Het ANC heeft de confrontatie
gevonden die het al lang zocht
De Russen in Letland voelen zich verraden
'Collorgate' onthult kracht
van vrije Braziliaanse pers
Feiten &Meningen
Miauw spint op batterijen
DINSDAG 8 SEPTEMBER 1992
Weinig verheffende ritueel politici over schuldvraag al begonnen
om onder leiding van Hani op
te rukken naar de hoofdstad
Bisho. Een confrontatie met de
schietgrage troepen van Gqozo
kon mede dankzij de bemidde
ling van een VN-waarnemer
worden voorkomen.
Maar de teerling was geworpen.
De spanning in Ciskei was op
gelopen tot het kookpunt. Gqo
zo voelde zich in het nauw ge
dreven en waarschuwde dat hij
elke poging om hem ten val te
brengen meedogenloos de kop
in zou drukken.
Wie onder deze omstandighe
den de confrontatie met hem
zocht, wist dat hij niet alleen
met vuur, maar ook met de le
vens van anderen speelde. Het
ANC heeft omwille van politiek
gewin dit risico genomen. Het is
daarom op zijn minst mede
verantwoordelijk voor de trage
die in Ciskei.
Hogere golven
in oceaan zijn
groot raadsel
LONDEN TOM W1LKE
THE INDEPENDENT
Het noordelijke deel van de At
lantische Oceaan is de afgelo
pen dertig jaar veel ruwer ge
worden. De hoogte van de gol
ven is met 30 procent toegeno
men. Voor de onderzoekers is
dat een echt raadsel. De wind is
niet toegenomen en meestal is
de windsnelheid verantwoorde
lijk voor de golfslag.
Wetenschappers hebben ervoor
gewaarschuwd dat wanneer het
warmer worden van de aardbol
echt inzet, de orkaan Andrew
een voorbode kan zijn voor er
gere dingen die staan te gebeu
ren. Door het broeikaseffect
gaat de temperatuur van het
zeeoppervlak stijgen en daar
halen orkanen hun kracht uit.
Deskundigen geloven dat de ru
were golfslag in de noordelijke
Atlantische Oceaan het gevolg is
van veranderingen in de atmos
feer, met name het verschil tus
sen het lagedrukgebied bij IJs
land en een hogedrukgebied bij
de Azoren. Het verloop van de
drukverschillen tussen de twee
gebieden is de afgelopen dertig
jaar scherper geworden op een
manier die verband houdt met
de toename van de hoogte van
de golven.
Het drukverloop mat niét alleen
de windsnelheid maar ook de
windrichting en het zou kunnen
zijn dat de wind eerder hard
nekkiger in één richting waait,
waardoor de golven hoog kun
nen worden, in plaats van dat
de wind vaker van richting ver
andert, waardoor de golven
geen kans zouden krijgen te
groeien. Maar dat is volgens we
tenschappers slechts een ge
deeltelijke verklaring. Hoewel
het verschijnsel verband kan
houden met het warmer wor
den van de aarde, zijn er te wei
nig metingen verricht om te
zeggen of het gaat om een na
tuurlijke onbestendigheid of
een klimatologische verande
ring.
het pleit weer gewonnen.
Omweg
De Klerk bleek te stevig in het
zadel te zitten, maar zijn bond
genoten in de thuislanden wa
ren waarschijnlijker makkelijker
te wippen. Door hen te verdrij
ven werd de machtsbasis van
De Klerk ondermijnd, en kon
via deze omweg, het uiteindelij
ke doel, de val van de president,
alsnog bereikt worden. En dus
werden Oupa Gqozo van Ciskei,
president Mangope van Bopu-
tatswana en de leider van de
Zulu-beweginglnkatha, Buthe-
lezi, tevens premier van
KwaZulu, het doelwit van ope
ratie aftocht. Gqozo zou het
eerst worden aangepakt, omdat
zijn positie het wankelst was.
De operatie werd gerechtvaar
digd door te wijzen op het dic
tatoriale bewind van Gqozo. Nu
kan de leider van Ciksei onmo
gelijk een democraat worden
genoemd, maar dat zelfde geldt
voor de generaals die in twee
andere thuislanden, Transkei en
Venda, de lakens uitdelen. Deze
heren zijn echter bondgenoten
van het ANC en dan weegt hun
democratische gehalte kenne
lijk minder zwaar.
Het drama van gisteren kende
in augustus een voorspel. Ook
toen hadden zich tienduizen
den ANC-aanhangers zich aan
de grens met Ciskei verzameld
Operatie aftocht
Aanvankelijk was de regering in
Pretoria het doelwit van 'opera
tie aftocht'. President De Klerk
moest door een golf van stakin
gen, demonstraties en acties
van burgelijke ongehoorzaam
heid ten val worden gebracht.
De campagne bereikte in de
eerste week van augustus zijn
hoogtepunt. Een algemene sta
king van twee dagen en een
mars naar de regeringsgebou
wen in Pretoria bewezen dat het
ANC nog steeds miljoenen aan
hangers kan mobiliseren, maar
het doel werd niet bereikt. De
regering werd niet op de knieën
gedwongen.
Operatie aftocht was het gees
teskind van de radicale vleugel
binnen het ANC, die droomt
van een spontane volksopstand
die de regering uit de zetels van
de macht verjaagt. Na het fiasco
van augustus leek het even of
de gematigde vleugel binnen
het ANC zijn rentree maakte. Er
werd weer gesproken over de
hervatting van de onderhande
lingen over een nieuw politiek
bestel, die na Boipatong door
het ANC waren afgebroken, en
Nelson Mandela noemde De
Klerk niet langer een misdadi
ger maar een man van de vrede.
Deze fase was van korte duur.
Na veelbelovende ouvertures
ANC-aanhangers proberen de identiteit vast te stellen van hun dode mede-demonstranten.
FOTO REUTER ADIL BRADLOW
De doden en gewonden van de laatste slachting in Zuid-
Afrika lagen nog maar nauwelijks op de door met bloed
doordrenkte grond van Ciskei of het even voorspelbare
als weinig verheffende ritueel van de politici was al be
gonnen. De dans ging rond twee vragen: wie is verant
woordelijk voor het verlies van 28 levens en wie kan aan
sprakelijk worden gesteld voor deze nieuwe stap naar de
rand van de afgrond?
JOHANNESBURG P. VAN NUUSENBURG
CORRESPONDENT
De eerste vraag is het gemakke
lijkst te beantwoorden. De troe
pen van de sterke man van Cis
kei, Oupa Gqozo, openden zon
der waarschuwing net vuur op
demonstranten, die volgens
vrijwel alle ooggetuigen nog
geen stap verkeerd hadden ge
zet. „Het was onnodig. Als dit
een voorproefje is van wat ons
te wachten staat, God helpe
ons", aldus de alom gerespec
teerde voorzitter van het Vre-
descomité, John Hall, die ook
had moeten duiken voor zijn le
ven.
De beantwoording van de twee
de vraag is lastiger, maar na af
trek van alle retoriek, aantijgin
gen en verdachtmakingen, die
door de regering en het ANC de
wereld in zijn geslingerd, moet
men wel instemmen met het
oordeel van de leider van de li
berale Democratische Partij
(DP), Zach de Beer. De Beer, die
in het oververhitte klimaat van
de Zuidafrikaanse politiek als de
stem van de redelijkheid wordt
beschouwd, legt de verantwoor
delijkheid bij de deur van het
ANC. „Het was duidelijk dat de
mars tot geweld zou leiden.
Daarom is het ANC verantwoor
delijk". De doden zijn de tol van
de strategie van confrontatie,
waarvoor het ANC na het bloed
bad van Boipatong heeft geko
zen.
besloot het ANC vorige week de
onderhandelingen toch niet te
hervatten. De uitspraken van de
leiders werden weer onverzoen
lijk en de campagne van massa
le acties zou weer op gang wor
den gebracht. De haviken onder
leiding van Chris Hani, de leider
van de communisten, haddden
TOKYO TERRY MCCARTHY
Het leven kan hard zijn in
Tokyo. Zoals in iedere grote
stad waart de eenzaamheid
rond in de grote mensenmas
sa's. Uit hun vertrouwde omge
ving weggerukte alleenstaanden
brengen in hun kleine flatjes
lange, eenzame avonden door.
In andere steden nemen men
sen vaak huisdieren om de een
zaamheid te verlichten. Maar in
het overbevolkte en o zo prope
re Tokyo staan maar weinig
huurbazen huisdieren toe.
Maar nu is er Miauw, het high
tech antwoord op de Tokyo
blues. Miauw is een pluchen
speelgoedkat met een elektroni
sche sensor die een spinnend
geluid produceert wanneer de
kat wordt geaaid. Hij is door Ja
panse speelgoedfabrikanten
speciaal ontwikkeld voor de
eenzame zielen die in de stede
lijke anonimiteit gevangen zit
ten. Voor 170 gulden ben ie de
trotse eigenaar van zo'n elektro
nisch gestuurd namaak huis
dier.
„Miauw wordt niet ziek en hoeft
niet te worden gevoerd of ver
zorgd", aldus een woordvoerder
vanTakara, het bedrijf dat het
'huisdier' op de markt heeft ge
bracht. Alleen in de afgelopen
drie maanden zijn al 78.000 Mi-
auws verkocht. Vooral aan al
leenstaande vrouwen die blijk
baar naar een knuffel hunkeren
nadat ze de hele dag op kantoor
aan het kopieerapparaat heb
ben gestaan en koffie hebben
gezet voor hun baas.
Voor wie de kat te zoet vindt,
heeft de concurrerende speel
goedfabrikant Nomura de Su-
perwaakhond ontworpen. Het is
een mechanische hond met een
infra-rood sensor die het 'dier'
laat blaffen wanneer er iets be
weegt. De firma Bandai ver
koopt een puppy met een gea
vanceerd stem-herkennings
mechanisme: als de eigenaar
zijn naam roept, blaft het dier
en kwispelt met zijn staart.
Begin dit jaar zag ik hoe een ou
de vrouw haar echte hond uit
liet. Toen het dier zijn behoefte
had gedaan, ruimde ze dit met
een schepje op. Nu zou ze zich
deze moeite kunnen besparen
door een namaak huisdier aan
te schaffen. Het lijkt de weg van
de toekomst.
VERTALING MARGREET HESLINGA
'Ze zullen onze taal moeten leren, of ze dat nu leuk vinden of niet'
RIGA ADRIAN BRIDGE
THE INDEPENDENT
Er is iets raars met de straatnaambordjes in Riga.
Het lijkt wel alsof ze zijn ontworpen door iemand
die geen gevoel heeft voor verhoudingen. De let
ters zijn topzwaar, zeker vijf tot acht centimeter
te hoog.
Bij nadere bestudering wordt de reden daarvan
duidelijk. Tot voor kort droegen de bordjes zowel
de Letse als de Russische naam. Sporen van het
cyrillische schrift zijn nog zichtbaar onder de
verse laag verf die is aangebracht om de herinne
ring aan een pijnlijk verleden te doen vergeten.
Sinds Letland vorig jaar onafhankelijk werd, is er
al heel wat veranderd, Hoewel het overschilde
ren van de Russische straatnamen geen enorm
debat of protest heeft uitgelokt, symboliseert het
wel de nieuwe relaties tussen de Letten die in
hun eigen hoofdstad een minderheid zijq en
de Russen, die nog steeds worden beschouwd als
de koloniale onderdrukkers.
„U moet wel bedenken dat er onder Sovjetbe-
stuur systematisch werd gepoogd onze taal, onze
cultuur en zelfs onze identiteit te vernietigen",
aldus Elita Viederman, redacteur van de Letstali-
ge krant Atmoda Atputai. „Wanneer er drie Let
ten en een Rus samen waren, moest iedereen
Russisch spreken. Nu zijn eindelijk de rollen om
gedraaid. Zij zullen onze taal moeten leren, of ze
dat leuk vinden of niet."
Bezorgheid
De Letse bezorgdheid over het behoud van de ei
gen identiteit is gegrond. In de tijd van annexatie
door de Sovjetunie in 1940 maakten de Letten
slechts 75 procent uit van de 1,5 miljoen inwo
ners. In de jaren die volgden, stierven velen in de
oorlog, vluchtten uit het Rode Leger of werden
naar Siberië gedeporteerd. Honderdduizenden
Russen, Witrussen en Oekraïners kwamen naar
Letland om nieuwe industrieën en collectieve
boerderijen op te zetten, ogenschijnlijk op uitno
diging van de Letten.
Het resultaat: bij het huidige inwonertal van 2,7
miljoen is het Letse aandeel gezakt tot net 52
procent. „Wij lopen het gevaar een minderheid
te worden in ons land. Voor ons is het een kwes
tie van overleven", aldus Viederman, „Als de
Sovjetbezetting veel langer had geduurd, zou er
echt een kans zijn geweest dat onze cultuur ten
onder was gegaan. Nu hebben we de kans die te
beschermen. Wij zeggen niet dat alle Russen die
zich hier hebben gevestigd weg moeten. Maar als
ze willen blijven, dan moeten ze zich aan onze
regels houden."
Die regels zijn nog niet vastomlijnd. Maar Let
land stevent af op een samenleving met twee
soorten inwoners, waarbinnen alleen etnische
Letten (degenen die staatsburger waren in 1940
of hun directe afstammelingen) zullen meetellen
als burgers die mogen stemmen, onroerend goed
mogen bezitten en een politieke functie mogen
bekleden. De grote Russisch-talige 'minderheid'
(bijna 50 procent van de bevolking) zal die rech
ten niet krijgen. Maar zij kunnen wel het staats
burgerschap aanvragen, op voorwaarde dat zij
hier al zestien jaar wonen, met goed gevolg een
toets afleggen in de Letse taal en bereid zijn
trouw te zweren aan Letland en af te zien van het
staatsburgerschap van enig ander land.
Ondemocratisch
Leidinggevende Russisch-taligen moeten exa
mens doen in de Letse taal. Wanneer ze daarvoor
zakken, kunnen ze hun baan kwijtraken. De
nieuwe regels zijn door de leiders van de Russi
sche gemeenschap afgewezen als ondemocra
tisch, discriminerend en een schending van de
mensenrechten.
Veel Russische leiders beschuldigen de Letten er
van de Russen tot vertrek te dwingen en wenden
zich voor steun tot Moskou. Meer extremistische
figuren zijn voor een interventie van het Russi
sche leger, dat nog steeds bases heeft in Letland
en de andere Baltische staten.
„Tot nu toe is er opmerkelijk weinig geweld ge
weest, maar het is een veranderlijke situatie
waarbij het ieder moment de verkeerde kant op
kan gaan", waarschuwt Aleksejs Grigorjevs, een
parlementslid met een Russische vader en een
Letse moeder en dus in de positie om aan te
dringen op gematigdheid. „De Letten werden ze
ker onderdrukt, maar dat betekent niet dat zij op
hun beurt anderen moeten onderdrukken."
Grigorjevs en andere gematigde parlementsle
den zeggen dat veel Russisch-taligen hebben ge
stemd voor onafhankelijkheid van Letland en
zich nu verraden voelen door de nieuwe leiders
van het land. Zij zijn bang dat de Russisch-tali
gen, die de meerderheid vormen in de indus-
trieële sectoren van het land, meer dan de Letten
te lijden zullen hebben van het verlies aan banen
dat wordt verwacht na invoering van het radicale
economische hervormingsprogramma
„Werkloosheid, gebrek aan burgerrechten en een
koude winter kan een explosieve combinatie op
leveren", zo waarschuwt hij. Grigorjevs en zijn
collega's willen dat de taaleisen en de wetten op
het staatsburgerschap worden verzacht. Dat zou
de meeste Russisch-taligen in staat stellen om te
stemmen in de voor volgend jaar aangekondigde
verkiezingen. Letse hardliners hebben al laten
weten daar absoluut niets voor te voelen.
VERTALING LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
NATUUKlUK &6M IKTe&fiWZO\ "X
cotfj-fcoLe van umqsgiN^seiefcecHrier)
op Auro&ezir.... paa&y\p,£
OP AuTO&ezni,
- V STxqWvnseeÊ jé agpie
Ménsen--
7X> MU &ATST s
qeVl2AA£,P OF >K 50,MS "X
MUM uiriQ^iwq öniq
•Siniwe-
AL LSfcN OM PAT IIC
IN ZON AlTO RIJ
De Braziliaanse pers, nog geen
tien jaar geleden ontglipt aan de
greep van de militaire censuur,
is zo sterk geworden dat hij pre
sident Fernando Collor de Mel-
lo op de rand van aftreden heeft
gebracht.
Vasthoudende onderzoeksjour
nalistiek hield de president, die
er door een parlementaire on
derzoekscommissie van wordt
beschuldigd zich op grote
schaal „onwettig te hebben ver
rijkt", maandenlang in de pu
blicitaire schijnwerpers. Dage
lijkse onthullingen van nieuwe
aanklachten wegens corruptie
zorgden er voor dat het Congres
de financiële handel en wandel
van Collor gaat onderzoeken.
Het was het grootste weekblad
van Brazilië, Veja, dat de frau
de- en corruptiepraktijken van
Collors zakenvriend 'PC' Farias
aan de kaak stelde en daarmee
indirect de president meezoog
in wat weinig origineel
'Collorgate' is gaan heten. Bron
van het verhaal was Fernando's
broer Pedro. Deze trok later een
deel van zijn beschuldigingen
in, maar de media beten zich in
de zaak vast en kwamen met de
ene onthulling na de andere.
„De media zijn zonder twijfel
sterker geworden door deze af
faire", zegt de politieke weten
schapper Amaury de Souza. Hij
zegt dat het einde van de echte
perscensuur samenviel met de
nieuwe grondwet van 1988, die
de persvrijheid garandeerde.
Vier jaar eerder hield Brazilië
voor het eerst, na twintig jaar
militaire dictatuur, vrije verkie
zingen.
„Het duurde een tijd voordat ie
dereen doorhad dat er werkelij
ke persvrijheid bestond. Ook
De landschapsarchitect die de achtertuin van de Braziliaanse
president Fernando Collor de Mello zijn luxueuze vorm gaf,
heeft verklaard dat de aanleg 4 miljoen gulden heeft gekost en
drie jaar duurde. Hij sprak de uideg van de president tegen
dat de tuin moest worden gerenoveerd.
José Roberto Nehring vertelde het Braziliaanse blad Veja dat
hij van 1989 tot juni 1992 aan Collors tuin heeft gewerkt. Vol
gens het blad zei Nehring dat de betalingen voor zijn werk
werden gedaan door Collors voormalige medewerker Paulo
Cesar Farias.
Nehring legde achter de drie meter hoge muren een tuin aan
met vijf kunstmatige watervallen, 50 schijnwerpers en 200
lampen die een vier niveaus tellende vijver beschijnen met
honderden Japanse karpers. In het 13.000 vierkante meter
groen hebben 250 hoge en middelhoge bomen een plaats ge
vonden, ruist een van de watervallen tien meter diep van een
nagemaakt gebergte en is in een grot een beeld van de 'Lieve
vrouwe van de mystieke roos' opgesteld. Collors helikopters
landen op een plateau van kwartssteen.
voor journalisten was dat, na
twintig jaar dictatuur, een grote
verandering", aldus De Souza.
De Souza meent dat de over
gangsperiode naar de persvrij
heid begin 1990 ten einde liep.
Die periode liep min of meer
gelijk met de komst van de me
diagenieke Collor. De ironie is
dat de pers voor een groot deel
verantwoordelijk is voor zowel
zijn opkomst als ondergang.
Zijn verkiezing dankte hij voor
een deel aan de steun van het
grootste en machtigste (com
merciële) tv-station en media
concern van Brazilië, O Globo.
Als een vrijwel onbekende kan
didaat zonder politieke machts
basis nam hij in 1989 deel aan
de presidentsverkiezingen. Zijn
vroege campagne, dynamische
media-uitstraling, zijn jeugdig
heid en atletisch vermogen
sloegen aan. Bovendien maakte
hij zich ook populair door zijn
belofte de alomaanwezige cor
ruptie aan te zullen pakken.
Maar Collor verloochende zijn
eigen uitspraken en werd het
slachtoffer van de grotere pers
vrijheid die hij introduceerde.
Met de uitlatingen van Pedro de
Collor in mei van dit jaar begon
'Collorgate'. „Daarvoor was de
Braziliaanse pers ook wel actief
in het publiceren van corruptie
schandalen, maar het waren
meestal verhalen van horen
zeggen", aldus De Souza. „Er
was geen bewijs, totdat Pedro
verscheen."
Roberta Civita, uitgever van het
weekblad Veja, zegt dat zijn
journalisten verbaasd waren
hoe snel er een 'heuse' affaire
ontstond. „We hadden geen
idee dat het zo ver zou komen",
zegt hij. Civita: „Maar ik geloof
dat de Braziliaanse pers gewel
dig werk heeft verricht. We
moeten alleen excessen en een
klimaat van hysterie vermijden.
Tot nu toe heeft de pers zich
verantwoordelijk opgesteld. De
feiten zijn zo veel als mogelijk
was gecontroleerd. Maar je kunt
niet van de pers verwachten dat
hij de politie vervangt."
WIM STEVENHAGEN
