'Iedere seconde die erbij
komt gaat er weer af
Cultuur&Kunst
Thijs als hangborst
Dagkalender Wilsons 'Jezus' een
overbodige biografie
Smeerpijperij of literatuur?
Karin
Spaink
n Het
strafbare
Bdchaant
DONDERDAG 24 SEPTEMBER 1992
22
REDACTIE: CEES VAN HOORE RENEE DE BORST
Jean Pierre Rawie's dichtbundel 'Onmogelijk geluk' best-seller
De Groningse dichter Jean Pierre Rawie wordt gelezen en
verkocht. Zijn nieuwe bundel 'Onmogelijk Geluk' vliegt
de winkels uit. Er staan gedichten in over liefde, dood,
het voorbijgaan van de tijd. De ironische slag om de arm
is verdwenen. „Want kunst gaat over dingen waar je in
de dagelijkse omgang niet over spreekt."
GRONINGEN/UTRECHT»
Er valt even een stilte. Op tafel
staan een zandloper, een sche
del, een brandende kaars. De
dichter kijkt me oprecht veront
waardigd aan. Of met goed ge
speelde verbazing. „Je vraag
gaat toch niet over geld, hoop
ik?" Jean Pierre Rawie (41)
spreekt het woord uit alsof het
hondestront is. Maar inderdaad,
de vraag was of hij ervan kan le
ven, het full time dichterschap.
Not done. Onbeschaafd. Stijl
loos.
Volgende onderwerp, graag.
Toch maar even banaal. De
zojuist verschenen dichtbundel
van Rawie, Onmogelijk Geluk, is
een kassucces. De eerste druk,
2000 exemplaren was binnen
een week uitverkocht. De twee
de ging even hard. De derde
druk is al in de maak. Tot verba
zing van de uitgever. Maar niet
varr de dichter zelf. Gevraagd
naar de oorzaak van zijn popu
lariteit, houdt hij het bij een
eenvoudig ..Nothing succeeds li
ke success." Ofwel: niets levert
zó veel succes op als succes. En
de rest van het verhaal moet uit
zijn werk maar blijken.
Valse bescheidenheid is hem
vreemd. Zijn maatstaf voor ei
gen werk is of hij het aan Pe-
trarca zou durven voorleggen,
en dat zegt hij niet bij wijze van
spreken. „Petrarca is de norm.
Mijn gedichten zijn het beste
wat ik te geven heb." Hij voelt
zich verwant met dichters als
Catullus (50 v. Chr) of Fran^cois
Villon (1431 - 1464). Hij maakt
veelgeprezen poëzie-vertalin
gen uit onder meer het Rus
sisch, Roemeens, Spaans, Duits.
Poëzie van Nederlandse tijd
genoten leest hij niet, „alleen
stiekem, als niemand kijkt."
Maar de neiging van collega's
om wegwerpend over zichzelf te
JEAN PIERRE RAWIE (1951)
BERCEUSE
Je schedeltje tegen
mijn schouder gelegd,
hoeft niets meer verzwegen
en niets meer gezegd.
Verborgen accoorden
in één instrument,
zijn ons alle woorden
bij voorbaat bekend.
Wat wij nog verzinnen
is kindertjespraat,
die niets meer van binnen
naar buiten verraadt.
Hoor hoe ons de aarde
geluidloos ontglijdt...
Wij luisteren naar de
onsterfelijkheid.
Uit: 'Onmogelijk geluk'
van Jean Pierre Rawie
spreken als 'maar een Neder
lands dichter' vindt liij onbegrij
pelijk. „Mozart zei toch ook niet
dat hij 'maar' een Oostenrijks
componist was?"
Rawie, domineeszoon, gebo
ren in 1951 in Den Haag, debu
teerde in 1979 met Het Meisje
en de Dood. Hij heeft sindsdien
een kleurrijke reputatie als Gro
ningse kroegloper, alcoholist,
ruziezoeker, nachtmens. „Ik
heb jarenlang beantwoord aan
een beeld van romantisch dich
terschap dat leuk was voor me
lige krantestukjes." Maar daar
wil hij het niet meer over heb
ben. Al die ouwe koeien.
De mening over zijn werk,
sonnetten, rondelen en andere
'vormvaste' poëzie, is zeer uit
eenlopend. Toch kreeg Rawie,
sinds het verschijnen van Woe
lig Stof, in '89, over het alge
meen meer waardering en er
kenning.
Die breuk is te danken aan
een omslag in zijn leven. Het ja
renlang overmatig drinken, tot
twee liter jenever per dag,
bracht hem in '87 in het AMC.
„Ik heb daar drie maanden aan
slangetjes gelegen en op het
randje van de dood gezweefd.
Dat heeft me doordrongen van
de beperkte spanne tijds die me
in dit leven nog gegeven is."
Protest
„De opgelegde ironie die in
mijn vroegere gedichten nogal
eens meespeelt, daar ben ik
Jean Pierre Rawie: „Je vraagt toch niet over geld, hoop ik."
toen helemaal vanaf gestapt.
Ironie was mode, in de jaren
'70. Maar het is ook een vorm
van schijterigheid, een manier
om een slag om de arm te hou
den. Ik schrok zelf namelijk
nogal eens van mijn eigen on
derwerpen: de liefde, de dood,
het voorbijgaan van alle din
gen."
„In Woelig Stof, een bundel
waar ik nog steeds tevreden
over ben, is de ironie verdwe
nen. Mijn toon is toen ernstiger
geworden. Als je je er voortdu
rend van bewust bent dat iedere
seconde die erbij komt een se
conde is die eraf gaat, dan is het
voor de hand liggend dat dat
een ernstige toon oplevert.
Want ook dingen van schoon
heid en geluk zijn aan die gena
deloze tijd onderhevig. Mijn
poëzie is een protest daartegen,
klaagt het voorbijgaan aan en
probeert het tegelijkertijd vast
te houden."
Wat goed verkoopt, en begrij
pelijk is, kan niet echt goed zijn
in de Nederlandse letteren. Dus
wordt Rawies 'verstaanbaar
heid' tegen hem gebruikt. Rawie
vindt het een bespottelijk ver
wijt.
„Er is toch iets ernstig mis als
bijna niemand meer Neder-
Giftige satire van Tom Lanoye
'Wat de hangborst is voor de
vrouw, is het gezicht van Guy
Thijs voor de man. Hij mag op
persconferenties de neteligste
vragen voorgeschoteld krijgen.
Hij mag vanuit de dug-out zien
hoe al onze jongens door
Uruguayaanse huurlingen de
grond in worden geschoffeld.
Zijn gezicht zal geen spier ver
trekken. Omdat het dat niet
kan. Heel soms, als je goed kijkt,
zie je een paar symptomen van
stress. Als zijn ene hand bijvoor
beeld die sigarepeuk niet in zijn
mondplooi maar tussen zijn
tweede en derde kin stopt. Of
als zijn andere hand een boor
devol glas whisky leeggiet in
zijn oog.'
naai
i klein citaat uit het arse-
van schrijvend schilder
werk waarmee Tom Lanoye zijn
landgenoten, het Koninkrijk der
Belgen en wat niet al te kakken
zet. Op messcherpe en hilari
sche manier beschimpt Lanoye
in zijn stukjes het mozaïek van
schandalen, opkomend fascis
me/racisme, schijntolerantie te
gen homo's, en alle andere mis
standen die België typeren of
hem toevallig ergeren. Alle stuk
jes die nu gebundeld zijn in
'Doén!' verschenen eerder in
Humo. Zeker voor de Nederlan
ders, die dit blad nauwelijks le
zen, werd het hoog tijd dat deze
waterval van onvervalste satire,
verpakt in fraai Vlaams taalge
bruik, eindelijk bijeengebonden
in de Hollandse boekwinkels
verscheen.
Wat een heerlijke vuilspuiterij
en gruwelijke grappigheid. En
dat zeg ik niet omdat bijna alle
verhalen over België gaan - na
het lezen van 'Doén' zou ik mij
schamen om een flauwe Bel
genmop te vertellen.
Nee, het driftige giftige uit
barsten van Lanoyes pen is ge
woon een weldaad voor het le
zersoog. Ik weet niet hoe het U
doorgaans vergaat bij het lezen
van boeken, kranten en tijd
schriften, maar ik kan alleen
maar verrast zo'n boek bij ie
dereen aanprijzen. Het doet ie
mand in een overvolle trein
hardop lachen.
Tom Lanoye: een weldaad voor het lezersoog.
FOTO MICHIEL HENDRYCKX
Hij is er weer: Meulenhoffs Dag
kalender 1993 met Nederlandse
poëzie. Zoals vanouds samen
gesteld door Hans Warren, die
vanuit alle hoeken en gaten ge
dichten bijeen heeft gebracht
die gaan over reizen, het thema
voor het volgend jaar. Humoris
tische, korte, gedichten en lan
ge, melancholieke. Voor elke
dag een en dit onder het mono
'One poem a day keeps the doc
tor away'. Met deze kalender
bewijst Warren weer eens dat
de Nederlandse poëzie een vol
wassen poëzie is en vooral dat
er heel veel goede, nieuwe poë
zie bij is gekomen.
In het verleden heb ik de ka
lender van Meulenhoff al bij
menigeen op de wc zien han
gen. Vaak bij mensen die het
niet in hun hoofd zouden halen
een gedichtenbundel in de win
kel te kopen. Maar nu de ge
dichten in kalendervorm ver
krijgbaar zijn, zeggen ze: ja, ei
genlijk wel mooi, laten we die
maar eens cadeau geven. Ge
volg: de dichter krijgt een groter
publiek. En welke dichter wil
dat niet? En de fijnzinnig gros
sier in poëzie is Hans Warren.
Lof voor zo'n man!
CvH
Meulenhoffs Dagkalender 1993, Ne
derlandse poëzie. Samengesteld door
Hans Warren. Thema; Dichters op
reis. Uitg. Meulenhoff.
Prometheus, 36,90.
Erotische geschriften Louis Paul Boon
RECENSIE CEES VAN HOORE
Louis Paul Boon, 'Eens, op een mooie
avond' Uitg. De Arbeiderspers
Smeerpijperij of literatuur? Dat
is de vraag die velen zich zullen
hebben gesteld na het lezen van
'Eens, op een mooie avond',
een aantal verhalen waarin
Louis Paul Boon de Markies de
Sade naar de kroon trachtte te
steken.
Van Nederlandse literatoren
zoals Victor van Vriesland en
Eddy du Perron is ook wel ero
tisch materiaal bekend. Maar
altijd houden deze geschriften
toch iets stijfs, iets academisch,
om het maar eens zo uit te
drukken. Bij Boon krijgt het
seksuele denken van het Vlaam
se volk stem. De rauwe, onver
holen viespraat van jongens on
der elkaar, zoals dat laten we
eerlijk zijn in menige kroeg,
na een biertje of twee, opklinkt.
En ik heb mij laten vertellen dat
ook 'meisjes onder elkaar' geen
geheimen voor elkaar hebben
inzake seksuele escapades en,
net zoals mannen, de dingen bij
hun naam noemen. Of dit waar
is, weet ik niet. Maar dq vrou
wen in dit bock van Boon ne
men in elk geval geen blad voor
de mond.
1 let manuscript v
op
een mooie avond' werd, zoals
de Romantische traditie dat
voorschrijft, in 1987 ontdekt
tussen de nagelaten papieren
van de Zweedse pornograaf Dol
Kijwe. Onnodig te zeggen dat
zich hier Louis Paul Boon ach
ter verbergt. Het is bekend dat
Boon een levendige belangstel
ling had voor vrouwelijk
schoon. Zijn dagdromen en fan
tasieën over seks heeft hij onder
meer neergelegd in een destijds
nogal opschudding veroorza
kend boek als 'Mieke Maaike's
obscene jeugd'. Voor mij is dit
alleen maar een nog groter be
wijs van Boons kunstenaar
schap. Boon was niet alleen
maar de nette huisvader en de
gedreven romancier. Hij wilde
wel eens wat, al was het dan
ook vaak alleen maar in zijn
fantasie. 'Veel aardappelen,
weinig jus, dat eet voor een
man niet zo lekker' - met die re
gel van Gerard Reve wordt de
manier waarop Boon over vrou
wen en liefde dacht wellicht nog
het best getypeerd.
Ene bisschop Foetreloe stort
zich in dit boek met drie meis
jes. negen kinderen en een paar
vrienden in een tomeloze orgie.
Onder die vrienden een bokser
die stottert en een generaal die
niet meer mag schieten met een
geweer. Bijna wanhopig wordt
de seks bedreven. De persona
ges lijken te willen verdwijnen
in elkaar. Tussen de regels door
bespeur je hun eenzaamheid,
hun verlangen zich blijvend te
verankeren in de ander.
De vrouwen Helena, Arlette
en Marina leggen in deze verha
len de mannen hun seksuele wil
op. De vrouw krijgt van Boon
alle macht. De mannen zijn wil
loze slaven van hun geilheid en
zetten daarvoor alles op het
spel.
Boon laat zijn erotische fanta
sie de vrije loop. Sadisme, ma
sochisme, 'wet sex', seks in he
openbaar, alles komt aan boe
Bijna als een motief komt tel
kens de situatie terug waarin d
overspelige man zijn echtgeno
te op bevel van zijn minn;
ter verhoging van het genot een
paar doffe dreunen moet verko
pen. En die man doet dat dan
ook nog een keer. Heeft Boon
hier teveel naar De Sade geke
ken of gunt hij ons hier een wel
erg onthullend inkijkje in de
moordkuil van zijn hart?
Gewone rechttoe-rechtaan-
Boon verveelt nooit.
Ik heb de belevenissen van de
Bisschop en de onverzadigbare
vrouwen in - excusez le mot -
één ruk uitgelezen. Het sappige
Vlaams dat Boon gebruikt en
het met de opwinding in de pas
lopende ritme van zijn zinnen
maken dit boek. dat is gelar
deerd met prachtige erotische
prenten uit de collectie van F.d
Schilders, uiterst leesbaar. Velen
Louis Paul Boon, hier als de arme sloeber ii
Belgische cineast Robbe de Herdt.
zullen 'Eens. op een mooie
avond' vol walging van zich af
werpen. Dat is hun goed recht.
Maar wie eens durft te kijken
naar de 'voering' van de mens
en niet alleen maar de buiten
kant wil zien, moet dit boek ze
ker lezen.
Iemand die in de wetenschap
verkeert dat duizenden hem bij
dezelfde onderneming zijn
voorgegegaan en het gelijk om
trent het werkelijke en vooral
enig juiste bestaan van zijn sub
ject op elke straathoek te halen
is, die moet wel goed gek zijn
om nog met een biografie van
Jezus te komen. Die gek is de bij
tijd en wijle zeer recalcitrante
Engelse schrijver A.N. Wilson.
Van zijn hand verscheen enige
weken geleden de met veel
bombarie aangekondigde bio
grafie van 'Jezus' in Nederland
se vertaling.
'Dat moet dan wel een heel
bijzonder boek zijn', dacht ik
nog, maar toen had ik de eerste
zinnen van deze overbodige
biografie nog niet gelezen. „De
historische Jezus en de Christus
van het geloof zijn twee aparte
wezens met totaal verschillende
levensgeschiedenissen. Het is
heel moeilijk om de eerste te re
construeren, en als we dat pro
beren lopen we de kans de
tweede onherstelbare schade
toe te brengen", schrijft Wilson
in zijn voorwoord. Hij dicht zich
hier iets te veel eer toe. Maar
wie een ingewikkelde zaak on
der de aandacht van een breder
publiek wil brengen, behoeft
natuurlijk enige populistische
inleidende woorden. En dat ie
mand zich daarbij in wil dekken
tegen lastige vragen, is ook nog
tot daar aan toe, maar wat een
platitude!
In het EO-Kinderhoekje en in
Groep Twee van de School met
de Bijbel krijgt de kleuter dat
onderscheid al meteen op zijn
bordje. Niet dat hij meteen in
ziet waar Abraham de mosterd
haalt, maar zo'n in dubbel op
zicht arm kind krijgt gaandeweg
toch het begrip dat Jezus na zijn
kruisdood pas Christus werd,
omdat anderen dat zo graag
wilden. In een nog later stadi
um, omstreeks zijn elfde of
twaalfde levensjaar - het begin
van zijn afvalligheid - gaat het
inzien dat die Christus de post-
hume directeur is van een 'mul
tinational' met brancheverva
ging in elk land op de wereld.
Welzijnswerker
Natuurlijk wil Wilson met die
eerste zinnen aangeven dat hij
in zijn boek op zoek gaat naar
de 'historische' Jezus, zoals die
in de context van zijn tijd en
cultuur geleefd heeft, boven
dien dat hij de mensen die het
christelijke geloof aanhangen
niet voor het hoofd wil stoten.
Daaruit spreekt een zekere
compassie die hij vervolgens
wetenschappelijk verantwoord
FOTO HANS VERMEULEN/CPD
landse dichtkunst wil lezen. Ie
der goed gedicht kan op meer
dere niveaus en op meerdere
manieren geinterpreteerd wor
den. Maar het kan niet de be
doeling zijn dat er drie gepro
moveerde Neerlandici nodig
zijn om één gedicht uit te leg
gen. Ikzelf wil door kunst in eer
ste instantie ontroerd worden,
op enigerlei wijze. Of het nu
door humor is of door iets
dieps. Dat is toch ook eigenlijk
een heel normale eis om aan
een kunstwerk te stellen."
Zes regenbogen
In de serie Rainbowpockets is
weer een zestal goedkope her
drukken van interessante ro
mans verschenen. Allereerst is
daar 'Wolf van Gerard Reve.
Het is het verhaal van de knaap
Wolf die probeert 'een jongen te
vinden die zijn broertje zoude
willen worden, om altijd met
hem te zingen en te dansen'.
Wolf trekt met zijn woonwagen
de wijde wereld in en ontmoet
op zijn avontuurlijke tochten
een verleidelijke vrouw, Broer
en Zus en de zeejongen Vos. De
geschiedenis wordt, zoals een
recensent het noemde, door
Gerard Reve met 'de tong in de
wang en de linkerhand op de
gulp' beschreven.
„...het gelijk omtrent het werkelij
ke en enig juiste bestaan van Je
zus is op elke straathoek te ha
len..."
FOTO DICK HOCEWONING
en integer over het voetlicht
probeert te brengen. Daar is
ook niets mis mee. Het leidt tot
de aardige en ook overtuigende
beschrijving van de rol die de
verGriekste Paulus, de voorma
lige Saulus, heeft gespeeld bij de
transformatie van Jezus' levens
loop tot wereldreligie met de
bijbehorende absurde dogma's.
Maar dat is ook zo'n beetje
het enige opzien dat Wilson
met zijn combinatie van exege
se, filologie, 'goddienst, wijs-
geerde en troep' bij mij als lief
hebber van sprookjes weet te
baren. De rest van zijn biografie
vind ik even arbitrair als alle an
dere pogingen die in het werk
zijn gesteld om Jezus te 'ver
menselijken'. Zie onder ande
ren Pasolini, Scorsese, Strauss
en niet te vergeten Ernest
Renan, die Jezus voorstelde als
een wereldvreemde welzijns
werker met revolutionair eelt op
zijn ziel. Wat staat ons nog voor
'leuks' te wachten? 'Jezus II',
opnieuw als zoon van een tim
merman die op symbolische
wijze de grond in wordt geheid,
maar nu voor Tappers', 'watjes'
en 'gewono's' verklaard?
Wat er werkelijk schort aan
deze biografie en dan komen
we meteen op de vraag wat dit
nu eigenlijk met literatuur te
maken heeft zit 'm in het vol
gende. Wilson onderkent welis
waar dat hij met een pseudo-
historische figuur te maken
heeft, wiens bestaan behoorlijk
getrivialiseerd werd toen de
'Dode-Zeerollen' werden ge
vonden, maar hij gaat er vervol
gens aan voorbij dat de Jezus
zoals hij die wil zien een pro
duct is van mythologie en dus
in wezen een fictief figuur, waar
nog duizende biografieën over
geschreven kunnen worden. De
enige die ik leuk vind is The Li
fe of Brian".
'Vrouwen in mannenkleren'
heet het boek van Rudolf Dek
ker en Lotte van de Pol. We
hebben hier te doen met een
geschiedenis van de vrouwelijke
travestie. In de zeventiende en
de achttiende eeuw was er een
groot aantal vrouwen dat zich
uit vaderlandsliefde, armoede of
liefde voor een andere vrouw
verkleedde en leefde als man
nen. Dekker en Van de Pol be
schrijven 120 levens van vrou
welijke travestieten.
Karin Spaink schreef vorig
jaar 'Het strafbare lichaam',
het relaas over haar ziekte mul-
tiple-sclerose en hekelt daarin
New Age-theorieën die beweren
dat de ziekte in jezelf zit, dus
min of meer je eigen schuld is.
'De boeddha van de buiten
wijk' van Hanif Kureishi gaat
over Karim Amir die voortdu
rend op zoek is naar seks en
drugs, maar dat niet vindt in de
saaie buitenwijk van Zuid-Lon-
den. Op een gegeven moment
stelt zijn Indiase vader ('de
boeddha van de buitenwijk')
hem voor aan zijn begeerlijke
minnares Eva. Zij introduceert
hem in het woelige stadsleven.
De humor komt eveneens
aan bod in deze Rainbowpoc-
ketserie met 'WUt' van Tom
Sharpe en 'Agnes, scènes uit
een slordig leven' van Peter van
Straaten. 'Wilt' is een satirische
roman vol typisch Engelse hu
mor, waarin modieuze ver
schijnselen genadeloos op de
hak worden genomen. In 'Ag
nes' beschrijft Van Straaten de
in witte wijn gedrenkte avon
tuurtjes van Agnes, een geschei
den vrouw van in de dertig met
een ruim hart. Een zedenschets
van de jaren tachtig.
Wolf, Gerard Reve.
Vrouwen in mannenkleren, Rudolf
Dekker en Lotte van de Pol.
Het strafbare lichaam, Karin Spaink.
De boeddha van de buitenwijk, llanif
Kureishi.
Wilt, Tom Sharpe.
Rainbow Pocketboek en kosten 11,-
