'Toneel is vorm van afscheid nemen'
Momenten gestolen uit de werkelijkheid
Cultuur&Kunst
Wandschilderingen
SS-bunker te kijk
Cursussen Egyptologie en
(bijbelse) archeologie
DINSDAG 1 SEPTEMBER 1992
15
n hoore annemiek ruygrok
saskiastoeiinga
Toneelabonnement voor de liefhebber
1f"
'De koopman van Venetië' door Het Nationale Toneel: boven: Jac
queline Blom, onder: Hans Croiset (links) en Gijs Scholten van
Aschat. FOTO KOOS BREUKEL
leiden Tot 10 september kunnen 'echte' toneelliefhebbers bij K
O een abonnement nemen op drie voorstellingen van het Na
tionale Toneel. In de Koninklijke Schouwburg in Den Haag wor
den achtereenvolgens Shakespeare's 'De Koopman van Venetië'
(22 oktober), 'Moortje' van Bredero (4 maart) en Lars Norens
'Bobby Fisher is alive and lives in Passadena' (6 mei) op de plan
ken gebracht. Voor informatie is het telefoonnummer van K O,
071-121141, op werkdagen en op zaterdagochtend bereikbaar.
Inschrijving LAK-cursussen begint
leiden Het LAK begint binnenkort met een groot aantal cursus
sen op het gebied van drama, beeldende kunst, muziek en foto
grafie. Improvisatie en tekst, theatersport, scenarioschrijven, fla
menco, tango, grafische technieken, close harmony en opera
vormen een kleine greep uit het uitgebreide keuzepakket. De in
schrijvingen voor alle cursussen zijn op dinsdag 15 en woensdag
16 september van 19.00-20.30 uur in het LAK, Cleveringaplaats
1, Leiden.
Met K O naar Nana Mouskouri
leiden Voor het concert dat Nana Mouskouri op zondag 20 sep
tember in het Nederlands Congresgebouw in Den Haag geeft
zijn toegangskaarten te koop op het Uitbureau van K O aan de
Oude Vest 45. De verkoop, op werkdagen van 9.00-17.00 uur en
op zaterdag van 9.00 tot 12.00 uur, duurt tot en met 11 septem
ber.
Actrice Els Dottermans genomineerd voorde Theo d'Or
Ze oogt en praat als een studente kunstgeschiedenis. Een
frisse Vlaamse meid, zoals dat heet, het type dat een
scherp verstand weet te combineren met spontaniteit en
levenslust. Het is dat zij stevig rookt anders had je haar
ook nog voor een lid van de selectie van het nationale
hockeyteam kunnen houden.
u moet het zoeken. U moet het
vulgaire bij uzelf zoeken'. Hij
ontneemt je je zekerheden. Ze
kerheden vindt hij de dood van
het acteren. Je krijgt van hem
een grote verantwoording en
steeds weer een andere uitda
ging toegeschoven
antwerpen eric v
In werkelijkheid is Els Dotter
mans actrice. Niet zomaar een
actrice: de meest getalenteerde
van haar generatie. Grote kans
dat zaterdag 5 september in de
Koninklijke Schouwburg in Den
Haag aan haar de Theo d'Or
1992 wordt toegekend, een on
derscheiding die haar op één
lijn zou zetten met giganten als
Ida Wasserman, Arinet Nieu-
wenhuyzen, Ellen Vogel of de
voorlaatste winnares Cather
ine ten Bruggencate. Behalve
Dottermans zijn ook Trudy La-
bij ('Private Lives'), Anne-WU
Blankers ('Heldenplatz') en (op
nieuw) Catherine ten Bruggen
cate ('Wanneer wij doden ont
waken') genomineerd voor de
hoogste prijs die ons land voor
actrices kent.
Krijgt de in 1986 aan de Stu
dio Herman Teirlink afgestu
deerde Dottermans de Theo
d'Or dan is dat voor de rol van
de 'levende jukebox' Vivi V. in
'Wilde Lea' van de Vlaamse
groep de Blauwe Maandag
Compagnie. Deze produktie,
die briljant tragi-komisch de
sentimenten en clichés van het
meest platte Vlaamse volksver
maak onder het vergrootglas
legt, krijgt komende weken een
reprise. Het Theaterfestival in
Den Haag nam 'Wilde Lea' op
in de jaarlijkse selectie van de
meest interessante voorstellin
gen
i het
Alphense galerie in Düsseldorf
De Alphense galerie Hofman Van der Zee neemt vari 3 tot en met
6 september deel aan de 'Art Multiple' in Düsseldorf. Op deze nieu
we kunst- en grafïekbeurs staat de galerie met werk van onder an
deren Michel van Overbeeke en objecten van Jeroen Henneman.
zoen.
Vivi V. is alles wat Dottermans
zelf niet is: vulgair, exhibitionis
tisch, ambitieus en gespeend
van elke vorm van zelfkritiek.
Els Dottermans: „Het is hard
werken. Moeilijker dan
Tsjechov spelen. In een karakter
van Tsiechov kun je je verplaat
sen, daar is sprake van een
geestelijk achterland, terwijl het
bij een figuur als Vivi V. pure
buitenkant is die je moet vertol
ken. Het komt volledig aan op je
vakmanschap. Heel fysiek. En ik
moest er veel voor overwinnen.
Luk, onze regisseur, doet aan
anti-typecasting. Hij zei: 'Ik zou
bij Vivi V. aan iemand anders
denken, maar ik geef het u want
Beter mens
Luk Perceval is de artistiek lei
der van de Blauwe Maandag
Compagnie. 'Grote liefde' was
het tussen hem en Els Dotter
mans toen hij haar vier jaar te
rug bij zijn groep haalde. Haar
eerste rol, de jonge actrice Nina
uit Tsjechovs 'De Meeuw', was
meteen al onvergetelijk.
,,'De Meeuw' heeft me gecon
fronteerd met een heel ander
denken over theater", zegt Els
Dottermans, „Op school leer je
goed praten, en pirouettes
draaien, maar daar gaat het niet
werkelijk om. Wil je werkelijk
tot goede prestaties komen en
voldoening beleven aan dit vak
dan zul je eerst voor jezelf een
aantal wezenlijke vragen moe
ten beantwoorden: Waarom wil
ik toneelspelen, wat wil ik met
toneel zeggen, wie ben ikzelf....
Het repetitieproces bij 'De
Meeuw' heeft me bewust ge
maakt dat er eigenlijk maar één
goed motief voor het acteren
bestaat: de catharsis, de wil om
er als een beter mens uit te ko
men. Klinkt pathetisch, maar
die overtuiging ben ik echt toe-
Afscheid
Behalve Luk Perceval is ook Jan
Decleir een groot leermeester
voor Els Dottermans geweest.
Samen met hem en de niet
minder sublieme Gilda de Bal
speelde zij vorig seizoen 'De re
petitie' van Ingmar Bergman,
een produktie die wegens pro
blemen met de rechten helaas
nauwelijks te zien is geweest.
Jan Decleir dankt aan deze ver
tolking een nominatie voor de
Louis d'Or 1992, de prijs voor de
beste mannelijke hoofdrol. Hij
moet het opnemen tegen André
van den Heuvel ('Heldenplatz'),
Pierre Bokma (Vastgoed') en
Willem Nijholt ('Private Lives').
„Van Jan", zo zegt Els Dotter
mans, „heb ik het spelen om le
ven en dood geleerd. Bij hem is
het elke avond alles of niets.
Nooit op routine. Nooit terug
vallen op zekerheden. 'De repe
titie' hebben we dertig keer ge
speeld, waarbij het me slechts
twee keer is gelukt om op een
gelijk niveau met hem te ko
men. Hij heeft me kwaad ge
maakt. Kwaad op mezelf. Wat
laat die man me goed beseffen
dat ik lang niet uitgeleerd ben."
De Blauwe Maandag Com
pagnie krijgt vanaf 1994 de be
schikking over een prachtig ge
restaureerde schouwburg in
Gent. Maar voor Els Dotter
mans is het afscheid nemen al
begonnen. „Daar moet je reëel
in zijn. Er komt altijd een mo
ment dat een samenwerking
over zijn hoogtepunt heen is. Je
hebt gezegd wat je tegen elkaar
te zeggen hebt, je hebt gedaan
wat je met elkaar wilde doen. Je
moet altijd zien te stoppen
voordat je uitgepraat bent. Niet
dat het zover al bij ons is, maar
we voelen allemaal wel dat dit
moment nadert. Nee, dat stemt
niet triest. Het geeft juist een
gevoel van intensiteit, van ver
bondenheid, zoals je dat ook in
een heftige liefdesrelatie kunt
hebben. Toneel is sowieso een
vorm van afscheid nemen... Wat
blijft er nu voor tastbaars over
een van theaterproduktie?"
Els Dottermans weet al wat
haar volgende stap zal zijn: film.
„Ik ben nu aan het filmen met
Guido Hendrickx en ik merk dat
ik heel graag voor de camera's
sta. Je kunt meer met details
werken. Wat ik ook heel prettig
van filmen vind is dat het eigen
lijk één lange repetitieperiode
is. Ik speel niet graag, ik repe
teer liever. Het avond en avond
herhalen van wat je al uitgedok
terd hebt, dat vind ik het minst
plezierige aspect van toneel.
Daarom spelen we Wilde Lea
ook nog maar zo weinig. Het
zou makkelijk zijn om deze pro
duktie het hele jaar te spelen.
De schouwburgen staan er voor
in de rij. Maar dat is niet waar
voor we kiezen. Wij willen in zo
kort mogelijke tijd zo veel mo
gelijk nieuwe wegen inslaan".
Wilde Lea is te zien in het ka
der van het Theaterfestival op
dinsdag 1 en woensdag 2 sep
tember, Koninklijke Schouw
burg in Den Haag.
beeldende kunst
recensie nicole roepers
Hélène van Hoorn: Fotobeelden/installa
ties. Tot en met 25 september in de LAK-
galerie, Cleveringaplaats 1, Leiden. Open
Het werk van Hélène van Hoorn
is geen lichte kost. Haar veelal
monumentale foto's behande
len onderwerpen als geboorte,
dood, religie, afscheid en ver
langen. Alles riekt naar een al
gemene symboliek, maar toch
zijn de emotioneel geladen en
ontegenzeglijk vrouwelijke beel
den wars van sentimenten.
Dikwijls past Van Hoorn de
fotografie op bijna filmische
wijze toe. Dit gebeurt onder
meer in de installatie 'Sehn-
sucht' (vurig verlangen) waar
het menselijk lichaam gebruikt
wordt als symbool voor gevoe
lens en (collectieve) herinnerin
gen. Door middel van sequen
ties (een serie foto's in een vaste
volgorde) benadrukt Van Hoorn
één eigenschap van fotografie:
de mogelijkheid tot snelle regi
stratie. Zo steelt zij momenten
uit de werkelijkheid, die door
deze 'vereeuwiging' (de fotogra
fische registratie) een meer
waarde krijgen. Niet de indivi
duele gevoelens van de kunste
naar zijn hier uitgebeeld, maar
een meer algemeen geldend ge
geven. De toeschouwer wordt
direct geconfronteerd met zijn
eigen bewuste en onbewuste
waarden. Hij of zij wordt tot
communicatie gedwongen.
'Trap' en 'Hinterlassen' zijn
meer poëtische en raadselachti
ge verhalen, bijna visioenen. Bij
'Sehnsucht' en 'Hinterlassen'
wordt de zwaarheid van hun
betekenis extra geaccentueerd
door hun Duitse titels.
Toch behandelt Van Hoorn
de grote vraagstukken niet altijd
op moralistische wijze. In 'vol
tooid tegenwoordige toekomen
de tijd' gebeurt dit op een hel
dere conceptuele manier en in
'De tuin van Kol' kiest zij voor
een idyllische, maar overduide
lijke beeldtaal en blijft er weinig
te raden over een paar vormt
ÜT*'
4
In 'De tuin
een schijnbaar idyllische een
heid, een vleugelpaar delend,
maar zonder de ander is ieder
gewond en verstoken van een
magische kracht.
De belangrijkste eigenschap
van het werk van Hélène van
Hoorn is dat zij het menselijk li
chaam gebruikt als instrument
voor het oproepen van emoties.
Dit is binnen de beeldende
kunst geen nieuw gegeven.
Ook de foto's van Lidwien van
de Ven tonen verschillende
houdingen die op soortgelijke
wijze een metafoor
kunst
werk en toeschouwer. Maar
waar de foto's van Lidwien van
de Ven echter provocerend en
nietsverhullend zijn, daar is in
het werk van Van Hoorn minder
sprake van eenduidigheid. Zij
voel zijn. En beide kunstenaars wisselt raadselachtigheid af met
doen door middel van hun foto- heldere statements, zoals in het
grafische werken een beroep op werk 'zonder titel', waarin een
naakte gekroonde oude
met plastic pop op schoot het
moederschap vertegenwoor
digt. Of in het tweeluik 'reizen',
waar in lijsten naar model van
de ramen uit treincoupés, op
meditatieve wijze en gerang
schikt als in een klassiek schil
derij, de thema's afscheid en
dood gesymboliseerd worden.
Vivi V. uit 'Wilde Lea' is alles wat Els Dottemians zelf niet is: vulgair, exhibitionistisch, ambitieus en ge
speend van elke vorm van zelfkritiek. foto gpd
Theaterprijs voor
Frans Lommerse
haarlem gpd
Haarlemmer Frans Lommerse,
directeur/coördinator van de
Toneelschuur, krijgt de Prijs van
de Kritiek 1992. Deze onder
scheiding wordt jaarlijks toege
kend door de Kring van Neder
landse Theatercritici.
Lommerse krijgt de prijs als
waardering voor de 'kritische en
betrouwbare wijze' waarop hij
al jarenlang de voorstellingen in
het Haarlemse theater pro
grammeert. De Toneelschuur
heeft volgens de critici 'als thea
terwerkplaats een stimulerende
werking op de diverse discipli
nes van het Nederlandse thea-
De uitreiking is donderdag 3
september in de Koninklijke
Schouwburg in Den Haag, in
het kader van het Theaterfesti
val dat daar tot 5 september
wordt gehouden. Gerardjan
Rijnders, artistiek leider van To
neelgroep Amsterdam, zal Lom
merse dan toespreken. De Prijs
van de Kritiek bestaat uiit een
plastiek van kunstenares Mar-
gotZanstra.
Nooteboom:
Huygensprijs
amsterdam anp
De |an Campertstichting heeft
de Constantijn Huygensprijs dit
jaar toegekend aan de auteur
Cees Nootebooïn. Hij krijgt de
prijs, waaraan een geldbedrag
van 10.000 gulden is verbonden,
voor zijn gehele oeuvre.
Bij de prijsuitreiking, op 11
december in Den Haag, wordt
het juryrapport bekendge
maakt. Dan worden ook de Jan
Campertprijs, ter waarde van
5.000 gulden, uitgereikt aan
Willem Jan Otten voor zijn bun
del 'Paviljoenen', en de F. Bor-
dewijkprijs (5.000 gulden) aan
Jacq Vogelaar voor zijn roman
'De dood als meisje van acht'.
Charlotte Mutsaers krijgt voor
haar essaybundel 'Kersebloed'
de J. Greshoffprijs van 5.000
gulden.
berlun
„Een versteend moment van de
apocalyps uit het Derde Rijk".
Op deze manier kwalificeert Alf
red Kernd'l, directeur van het
Duitse archeologische bureau,
de wandschilderingen uit de
bunker van Hitier, waarvan mo
menteel een selectie wordt ten
toongesteld in Berlijn. De res
tanten. die zijn te zien in het
tuighuis „Unter den Linden",
werden in 1990 ontdekt in de
bunker van de rijkskanselarij in
Berlijn.
Met de keuze uit deze muur
beschilderingen, die op groot
formaat foto's worden geëxpo
seerd. beogen de organisatoren
en de Berlijnse wethouder van
cultuur, Ulrich Roloff-Momin,
een discussie aan te snijden
over de vraag of de bunker als
'gedenkteken' moet blijven be-
In het bezoekersboek bij de
tentoonstelling kan iedereen
zijn mening kenbaar maken. De
eerste twee reacties spraken
zich uit voor behoud van de
bunker. Het motief luidde: „We
hebben ons verleden al veel te
veel uitgewist."
De wandschilderingen date
ren van 1941 en werden in 1990
na de val van de Berlijnse Muur
ontdekt in de ongeveer dertig
meter lange bunkerruimte on
der de rijkskanselarij. De werke
lijke 'FÜhrerbunker ligt twee
honderd meter verderop en tien
meter dieper.
Voor Kernd'l tonen de beelte
nissen van de op naturalistische
wijze geschilderde soldaten
„lijfwachten die zich rond de
kem van de dictatuur ophiel
den". „Het zijn felle slaglichten
van een uitermate verderfelijk
samengaan van puberale aan
matiging en bekrompenheid",
aldus Kernd'l.
gebruiksvoorwerpen komen tij
dens cursussen voor beginners
en gevorderden aan bod.
Nieuw in het pakket is de cur
sus bijbelse archeologie. Het
aanvankelijk door werkloze ar
cheologen gedreven instituut
bekijkt tevens of er In de nabije
toekomst plaats is voor een cur
sus Precolumbiaanse archeolo
gie en cultuurgeschiedenis. In
het najaar verschijnt bij uitgeve
rij Bzztóh een informatief ponu-
lair-wctenschappclijk boek De
vloek van de farao?' over het ou
de én jonge Egypte.
Voor informatie is het Leids
Instituut voor Cultuurstudies op
werkdagen bereikbaar op de te
lefoonnummers
128502/124545. Het adres luidt:
Steijnstraat 14, 2312 ZR
Egyptologie, bijbelse archeolo
gie en prehistorische archeolo
gie studeren is mogelijk op
avondcursussen van het Leids
Instituut voor Cultuurstudies.
Dit instituut heeft, na een proef
opzet in enkele steden, de cur
susuren (in de avond) uitge
breid tot grote steden én pro
vincieplaatsen.
Gedurende tien avonden en
één museumrondgang krijgen
de deelnemers, die geen voor
opleiding of kennis hoeven te
hebben, 22 colleges over schrift
en taal, geschiedenis, tempels
en piramiden, mummificatie-
terhnieken en over het dagelijks
leven in het oude Egypte. Ook
het leven van de gewone mens
van de prehistorie tot heden, ar
cheologie, kunst, sieraden en
