Anti-Europa storm teistert Britten
Kok overtrad in show RTL 4 propagandaverbod
'Maastricht' laat kiezers op
Tahiti en St. Pierre koud
Feiten &Meningen
Weinig animo voor onderwij sacties
WOENSDAG 23 SEPTEMBER 1992
Het leek allemaal zo mooi.
Thatcher was veilig opge
borgen in het Hogerhuis en
het pond sterling koesterde
zich gerieflijk in de Eu
ropese zon. De Britten, ooit
geleid door de gemantel-
pakte dwarsligger, waren
plotseling goede Europea
nen geworden. Volgend
jaar zou de Kanaaltunnel
opengaan en hun land de
finitief ophouden een ei
land te zijn. Hun nieuwe
leider, een gekrijtstreepte
meedenker, had zelfs vi
sioenen van een Groot-
Brittannië „in het hart van
Europa". Het was te mooi
om waar te zijn.
LONDEN CE ES VAN ZWEEDEN
CORRESPONDENT
Vorige week werd de droom
wreed verstoord toen het pond
sterling, aangevreten door jaren
van recessie, door de vloer van
het Europees Monetair Stelsel
(EMS) zakte. Aanvankelijk leken
de gevolgen alleen van econo
mische aard, maar inmiddels
weet Europa beter. De sterling-
crisis maakte anti-Europese
krachten los die sinds de ge
ruchtmakende val van Thatcher
in november 1990 een sluime
rend bestaan hadden geleid. De
geest was weer uit de fles.
Een commentator somde de er
varing met twee jaar EMS als
volgt op: „Een miljoen werklo
zen erbij, 150.000 huizen ontei
gend, 120.000 bedrijven op de
fles." Prominente Conservatie
ven die altijd 'Maastricht' had
den gesteund, zoals ex-partijlei
der Kenneth Baker, keerden
zich ineens tegen het vermale
dijde verdrag. Binnen de La-
bour-lelding bleek plotseling de
helft voorstander te zijn van een
Brits referendum over 'Maas
tricht'. En de rioolpers haalde
de oude leuzen tegen „het Eu
ropa van Napoleon Delors"
weer van stal.
En de premier? John Major, die
twee jaar geleden bij zijn aan
treden trouw had gezworen aan
Europa, werd ineens wakker
met een barones om zijn hals.
De barones, die vroeger gehuld
in een ijzeren harnas over
Groot-Brittannië en zijn ge
biedsdelen had geregeerd,
wenste „felicitaties" over te
brengen aan haar opvolger.
„Felicitaties", zo zei Thatcher,
„voor het uittrekken van het
economische keurslijf'.
De Britse premier John Major en zijn voorgangster Margaret Thatcher.
Vernederd
Veel Britten werden diep verne
derd door de val van hun pond.
Dat ze niet langer een rijk be
stierden waar de zon nooit on
dergaat, was nog tot daar aan
toe. Maar dat een interventie
van de Bank of England met 10
miljard pond en twee rentever
hogingen niet had kunnen
voorkomen dat hun pond werd
gedevalueerd ten opzichte van
de Portugese escudo, was moei
lijker verteerbaar.
Als een aangeschoten stuk wild
reisde de Britse minister van fi
nanciën naar Brussel om zijn
Europese collegae een oneer
baar voorstel te doen: de tijde
lijke ontbinding van het EMS.
Maar de Britse delegatie werd
uitgelachten en toen een lid er
van na afloop een taxi aanhield
voor de rit naar het vliegveld,
riep een journalist: „Je hebt
toch wel harde valuta bij je; de
taxichauffeurs hier accepteren
geen ponden meer!"
De Britse delegatie droop af en
langzaam begon op het eiland
een opinie post te vatten: Euro
pa, dat in 1940 Groot-Brittannië
zo hard nodig had gehad, was
De Britse premier John Major en zijn minister van financiën
Norman Lamont moeten morgen in het Lagerhuis uitleggen
waarom zij vorige week plotseling een volkomen andere mo
netaire weg zijn ingeslagen. Voor Lamont zou de radicale
koerswijziging wel eens het einde van zijn ministerschap kun
nen inluiden, maar ook Majors geloofwaardigheid is aange
tast.
Twee jaar lang hebben Major en Lamont vastgehouden aan de
positie van het pond binnen het Europees Monetair Stelsel
(EMS). Devaluatie kwam in hun vocabulair niet voor. Maar
vorige week vielen zij van hun geloof toen verwoede pogingen
het pond voor een tuimeling te behoeden niet slaagden.
Nadat zij de munt uit het EMS hadden gehaald, raakte het
pond in een vrije val en het bleef in waarde dalen.
Major en Lamont zullen het in het Lagerhuis vooral moeilijk
krijgen met die leden van hun eigen conservatieve partij die
nooit veel hebben opgehad met Europa.
niet bereid om te helpen. Een
peiling voor de krant Indepen
dent on Sunday wees uit dat
tweederde van de lagerhuisleden
vond dat het pond maar voor
goed buiten het EMS moest blij-
De regering begon zich terug te
trekken in de ivoren toren van
waaruit Thatcher elf jaar lang
had geregeerd. Norman
Lamont, de minister van finan
ciën, verweet de Duitse Bundes
bank het pond omlaag te heb
ben gepraat en ook andere mi
nisters omhelsden de samen
zweringstheorie. De Duitse
bondskanselier Kohl noemde de
opmerkingen van Lamont „on
betamelijk" en de Italiaanse
premier Amato omschreef ze
subtiel als „de klacht van éen
kleuter".
Lamont was altijd wel verdacht
van anti-Europese sentimenten,
maar hij kreeg al ras steun van
zijn pro-Europese premier. Aan
het begin van deze week was
duidelijk dat Major was gaan
liggen voor de de anti-Europese
storm die over het eiland joeg.
Derde lezing
In een Londens middagblad
zette Major zijn nieuwe beleid
uiteen. De Wet ter bekrachti
ging van het Verdrag van Maas
tricht, zo onthulde de premier,
zou voorlopig niet verder in het
Lagerhuis worden behandeld.
In eerste en tweede lezing was
de wet al goedgekeurd, maar de
laatste lezing zou wachten. Tot
wanneer? De woordvoerder van
Downing Street bleef vaag: „Tot
de Denen (die in een referen
dum tegen stemden) zich nader
hebben verklaard."
Edward Heath, een andere ex-
premier en een van de weinige
echte Europeanen, was des dui
vels. Hij verweet zijn partijge
noot Major gebrek aan leider
schap. Juist om de Denen onder
druk te zetten, zei Heath, moest
het Verenigd Koninkrijk het ver
drag zo snel mogelijk bekrachti
gen. Maar de bedaagde politi
cus was een roepende in de
woestijn.
Vanuit Brussel of Bonn gezien,
leek het of de geschiedenis in
Groot-Brittannië zich herhaal
de. Eerst deed het perfide Al
bion een poging het EMS op te
blazen, en toen dat niet lukte,
werd 'Maastricht' op sterk water
gezet. Europa had ai een Deens
probleem, maar nu was ook het
aloude Britse probleem weerge
keerd.
IJdele hoop
In tweede lezing keurde het La
gerhuis het Verdrag van Maas
tricht met een meerderheid van
200 goed, maar steeds meer
drong zich deze week de vraag
op of het uiteindelijk ooit zal
worden bekrachtigd. Gecon
fronteerd met het oplaaiende
verzet tegen Europa, had Major
eerst gehoopt dat de Fransen
'nee' zouden zeggen. Toen die
hoop ijdel was gebleken, schort
te de premier de parlementaire
behandeling van het verdrag op
tot „de Denen zich nader heb
ben verklaard". Dat kan wel de
komende zomer worden, wan
neer Denemarken zijn tweede
referendum heeft, en al die tijd
kunnen de Britse ijzervreters
hun messen slijpen.
Nog altijd zou het Verdrag van
Maastricht waarschijnlijk kun
nen rekenen op een meerder
heid in het Lagerhuis. Maar er is
nu een gerede kans dat tegen
standers ervan een referendum
zullen weten af te dwingen.
En hoe de Britten dan zullen
stemmen, onthulde afgelopen
zondag de Independent on Sun
day. Slechts 24 procent, zo bleek
uit de opiniepeiling, is voor
'Maastricht'.
DEN HAAG CUS SCHREUDERS
JURIDISCH MEDEWERKER
Minister Kok (financiën) heeft
een stormpje doen opsteken
met zijn optreden in het door
Catharine Keijl gepresenteerde
RTL 4-programma De 5 uur
Show. Gebleken is dat zijn mi
nisterie deze uitzending voor
een bedrag van 65.000 gulden
heeft meegefinancierd. Ook an
dere departementen blijken rij
kelijk televisieprogramma's te
sponsoren als dit in de kraam
van hun voorlichtingsbeleid te
pas komt.
De reacties uit politieke en jour
nalistieke hoek zijn fel. Kamer
leden van WD en D66 verlan
gen opheldering over de vraag
in hoeverre de zelfstandigheid
van programmamakers is aan
getast (wat dezen ontkennen).
In de meeste commentaren ligt
de nadruk op de taak van jour
nalisten om te waken over hun
redactioneleonafhankelijkheid.
De dagbladen kennen voor dat
doel redactiestatuten, waarin
een strikte scheiding tussen
commercie en redactionele in
houd wordt gewaarborgd. De
televisieomroepen doen het,
ondanks een voorschrift in de
Mediawet, nog altijd zonder
programma- of redactiestatu
ten.
Principieel
Maar behalve de kwestie van de
journalistiekeonafhankelijkheid
en betrouwbaarheid zit aan de
discussie nog een andere, prin
cipiële kant die tot dusver wei
nig aandacht heeft gekregen. De
vrijheid van meningsuiting die
aan alle burgers toekomt, geldt
niet voor de overheid. De over
heid mag geen propaganda be
drijven of een mening opdrin
gen.
Overheidsvoorlichting over het
gevoerde of nog te voeren be
leid dient te gaan via zelfstandi
ge media (pers en omroep). Be-
leidsvoorlichting via eigen
maar ook via gesponsorde, dus
niet meer als zelfstandig aan te
De Kamer wil nog deze
week een brief ontvangen
van het kabinet over beta
lingen van ministeries voor
tv-programma's. Aanleiding
vormen berichten overeen
betaling van Financiën van
65.000 gulden aan RTL 4
rond de Miljoenennota
1993.
Het vragen van de brief
werd nodig omdat gisteren
geen van de betrokken mi
nisters of hun plaatsvervan
gers aanwezig waren om
mondelinge vragen van de
kamerleden Dees (WD) en
Wolffen8perger (D66) te be
antwoorden.
Premier Lubbers, verant
woordelijk voor het voor
lichtingsbeleid van de over
heid, was In het Spaanse Se
ville. Ook minister d'Ancona
(wvc) was daar. De vervan
ger van de eerste minister,
Kok, zat in Washington bij
een vergadering van het
IMF. De vervanger van
d'Ancona, Rltzen, is in Indo
nesië.
merken media hoort taboe te
zijn. De uitzonderingen (zoals
door de regering gevorderde
zendtijd) moeten als zodanig
herkenbaar zijn.
Het propagandaverbod voor de
overneid is een beginsel dat in
1946 voor het eerst werd gefor
muleerd. Vanzelfsprekend ge
beurde dit vers onder de indruk
van de Tweede Wereldoorlog
toen was gebleken waarin over-
heidspropaganda kan ontaar
den.
Sindsdien is het propaganda
verbod keer op keer bevestigd,
onder meer door een staats
commissie onder leiding van
oud-premier Biesheuveldie in
1970 de basis legde voor de Wet
Openbaarheid van Bestuur. De
commissie-Biesheuvel stelde
dat de externe overheidsvoor
lichting zich in eerste instantie
WIM KOK
moet richten op de bestaande
publiciteitsmedia en niet op het
publiek zelf. Door onafhankelij
ke journalisten tussen overheid
en burgers te plaatsen, wordt
het element van beïnvloeding
van de burger geneutraliseerd.
Alleen voor technische uitleg en
voor het aanprijzen van onom
streden vormen van overheids
zorg zeg maar consumenten
voorlichting zou de overheid
zelfstandig van de media ge
bruik mogen maken.
In 1982 publiceerde de Weten
schappelijke Raad voor het Re
geringsbeleid een gezaghebben
de studie van de hoogleraar
staatsrecht J.M. de Meij: 'Over
heid en uitingsvrijheid'. Deze
concludeerde „dat de uitings
vrijheid niet aan de overheid als
HAARLEM HANS JACOBS
De wind zwiepte zondag als vanouds over de geï
soleerde rotspunten in de St. Lawrence-golf.
Geen weer om de gang naar de stembus te ma
ken. Dat kwam eigenlijk goed uit want burge
meester Alan Pen van St. Pierre had de eilandbe
woners opgeroepen om bij het referendum over
het Verdrag van Maastricht
thuis te blijven. Aan die oproep
werd massaal gehoor gegeven.
Ruim negentig procent van de
kiezers op St. Pierre en Mi-
quelon stemde niet. Van de 402
eilanders die wèl het stemhokje
bezochten gaven er 215 hun
goedkeuring aan de 'Europese
Unie'. Een halve aardbol verder
dromen gefortuneerde toeris
ten onder wuivende palmbo
men op parelwitte stranden
van de heupwiegende plaatse
lijke schonen. Die hebben al
licht wel eens van Europa ge
hoord. Daar komen veel toeris-
ten immers vandaan. Op Tahiti
in Frans Polynesië gingen
22.594 mensen naar de stembus. 'Maastricht'
kreeg de steun de steun van 70,41 procent van de
kiezers, maar de opkomst bedroeg slechts 22 pro
cent. De opkomstcijfers in de her en der over de
wereldbol verspreide Franse gebiedsdelen waren
op een enkele uitzondering na bijzonder slecht.
Op het Afrikaanse Comoren-eilandje Mayotte
bleef 94 procent van de kiezers thuis, op Guade
loupe in het Caribisch gebied ruim 83 procent.
Alleen in het territore d'outre mer Wallis et Futu-
nu kwam de meerderheid van de 7000 kiezers
naar de stembus om 'Maastricht' een duidelijk
oui (76 procent) te geven.
De geringe belangstelling is niet verwonderlijk.
Europa is lichtjaren verwijderd van de eilandrijk-
Plaatselijke
belangen wegen
het zwaarst in
Franse gebieden
in uithoeken
van de aardbol
jes in de Stille Zuidzee, die overigens wel eigen
vertegenwoordigers hebben in het Franse parle
ment. De uitslag van het referendum wera gro
tendeels bepaald door plaatselijke politieke be
langen. Mayotte is boos over de visum-regeling
met het moederland. Vandaar dat de plaatselijke
partij de bevolking opriep thuis te blijven.
De bewoners van de 242 vierkante kilometer klei
ne archipel St. Pierre en Miquelon voor de kust
van Newfoundland leven van
de visvangst en visverwerking.
Hun identiteit ontlenen de
6000 inwoners aan datgene wat
ze nier zijn. Het zijn geen Ame
rikanen en geen Canadezen.
De afstammelingen van immi
granten uit Bretagne, Basken
land en Normandië zijn de
trotse bewaarders van het eens
zo uitgestrekte Franse rijk in
Noord-Amerika. De archipel is,
zo constateerteilandist pur
srwg'Boudewijn Büch in Eilan
den, dan ook nog Franser dan
het ïle de France.
Le maire Albert Pen is, zo meldt
het Franse dagblad Le Monde,
boos op Parijs omdat het de
Canadese vissers toestaat voor de kust van de ei
landen op Jakobsschelpen (coquille St. Jacques) te
vissen. Dat is schadelijk voor de economie van St.
Pierre en iedereen is het met hem eens.
De Fransen in de overzeese gebiedsdelen hadden
overigens wèl een beslissende stem kunnen uit
brengen. In totaal konden 1.058.943 Fransen bui
ten het moederland naar het stemhokje. Een
klein kwart van hen deed dat ook in meerder
heid met een 'ja' stem (alleen Nieuw Caledonië
zei non). Het verschil tussen 'ja' en 'nee' in heel
Franrijk bedroeg 600.000 stemmen. 'Maastricht'
had dus op Tahiti of Martinique kunnen sneuve
len als er massaal 'nee' was gestemd. Een sobere
gedachte.
zodanig toekomt, omdat hier
door de uitingsvrijheid van de
burger zou kunnen worden be
knot en de betrouwbaarheid
van de voorlichting zou afne
men."
Bezwaren
In het begin van de jaren tach
tig laaide de discussie over de
overheidsvoorlichting hevig op,
omdat de aanleg van stedelijke
kabelnetten de exploitatie van
gemeentelijke televisie- en ra
dioprogramma's mogelijk
maakte. Alle pogingen van ge
meenten om eigen zendmachti
gingen in de wacht te slepen,
strandden op juridische bezwa
ren. De afdeling rechtspraak
van de Raad van State maakte
uit dat het niet op de weg van
overheidsorganen ligt om eigen
kabel-televisieprogramma'saan
te bieden. De hoogleraar infor
matierecht H. Cohen jehoram
constateerde hierover: „Eigen
overheidsmedia vormen een
bedreiging van de uitingsvrij
heid van de burger."
De bezwaren die tegen eigen
media en eigen programma's
van de overheid werden inge
bracht, gelden eerder even hard
voor door de overheid gespon
sorde informatieve program
ma's van de commerciële of pu
blieke omroep. Het betreft dan
wel geen eigen overheidspro
gramma's, maar het is volko
men oncontroleerbaar welke in
vloed de overheid als sponsor
heeft op de inhoud van een uit
zending.
Overheidsvoorlichtingbetreft
het recht op informatie van het
publiek, zo valt te lezen in de
Wet Openbaarheid van Bestuur.
Propaganda in de overheids
voorlichting valt met de bedoe
ling van deze wet niet te rijmen.
De geloofwaardigheid van de
overheid en haar voorlichting
wordt alleen maar minder als zij
invloed krijgt op in schijn onaf
hankelijke informatieve pro
gramma's. Uiterste terughou
dendheid is in dit opzicht gebo
den.
Leerlingen van een school in Utrecht kregen gisteren tekst en uitleg over de onderwljsacties. Geen gemak
kelijke opgave. foto anp Raymond rutting
DEN HAAG MARGRIET VAN UTH
De grootste vakbond in het
onderwijs, de ABOP, moet
haarleden flink „oppeppen"
om aan de staking van mor
gen mee te doen. Veel leden
hebben de indruk dat de sta
king niet meer nodig is. Dat
blijkt uit het laatste nummer
van het ABOP-ledenblad, het
Schoolblad. Ook de preciese
reden tot de staking is niet
voor iedereen duidelijk.
De ABOP-leiding zelf zaait wat
dit betreft wel enige verwar
ring. In het eerste nummer
van het Schoolblad na de zo
mervakantie oordeelde ABOP-
voorzitster Ella Vogelaar dat
het bod van het kabinet, 633
miljoen voor verbetering van
de onderwijssalarissen, wel
erg dicht komt bij de 700 mil
joen die de bonden als eerste
tegemoetkoming hadden ge
vraagd. Nu, aan de vooravond
van de staking, signaleert de
redactie van het blad „enige
spanning tussen zo'n genuan
ceerde benadering en actie-
opbouw".
De preciese reden tot de sta
king lijkt ook niet zo duidelijk.
In de stakingsoproep melden
de bonden, dat het gaat om
het verschil van mening over
de besteding van de beloofde
633 miljoen gulden. Vooral het
voorstel van de bewindslieden
om de aanvangssalarissen niet
over de hele linie te verhogen
is een zwaar punt.
Tussen ministèren bonden is
hierover echter nog geen dag
onderhandeld. Een signaal
aan de Tweede Kamer lijkt
ook overbodig, want de
woordvoerders van CDA en
PvdA hebben zich al meer dan
eens uitgesproken vóór het
standpunt van de vakbonden
de aanvangssalarissen te ver
hogen.
De enige reden tot staken lijkt
nu dan ook de, overigens pas
vorige week aangekondigde,
verandering van de wacht
geldregeling te zijn. Het
wachtgeld in het onderwijs
moet gelijk worden aan de
WW-uitkeringen, zo stelt mi
nister Ritzen voor. Als de vak
bonden niet akkoord gaan
met een flinke bezuiniging op
de wachtgelden, is een deel
van het extraatje voor de lera
ren weer van tafel.
Aan de ene kant is de woede
van de vakbonden hierover
voorstelbaar. Nog in juni 1990
schrijft Ritzen in een brief aan
de Tweede Kamer, dat de uit
gaven voor wachtgelden in het
onderwijs erg meevallen. Nog
geen twee jaar later is het ken
nelijk opeens een probleem
van wereldformaat.
Aan de andere kant zal het de
onderwijsbonden niet meeval
len aan de rest van de samen
leving uit te leggen dat zij sta
ken voor het in stand houden
van een wachtgeldregeling die
ongekend riant is. Dat de re
geling wel wat minder kan, ge
ven ook de bonden zelf de
laatste tijd toe.
FRANSE BEZITTINGEN
EUROPA
ZUID-
