling. Toen Albert op een be
paald moment (heel gemeen) de
man aanwTeef dat er waarschijn
lijk een heleboel dingen waren
die hij dacht, voelde en deed
waar hij nooit met zijn vrouw
over gesproken had laat staan
haar toestemming voor gevraagd
had vloog de man over de
rooie. „Ik blijf hier geen minuut
langer", riep hij uit en tegen de
vrouw naast hem zei hij: „kom
mee. we gaan hier weg". De pijn
lijke spanning die ontstond, ont
laadde zich in een bulderend ge
lach nog voor man en vrouw ae
zaaldeur achter zich hadden ge
sloten. Ze moeten het gehoord
hebben en ik vraag me nog altijd
af wat voor gevolgen het voor
hun relatie gehad heeft.
Een goedkope overwinning voor
Albert of toch de spijker op zijn
kop? Laten we maar eens naar de
inhoudelijke argumenten kijken
voor een uitspraak als 'iedere
langdurige relatie is neurotisch'.
In het begin van een relatie, als
mensen tot over hun oren ver
liefd zijn, keren ze meestal hun
hart binnenste buiten en probe
ren elkaar zo veel mogelijk deel
genoot te maken van hun In
tiemste gevoelens en gedachten.
Ze halen alles uit de kast wat ze
maar eventueel gemeenschappe
lijk kunnen hebben. En dat is In
gisch want op verschillen haal je
niet iemand binnen In de meest
letterlijke en figuurlijke zin van
het woord proberen ze volledig
In de ander op te gaan. van twee
personen een te maken: 'man en
vrouw zijn een' zoals dat nog al
tijd zo mooi heet. Kortom, ver
liefde mensen/ipi UlfdWIW
optimisten die verschillen zo veel
mogelijk wegpoetsen en meer
overeenkomsten en mogelijkhe
den zien dan reëel is.
Maar dat houden ze nooit lang
vol. Vroeg of laat stoten ze op de
realiteit van de (grote) verschillen
die er onvermijdeli|k tussen hen
zijn. Beslissend voor de toekomst
en geestelijke gezondheid van
een relatie is welke van de vol
gende drie strategieën of manie
ren partners kiezen om daarmee
om te gaan De eerste manier is
die verschillen openlijk te erken
nen, daarover met elkaar een in
tensieve relatiedialoog aan te
gaan en te proberen de grenzen
van de relatie zo ver op te rekken
dat er voldoende ruimte ontstaat
voor twee persoonlijke levens
naast een gemeenschappelijk le
ven. Als dat gebeurt verandert dc
relatie van een relatie tussen
twee optimisten in een relatie
tussen twee realisten. (In zijn ui
terste vorm kan dat realisme
overigens tot de conclusie leiden
dat de verschillen te groot zijn en
de relatie beter beëindigd kan
worden, maar zo n cont Iumc
komt altijd te vroeg als er geen
intensieve dialoog is geweest).
Deze 'niet-neurotische' oplos
sing komt helaas relatief weinig
De tweede en vaker voorkomen-
manier is dat de ene partner
zich steeds bewuster wordt van
de onderlinge verschillen, terwijl
de andere van de weeromstuit
'vaak vanuit angst voor de con
frontatie) steeds meer de nadruk
gaat leggen op de overeenkom
sten. dip dingen die wei goed
gaan en de verschillen ontkent.
Wordt dit scenario een tijdlang
nauwgezet gevolgd, dan ontstaat
een relatie tussen een optimist
pen pessimist en wordt voor
de pessimistische partner de re
latie meestal tot een broedbak
voor depressie. In een van de
meest interessante studies op dit
punt van de laatste jaren, in 1990
uitgevoerd door de psycholoog
Holt van de Universiteit van Os
lo, is vastgesteld dat het zeiden
voorkomt dat man en vrouw te
gelijkertijd aan een depressie lij
den. Als een van beide partners
aan een depressie lijdt, blijkt de
ander dat vaak door middel van
optimisme te compenseren. De
optimistische partner heeft te
genover zichzelf en tegenover de
behandelaars van de depressieve
partner vaak de neiging te ont
kennen dat er een verband is tus
sen de kwaliteit van de relatie en
de depressie van de andere part-
MC Ui i is heus niet zodat de
relatie tussen ons zo slecht is
maar zij (hij) heeft het vaak
moeilijk met zichzelf."
Een derde manier, ten slotte, is
dat beide partners met elkaar
een soort van. meer of minder
bewuste samenzwering begin -
nen waarin ze eventuele verschil
len tussen elkaar zo veel mogelijk
onder het tapijt houden. Hoewel
ze beiden op een bepaald niveau
wel weien en voelen dat het be
slist niet allemaal kosher is heb
ben ze elkaar gevonden in een
alsof-scenano. Wat te pijnlijk., te
beangstigend of te ontwrichtend
kan zijn, verdringen ze zowel uit
hun bewustzijn als uit de dage
lijkse omgang met elkaar.
Hoewel het woord neurotisch
wel wat erg sterk klinkt kun je
van manieren twee en drie in ie
der geval wel zeggen dat partners
niet in staat zijn hun relatiepro
blemen onder ogen te zien IJlt
angst verdringen ze die veelal uit
hun bewustzijn of in ieder gev al
uit de onderlinge communicatie.
Het gev olg is dat hun gevoels- en
relatie leven tot op zekere hoogte
verminkt, gespleten, en zoals ve
len in de thcrapiekamer zeggen,
'onecht' is.
Eb is een verhaal van de Russi
sche schrijver Tsjechow. get iteld
De Dame met het hondjedat op
een onthullende wijze dc vinger
op de wonde van dit soort rela
ties legt. De hoofdfiguur. Goe-
row. een rokken|.igir, is ^r
trouw d met een vrouw die hij
heimelijk veracht. Tijdens een
vakantie begint hij zijn zoveelste
affaire met een jonge vrouwdie
ook een ongelukkig huwelijk
heeft Weer van vakantie terug
gekeerd in zijn 'alsof-leven
merkt hij dat hij deze vrouw nu
eens niet kan vergeten en gaat
naar haar op zoek. Als hij haar
vindt blijkt zijn verlangen door
haar te worden beantwoord Ze
beginnen een heimelijke verhou
ding en om de zoveel tijd komt
zij naar Moskou, w.iar hij woont,
om met hem in een hotelkamer
de nacht door te brengen Op
een bepaald moment, op weg
naar het hotel, denkt Gorrow na
over zijn dubbelleven Tsjechow
m hn|ft daarover dat: .Alles wat
voor hem belangrijk, mi'
en onontbeerlijk was. waarin hij
oprecht was en zichzelf niet bc
droog, alles wat de kern v.m /i|n
leven raakte in het geheim
plaatsvond, maar alles wat hem
als leugen aankleefde, het om
hulsel waann hij wegkroop om
de waarheid te verbergen, zoals
/i|n wrv hi|nen op jubilea in gr-
zeischap van zijn vrouw dat
alles voltrok zich voor de ogen
van iedereen.
RENE CHEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
