Democratie Afrika
is teer kasplantje
Werunnen
met 3400
professionals
goed geoliede
organisatie
Politiek geweld staat democratisch
experiment herenigd Yemen in de weg
Iraakse Kurden kijken richting Turkije
Tijd is rijp voor de 'waterkip'
Feiten &Meningen
..Y00RzrrrfR VAN pmmurAW ÊNQO£t£COMMMÉ,MM1? ,WHHm tiUURWiffl
V/Af 'N JTR&SSWAT P/CWT U VAH 'N TIJM iu Pt 2/^V/fr...?.,
MAANDAG 7 SEPTEMBER 1992
TOM JANSSEN
CWe tegenstellingen tussen noord en zuid bedreigen verkiezingen
SANA'A'SALAH NASRAW1
AP
Op 17 juli probeerden schutters in Aden, de
vroegere hoofdstad van Zuid-Yemen, een
eind te maken aan het leven van Anis Has
san Yahya, lid van het politburo van de Ye-
menitische Socialistische Partij en adviseur
van premier Haidar Abu Bakr al-Attas. De
broer van de laatste werd op 15 juni dood
geschoten. En in april raakte minister van
justitie Abdel-Wasel Salam, ook een socia
list, bij een aanslag gewond.
De na de Golfoorlog ingezakte economie
heeft oude tegenstellingen nieuw leven in
geblazen. Het geweld is vooral gericht tegen
de Socialistische Partij, die vroeger het
marxistische Zuid-Yemen bestierde. Het is
kennelijk de bedoeling met de aanslagen de
coalitie tussen de Socialistische Partij en de
Algemene Congrespartij, die voor de vereni
ging in het noorden aan de macht was, te
ondermijnen.
Na een overgangsperiode van 30 maanden
die op 22 november afloopt, moeten er par
lementsverkiezingen worden gehouden. De
komende maanden zullen cruciaal zijn voor
het land in het uiterste zuiden van het Ara
bische schiereiland.
De bevolking van Yemen staat voor het
eerst sinds de tijd van de koningin van She-
ba, in de tiende eeuw voor Christus, weer
onder een centraal gezag. Bij de eenwor
ding werd de Noordyemenitische president
Ali Abdullah Saleh president van het nieu
we Yemen, de zuidelijke president al-Attas
werd premier.
Beide bewindslieden proberen het histo
risch sterk verdeelde land tot een eenheid te
smeden. Vooral in het noorden zijn de
stamverbanden echter nog steeds allesbe
palend en er bestaan nog vele religieuze,
ideologische, economische en sociale ver
schillen.
Jar-Allah Omer, leider van de Socialistische
Partij en lid van de Consultatieve Raad, een
soort interim-parlement, beschuldigt de
„traditionele krachten" er van de invoering
van de democratie tegen te willen houden.
„Het is een strijd tussen democratie en mo
dernisering aan de ene kant en het behoud
van Yemen zoals het nu is, of zelfs een te
ruggang naar het oude, aan de andere
kant", zegt Omer.
Omer refereert hiermee aan de noordelijke
alliantie tussen stamhoofden en fundamen
talisten van het Moslimbroederschap. De
leider van deze coalitie is de 60-jarige sjeik
Hussein al-Amer, hoofd van de Hashed-
stam, de grootste stam van Yemen, en de is
lamitische al-Islah-partij. Volgens diploma
ten ontvangt de alliantie aanzienlijke finan
ciële steun vanuit Saudi-Arabië.
Al-Amer ontkent dat hij geld krijgt uit Riy-
aad en de Saudi's ontkennen dat ze zich
mengen in Yemenitische zaken. De monar
chistische en theocratische Saudi's hebben
in het verleden echter verschillende keren
oorlog gevoerd met de Yemenieten en
steunden de noordelijke stammen. Saudi-
sche leiders juichten de hereniging in het
openbaar toe, maar toonden zich achter de
schermen bezorgd over de bedreiging van
hun zeggenschap over de regio.
Een groot deel van de grens is nooit officieel
aangegeven en de recente ontdekking van
olievelden heeft gezorgd voor nieuwe
Saudische claims op grensgebieden die al
gemeen als Yemenitisch worden be
schouwd. De betrekkingen met de Saudi's
verslechterden in 1990 toen de pas verenig
de republiek weigerde zich aan te sluiten bij
een coalitie tegen Irak en neutraal bleef in
de Golfcrisis. Saudi-Arabië reageerde hierop
met stopzetting van financiële hulp en het
uitwijzen van een miljoen Yemenitische
gastarbeiders.
Overal in Afrika duiken nieuw gekozen regeringen op die
een einde moeten maken aan het wanbeheer van de een-
partijstaat. Na jaren van wanbeleid heeft de bevolking
van Afrika uitzicht op verandering. Maar met het aantre
den van nieuwe leiders komen nieuwe uitdagingen. „Er
is hier iets dat velen van ons in Afrika niet aanstaat, en
dat is de verandering omwille van de verandering," zegt
een Afrikaanse diplomaat treffend.
HARARE OBINNA ANYADIKE
IPS
Het was de nieuwe Zambiaanse
president Frederick Chiluba die
vorig jaar zijn partij en de be
volking waarschuwde voor de
„crisis van de verwachting."
Chiluba boekte het afgelopen
jaar tijdens de presidentsverkie
zingen een monsterzege op
Kenneth Kaunda, die 27 jaar
lang als president in Zambia de
scepter zwaaide. Er kwam een
einde aan de eenpartijstaat en
Kaunda moest het veld ruimen.
Maar de mogelijkheden van de
nieuwe democratische leiders
van Afrika zijn beperkt door de
onderontwikkeling en de ar
moede. Het was de armoede die
de bevolking deed opstaan om
verandering te eisen. Het is ech
ter dezelfde armoede die de
armslag van nieuwe regeringen
begrenst. Bovendien is demo
cratie meer dan het verruilen
van de ene groep leiders, af
komstig uit de stedelijke elite,
voor een andere. Het vereist een
politieke cultuur die verder reikt
dan de stembus.
Met de democratie breekt voor
een aantal Afrikaanse landen
een nieuwe periode aan. De in
terne spanningen die na de on
afhankelijkheid leidden tot mili
taire regeringen, een partijstel
sels of zelfs 'geen-partijstaten',
zijn nog steeds merkbaar. Er
heerst twijfel of de kersverse de
mocraten de spanningen aan
kunnen die daardoor ontstaan.
Om bij Zambia te blijven: Chi-
luba's Beweging voor Meerpar-
tijen Democratie (MDM) stond
op de bres voor een goede
ruptie en respect voor de men
senrechten. Nu wordt de MDM-
regering beschuldigd van cor
ruptie, bevoordeling van de ei
gen stam en vervolging van de
oppositie.
Het éénpartij-experiment in
Afrika is mislukt, net als in
Oost-Europa. Volgens de voor
standers zou het systeem de
snelste route naar ontwikkeling
zijn, een rechte weg zonder dat
de regering zou worden afgeleid
door het spel van het politiek
pluralisme. Stabiliteit en orde
zouden zo gewaarborgd blijven.
Failliet
Vooral sinds de val van de Muur
raast de democratie door Afrika.
Niet alleen viel daarmee in veel
gevallen een belangrijke steun
pilaar voor autoritaire Afrikaan
se heersers weg, het bleek ook
een inspiratiebron voor de al
tientallen jaren door dictatuur
en nepotisme geteisterde bevol-
king.
Daarnaast stelden rijke westerse
landen steeds meer voorwaar
den aan ontwikkelingshulp,
zoals respect voor de mensen
rechten en effectief bestuur
good governance). Donorlanden
zetten hun nieuwe eisen kracht
bij door de ontwikkelingshulp
aan de koppige autoritaire heer
sers als in Kenya en Malawi op
te schorten.
In Westafrikaanse landen als
Ghana en Nigeria trachten de
machthebbers de verandering
zelf in handen te houden. In
Ghana hoopte luitenant Jerry
Rawlings de oude politieke klas
se, die zijn jarenlange militaire
bewind had weten te overleven,
de wind uit de zeilen te nemen
door een vage overgangsperio
de aan te kondigen waarin geen
enkele partij zou bestaan. Maar
onder binnenlandse druk en de
invloed van donorlanden heeft
Rawlings de deur geopend voor
een onbeperkt aantal politieke
partijen. In november zullen de
presidentsverkiezingen worden
gehouden.
De Nigeriaanse leider generaal
Ibrahim Babangida heeft zo zijn
eigen strak gecontroleerde over
gangsprogramma. Babangida
kwam in 1985 via een staats
greep aan de macht en maakte
een einde aan de experimenten
met verschillende regeringsvor
men, die vooral werden geken
merkt door wanbeleid en cor
ruptie. Nu voert Babangida zijn
eigen merk democratie in. Met
twee door de regering opgerich
te partijen hoopt Babangida de
zaak onder controle te houden
en de invloed van de oude poli
tieke garde in te tomen.
Ook in de Franssprekende lan
den in Afrika stuit de democra
tiseringsbeweging op beperkin
gen en listen, zoals blijkt uit
Zaïre en Ivoorkust. Al maanden
wordt de nationale conferentie
in Zaïre verlamd door proble
men. Keer op keer worden de
vergaderingen uitgesteld. Presi
dent Mobutu Sese Seko creëert
welbewust chaos en tracht via
het omkopen van de oppositie
de macht behouden. In Ivoor
kust slaagde de president Felix
Houphouet-Boigny erin de op
positie buiten spel te houden
door de democratie 'een handje
te helpen'. De veteraan Houp-
houet-Boigny richtte een serie
van surrogaat-partijen op en
schreef zogenaamde verkiezin
gen uit.
Of de democratie in Afrika wer
kelijk een succes zal zijn, zal uit
eindelijk blijken uit de verkie
zingen. Het blijft de vraag of re
geringen via de stembus werke
lijk vervangen kunnen worden.
Dat is de test voor de democra
tisering van Afrika.
Kurdische leider Talabani neemt PKK op de korrel
Amerika, blijf, zo luidt deze oproep tijdens een demonstratie van Kurden eerder dit jaar. De Iraakse Kurden
zijn bang dat Saddam onmiddellijk aanvalt als de VS stoppen met hun patrouillevluchten boven Noord-lrak.
Turkije doet echter steeds moeilijker over het gebruik van bases op zijn grondgebied.
FOTO AFP JOSEPH BARRAK
DEN HAAG MAURICE WILBRINK
Vorig jaar zomer werden ze nog
weken lang door Saddam Hus
sein aan het lijntje gehouden in
het snikhete Baghdad in de
hoop op een deal die er nooit
zou komen. Nu lijkt er een soort
pendeldiplomatie te ontstaan
gericht op Turkije. De Iraaks-
Kurdische leiders hebben Bagh
dad de rug toegekeerd. „We wil
len de best mogelijke relaties
met onze buren", zei Jalal Tala
bani, de leider van de Iraaks
Kurdistan, vorige week in Den
Haag.
Talabani werd geflankeerd door
twee mede-strijders: Hosyar Ze-
bari en Sami Rahman. De drie
behoren tot verschillende partij
en, maar opereren sinds ander
halfjaar onder één vlag, het
Iraakse Kurdistan Front. Sinds
de Golfoorlog heeft een groot
deel van het Kurdische gebied
ach ontworsteld aan de autori
teit van Baghdad. Er is een zelf
gekozen bestuur en parlement
van Kurden. De ongeregelde
peshmerga-guerriWas vormen
zich om tot meer geregelde
troepen. Maar, zo zei Sami: „De
veiligheidssituatie is zeer fra-
fiel".
addam gaat voort met een
troepenopbouw aan de zuid
grens van de Kurdische vrijha
ven. De vrije zone is econo
misch geheel in elkaar geklapt,
met name door een blokkade
van Saddam. Naar schatting
300.000 Kurden leven nog altijd
in tenten en andere provisori
sche onderkomens. Er zijn geen
voedselvoorraden voor de snel
naderende, strenge winter. De
veiligheid in het gebied hangt
aan één dun draadje: geallieer
de gevechtstoestellen voeren
dagelijks vluchten uit vanaf de
Turkse basis Incirlik boven
Noord-lrak. Ze vormen de enige
veiligheidsgarantie die de Kur
den hebben. Als de vluchten
stoppen, valt Saddam aan.
Ieder half jaar onderhandelen
de geallieerden met Turkije over
het gebruik van Incirlik als uit
valsbasis voor die vluchten en
steeds liggen de Turken dwars.
Met name daarom zitten de
Iraaks-Kurdische leiders nu
meer dan ooit in Ankara in de
hoop betere relaties te kweken.
De drie legden echter vooral het
accent op die andere Turkse
kwestie: de oorlog tussen het
Turkse leger en de Turks-Kurdi
sche guerrillabeweging PKK.
Turkije eist van de Iraakse Kur
den dat ze hun land niet ter be
schikking stellen van PKK-com-
mando's, die vanuit Irak aanval
len uitvoeren op Turks grondge
bied.
Talabani: „Wij zijn nog niet in
staat onze grenzen volledig te
controleren. De PKK als politie
ke organisatie is welkom bij
ons. Maar niet als ze militair ac
tief zijn".
Sami: „Niemand mag de situa
tie in ons gebied in gevaar bren
gen." Hij doelde op de PKK,
wiens activiteiten voor Turkije
aanleiding zijn regelmatig
Noord-Iraakse dorpen te bom
barderen.
Nu Turkije zich ontwikkelt tot
een regionale grootmacht, zijn
de Iraakse Kurden bereid hun
relatie met de PKK op het spel
te zetten. Talabani voer heftig
uit tegen de PKK. „Ik heb bewij
zen dat de PKK samenwerkt
met de Iraakse geheime dienst".
De PKK zou in Tikrit en Mosul,
waar Saddam nog de macht
heeft, bases hebben en zou zich
zo verder bewapenen. De aan-
voerroute van die wapens loopt
dwars door de vrije Kurdische
zone. Talabani heeft dus niet al
leen geen controle over de gren
zen, maar de Kurdische autori
teit is blijkbaar in het binnenge-
bied ook erg zwak.
De Kurdische leiders kijken in
tussen reikhalzend uit naar een
periode zonder Saddam. De
drie benadrukten weer dat ze
zich niet los willen maken uit
Irak. En Zebari liet weten de
veiligheidszone, die de gealli
eerden recent in Zuid-Irak in
stelden, 'een zegen' te vinden.
„Het versterkt de oppositie in
Irak".
Contacten met Baghdad zijn er
al sinds bijna een jaar niet
meer. Talabani: „We willen
graag praten met een nieuw
Baghdad, als Saddam weg is".
Tot die tijd gokken de Iraakse
Kurden erop dat het centrale re
gime in Baghdad eerder in el
kaar stort dan hun vrije zone.
Daarvoor hebben ze nu Turkije
nodig.
THE INDEPENDENT
Wanneer door overbevissing de we
reld door zijn visvoorraad heen is,
zou een schotel met de exotische
naam Tilapia Niloticus in de toe
komst de dis kunnen opsieren. Deze
onbekende Afrikaanse zoetwatervis
kan een waterkip worden die meer
traditionele vis als kabeljauw en
schelvis vervangt.
Patrick Franklin, adviseur op het ge
bied van de internationale visserij,
zei vorige week tijdens een bijeen
komst van de Britsé Vereniging ter
Bevordering van de Wetenschap dat
„het een slecht voorteken is dat er
dit jaar in de wateren rond het Vere
nigd Koninkrijk bijna geen kabel
jauw en schelvis zit. De visserijvloot
van IJsland ligt wegens gebrek aan
vis in de haven, er zit geen kabeljauw
bij Groenland en de Newfoundland-
bank, één van de grootste visgron
den ter wereld voor kabeljauw, is he
lemaal gesloten voor de visserij."
In 1990, het laatste jaar waarover cij
fers beschikbaar zijn, is 97 miljoen
ton vis uit de oceanen en zoetwater
visgronden gehaald. „Kunnen de vis
standen van deze planeet deze druk
weerstaan?" vroeg Franklin, „Het
antwoord is bijna zeker: Nee."
Tenminste tien procent van de vis
vangst van de wereld gaat verloren
en ongeveer 30 procent wordt ver
werkt tot vismeel voor veevoer en
kunstmest. „Zo is er dus een verband
tussen de hoeveelheid gevangen an
sjovis en de prijs van kippen in uw
supermarkt", aldus Franklin.
Iedere verhoging van de visproduktie
moet uit de viskweek komen. En
daar komt de Tilapia in zicht. Hij is
sterk, hij groeit snel en het is een al-
leseter. Net als de kip kan hij goed le
ven van de restjes uit de keuken
„waarbij hij voedsel van lage kwali
teit tot iets eetbaars maakt".
De vis wordt in de Verenigde Staten
al gekweekt. Er wordt zo'n 1000 ton
per jaar van verkocht. Franklin zei de
vis ook al, onder de naam St. Peter
Fish, in Engeland te hebben gesigna
leerd. Tilapia wordt commerciëel ge
kweekt in België, waar het warme
water van een electriciteitscentrale
wordt gebruikt voor het bevorderen
van de snelle groei.
Er is echter één probleem: hoewel de
visjes snel groeien, kunnen ze plotse
ling zeer geïnteresseerd raken in
seks. Daar gaat dan de energie aan
op en wordt het groeiproces gehin
derd. Met een goede 'begeleiding'
kunnen de vissen een gewicht berei
ken van een pond, terwijl ze niet ver
der komen dan een ons als ze hun
lusten ongehinderd mogen botvie-
Accountants Belastingadviseurs Management Consultants
In 1990 werd 97 miljoen ton vis gevangen, vrijwel zeker meer dan verantwoord is.
FOTO B SCHEIJCROND
