'MPLA steelt en Unita moordt'
Angolezen oogsten slechts granaten en mijnen
PRHSAEIRO
OS
JXIMGOLAIMOS
Feiten &Meningen
Kuito heet Kuito, Kuito heet Bie
President José Eduardo dos Santos,
gewezen marxist met een nieuw imago
Savimbi, rebellenleider
met twee gezichten
ZATERDAG 26 SEPTEMBER 1992
Angola maakt zich op voor de eerste grote stappen richting democratie. Volgende
week dinsdag en woensdag mogen 4,8 miijoen Angolezen naar de stembus. Voor
het eerst kunnen ze uit meerdere partijen kiezen. Maar de twee belangrijkste, de
MPLA en Unita, stonden elkaar niet zo lang geleden nog naar het leven. Het is niet
uitgesloten dat de verliezer opnieuw naar de wapens grijpt.
Regering en verzet Angola overtuigd van eigen overwinning
LONDEN KARL MAIER
De campagne voor Angola's eerste verkiezingen is
een les in surrealisme en soms ook een zeer ge
vaarlijke zaak.
In het centrale hoogland ligt Kuito, althans zo
noemt de regeringspartij MPLA de stad. Het is de
naam die ze in 1975 van de MPLA-regering heeft
gekregen na de onafhankelijkheid van Portugal.
De (voormalige) verzetsbeweging Unita houdt
vast aan Bie, de naam uit de koloniale tijd.
Tijdens een campagnebezoek van president Dos
Santos vorige week zaterdag was Kuito gewoon
Kuito. Honderden troepen van het regeringsleger
beheersten het vliegveld en het centrum vulde
zich met duizenden MPlA-aanhangers
Ze kwamen voornamelijk uit de stad zelf, droegen
nette schoenen en broeken. Dos Santos, die eruit
zag als een staatsman en het voor hem kenmer
kende warme stemgeluid liet horen, sprak zijn ge
hoor in het Portugees toe. In zijn toespraak stond
'de zekere toekomst' centraal, de hoeksteen van
zijn campagne. Na afloop van de bijeenkomst
vertrok hij in een Mercedes.
De volgende dag was het de beurt aan Unita en
werd Kuito, Bie. Soldaten van het voormalige ver
zetsleger namen het vliegveld over, aanhangers
plakten de stad vol met affiches en Unita-leider
Savimbi sprak een bijeenkomst van militante par
tijleden toe.
De Unita-aanhangers kwamen vooral van het
omliggende platteland, waar Ovimbundu, en niet
Portugees, de voertaal is. De meesten droegen
geen schoenen en hadden het verweerde gezicht
van boeren die de kost verdienen op het land. Sa
vimbi, met een Unita-hoed op en een T-shirt ge
spannen over zijn formidabele buik, sprak in het
Ovimbundu over verandering. Aan het einde van
de bijeenkomst rende hij, geflankeerd door zijn
lijfwachten, 100 meter door de menigte, zoals een
bokser die heeft gewonnen de ring verlaat.
Tegen die tijd waren de emoties hoog opgelopen.
MPIA- en Unita-aanhangers ruzieden over het
lot van drie Range Rovers die die dag door de re
gering waren binnengevlogen. De voertuigen be
vatten tien gloednieuwe machinegeweren en mu
nitie. Wat Unita betreft maakten de Range Rovers
onderdeel uit van een complot van het MPLA om
Savimbi te vermoorden, het MPIA hield vol dat
ze nodig waren voor de veiligheid van Dos Santos
tijdens zijn geplande bezoek aan het platteland.
Maar die dag was Kuito weer even Bie en de Uni
ta-aanhangers staken de voertuigen in brand.
VERTALING LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
Zijn ingetogen toon heeft de
Angolese president losé
Eduardo dos Santos laten varen,
nu hij voor het eerst sinds zijn
ambtsaanvaarding in 1979 ver
kiezingen moet winnen om aan
de macht te blijven.
In gezelschap van zijn vrouw
reist Dos Santos stad en land af
om vuurspuwende speeches te
houden tegen zijn aartsrivaal,
Unita-leider Jonas Savimbi. „De
Unita zal niets anders dan inti
midatie, terreur en angst bren
gen", houdt hij zijn gehoor
voor. De president heeft aan
zijn imago gesleuteld op advies
van een Braziliaans public rela
tions-bureau.
Sinds hij de marxistisch-leninis-
tische ideologie vaarwel heeft
gezegd en de markteconomie
heeft omarmd, geniet Dos San
tos veel vertrouwen bij interna
tionale diplomaten en zakenlie
den. Zij lijken aan hem de voor
keur te geven boven de veran
derlijke Savimbi.
Dat hij vrede wist te sluiten met
de Unita, kwam Dos Santos' po
pulariteit onder zijn eigen land-
President José Eduardo dos Santos.
genoten zeer ten goede. Bij te
rugkeer uit Lissabon, waar het
verdrag werd ondertekend, be
groette hem een 300.000-koppi-
ge menigte, die hem bejubelde
en scandeerde „Dos Santos
heeft gewonnen".
Die euforie is inmiddels voorbij.
De Angolezen zijn erachter dat
lang niet alle aan de oorlog toe
geschreven problemen tot een
einde zijn gekomen nu de strijd
is gestaakt. Corruptie is het
handelsmerk van de partij- en
regeringsbureaucratie gewor-
FOTO AFP ALEXANDER JOE
den.De mensen kijken toe hoe
in de haven nieuwe auto's wor
den uitgeladen voor hoge partij
functionarissen. Zelf kunnen ze
op de markt de dagelijkse bood
schappen nauwelijks betalen. 's
Avonds durven ze amper hun
huis uit. Het geweervuur dat op
straat is te horen, is bewijs van
een snel toenemende criminali
teit. Met elke geïmporteerde au
to en elk schot worden Dos San
tos' kansen om Angola's eerste
gekozen president te worden
kleiner.
Na 16 jaar burgeroorlog
kwam vorig jaar mei voor
Angola eindelijk de lang
verwachte vrede. In Lissa
bon tekenden de leiders
van de regerende MPLA
(de Volksbeweging voor de
Bevrijding van Angola) en
de verzetsbeweging Unita
(Nationale Unie voor de
Totale Onafhankelijkheid
van Angola) onder het toe
ziend oog van kolonisator
Portugal een historisch
vredesakkoord. De verkie
zingen van volgende week
zijn een uitvloeisel van de
overeenkomst, maar de
oude rivalen moeten nog
wennen aan het idee dat
de oorlog voorbij is.
LUANPA-DEN HAAG ANP-IPS
Zo pleegden Unita-strijders in
de aanloop naar de verkiezin
gen aanslagen op de ordetroe
pen en hielden zij eerder deze
week nog tien leden van de pre
sidentiële garde gegijzeld. lonas
Savimbi, de populistisch Unita-
voorman die eindelijk zijn grote
dag ziet naderen, riep zijn aan
hangers een paar dagen geleden
nog op de oproerpolitie „een
lesje te leren".
President José Eduardo dos
Santos, die zich nadrukkelijk
profileert als man van de vrede,
heeft Savimbi herhaaldelijk ver
weten „met geweld de macht te
willen grijpen" en uit te zijn op
een nieuwe oorlog. Gedesillu
sioneerde MPlA-strijders rea
geerden op hun beurt echter fel
toen Unita een partijkantoor
opende in Malanje, traditioneel
een bolwerk van de MPLA. Bij
de schietpartij die volgde, vielen
acht doden.
Grote twee
Aan de verkiezingen doen be
halve Unita en MPLA nog zes
tien partijen mee, maar ae wer
kelijke strijd gaat tussen de gro
te twee. De andere partijen heb
ben veel te weinig voorberei
dingstijd gehad om in het enor
me land 33 keer zo groot als
Nederland kiezers te winnen.
Volgens de kieswet hebben de
18 geregistreerde partijen dage
lijks recht op tien minuten tele
visie- en twintig minuten radio-
zendtijd. De kleine partijen
gaan echter zo gebukt onder ge
brek aan financiële middelen en
politieke ervaring dat zij er veel
al niet in slagen hun zendtijd te
Een dorpshoofd draagt op een Unita-verkiezingsbljeenkomst een traditioneel 'Kijinga'-hoofddeksel e
shirt met een afbeelding van Unita-leider Jonas Savimbi.
FOTO LUSA
vullen. „Het ontbreekt ons ten
enen male aan kantoorruimte
en propagandamateriaal", al
dus Lucas de Oliveira van de so
ciaaldemocratische PSD. „Wij
opereren vanuit onze woonhui
zen. Net als de andere nieuwge
vormde partijen hebben we
grote problemen."
Door dit gebrek aan voorlich
ting heerst alom onbekendheid
met de politieke ideeën en
plannen van de kleinere partij
en. De MPLA en Unita zijn dan
ook ieder overtuigd van hun ei
gen overwinning. Dos Santos is
er op basis van recente opinie
peilingen zeker van dat hij zo'n
80 procent van de kiezers achter
zich heeft staan. Maar ook Sa
vimbi verwacht na eigen pei
lingen 80 procent van de
stemmen te zullen winnen.
Intussen heeft de Angolese be
volking genoeg van aUe propa-
gandastrijd. ,,Ik kan zelfs het
nieuws niet meer zien", zegt
een vrouw die anoniem wil blij
ven. „Ik word doodziek van hun
gevecht en wil gewoon mijn ei
gen leven weer kunnen leiden."
Waarnemers
De Verenigde Naties hebben
een 500 man sterke waarne
mers groep naar Angola ge
stuurd (Unavem-2) die toezicht
houdt op de uitvoering van het
vredesakkoord en de organisa
tie van de verkiezingen. De
waarnemers kunnen echter on -
mogelijk het hele land (inclusief
de exclave Cabinda), waar 10
miljoen mensen wonen, contro
leren. Ter vergelijking: Bij de
overgangsperiode in 1990 in
buurland Namibia, met een be
volking van één miljoen men
sen, waren meer dan 6.000 VN-
medewerkers betrokken.
De demobilisatie van de naar
schatting 185.000 manschappen
van de MPLA en Unita, van wie
er 65.000 zullen worden opge
nomen in een nieuw nationaal
leger, ligt hopeloos achter op
het schema. Ook zijn nog lang
niet alle wapens ingeleverd,
zoals in het vredesakkoord was
vastgelegd. In Luanda doen
hardnekkige geruchten de ron
de dat Unita een leger achter
houdt in het binnenland. „Dat
is heel goed mogelijk", zegt een
VN-waarnemer. „Het land is ge
woon te groot."
De MPLA heeft op zijn beurt
nog duizenden manschappen
gestationeerd in de exclave Ca
binda, die aan de Zaire-of
Congorivier in de republiek
Congo ligt. Cabinda is goed
voor 80 procent van de olie-
produktie van Angola. Het
Front voor de Bevrijding van
Cabinda (FLEC). dat vindt dat
de exclave veel te weinig heeft
geprofiteerd van de olie-indu
strie, heeft de strijd de laatste
dagen opgevoerd. Unita heeft
zien wijselijk niet uitgesproken
over het lot van de exclave als
zij aan de macht komt.
De keus is dinsdag aan de 4,3
miljoen kiesgerechtigden. Op
een muur in Luanda staat te le
zen: 'MPLA steelt en Unita
moordt'. Dat is het dilemma
voor de kiezers.
Unlta-leJder Jonas Savimbi.
ARCHIEFFOTO GPD LEONIE V
LUANDA VICKY FINKEL
Jonas Malheiro Savimbi. aarts
vijand van president Dos Santos
en zijn tegenstander bij de aan
staandepresidentsverkiezingen,
is in het Westen altijd dc favo
riete Afrikaanse verzetsleider
geweest. Britse Conservatieven
in het Lagerhuis ontvingen Sa
vimbi met alle eer en op het
Witte Huis was hij een graag gc-
ziene gast. De Unita-leider werd
§ezien als dc heldhaftige strijder
ie vocht tegen de door de Sov
jetunie en Cuba gesteunde
MPLA-regering.
Maar een IJnita-deskundige
heeft eens gezegd dat de leider
van de Nationale Unie voorde
Totale Onafhankelijkheid van
Angola (Unita) twee gezichten
heeft. Aan de ene kant is Savim
bi een intellectueel die in ver
schillende talen prachtig kan
spreken over filosie en interna
tionale politiek. Aan de andere
kant schuwt Savimbi geen enkel
middel in de machtsstrijd met
zijn rivalen. Tijdens de 16-iarige
burgeroorlog specialiseerde de
UniP zich in het leggen van
mijnen rondom dorpen. Door
deze tactiek heeft Angola het
hoogste aantal geamputeerden
ter wereld.
Jonas Savimbi profileert zichzelf
als een ziener, een strateeg en
een militair leider. Zijn per
soonsverhcerlijking is in het
verleden wel vergeleken met de
cultus rondom de Noordko-
reaanse leider Kim II Sung en de
ie president Ceauces-
Savimbi voerde een schrikbe
wind onder zijn naaste mede
werkers. Unita leden die het
waagden kritiek op hem te ui
ten, riskeerden hun leven. Pe
dro
tegenwoordiger in het buiten
land, ondervond dat aan den lij
ve. In 1991 werd hij samen met
zijn vrouw en kinderen ver
moord.
Savimbi hoopt dat dinsdag zijn
dertig jaar oude droom werke
lijkheid wordt en hij gekozen
wordt tot president van Angola.
Of de rebellenleider zijn demo-
crtitische beloftes zal nakomen,
blijft de vraag. Zijn reactie op
tegenstand binnen de Unita be
looft weinig goeds.
AMSTERDAM MAARTEN KUIPER
Angola had een van de wel
varendste landen ter wereld
kunnen zijn. Onder de grond
liggen enorme voorraden dia
mant, goud, zilver, koper, ijzer,
uranium, olie en fosfaten.
Daarboven werden eens koffie,
katoen, suiker en tabak ver
bouwd. Maar het enige wat er
nu wordt geoogst, zijn grana
ten en landmijnen. Angola
staat slechts op één gebied bo
venaan: het is het land met de
meeste geamputeerden ter we
reld.
Op 31 mei vorig jaar kwam een
einde aan de oorlog die Angola
zo ernstig heeft verminkt. Die
dag ondertekenden de strijden
de partijen een vredesakkoord.
Het voorzag in internationale
controle op een staakt-het-vu
ren, de integratie van regerings
troepen en guerrillagroepen in
een nieuw leger en de verkie
zingen die aanstaande dinsdag
en woensdag worden gehou
den.
Als officiële' beginjaar voor de
oorlog in Angola geldt 1975. De
Portugese kolonie kreeg in no
vember van dat jaar zijn onaf
hankelijkheid. De nieuwe Por
tugese burgerregering de An
jerrevolutie had net een einde
gemaakt aan het fascistische
bewind van achtereenvolgens
Salazar en Caetano vond het
na 15 jaar strijd met de verzets
bewegingen MPI A, FNLA en
Unita wel welletjes. Juist het feit
dat men in delen van het leger
genoeg kreeg van dc koloniale
oorlog was de vonk die de An
jerrevolutie ontstak.
Dc Volksbeweging voor de Be
vrijding van Angola (MPLA) on
der leiding van Agostinho Neto
was de eerste die de wapens
had opgepakt. De verzetsbewe
ging werd in 1956 opgericht en
begon in 1961 de gewapende
strijd tegen de Portugezen. En
kele jaren later vond de oprich
ting plaats van het Nationale
Zestien jaar lang woedde in Angola een van Afrika's bloedigste oorlogen.
Front voor de Bevrijding van
Angola (FNLA). FNLA-lid Jonas
Savimbi begon in 1966 zijn ei
gen beweging: de Nationale
Unie voor de Totale Onafhanke
lijkheid van Angola (Unita).
Gewoonte
De aftocht van de Portugezen
was voor Angola het begin van
veel nieuwe ellende. Met de
Portugezen vertrok ook de ge
meenschappelijke vijand. Voor
de drie verzetsbewegingen was
dat aanleiding elkaar te gaan
bestrijden. Terwijl de Portuge
zen nog hun koffers aan het
pakken waren, trokken de ver
zetsbewegingen vanuit verschil
lende windstreken de hoofdstad
Luanda binnen. Met behulp van
een Cubaanse interventiemacht
slaagde de linkse MPLA erin de
op het Westen georiënteerde
FNLA en Unita daarna weer uit
de stad te verdrijven.
Wat begon als een ordinaire
burgeroorlog, ontaardde al snel
in een veldslag in de Koude
Oorlog. Het aantal Cubaanse
militairen in het land werd op
gevoerd tot 40.000 en Moskou
stuurde wapens en adviseurs.
Washington, dat al lange tijd
goede contacten had met FNLA
en Unita. liet dat niet op zich
zitten. Via de inlichtingendienst
CIA voorzag het beide groepe
ringen van geld. wapens en
huurlingen. Hulp kwam daar
naast uit de buurlanden Zaïre
en Zambia en uit Zuid-Afrika.
dat in het naburige Namibia de
touwtjes in handen had.
Maar de grootschalige hulp kon
niet voorkomen dat de MPLA
de overhand kreeg. Zuidafri-
kaanse interventietroepen leden
in het zuiden van het land een
smadelijke nederlaag tegen een
Cubaanse legermacht. Unita en
FNLA werden verdreven en
MPLA-leider Neto stelde zich
aan het hoofd van een nieuwe
Angolese regering.
Guerrilla-leger
Eind jaren zeventig krabbelde
Savimbi's Unita met hulp van
Zuid-Afrika en de CIA weer op.
Vanuit het onherbergzame
zuidoosten van Angola hervatte
hij de strijd, ditmaal tegen Ne-
to's opvolger, José Eduardo dos
Santos. Savimbi's guerrillaleger
groeide in de loop van de jaren
tachtig uit tot 80.000 man, het
MPI A regeringsleger tot
100.000 man. Enorme veldsla
gen werden uitgevochten, waar
van sommige in omvang de
Noordafrikaanse veldslagen uit
de Tweede Wereldoorlog over
troffen.
Het regeringsleger en de Cu
banen waren het sterkst op de
grond. Maar hun offensieven te
gen de Unita liepen steeds weer
stuk op de sterke Zuidafrikaan-
se luchtmacht. De Russische
MiGs van de MPlA-luchtmacht
werden geneutraliseerd door de
Stinger-luchtafweerraketten die
de Unita van de Verenigde Sta
ten kreeg.
In 1988 kwam de omslag. Bij
Cuito Cuanavale versloegen de
Cubanen het Zuidafrikaanse le
ger opnieuw. Het aantal Zuid
afrikaanse slachtoffers in de
oorlog was toen zb ver opgelo
pen dat Pretoria besloot zijn be
trokkenheid bij het conflict te
verminderen. Voor de MPLA
kwam de overwinning echter te
laat. Het einde van de Koude
Oorlog had haar ingehaald.
Vernieling
Toenadering tussen de Verenig
de Staten en de Sovjetunie leid
de eind 1988 tot het Akkoord
van New York: Cuba en Zuid-
Afrika zouden zich uit Angola
terugtrekken. Washington en
Moskou hun hulp verminderen.
FOTO» AFP» WAL TER DHLADHLA
De MPLA zag in dat hij de strijd
tegen de Unita niet op eigen
kracht kon winnen. Het was het
begin van een langzaam proces
van toenadering, dat via enkele
mislukte alckoorden uiteindelijk
leidde tot het vredesakkoord
van 1991.
De vernieling die de strijd heeft
achtergelaten, is enorm. De to
tale schade bedraagt 50 miljard
gulden, de buitenlandse schuld
nog eens 20 miljard. 300.000
mensen kwamen om het leven,
80.000 raakten invalide. Het
land gaat gebukt onder armoe
de en heen de hoogste sterfte
onder pasgeborenen ter wereld.
Bovendien staat een grootscha
lige hongersnood voor de deur.
Angola begint volgende week
aan een nieuw hoofdstuk in zijn
geschiedenis. Het zal echter nog
generaties duren voordat de lit
tekens van het vorige zijn uitge-
CONGO
'cabinda*
ZAIRE
Damba
Caunguia Locapa
N daiatando
Cambundi
s Catembo
rPorro^rnboim?? a
WaXu Kuigo *Andu
Bailundo
Hu«nb^>=^Kuii
Cazombo
:8enguela'
Cangamba
Menongu
Lubango^
ZAMBIA
Change
Xangongo
