Interventie is
helemaal niet
meer nodig
Europa moet ingrijpen
Massale inval leidt tot
nog groter bloedbad
Angst voor
een mythe
Joegoslavië Conferentie
DINSDAG 25 AUGUSTUS 1992
De situatie in Bosnië: Zoveel zinnen zoveel meningen
HANS JACOBS
Het zal er niet van komen. De voor- en te
genstanders van militaire interventie op de
Balkan kunnen zich de moeite van het dis
cussiëren besparen. Er valt niets meer te
doen. De buit in Kroatië en Bosnië is ver
deeld. De nieuwe grenzen liggen vast. Geen
enkel land zal er ook maar één soldatenle
ven voor over hebben om de situatie terug
te draaien naar 25 juni 1991, de dag waarop
Slovenië en Kroatië zich onafhankelijk ver
klaarden.
Kroatië zal ongetwijfeld proberen de door
de Kroatische Serviërs gecontroleerde ge
bieden (Krajina, oost-Slavonië, Banja) terug
te krijgen. Met financiële steun van de
Kroatische diaspora wordt het Kroatische
leger dagelijks versterkt. Het wachten is op
het vertrek van de VN-waarnemers, die met
15.000 man voor een buffer zorgen tussen
Kroaten en Serviërs. Maar de Serviërs zitten
ook niet stil. De vorig jaar begonnen 'etni
sche zuivering' is voltooid. Kroatië heeft in
de verloren gebieden niets meer te zoeken.
Zagreb hoeft dus niet op steun te rekenen.
Terwijl de wereld wachtte en draalde tij
dens de gevechten in Bosnië-Hercegovina
is het probleem daar ook opgelost. Kroatië
krijgt Hercegovina (Herceg-Bosna) erbij,
Servië de rest. De moslims onder Tito's
verdeel- en heerspolitiek bestempeld tot
aparte natie in Joegoslavië houden
slechts een paar enclaves over. Een soort
Baarle-Hertog of San Marino, waar ze hun
eigen zaakjes mogen regelen onder het toe
ziend oog van de machtige buurlanden.
Dankzij de beruchte 'etnische zuivering' is
deze opdeling een voldongen feit, het te
genstribbelen van de Bosnische moslims
rond steden als Gorazde en Sarajevo ten
spijt.
Er valt dus helemaal niets meer in te grij
pen. Ook een 'Balkan-storm', naar analogie
van 'Desert-storm' in Irak, kan de wijzers
van de klok niet terugdraaien. Kroaten, Ser
viërs en moslims, die tientallen jaren vredig
naast elkaar woonden, kunnen dat de eerst
komende jaren, na alle gruwelen van het af
gelopen jaar, zeker niet meer. Bovendien
valt er nog maar weinig naast elkaar te wo
nen, want overal zijn dorpen met de grond
gelijk gemaakt. Al zou de klok worden te
ruggedraaid, dan nog zijn er geen huizen
voor de verdrevenen om naar terug te ke-
Niets meer te redden
In Kroatië en Bosnië is niets meer te red
den. In principe kan nog wel bijstand wor
den gegeven aan het bedreigde Macedonië
en aan de door Servië meedogenloos on
derdrukte Albanezen in Kosovë (Kosovo).
Aan de onderdrukking van de sji'ieten in
zuid-Irak wordt tenslotte ook met wapenge
kletter een einde gemaakt. Het vervelende
i hoop en vrees. Een Canadese 'blauwhelm' prevelt zijn gebed op het door de Verenigde Naties gecontroleerde vliegveld van Sarajevo,
ïen hulpvlucht veilig is aangekomen. foto »ap» darko bandic
is echter dat Macedonië en Kosovo in de
wereldpolitiek niet meetellen. Buurland
Griekenland wèl, en dat heeft gevolgen.
De 'republiek van Athene' is lid van de Eu
ropese Gemeenschap, lid van de NAVO en
straks ook lid van de West-Europese Unie
(WEU) populair gezegd de militaire tak
van de EG. Het hemd is nader dan de rok,
dus geven die organisaties aan de Griekse
wensen de voorkeur gegeven boven de ver
langens van de paar miljoen verarmde Ma-
cedoniërs en Albanezen. Athene is tegen de
naam van de door Belgrado als 'Zuid-Ser-
vië' en door Athene als 'republiek van Skop
je' bestempelde nieuwbakken staat Mace
donië. Daarom heeft slechts een handjevol
landen (waaronder Turkije, Bulgarije en
Rusland) Macedonië als onafhankelijke
staat erkend. Als Macedonië weer bij 'Joe
goslavië' wordt getrokken, of zelfs wordt
verdeeld tussen Belgrado en Athene, dan
zal het Westen geen vinger uitsteken.
Dat geldt in nog belangrijker mate voor de
Albanezen. Dat Albanië zich vijftig jaar lang
afzijdig hield van de rest van Europa liet het
oude continent verder koud. Toen de Alba
nezen zich uiteindelijk ook bevrijdden van
het communistische juk en luidkeels om
hulp schreeuwden, bleef Europa zich gere
serveerd opstellen. Radeloze, verpauperde
en hongerige Albanese vluchtelingen wer
den letterlijk teruggeslagen naar hun vader
land.
Gruwelijk onderdrukt
De 'etnische' Albanezen (Joegoslaven van
Albanese afkomst; een nationaliteit maar
geen natie in het Joegoslavië van Tito) in
Kosovo kunnen op nog minder belangstel
ling rekenen. Ze worden al vijfjaar gruwe
lijk onderdrukt, maar geen haan die er naar
kraait. Laat staan dat er, behalve Albanië
zelf, een land bereid is om militairen in te
zetten in deze Servische provincie.
Deze cynische opsomming van redenen
waarom militair ingrijpen achterwege zal
blijven een ander betoog dan dat over
het nut van ingrijpen is in de Europese
hoofdsteden al lang gemaakt. Voor een seri
euze interventie zijn honderdduizenden
militairen nodig. Londen heeft 1.800 man
achter de hand, Parijs 1.100, Rome 1.500,
terwijl Washington alleen oog heeft voor de
herverkiezing van president Bush. Kan het
duidelijker?
Vluchtelingenstroom ex-Joegoslavië
ONNO HAVERMANS
Eigenlijk is het is al te laat. Toch
moet Europa met in haar
kielzog de Verenigde Staten
ingrijpen in Bosnië-Hercegovi
na. Als de wiedeweerga. Niet
dat er een militaire oplossing is
voor het volledig uit de hand
gelopen conflict. Maar alleen
met militaire macht kan de bui
tenwereld voorwaarden schep
pen voor onderhandelingen
over werkelijke vrede.
In de eerste plaats gaat het na
tuurlijk om mensen. Zelfs een
halve eeuw later zijn de herin
neringen aan 1940-'45 nog zo
levendig dat iedereen ook de
jongere generatie roept: 'Dit
nooit meer!' Er moet een einde
komen aan het moorden en
verkrachten, aan de gedwongen
verhuizingen en de kampen.
Zeker zo belangrijk is het in
dammen van de Joegoslavische
veenbrand. Europa helpt vooral
zichzelf door te zorgen dat de
burgeroorlog, die oversloeg van
Slovenië, naar Kroatië, naar
Bosnië, wordt gestopt voordat
de hele Balkan brandt via
Kosovo en Macedonië naar Al
banië, Griekenland, Bulgarije en
Turkije.
Bovendien is het bepaald niet
ondenkbaar dat 'Joegoslavië'
een blauwdruk wordt voor an
dere instabiele gebieden in Eu
ropa en de Euro-Aziatische re
gio. Extreem-nationalisten die
in het hart van Europa ongehin
derd hun gang kunnen gaan,
zullen zonder twijfel navolging
krijgen.
In de Baltische staten bijvoor
beeld, waar Russen sinds de
ontbinding van de Sovjetunie
tweederangs burgers zijn. In de
Kaukasus, waar naast de Ar-
meens-Azerbajdzjaanse strijd
om Nagomo Karabach en het
geweld in Georgië nog tal van
etnische conflicten tussen di
verse kleine volkeren sluimeren.
In Moldova, waar Roemeense
en Slavische burgers juist een
broos bestand hebben gesloten.
In Oekraïne, waar het touwtrek
ken rond het 'Russische' schier
eiland De Krim elk moment
weer kan losbarsten. In Oezbe
kistan en Tadzjikistan, waar niet
alleen etnische groepen het met
elkaar aan de stok hebben,
maar ook een 'heilige oorlog'
van islam-fundamentalisten
smeult. Of zelfs in Slowakije,
waar de minderheden van
Hongaren, zigeuners en
Roethenen de komst van een
zelfstandige Slowaakse staat (los
van de Tsjechen) met angst en
beven tegemoet zien.
Europa moet deze gebieden een
ander voorbeeld tonen. Het
moet laten zien dat fundamen
tele aantasting van mensen
rechten van minderheden niet
wordt gepikt en dat het des
noods geweld wil gebruiken om
die rechten te waarborgen.
Die kans heeft Europa in de Joe
goslavische kwestie meermalen
onbenut gelaten. Het heeft ver
zuimd de Kroatische president
Tudjman te dwingen zijn discri
minerende beleid ten aanzien
van de Serviërs in Kroatië bij te
stellen; reden voor de Serviërs
De steeds weer terugkerende beelden van het bijna op
gebrande Bosnië-Hercegovina met aan flarden gescho
ten mensen en gebouwen maken je even woedend als
machteloos. Waarom grijpt niemand in, zoals vorig jaar
Irak werd aangepakt? Waar zijn de NAVO, CVSE en
WEU? Kunnen ze hun bestaansrecht bewijzen, hoor of
zie je ze niet.
De vraag is echter wat zij kunnen doen. Het bombarde
ren van de stellingen van de Serviërs, die algemeen
worden beschouwd als de grote boosdoeners, lijkt een
oplossing. Bij de luchtaanvallen op Baghdad en andere
Iraakse steden is vorig jaar evenwel gebleken dat de zo
genaamde precisiebombardementen ten koste zijn ge
gaan van tienduizenden onschuldige burgers. Ondanks
die slachtpartij is Saddam Hussein niet verdwenen.
Het inzetten van grondtroepen zal eveneens leiden tot
een nog groter bloedbad dan er nu al is. De gevechten
zullen ontaarden in een guerrilla-oorlog zoaïs destijds
in Vietnam, die eindeloos zal duren. De 'bevrijders' zul
len worden geconfronteerd met tegenstanders die de
weg kennen, zich zonodig zullen terugtrekken in de
bergen en van daaruit hun acties zullen voortzetten.
Daarbij komt dan nog dat het vrijwel geen zin meer
heeft om nog orde op zaken te stellen. Bosnië-Hercego
vina is al bijna opgedeeld. Een poging om de oude situ
atie te herstellen, zou leiden tot nieuwe massagraven.
Maar ook al waren de internationale organisaties wel
alert geweest, dan was het nog niet verstandig geweest
als op grote schaal zou zijn ingegrepen.
Nog los van de vraag wie wie is in dit wespennest van
tegenstrijdige belangen, is het te simpel om alleen de
diverse Servische jroepen als de 'slechten' aan te wij
zen. De Kroaten hebben eveneens een flink deel van
Bosnië-Hercegovina in beslag genomen. Evenals de
Serviërs hebben ook de Kroaten en de moslims hun
concentratiekampen. Bovendien worden de moslims
verdacht van terreuracties, die zij de Serviërs in de
schoenen hebben geschoven. Dat alles maakt de situa
tie veel gecompliceerder dan twee jaar geleden toen
Irak Kuwayt binnenviel en de agressor veel gemakkelij
ker kon worden herkend.
Dat betekent niet dat de wereld maar machteloos moet
toezien hoe de partijen elkaar in het voormalige Joego
slavië afmaken. Het is goed dat de hulpkonvooien mili
tair worden beschermd, maar dan moet er wel duide
lijkheid bestaan over het feit of de 'blauwhelmen' van
de Verenigde Naties zich mogen verdedigen als zij wor
den aangevallen.
Maar ook als deze zaak wel goed wordt geregeld, zal dat
geen einde maken aan de burgeroorlog. Daar is meer
voor nodig, zonder dat meteen aan massale vernieti
gingsacties behoeft te worden gedacht. Nog niet alle
mogelijkheden zijn benut om de rust weer enigszins te
rug te krijgen. Zo blijkt het wapen- en handelsembargo
nog niet goed te functioneren.
Een andere mogelijkheid is het instellen door de VN
van een luchtblokkade boven Bosnië-Hercegovina, zo
dat de geallieerden de controle over het luchtruim in
handen krijgen. Op die manier kan een einde worden
gemaakt aan de aanvallen vanuit de lucht en kan wor
den voorkomen dat de verschillende milities (vooral de
Servische) nog langer via de lucht worden bevoorraad.
Een voorwaarde is wel dat dit embargo strikt dient te
worden nageleefd en dat alle toestellen van de strijden
de partijen die ondanks het verbod toch opstijgen,
moeten worden neergehaald. Gezien de kracht waar
over de VN dankzij NAVO, CVSE en WEU kunnen be-
schikken, zal dat dreigement waarschijnlijk niet eens
ten uitvoer hoeven te worden gebracht. Een dergelijke
blokkade zal het geweld aanzienlijk indammen en is
vreedzamer dan welk bombardement ook.
Rookwolken boven het islamitische stadsdeel v
keer mortiergranaten zijn ingeslagen.
de wapens op te pakken. En het
verzuimde te luisteren naar de
Servische bezwaren, toen de
Bosnische moslims en Kroaten
in een door de Europese Ge
meenschap afgedwongen refe
rendum kozen voor de onaf
hankelijkheid van Bosnië; op
nieuw reden voor de Serviërs de
wapens op te pakken.
In Londen krijgt Europa zijn
laatste kans. Serviërs en Kroaten
zijn bereid te praten, nu het
pleit, ondanks opnieuw oplaai
ende gevechten rond Sarajevo,
lijkt beslecht. Bijna 70 procent
van Bosnië is in Servische han
den, meer dan 20 procent in
Kroatische. Voor de moslims
resteert slechts Sarajevo, plus
twee of drie andere steden.
Europa zal de Serviërs eisen
moeten stellen. Ze zullen bezet
gebied in Bosnië moeten af
staan voor terugkerende mos
lim-vluchtelingen, ze moeten
akkoord gaan met een staatsbe
stel waarin de andere bevol
kingsgroepen een gelijke stem
en gelijke rechten hebben, en ze
moeten de mensenrechten van
de minderheden in Servië (de
Albanezen in Kosovo, de
Hongaren in Vojvodina) respec
teren. En Europa mag niet
schromen de Servische leider
Milosevic, net als zijn Iraakse
geestverwant Saddam Hussein,
met geweld op de knieën te
dwingen.
Maar Europa moet ook de
Kroaten voor het blok zetten. Zij
zullen moeten instemmen met
gelijke rechten voor hun min
derheden, en wellicht moeten
ze enkele door Serviërs be
woonde gebieden (Krajina en
oost-Slavonië) afstaan.
De moslims tenslotte staan voor
de moeilijkste keuze. Treurig
genoeg zijn zij nu het meest ge
baat bij voortzetting van de oor-
log.
In een wanhopige poging de
wereld te bewegen militair in te
grijpen, of op zijn minst wapens
te sturen, hebben moslims de
afgelopen weken de aanval ge
opend op eigen stellingen. In
Londen zullen ze waarschijnlijk
knarsetandend akkoord gaan
met de opdeling van Bosnië in
etnische kantons (naar Zwitsers
voorbeeld, zeggen de Serviërs
cynisch Zwitserland is het
vredigste land van Europa).
Voor de toewijzing van een gro
ter gebied dan 'het kanton Sara
jevo' zijn ze volledig van de bui
tenwereld afhankelijk. Europa
zal met militaire middelen veili
ge gebieden moeten creëren
voor de ruim twee miljoen mos
lims die buiten Bosnië een vei
lig heenkomen hebben gezocht.
AJs Europa bereid is eindelijk
zijn mannetje te staan, kan de
conferentie van Londen het be
gin zijn van een lange, lange
weg naar vrede en veiligheid.
MAARTEN KUIPER
Er bestaat geen twijfel dat het Westen in
staat is ieder denkbare tegenstander te ver
pulveren. Mocht het dat willen, dan heeft
et de republiek Servië algemeen gezien
als de initiator van de strijd in Bosnië-Her
cegovina binnen enkele dagen op de
knieën.
Het 'Joegoslavische' federale leger (JNA) is
na het vertrek van de Sloveense, Kroatische,
Albanese (uit Kosovo) en Bosnische rekru
ten grotendeels in elkaar gestort. De verza
meling patrouilleboten in de Adriatische
Zee is de naam vloot nauwelijks waardig.
En de luchtmacht een collectie oude
Russische MiGs en veredelde trainingsvlieg
tuigen, met een enkel modem toesteï zal
weinig méér in te brengen hebben dan
Iraks luchtmacht tijdens de Golfoorlog.
Maar Bosnië is geen Kuwayt. De geografi
sche, politieke, economische en militaire
verschillen zijn enorm. Bosnië is een berg
achtig, bosriik gebied met duizenden grot
ten, geen kale, vlakke woestijn. Er zit geen
olie onder de grond. Er is geen sprake van
een 'conventionele' invasie van het ene
land door het andere, geen onderscheid
tussen goeden en slechten, licht en duister-
Het zijn feiten die Servië gebruikt om het
Westen angst aan te jagen. Elke buitenland
se interventie zou irrationeel zijn vanuit mi
litair standpunt. In een gebied groter dan
Nederland zijn 170.000 man, aangevoerd
door negentien plaatselijke krijgsheren, on
derling slaags. Voor een conventionele wes
terse strijdmacht „een hopeloos verwarrend
doolhof', aldus een woordvoerder van het
JNA. Vliegtuigen en tanks kunnen niet uit
de voeten, troepen
weten niet of ze te
doen hebben met
vriend of vijand, zo
er enig onderscheid
bestaat.
Bosnië mag dan
geen Kuwayt zijn,
een Vietnam hoeft
het evenmin te
worden. Het verne
derende einde van
de westerse inter
venties in deze
'guerrilla-hel' is ge
noegzaam bekend.
Of een interventie
in Bosnië hetzelfde
lot is beschoren,
heeft het Westen
grotendeels zelf in
de hand.
De angst voor een
uitzichtloze guerril
la-strijd in Bosnië wordt vooral gevoed door
mythes. Het is een mythe dat het voormali
ge Joegoslavische leger op een guerrilla
strijd is voorbereid. Het is een mythe dat de
Serviërs het een westerse interventiemacht
net zo moeilijk kunnen maken als de parti
zanen de Duitse Wehrmacht tijdens de
Tweede Wereldoorlog. Britten, Fransen en
Nederlanders zijn geen moordende en ver
krachtende nazi's, Serviërs geen zwaar ge
motiveerde partizanen, tot razernij ge
bracht door de afslachting van honderddui
zenden landgenoten in Kroatische concen
tratiekampen. Wat niet wegneemt dat dui
zenden strijders met vijf maanden gevecht
servaring en een uitstekende geografische
kennis lastige tegenstanders kunnen zijn.
Het Westen moet zich geen dwangbuis la
ten aanmeten door Servische dreigemen
ten, achterhaalde mythes en waarschuwen
de perscommentaren. Een westerse inter
ventiemacht moet massaal ingrijpen, op al
le fronten, met alle middelen, zonder terug
houdendheid. Met een numerieke over
macht, superieure wapens en training
(300.000 Amerikaanse troepen zijn inmid
dels volledig getraind in het bestrijden van
guerrilla strijders) kan zo'n interventie suc
cesvol worden.
Vietnam werd een afgang omdat de Ameri
kanen met de handen op de mg moesten
vechten. De Amerikaanse luchtm.u hl
mocht geen wapenfabrieken in Noord-Viet-
nam bombarderen, omdat de politiek dat
niet wenste. Guerrilla-bases in Cambodja
werden gespaard omdat de politiek groot
scheepse operaties in Cambodja niet wen
selijk achtte. Vietnam werd ook een afgang
omdat het conflict langzaam escaleerde en
de vijand de kans kreeg zich op ieder vol
gende Amerikaanse stap voor te bereiden.
Als de interventiemacht in Bosnië niet door
de politiek wordt gekortwiekt om binnen de
grenzen te blijven van wat 'politiek aan
vaardbaar' ingrijpen is, en als het Westen
afstapt van het escalatie-scenario, zodat
niet iedere Serviër in de krant kan lezen wat
de volgende stap in het conflict is, dan kan
zij Bosnië militair onder controle krijgen.
Maar mooi zal het niet worden. De door de
politiek gewenste 'schone' oorlog bestaat
niet, zeker niet als guerrilla-strijders moeten
worden bestreden. Het is aan de politici of
zij aan de alternatieven Bosnië aan haar
lot overlaten of een langzame escalatie-oor
log de voorkeur geven.
De Bosnische presi
dent Allja Izetbego-
vic: Oorlog voortzet
ten. foto apkarsten
thielker
