Wennen aan
ontheemding
F
ZATERDAGS BIJVOEGSEL
rr
dredactie: willem schrama
zaterdag 26 september 1992
vormgeving: fred van gelderen marco kroes ruud vogelesang
FOTO'S UNITED PHOTOS DE BOER POPPE DE BOER
Voor de kinderen in het 'prihvatnl cental is het verblijf in Nederland nog bijna net een lange vakantie Toch
kan de schijn van de vrolijkheid bedriegen. De meesten hebben, evenals hun ouders, In het Bosnische oor
logsgebied veel gewelddaden gezien.
de babysit-activiteiten van Dedic ..Verdien je
zó je geld?" Dedic gaat er niet op in
In het kamp in Bosnië. Maar Dedic weken
lang opgesloten zat. was hij getuige van de
executie van zijn vader en van zijn jongere
broer, vertelt hij even later. Met 25 andere
mannen moesten zij eerst hun eigen graf gra
ven. Vervolgens werden zij met messen a/gr
maakt.
Infiltratie
Alles lijkt rustig op het Zuidlarense kazerne
tenein. Niettemin doen zich spanningen en
irritaties voor tussen de mensen die noodge
dwongen op een kluitje moeten verblijven.
Zodra activiteiten binnen en buiten de kazer-
IU' mirr aanslaan zullen die gaandeweg af
nemen, hopen de vrijwilligers en Rode-Kruis
mensen. Onderlinge achterdocht Is er ook:
tegen de enkele ontheemden met misschien
een Servische achtergrond. Spionnen? Infil
tranten? Waarom zouden ze anders bellen in
het dorp, terwijl in de kazerne ook goede te
lefooncellen zijn? Verdacht! Meerdere bewo
ners maken er zich zorgen over. Die 'Serviërs'
moeten weg. vinden ze.
Westra: „We hebben van de vermoedens
over Servische infiltratie gehoord Maar als
men opgeeft Joegoslaaf of Bosniér te zijn.
kunnen wij weinig ondernemen. Als duidelijk
is dat het werkelijk niet langer gaat. wordt zo
iemand overgeplaatst."
De bijna panische angst voor Servische In
filtratie bij de ontheemden is begrijpelijk De
volslagen anarchie en rechteloosheid in het
strijdgebied heeft geen van de vluchtelingen
onberoerd gelaten. Vaak zijn ze weggepest
door hun buren. Ze hebben moeten toezien
hoe familieleden, bekenden en
vreemden werden vermoord
Onderweg moesten zij hun op de
vlucht meegenomen bezittingen
bij Servische controleposten af
geven. Berooid wisten zij een vei
liger omgeving te bereiken.
Niet iedereen is al zijn bezittin
gen kwijtgeraakt. Kr zijn nogal
wat ontheemden, die in Neder
land over eigen geld beschikken
en zich dus meer kunnen per
mitteren dan degenen die niet
meer hebben dan de twintig gul
den zakgeld per week. Zij kun
nen het dorp in. boodschappen
doen en in de plaatselijke cafés
wat drinken.
Ontspanning
In café-restaurant De Blaasbalg,
tegenover de kazerne, is elke
vluchteling welkom. De eigenaar
„Als de groepen die tegeli|k bin
nenkomen maar niet te groot
zijn. want dan verlies ik mijn gr
wone klantenkring weer snel."
Tot voor kort kwamen hier voor
al soldaten. Dat de kazerne nog
enige jaren als asielzoekers! en
trum gebruikt zou worden viel
niet bij elke Zuidlaarder in goede
aarde Nadat de asielzoekers ont
heemden bleken te zijn waren de
problemen uit de wereld.
Alleen, de eersten die zich 3 au-
Henk Douma (rechts) rekent in de kazerneboetiek kleding af. Voor de kinderen liggen gratis
knuffelbeesten klaar.
verzucht Nermina Zsralovic (30). „Een bele
digende term. Want thuislozen, dat zijn alco
holisten met een fles drank naast zich op een
bankje in het park. Zo zijn wij niet. ja. we zijn
nu berooid, maar dat komt doordat we zijn
beroofd."
Haar man is maanden terug door Serviérs
in een interneringskamp opgesloten Of hij
nog leeft weet Zsralovic niet Zelf heeft ze.
met haar twee kinderen, lange tijd in haar
luns p.ii n.i.tsi b'biomMfBufhmphul—I
rest gehad tot ook haar woning door Serviérs
in beslag werd genomen In die vreseljke
maanden viel zij dertig kik) af Niet alleen
omdat het voedsel opraakte. Vanuit haar wo
ning hadden zij en haar negenjarige dochter
uitzicht np do binnenplaats van het kamp
Daar zag ze hoe de gevangenen werden mis
handeld en vermoord „Ik moesl van de
commandant een verklaring ondertekenen
dat ik getuige was geweest van zelfmoorden.
Anders zouden mijn kinderen helemaal geen
eten meer krijgen.
Bang
Nu bewoont Zsralovic een zespersoons
slaapzaal, waar ze zich steeds meeT thuis be
gint te voelen Maar „Elke avond zie ik de
nog lege bedden. Ik vind het heel vervelend
dat nog meer mensen op de zaal kunnen ko
men." En zij is bang s Avonds lig ik te tril
len in bed. Dan droom ik dat de Serviérs weer
binnen komen en het huis l«n halen. Ik
houd mezelf voor doe niet zo gek. je bent
hier veilig." De Nederlandse soldaten die nog sturen
in het kazernecomplex verblijven jagen haar
toch telkens schrik aan „Ik zal nooit meer
een soldaat vertrouwen
Mohammed Dedic (29) wandelt buiten
met Zaralovfc's zoontje van anderhalf Zij
heeft zo even tijd de dagelijkse was te doen
Een andere man-maakt spottend grapjes over
de kazernepoort
niri allemaal echt ontheemd
„Ze kwamen in een Mercedes 500 en met
een tiet geld Een deel van die eersten is weer
weg, vooral nadat enkelen gingen inbreken in
de buurt", zegt de cafébaas
De huidige kazemebevolking roept geen of
weinig negatieve readies meer op in het
dorp. waar blauwe richtingbordjes de wrg
naar het prihfatni cmtar wi|st. „Nee hoor,
ook ontheemden met nauwelijks geld mogen
hier best op één consumptie de hele middag
of avond bij hun vrienden blijven zitten. Als
mijn zaak maar niet een vervanging wordt
van de recreatiezaal.
In die recreatiezaal meldt Amiela Sahboz
171 mrt haar schc»onmoeder zich hij onze
tolk. Met de vraag of wij een bericht kunnen
doorgeven naar een kamp in Bosmè Waar
schi|nlijk verblijft haar man daar De baby
1 -in Mboi ligt in een (.ronings ziekenhuis,
na de wekenlange ontbenngen van het con
centratiekamp In dat kamp kreeg de jonge
moeder aanvankelijk elke dag een kop water
en een boterham. Na twee weken wérd ook
de ene boterham van het menu geschrapt
Dit was bijna funest voor haar king.^Net op
tijd werd het kamp door de VN ontruimd „Ik
kan enkele keren per week met een arts mee
rijden naar Groningen. Van de twintig gulden
zakgeld zou ik mijn kind niet kunnrn bezoe
ken De Zuidlarense huisartsen houden bij
toerbeurt dagrli|ks spreekuur voor de bewo
ners van de kazerne
Volgens wachtmeester W Wanningen van
de rijkspolitie in Zutdlaren is niet volledig uit
ie sluiten dal enkele soldaten tussen do ont
heemden verblijven. Vorige week nog keer
den twee van hen terug naar het front Ande
re jonge mannen houden zich. met hun door
metalen spalken en pinnen bijeengehouden
dertoowitiflihi
sen met de ontheemden behooril|k dmkkrr
gekregen ..We moeten als een soort
delingendienst optreden, wal we nog nooit
MNi i.in Dan zegt hrt minisime hi|
voorbeeld over dr afwikkeling van het terug
soldaat vul maar ero formu
lier D-36 in. Dat papiertje is ons volslagrn
onbekend."
Beelden van wandelende skeletten in moderne
concentratiekampen brachten afgelopen zomer
in heel Europa een schok van herkenning te
weeg. Na ditdéja-vu van de Tweede Wereldoor
log moest onmiddellijk hulp worden geboden.
Duizenden 'allerkwetsbaarsten' uit vooral Bos
nië mochten op reis naar Nederland. Vijf kazer
nes in Den Bosch, Roermond, Zuidlaren, Die
penveen (bij Deventer) en bij Hilversum zitten
inmiddels vrijwel vol ontheemden.
Binnenkort komen misschien honderden vluch
telingen naar Haarlem, waar dan de Ripperda-
kazeme voortijdig leeggemaakt wordt. Wat staat
de ontheemden in zo'n oude kazerne te wach
ten? Merken de buren veel van de tijdelijke be
woners? Op welke problemen stuiten de inge
schakelde honderden vrijwilligers?
In het Drentse Zuidlaren noteerden verslaggever
Piet Arp, fotograaf Poppe de Boer en tolk Berny
Prizmic-Martini de ervaringen na de eerste we
ken vluchtelingenopvang.
piet a
e dagen komen maar traag op
BW gang in het prihvatni centar
(opvang centrum voor 'ont-
mde' Bosniërs) in Zuidlaren. Laat opstaan
lm de al vrijwel helemaal door militairen ont
ruimde Adolf van Nassau-kazeme verkort de
dag. En dan een vroege lunch, een spelletje
kaart of schaak in de recreatiezaal en een
Wandeling door het dorp om de verveling te
verdrijven. Alleen voor moeders met kleine
kinderen is uitslapen om de dag korter te
maken niet weggelegd.
De belangstelling voor taallessen is gering,
zolang de toekomst zich niet verder uitstrekt
dan tot 31 december. Dan loopt officieel de
/ipvangregeling af. De meeste ontheemden,
die nog dagelijks met hun oorlog geconfron
teerd worden, zijn intussen nauwelijks tot ac
tiviteiten te bewegen. Ze vluchten in passivi
teit. Het verwoeste verleden verlamt hen, ter
wijl een aanvaardbaar nieuw bestaan nog
niet in zicht is. Voor velen is een terugkeer
naar Bosnië ondenkbaar.
Zoals voor Elvira Kalic (21 en hoogzwan
ger). Maar Kalic is tevreden. Zij bruist zelfs
weer van activiteit. Sinds een paar dagen
heeft ze namelijk een kamer voor zichzelf, zij
zal deze week bevallen. Een glazen geval met
wat lakentjes dat als wieg dient staat al klaar.
Zij is druk in de weer de kamer gezellig te
maken. Er moeten nog gordijntjes opgehan
gen worden.
Niet alleen de aanstaande bevalling door
brak bij haar de lusteloosheid. Voor het eerst
in vier maanden kreeg Kalic gisteren een le
vensteken van haar man. Nu ook hij de oor
log en het front ontvlucht moet
hij maar snel naar Nederland ko
men, vindt ze. Zodat hij bij de
bevalling kan zijn. En, denkt zij
vooruit: „wij zijn ontheemd en
gevlucht. Zou mijn kind dat in
Nederland geboren wordt, de
Nederlandse nationaliteit kun-
krijgen?"
Nermina Zsralovic wandelt in de Zuidlarense kazerne naar de centrale eetzaal voor het middag
maal. Zij is, door de oorlog in haar land, nog elke avond bang.
Rommel
Lang niet elke ontheemde denkt
reeds over dit soort zaken na. De
honderden vrijwilligers proberen
■■zachte dwang de algemene
passiviteit te doorbreken. Zo
ten de mannen die na tien
avonds, als de laatste vrij- T i i rr j»
willigere weg zijn, nog in de re- Bosnische vluchtelingen zoeken hun weg 111 Zuidlaren
creatiezaal verblijven zélf de
netjes achterlaten. De
eerste paar keer ging dat goed. Inmidels
mopperen de vrijwilligere over de rommel,
vertelt Mieke Westra. Zij is in vaste dienst bij
het Rode Kruis en maakt deel uit van de da
gelijkse leiding in het ontheemdencentrum.
„We hoeven niet de rommel achter hun gat
op te ruimen. Bovendien: we hadden afge
sproken dat de mannen zelf voor een schone
zaal zouden zorgen. Daar houd ik ze aan."
De discipline is even verslapt. Westra over
weegt te dreigen dat de recreatiezaal om tien
uur, na het vertrek van de vrijwilligere, voor
iedereen dicht gaat. „Als de vrijwilligere
's ochtends vroeg moeten beginnen met
poetsen, is hun huidige enthousiasme snel
verdwenen."
De vrijwiligere komen vooral om te helpen
in de crèches en in de kinderspeelzalen. Zij
verzorgen taallessen, een enkeling treedt op
als tolk. Anderen behelpen zich in het con
tact met de bewoners met enkele woorden
en verder gebarentaal. In de recreatiezaal
schenken zij tientallen liters koffie en thee
per dag. De kinderen krijgen nog nauwelijks
les, al is een schoolregeling in de maak. Nu
maken de ontheemde kinderen met hulp van
vrijwilligere tekeningen voor een regionale
krant. „Gelukkig zijn er weinig tekeningen
over de oorlog bij", stellen deze vrijwilligere
bij een eerste selectie vast. Een plaatje van
een enge straaljager lokt enige discussie uit.
Kan dat wel, zo'n vliegtuig?
Bij een nabespreking valt de vrijwilligere tel
kens weer de apathie op. die ze onder de be
woners waarnemen. Soms berust dit echter
op een misverstand. Zoals in de handwerk
ruimte, waar vrijwilligsters wachten op
Bosnische vrouwen die willen breien. Er ko
men wel enkele ontheemden, maar die halen
slechts balen wol op. „Ik vind dat best, maar
er moet wèl wat mee gebeuren", verzucht
een van de vrijwilligsters. De kritiek verstomt
als een ander vertelt dat groepjes vrouwen al
breiend en pratend over het kazerneterrein
wandelen. Zo gaat dat blijkbaar in Bosnië.
Dergelijke misverstanden doen zich vaker
voor. De ontheemden moeten wennen, de
honderden vrijwilligere moeten in kleine, da
gelijkse groepjes worden ingewerkt. De wei
nige tolken hebben handenvol werk. De han
den- en voetentaai tussen de vrijwilligere en
de ontheemden lost niet elk onbegrip op.
Contact leggen is heel moeilijk. Verontschul
digende glimlachjes moeten dan uitkomst
bieden. Westra: „Zaterdag viel het wel mee,
maar vrijdag was weer zo'n dag: alles wat
fout kon gaan ging mis. evenals trouwens al
les wat goed had moeten gaan."
Ztlfs eetgewoonten kunnen gemakkelijk
tot irritaties leiden. Tijdens het middageten
in de eetzaal ontstaat zondag voortdurend
enig opgewonden gepraat onder de ont
heemden. Zij zijn gewend aan brood bij de
warme maaltijd. Waarom is dattiier vandaag
niet? Als een kennelijk erg hongerige man
een uitval doet naar een zak sneetjes vers
bruin is de maat voor het keuken personeel
vol. De kratten brood voor 's avonds verhui
zen naar achteren, uit het zicht.
Sommige bewoners mopperen niet alleen
over het eten. waarvoor per dag per persoon
maximaal 6.50 beschikbaar is. Ook de wat
kale kazemeslaapzaien. waarop privacy ont
breekt, ontlokt kritiek. Elvira Kalic kan zich
daar boos over maken. „Hier hebben we te
eten. Waar we vandaan komen was niets
meer. moest je voortdurend schuilen voor
bombardementen en granaatsplinters. In
Zuidlaren zijn we veilig." Dankbaarheid to
nen is niet de sterkste eigenschap bij veel
merkt zij nu.
Thuisloos
Kalic is een van de ontheemden die met geen
cent op zak in Nederland aankwamen. In de
boetiek op het kazerneterrein zijn ook voor
deze ontheemden volop goede, modieuze
kleren te koop. Voor heel weinig geld. Vrijwil
liger Henk Douma verklaart, dat de betaling
vooral bedoeld is om de ontheemden snel
met het Nederlandse geld te leren omgaan.
Een gulden voor een compleet, nieuw kos
tuum. een kwartje voor een overhemd, hij re
kent in dat soort bedragen. Al afrekenend in
zijn drukke boetiek leert Douma wat Joego-
slavisch. Snel telt hij voor een vrouw op: een
regenjas, een pantalon. Wat shirts en hem
den. een trui, sokken. „Vooruit, cetiri gulden.
Da's vier gulden". De meeste kleding is van
uitstekende kwaliteit, afkomstig van een win
kel die onverkochte uftverkoopspullen
schonk. „Een pak van 700 gulden krijg je hier
voor een piek."
Douma is blij met de uitstekende kwaliteit
kieren die hij verkoopt. Tot het uitbreken van
de Bosnische oorlog een half jaar geleden
waren de ontheemden in de regel weigestel
de Europeanen. „En nu zijn we thuislozen".
