'Het is net een super-enge film'
Tibetanen zijn vreedzame
weg naar autonomie beu
Paus staat stil temidden van veranderingen
Feiten &Meningen
DONDERDAG 3 SEPTEMBER 1992
2
Medewerkers in Rode Kruis-trein aangeslagen door leed Bosnische vluchtelingen
WIM STEVENHAGEN
De bibberige stem van Leo Peters
stoot een understatement uit: „Ja,
het doetje wat." In werkelijkheid
is hij erg geëmotioneerd. Veel van
de 503 Bosnische vluchtelingen
die hij gisteren op het centraal sta
tion van Zagreb heeft zien instap
pen in de Rode Kruis-trein, zijn
aangeslagen, hondsmoe en „ern
stig getraumatiseerd". De groep
arriveert vandaag in Utrecht.
ZAGREB JOOP BREEDVELD
De Rode Kmis-bemanning weet dat nog
een lastige missie wacht Uiteindelijk
geeft ook de sociaal-psychiatrische ver
pleegkundige dat grif toe. „Mijn somber
ste verwachtingen zijn uitgekomen.
Sommige mensen hebben al zeker drie
dagen niet gegeten. Een enkeling is gees
telijk zelfs zo in de war dat hij niet eens
weet dat de trein als eindbestemming
Nederland heeft."
De reis met ongewisse afloop roept bij
de ontheemden totaal uiteenlopende re
acties op. Kleine kinderen bijvoorbeeld
vallen meteen aan op de appels, bana
nen en sinaasappels die de zestig Rode
Kruis-medewerkers uit de regio Rotter
dam en Leeuwarden in de coupé hebben
gelegd.
Ze zijn zo hongerig dat ze niet eens rea
geren op de kolossale filmcamera's en
alsmaar klikkende fototoestellen die voor
de open zijramen worden geduwd. Ook
ouderen, gewonden, militairen in ge
vechtstenue en jonge weduwen laten de
het media-geweld over zich heenkomen
zonder het minste spoortje emotie te to
nen. Murw zijn ze, tenminste de mees
ten. Gedwee poseren hun holle ogen
voor de Kroatische TV-camera, die van
de BBC, een Nederlandse omroep, Duit
se camera's, of desnoods voor nog een
priemende lens uit Nederland.
Schietparty
Gelatenheid overheerst op het station
van Zagreb in de vijf uur dat het duurt
om alle vluchtelingen aan boord te krij
gen. Tussen zeven en twaalf uur arrive
ren, met soms flinke tussenpozen, de
bussen. De mensen zijn uit tien opvang
centra geselecteerd. Zelfs uit de buurt
van Osijek, op zo'n driehonderd kilome
ter afstand van de Kroatische hoofdstad,
komen de nieuwe, tijdelijke, inwoners
van Nederland. Meestal verloopt de bus
reis voorspoedig. Soms niet. Zoals met
het kleine konvooi dat een fors opont
houd oploopt als de bussen in de heu
vels rond de stad midden in een schiet
partij verzeild raken. De vluchtelingen
komen uit deze trip ongeschonden te
voorschijn.
De Bosniërs die zijn uitverkoren om in
Nederland uiteindelijk in een van de drie
opvangcentra (Roermond, Zuidlaren of
Den Bosch) weer op verhaal te komen,
zijn in het recente verleden vaak minder
gelukkig geweest.
Zoals de 38-jarige Safet Dugalic. Hij wil
de op 14 juni, samen met zestig andere
Bosnische soldaten, een corridor maken
toen ze door Serviërs met tanks werden
De 7-jarige Damir Njamcavic leunt teleurgesteld op zijn bagage. Zijn moeder is er niet in
geslaagd hem en zijn zusje op de vluchtelingentrein naar Nederland te krijgen.
foto reuter chris helcren
bestookt. Safet kwam er met zijn verbrij
zelde knie relatief goed van af. Vier colle
ga's verloren het leven en 21 anderen
raakten zwaai gewond. Dugalic doet zijn
relaas in zakelijke bewoordingen. „Het
had erger gekund. Nee, ik weet niet wat
er nog gaat gebeuren. Ik ga naar Neder
land en mijn vrouw en twee kinderen
zitten nu in Zwitserland. Ik heb geen
idee wanneer ik ze weer terugzie."
De bijna emotieloze toon waarop hij in
telegramstijl zijn treurige situatie be
schrijft, is schrijnend. Op zijn papieren,
enkele van de schamele bezittingen die
hij meeneemt naar Nederland, staat dat
hij sinds die tijd op de afdeling trauma
tologie van het ziekenhuis in Zagreb is
verzorgd.
Diepe wonden
Het gat dat bij Dugalic gaapt tussen zijn
onbewogen verhaal en de kennelijk die
pe wonden die in zijn geestelijke ge
zondheid zijn geslagen, noemt Peters ty
perend voor „het merendeel van deze
mensen". „Behalve aan al die gewonden
met arm- en beenfracturen zie je uiter
lijk weinig aan de vluchtelingen die hier
instappen. Sommigen lachen zelfs. Maar
zodra ze in hun coupé liggen, komen
soms de heftigste emoties los. Vooral de
pijn van uiteengerukte families zit heel
diep", aldus Peters.
Een dag eerder had psychiater Marinus
Vegt al gewaarschuwd dat juist achter
het ontbreken van emotie vaak de ergste
ellende schuilgaat. Toen zei hij dat hij
het liefst heel veel mensen zou zien hui
len bij aankomst in Zagreb. Er wordt
echter vrijwel geen traan geplengd. Bij
een enkel klein kind biggelen de tranen
over de wangen, maar verder is bijna ie
dereen de gevoelens de baas. Een jonge
soldaat heeft er zelfs plezier in om zoveel
mogelijk fotografen te vragen een kiek te
maken van het macabere bouwwerk van
ijzeren pinnen dat op het gips rond zijn
linkerarm is aangebracht. Vergissen we
ons, of spreekt er inderdaad trots uit zijn
mededeling dat hij deze 'versiering'
heeft te danken aan een granaatscherf?
De inscheping op het station van Zagreb
staat in al zijn troosteloosheid haaks op
het zomerse leven, een paar honderd
meter verder. Daar flaneren Kroaten in
het park, of keuvelen gemoedelijk op het
terras. Zagreb ademt niet bepaald een
gespannen sfeer. Het gevoel dat hier
meer aan de hand is dan in een wille
keurig westers land, blijkt alleen uit de
aanwezigheid van een fors aantal tot de
tanden gewapende militairen.
Zwierig
Het contrast tussen de teneergeslagen
stemming op het station en de bijna
zwierige atmosfeer in het centrum is ook
de vrijwilligster Hennie Hersbach opge
vallen. „Ik dacht van tevoren dat ik
vanuit kranten en via de televisie wel
zo'n beetje wist wat me te wachten
stond", zegt de Overschiese, die dankzij
haar verpleegkundige achtergrond werd
uitgenodigd om deze eerste groep van in
totaal vijftienhonderd Bosnische vluch
telingen in Kroatië op te halen. „Een jaar
geleden was hier nog ellende. Je zou
denken dat je er nog iets van terug zou
zien. Maar nee, het Teven gaat onbe
zorgd verder."
Ze weet dat sommige Rode Kruis-colle-
ga's zijn overdonderd door de hevige
emoties die tijdens de treinreis losko
men en dat sommigen zelfs even bij Pe
ters of Vegt te biecht moesten. „Dat heb
ik niet gehad", zegt ze. „Zeker, ik heb
soms even moeten slikken. De werkelijk
heid is toch anders dan de vele oefensi
tuaties die we hebben meegemaakt. De
verhalen die je nu hoort, zijn als een
soort super-enge film. Zoals van die ou
de man die jankend zei, 'dit is mijn va
derland en nu moet ik weg'. Of die me
vrouw die zich herenigt met een kind dat
in een Nederlands gastgezin is opgeno
men, maar intussen wel haar andere
kind en echtgenoot in Bosnië achterlaat
Gruwelijk als je er bij stilstaat wat zo'n
afscheid inhoudt."
Als Rode Kruis-mensen tijdens een
spaarzame pauze even in de restauratie
wagen neerploffen, gaan de verhalen
vrijwel consequent over de broze geeste
lijke gesteldheid van de Bosniërs. In een
enkel gesprek passeren de twee hoog
zwangere vrouwen die ook op de trein
aanwezig zijn, de revue. Erg om over een
week of twee je kind in een vreemd land
ter wereld te moeten brengen, is het
eensluidende oordeel. Zoals er ook volop
medeleven is met enkele kleine kinderen
die zo'n ernstige vorm van diarree heb
ben, dat doktoren vrezen voor uitdro
ging. Is er dan geen rozenbottelthee aan
boord, vraagt een bijna vertwijfelde vrij
williger zich af.
Maar het zijn toch vooral de soort verha
len zoals van de 17-jarige Sahbaz Amela
die beklijven. „Tijdens een aanval op
Doboj ben ik door de Serviërs, samen
met alle kinderen en vrouwen, gevangen
genomen." Inmiddels zijn vijfmaanden
voorbij, is ze vier maanden moeder en
heeft Sahbaz haar man, vader, moeder,
twee broers en een zus volledig uit het
oog verloren.
Het zesjarig Tibetaanse jongetje Ling Rinpoche
zit op zijn gouden troon in DharmsaJa, con
stant omgeven door tientallen leraren, dienst
boden en koks. Vijf uur per dag wijdt hij zich
aan zijn studie.
Ling Rinpoche is niet zomaar een Tibetaans
jongetje, levend in de Tibetaanse gemeen
schap in ballingschap in het noorden van In
dia. Hij is voorbestemd om de leermeester te
worden van de nog ongeboren volgende Dalai
Lama, de spiritueel leider van de Tibetanen.
Aan de voet van de Himalaya leert Ling Rinpo
che de mysteries en de boeken van het la-
maïstische boeddhisme. Aan het einde van de
dag loopt hij naar de tempel om te bidden. Op
zijn weg vouwen de Tibetanen hun handen en
buigen als teken van respect.
Er was weinig keus voor Ling Rinpoche. Na
een gecompliceerde en afmattende zoektocht
ontdekten Tibetaanse monniken dat hij de
reïncarnatie was van de in 1983 overleden
hoofdleraar van de Dalai Lama. Tijdens de
zoektocht bestudeerden de monniken tekens
en voortekens om de lijst van 690 in aanmer
king komende kinderen te verkleinen. De des
tijds 21 maanden oude Ling Rinpoche - wiens
echte naam Teitzin Cheophag is - werd gevon
den nadat hij feilloos de bezittingen van zijn
voorganger wist aan te wijzen.
TIBET TIM MCGIRK
ROME MICHAEL SHERIDAN
THE INDEPENDENT
De paus is in vorm. Hij heeft
zijn naaste medewerkers verrast
met zijn voorspoedige herstel
na de zware darmoperatie op 15
juli. Gisteren is Johannes Paulus
uit de Dolomieten teruggekeerd
naar zijn zomerverblijf Castel-
gandolfo. Daar zoeken de pau
sen al vele tientallen jaren ver
koeling tijdens de hete Romein-
Nu de paus weer aan de slag
gaat rijst de vraag wat de 'Heili
ge Vader' te doen staat.
Karol Wojtyla, aartsbisschop
van Krakow, werd in oktober
1978 door het Heilige College
van kardinalen tot paus geko
zen. De leden daarvan waren
geschokt door de plotselinge
dood van Johannes Paulus I en
herinnerden zich nog de pijnlij
ke aarzelingen van wijlen paus
Paulus VI. Zij zochten naar een
andere, meer bij-de-tijdse stijl.
Die kregen ze zeker. Johannes
Paulus II maakte strikte nale
ving van de theologie tot zijn
parool, stond op priesterlijke
discipline, ging op in een weinig
modieuze aanbidding van de
Maagd Maria en gaf leiding aan
een krachtige campagne, zowel
in het openbaar als clandestien,
tegen communistische regerin
gen.
Rechtvaardiging
Zonder enige twijfel zal het ein
de van het communisme in Eu
ropa de geschiedenis ingaan als
het belangrijkste tijdsbeeld van
deze pauselijke regering. Toch
kreeg de paus zelfs in het uur
van zijn rechtvaardiging te ma
ken met onrustbarende tekenen
dat het uit de oppositie komen
van zijn kerk geen garantie was
voor getrouwheid aan de leer of
voor massaal kerkbezoek.
Paus Johannes Paulus II komt In de Noorditaliaanse Dolomieten bij van een zware darmoperatie. Tijdens een
wandelingetje pauzeert de kerkvorst bij een klein bergcafeetje. foto reuter
Het leek er zelfs op dat tijdens
de strijd tegen het communis
me andere elementen van het
katholieke leven te kort zijn ge
komen. In 1981 had een mon-
signeur in de Romeinse Curie
nog in vertrouwen gezegd: „Al
les is Polen, Polen, aan weinig
anders wordt aandacht besteed,
afspraken worden niet gemaakt,
officiële papieren blijven onge
lezen. God zij dank is de I leilige
Vader standvastig in de theolo
gie, want dat is de lijm die ons
samenbindt.
Sinds 1978 is het pausdom ge
kenmerkt door theologische
rechtlijnigheid en de kastijding
van liberalen en degenen die
een andere mening waren toe
gedaan. Om de orde van Jezuië-
ten en de bevrijdingstheologen
in toom te houden heeft de
paus toegezien op hervatting
van de discipline en een terug
keer naar het centrale gezag.
Steunpilaren
De symbolische steunpilaren
van zijn regering zijn kardinaal
Ratzinger, in de Vaticaanse bu
reaucratie de waakhond van de
puurheid in de leer, de reli
gieus-politieke sekte Opus Dei
en een herlevende sociale be
weging in Italië onder de naam
Communie en Vrijheid. Zijn
heerschappij wordt ingegeven
door de trend in het moderne
katholisisme zich niet te scha
men voor relikwieën, profetieën
en wonderen.
Toch heeft de kerk in Polen zelf
te maken gehad met een felle
strijd over abortus en haar rol
binnen het nieuwe democrati
sche stelsel van het land. „Het
was gemakkelijker het commu
nisme te bestrijden dan het
consumentisme", zei een Pool
se geestelijke onlangs.
Terwijl de paus uitgebreid werd
geciteerd voor zijn afwijzing van
het communisme, kregen zijn
uitspraken tegen de uitwassen,
de verspilling en banaliteiten
van het westerse kapitalisme
beduidend minder publiciteit.
In zijn visie op een verlost Oost-
Europa zou een mystiek ver
bond tussen religie en nationale
identiteit, vermengd met een
fijnzinnig gevoel voor sociale
rechtvaardigheid, de idealen
van katholieke actie in de 19de
eeuw herscheppen.
Celibaat
Dat is duidelijk niet gebeurd.
De paus doet gepijnigde oproe
pen tot redelijkheid aan de
christenen die oorlog voeren in
Kroatië, Servië en Bosnië-Her-
cegovina en de Vaticaanse di
plomaten houden zich bezig
met vruchteloze pogingen om.
vrede te vinden.
Binnen de kerk presideert hij
over wat in feite een verdeling is
tussen de Eerste en Derde We
reld. Gevormd door de moder
ne Poolse geschiedenis, ver
draagt zijn oordeel zelden te
genspraak en heeft hij geen tijd
voor de klachten en twijfels van
sommige katholieken in Noord-
Europa en de Verenigde Staten.
In Ierland, een bolwerk van tra
ditioneel geloof, dwong het re
cente schandaal over het privé-
leven van een bisschop tot een
debat over het priesterlijk celi
baat. Deze kwestie, en de rol
van vrouwen in de kerk, zijn
twee zaken waarop de paus de
minste eensgezindheid geniet
onder katholieken in de ontwik
kelde wereld.
De kerk is stil blijven staan, ter
wijl er een wervelwind aan ge
beurtenissen om haar heen
draaide. De paus zelf draagt
zichtbare tekenen van uitput
ting en sommigen binnen het
Vaticaan maken zich zorgen of
zijn pausschap niet ook versle
ten is nu hij beroofd is van zijn
principiële tegenstander en hij
gedwongen is zich bezig te hou
den met dezelfde kwesties van
geloof, dogma en gehoorzaam
heid waar Paulus VI in augustus
1978 in zijn sterfbed over lag te
tobben.
THE INDEPENDENT
Hij is sinds zijn derde monnik
maar heeft het klooster verlaten
om commando te worden. Hij
is in het geheim opgeleid voor
de dag dat de Tibetanen zullen
opstaan tegen de Chinese be
zetters.
„Ik heb deze droom. Het is volle
maan. De lucht is helder en ik
zweef aan een parachute naar
beneden naar de smalle vallei
net buiten Lhasa", zegt de 45-
jarige Tibetaan, die vanwege
zijn nauwe banden met de
Dalai Lama, de spirituele en po
litieke leider van Tibet, liever
niet bij zijn naam wordt ge
noemd.
Voorlopig blijft dit echter een
droom. Tibetaanse bannelingen
hebben geen vliegtuigen om
paratroepen in te vervoeren. Zij
hebben geen geweren. Zij heb
ben geen machtige natie, zoals
de Verenigde Staten, Rusland of
India, die bereid is hen te steu
nen in een eenzijdige en mis
schien onmogelijke guerril
laoorlog tegen de Chinese reus.
Het grootste obstakel voor een
oorlog tegen de Chinezen is
echter de Dalai Lama zelf. Als
Nobelprijswinnaar en een van
de leidende spirituele Boeddis- Dalai Lama.
tische figuren, heeft hij de Tibe
tanen gesmeekt om geweld op morele en prakti
sche gronden af te wijzen. „Een paar geweren
hebben geen zin. Daarmee provoceer je de Chi
nezen alleen", zei hij onlangs.
Van 1959 tot het eind van de jaren zeventig leg
den Tibetaanse guerrillastrijders sporadisch hin
derlagen voor de Chinezen, maar daaraan kwam
een einde toen eerst de CIA en daarna India hun
steun introkken. De Chinese repressailles waren
wreed, dorpen werden gebombardeerd en hon
derden Tibetanen geëxecuteerd.
De Dalai Lama erkent echter dat de Tibetanen in
groeiende mate gefrustreerd raken over het feit
dat Peking absoluut niet tegemoet wil komen aan
de Tibetaanse wens voor autonomie en dat de
Dalai Lama nog steeds niet kan terugkeren naar
zijn kloosterpaleis Potala in de Tibetaanse hoofd
stad Lhasa.
Lopsang Nyandala, leider van het naar onafhan
kelijkheid strevende Tibetaanse Jongerencongres,
zegt: „Er zijn een hoop verboden groeperingen in
Tibet. De Chinezen moeten op een bepaald mo
ment naar de Dalai Lama luisteren. Anders wor
den wij gedwongen geweld te gaan gebruiken."
De Tibetanen hebben door het uiteenvallen van
de Sovjetunie nieuwe moed gekregen. Sommige
functionarissen van de regering-in-ballingschap
zijn er van overtuigd dat het communistische re
gime van China binnen een paar jaar het veld zal
moeten ruimen. „De verandering in de Sovjetu
nie was vreedzaam, maar in China kan dat met
meer geweld gepaard gaan", zegt een Tibetaans
lid van de assemblée. „Wanneer de dag daar is,
moeten we klaar staan om ons land met geweld
terug te krijgen."
Duizenden Tibetanen zijn hier in de Kinnaurval-
lei, in het Himalayagebergte net honderd kilome
ter van de Tibetaanse grens, samengekomen voor
een heilige ceremonie geleid door de Dalai Lama.
Maar zelfs bij deze heilige gebeurtenis sluipt de
politiek binnen. Sonam Rinzin, een lijvige, ruige
man van in de vijftig recruteert jonge Tibetanen
voor een organisatie die zichzelf het Tibetaanse
Verbond van Vrijheidsstrijders noemt.
Volgens Rinzin, die in de jaren vijftig tegen de
Chinezen heeft gevochten, heeft de organisatie
meer dan 20.000 leden. „Een dergelijke guerril
lamacht binnen Tibet zou de Chinezen een hoop
moeilijkheden kunnen bezorgen", zegt hij.
Onder de Tibetanen die zich aan de voet van de
berghelling hebben verzameld om de Dalai Lama
te zien, bevinden zich honderden nieuwe vluch
telingen. Onder hen de jonge non Choetsu. Zij
wendt haar blik af en speelt, terwijl ze spreekt, ze
nuwachtig met pijnboomnaalden. „Waarom ik
ben gearresteerd? Toen Zijne Heiligheid de No
belprijs voor de Vrede had gekregen, vierde ik dat
op straat. Dat was alles", zegt ze.
Tijdens de vijf maanden die ze in een gevangenis
in Lhasa heeft gezeten, werd ze verkracht, gemar
teld en werden er honden op haar losgelaten. „Ik
voel me zo kwaad. Ik kan die kwaadheid in mijn
hart niet beheersen, ook al druist die in tegen al
les wat de Dalai Lama ons heeft g
VERTAIJNG UAJTJi H
