J
'Als er doden vallen gaan we naar huis'
Grimmige sprookjes van Radovan Karadzic
dienstplichtigen thuis
Laat de
Joegoslavië Conferentie
DINSDAG 25 AUGUSTUS 1992
7
De Nederlandse re
gering roept dap
per dat
manschappen
klaar staan om de
plunjebaai in te
pakken en naar het
oorlogsgebied in
het voormalige
Joegoslavië af te
reizen. De solda-
tenbonden roepen
om het hardst dat
alleen vrijwilligers
gestuurd mogen
worden en zeker
geen dienstplichti
gen. Maar er zijn al
heel wat stoere
knapen geweest
die hebben geroe
pen dat ze actie
willen. Op het eer
ste gezicht kun je
ze geen ongelijk
geven. Als het Ne
derlandse leger zijn
manschappen iets
goed leert is het
wel dolcefar niente
het zoete niets
doen.
Zou ik me melden?
Aan het werk van
Unifil in Libanon
had ik graag mee
gedaan, maar die
operaties kwamen
na mijn diensttijd.
Een terugblik op de
diensttijd leidt voor
de acties in Bosnië
tot een andere
conclusie.
Deze zomer is het
precies vijftien jaar
geleden dat ik zelf
de kistjes moest
aantrekken en als
kersverse bol bij
Ermelo het bos
werd ingestuurd,
om er na veertien
dagen kamperen,
verstoppertje spe
len en lopen, voor
al veel lopen, als
soldaat uit terug te
keren. Vele hoofd
stukken verder in
het handboek sol
daat en talrijke bi
vakken later was ik
nog niet beter op
de hoogte van de
edele krijgskunst
dan iedere wille
keurige andere Ne
derlander, weigery-
ups en voetbalvan
dalen inbegrepen.
Ja, geweren en
schoenen poetsen
gebeurde met eni
ge souplesse. Ook
het 'pief en 'paf
roepen wanneer de
oefenmunitie op
was en de 'vijand'
op de zandvlakte
bij Harderwijk toch
geïntimideerd
moest worden, had
ik al aardig onder
de knie. Maar van
training was geen
sprake. Daar waar
Israëlische vrien
den drie jaar lang
met hun geweer
rondzeulden en
dag in en dag uit
ermee trainden,
volstond voor de
Hollandse hap een
dagje schieten met
de FAL. Met de als
persoonlijk wapen
bedoelde uzi werd
nimmer geschoten.
Geen tijd.
Het zijn die herin
neringen aan de
militaire dienst die
naar boven komen
als wordt gespro
ken over inzet van
Nederlandse solda
ten in 'Joegoslavië'.
Natuurlijk zijn er
legeronderdelen
die wat vaker over
de stormbaan
gaan, die wel drie
keer met hun wa
pens hebben geoe
fend. Maar ook uit
recente onder-
zoekscijfers blijkt
dat de diensttijd
nog grotendeels
wordt gevuld met
wachten. De ge
middelde inwoner
van 'Joegoslavië'
heeft zonder meer
een betere inwij
ding in het hand
boek soldaat gehad
dan de Nederland
se baretdrager. En
de Bosnische Ser
viërs hebben in
middels heel wat
schietervaring op
gedaan met het
mikken op hun bu
ren. Daar dienst
plichtigen op af
sturen vrijwilli
ger of niet is
misdadig. Want
dienstplichtigen in
dit land zijn per
definitie onge
traind.
Ronde-tafelgesprek met militairen over een ongemakkelijk onderwerp: ingrijpen in een uitzichtloos conflict
Zo'n 15.000 VN-militairen zijn niet in staat om de vrede in Bosnië en Kroa
tië ook maar één stap dichterbij te brengen. De roep om de taak van de
VN-missie te veranderen, wordt dan ook steeds luider. Als de vrede niet
kan worden gehandhaafd, dan moet hij worden afgedwongen. Een ronde
tafel-gesprek met negen Nederlandse militairen over een ongemakkelijk
onderwerp: ingrijpen in een uitzichtloos conflict met de zekerheid dat er
ook Nederlandse doden zullen vallen.
LAURENT HEERE MAURICE WILBRINK
VERSLAGGEVERS
Om maar met de deur in huis te vallen:
Bent u bereid uw leven te geven voor een
stel moordende gekken die elk bestand ne
geren, die op eigen stellingen schieten om
de oorlog door te laten gaan? Het gezel
schap zet zich schrap.
De jonge luitenant„U trekt het in het ex
treme. Dat is niet aan de orde."
Een majoor met ervaring in Joegoslavië:
„We gaan er op voorhand niet van uit dat er
mensen zullen sneuvelen."
De vakbonds-kolonel: „De politiek zal ons
niet naar een geschil sturen waarbij de risi
co's onaanvaardbaar groot zijn. Daar reke
nen wij op."
Aan het eind van het gesprek, stellen we de
vraag opnieuw, wat minder scherp gefor
muleerd. De omtrekkende bewegingen zijn
verdwenen. Het antwoord gaat in de rich
ting van een ondubbelzinnig 'ja'. Nederland
moet meehelpen de vrede te herstellen. „En
we weten dat er verliezen zullen zijn aan
onze kant. We zijn bereid aanvaardbare ri
sico's te nemen. En we zijn ons er van be
wust dat niet alles van te voren is in te cal
culeren."
Op ons verzoek is in het gebouw van de Ne
derlandse Officieren Vereniging (NOV) een
groep officieren bijeengekomen. Sommigen
nog in actieve militaire dienst, anderen als
bestuurslid van de vereniging. De eerste ca
tegorie wil alleen anoniem praten. „Het mi
nisterie van defensie is normaal de woord
voerder," verklaart NOV-voorzitter kolonel
b.d. Norman Stuiver.
Het is een divers gezelschap. Twee NOV-
vertegenwoordigers die regelmatig met de
minister praten over de arbeidsvoorwaar
den van militairen. Een jonge eerste luite
nant van de pantserinfanterie, die een gere
de kans loopt naar de Balkan te moeten.
Een majoor, met ervaring in Libanon en
eerder ook VN-waarnemer in Bosnië. Een
aalmoezenier die binnenkort naar Sarajevo
zal afreizen. Een psycholoog die eveneens
naar Joegoslavië gaat, en een jurist (volken
rechtdeskundige). Ze praten ronduit en
open over de dilemma's van de militair.
Een uniek gesprek, zo zegt Stuiver na af
loop.
Frustraties
De geestelijk verzorger. „Een collega van
me stuurde me onlangs zijn dagboek vanuit
Sarajevo. Hij schreef dat het ontzettend veel
moeite kost om de mannen daar in de hand
te houden. Ze mogen niets doen en daar
hebben ze het heel moeilijk mee. Ze bren
gen wat gewonden in veiligheid en dan is
het weer afgelopen. Dat schept grote frus-
Het gezelschap is het er over eens dat de
huidige VN-operaties in Joegoslavië in feite
te beperkt zijn. Het eigenlijke doel het
beëindigen van het geweld wordt op de
ze manier niet bereikt.
Stuiven „De politiek is nog niet toe aan een
echte beslissing. De eensgezindheid is ver
te zoeken. De Navo-diplomaten weten ook
nog niet wat ze met de laatste VN-resoluties
aan moeten." Maar als er gekozen wordt
voor resoluut militair ingrijpen, moet men
snel handelen.
„Een paar maanden voorbereidingstijd heb
je wel nodig. Bosnië is sowieso al tamelijk
ontoegankelijk, in de winter kun je er hele
maal niets," zegt de majoor die er vorige
winter vertoefde. Dus moet het vóór die tijd
gebeuren. Maar hoe? En ten koste van wat?
Stuiven „Dat zal de politiek moeten aange
ven. Militairen rekenen slechts uit wat de
De verwachtingen van de VN-soldaten en de realiteit stroken bij aankomst in 'Joegoslavië' niet met elkaar.
gevolgen zijn van politieke opties. Hoeveel als de politiek op-
mankracht is ervoor nodig? Hoeveel mate- dracht geeft aan
rieel? Die vragen moeten het eerst worden het leger om in te
beantwoord. En ergens tijdens die discussie grijpen op de Bal-
komt de vraag: hoeveel slachtoffers zullen kan. Er moeten vol-
daarbij vallen? Wat is acceptabel?" doende middelen,
De ntajoon „Eigenlijk zijn we voor een mili- materieel, man-
tair ingrijpen een jaar te laat. Toen was het schappen zijn, an-
misschien nog gelukt. Nu wordt het stukken ders is het onaan-
moeilijker. Besef wel dat daar al eeuwen vaardbaar.
oorlog wordt gevoerd tussen dezelfde par- StuivenAls de mi-
tijen. Eens zal het ophouden, zoals dat nister dat niet be-
vroeger het geval was. Maar het is de vraag schikbaar stelt en
of wij het geduld kunnen opbrengen om ei sneuvelen men-
lang genoeg te wachten." sen aan onze kant,
Deze zelfde majoor zegt onaangenaam ver- dan is hij verant-
rast te zijn over de bereidheid die Nederlan- woordelijk en mag
ders onlangs in een opiniepeiling toonden hij zich nooit ver-
om militaire middelen in te zetten teneinde schuilen achter de
de vrede af te dwingen. „Mensen weten niet VN!"
veel over de situatie daar, ze kennen alleen Het gezelschap
tv-beelden van gevangenkampen. Maar het
is er zeer onoverzichtelijk en gevaarlijk. Er
kleven grote risico's aan uitzending van mi
litairen. Ook militairen zeggen soms te ge
makkelijk tussen twee bier door: ik ga. Nou
wil ik ze niet ontmoedigen, maar deze men
sen zou ik persoonlijk wel willen uitleggen
waarop ze zich moeten voorbereiden."
Gevechtservaring
De tafelgenoten hebben er vertrouwen in
dat de Nederlandse militairen ook in ge
vechtssituaties overeind blijven, al heeft
men daar, in tegenstelling tot Fransen, Brit
ten en Amerikanen
Stress
De aalmoezenien „We moeten nog harder
werken aan de mentale voorbereiding van
mensen die erheen zullen gaan. Met mili
tairen die er nu zitten hebben we al de er
varing dat ze snel last van stress krijgen,
omdat hun verwachtingen niet stroken met
de realiteit." Hij constateert tevreden dat
mentale begeleiding en nazorg inmiddels
geen taboe meer zijn in de krijgsmacht.
De psycholoog denkt dat een zekere vorm
van oogkleppen nodig zijn. „Je opdracht is
bijvoorbeeld: goede verbindingen tot stand
brengen. Daar dien je je op te richten. Je
moet niet naar de Balkan afreizen met het
idee 'Joegoslaven' te gaan redden."
De majoor vult aan: „In deze oorlog valt
voor de individuele militair erg moeilijk
waar te nemen wat het resultaat is van zijn
inspanning, omdat het zo onoverzichtelijk
is. Maar ieder uur staakt-het-vuren spaart
misschien toch ook mensenlevens.
Veel nadruk leggen de gespreksgenoten op
de randvoorwaarden die zij zullen stellen
het er over eens dat
het leger weliswaar
een verlengstuk is
van de politiek,
maar dat het niet
meer blindelings
opdrachten uit
voert. Zoals in
1950, toen de poli
tiek binnen een dag het besluit nam een
contingent Nederlandse militairen naar de
Korea-oorlog te sturen, waar de mannen
zonder winteruitrusting terecht kwamen in
25 graden vorst. „De Nederlandse militair is
ook mondiger geworden.
De luitenant, die zich ooit in een schut-
tersput op de Noordduitse laagvlakte stond
voor te stellen hoe de strijd tegen Warschau
Pact-eenheden zou verlopen: „Een groot
schalige operatie zien de analisten voorals
nog niet zitten. Het creëeren van een corri
dor van Split naar Sarajevo is vrijwel niet
mogelijk. Niet alleen die weg moet dan vrij
zijn, maar ook twintig kilometer aan weers
kanten, zodat we niet met artillerie bescho
ten kunnen worden. Er is bovendien lucht
steun nodig. Dat alles lijkt niet haalbaar."
Geruisloos
De militairen realiseren zich dat de stem
ming zal veranderen als de eerste Neder
landse doden zijn gevallen. Het zal niet zo
zijn als veertig jaar geleden, toen gedurende
Bosnische moslim-soldaten bidden bij de graven van hun gesneuvelde kameraden. Nederlandse
militairen zijn bang voor grote verliezen bij interventie op de Balkan.
driejaar 120 Nederlanders sneuvelden op
het Koreaanse slagveld. Dat gebeurde ver
weg, bijna geruisloos. Nu zal zoiets er flink
inhakken bij het thuisfront. Stuiver hoopt
en verwacht dat de politiek het niet zover
zal laten komen dat er grote aantallen Ne
derlandse slachtoffers vallen.
NOV-er majoor A. Vranke tv „Korea lag ver
weg. Hoe verder het strijdtoneel van ons
verwijderd ligt, hoe langer de reactietijd van
de samenleving. In het geval van Joegosla
vië zal de samenleving veel sneller reageren
op het verloop van de operatie."
De oud-Unifillen „In Libanon zijn in de
eerste fase een aantal Nederlanders omge
komen. Dat heeft toen de mening v
Nederlandse burger o
geen enkele r
ervaring in opge
daan.
Stuiven „In de
planning van zo'n
operatie kunnen
we erg veel van hen
leren. En de achter
stand in de ervaring
met directe oor
logshandelingen
wordt vrij snel in
gelopen." Men is
net er over eens dat
het Nederlandse le
ger een aantal ster
ke onderdelen
heeft dat in een in
ternationale strijd
macht goed voor de
dag kan komen.
Nederland is goed
in verbindingen,
beschikt over zeer
moderne appara
tuur en de Neder
landse militair be
heerst zijn buiten
landse talen. „Ver
der steken we met
de pantserinfanterie boven de rest uit, als je
kijkt naar de wapensystemen en apparaten
waarover we beschikken."
Als het komt tot een grote, langdurige en
ongetwijfeld ook pijnlijke inzet van Neder
landse militairen, dan zal het leven ervoor
veel mannen na afloop heel anders uitzien
dan ervoor. De geestelijk verzorgen „Je
krijgt een veteranenprobleem, ongetwijfeld
Er zullen mensen bij zijn die mentaal zoveel
te verstouwen krijgen, dat ze ontdekken dat
vanzelfsprekendheden van vroeger voor
hen niet meer bestaan."
De majoor die diende in Libanon en op de
Balkan: „Ik merk nu al dat ik als persoon
veranderd ben. Ik werk meer mens-gericht.
foto afp
nauwelijks aangetast. Stel dat er na zes jaar
nog steeds Nederlanders omkwamen, dan
was de stemming hier al lang omgeslagen."
Volgens deze militair is het nu een geaccep
teerd feit dat niet iedere uitgezonden 'Joe
goslavië'ganger ook ongedeerd terug zal
keren. „Maar vallen er over een langere pe
riode slachtoffers, dan verdwijnt de steun
operatie daar Iedere persoon is
r andere zaken
ontvankelijk, en iedereen zal moeten leven
met zijn eigen herinneringen en trauma's.
Als ik wil, ruik ik weer de stank die uit het
schip kwam, waarmee destijds vluchtelin
gen uit het belegerde Dubrovnik waren
aangekomen. Het moment dat die luiken
opengingen en die lucht zich verspreidde,
vond ik heel aangrijpend."
van de samenleving."
Stuiver denkt dat Nederland dan de deelna
me aan de VN-operatie beëindigt. „Stel dat
het tegenvalt, dat het escaleert en het aantal
slachtoffers stijgt steeds verder. Dan komt
men bij de cruciale vraag, die ook aan de
Nederlandse bevolking zal worden voorge
legd: terugtrekken of er voluit ingaan. Ik
verwacht dat Nederland niet bang is voor
eventueel gezichtsverlies door zien terug te
trekken."
De Nederlandse Officieren Vereniging heeft
er geen bezwaar tegen dat er militairen
worden aangewezen voor inzet in Joegosla
vië. „Het principe van de vrijwilligheid vol
gen wij niet. De meest geschikte mensen
moeten er naar toe," zegt de verenigings
voorzitter. Zijn mede-bestuurslid majoor
Van der Valk:Als een beroeps weigert,
dan zal hij de consequentie moeten trekken
en ontslag nemen."
Het gezelschap denkt dat er weinig weige
raars zullen zijn. De aalmoezenienWel
zullen veel militairen in een hele moeilijk
loyaliteitsconfiict terecht komen. De militair
is loyaal aan zijn bedrijf en hij staat voor
zijn taak. Maar er zal van alle kanten aan
die loyaliteit worden geknaagd. Ministers
kunnen een besluit nemen waar hij het per
soonlijk niet mee eens is. Hij zit in Bosnië
en ontvangt Sky Channel en ziet hoe het
thuisfront reageert. Zijn vrouw of moeder
hangen aan de telefoon en delen hun emo
ties. Toch moet hij loyaal blijven aan zijn
eenheid, hij moet betrouwbaar blijven."
PIET ARP
Psychiater en sprookjesschrij
ver dr. Radovan Karadzic is
een man met gulle gebaren.
Hij spreekt Engels met een
sympathiek, moeilijk verstaan
baar vetlederen accent. Luis
tert ondanks zijn nervositeit
geduldig naar domme vragen
en geeft uitvoerig antwoord.
Desnoods twee, drie keer het
zelfde: Yessir, dat heeft u goed
verstaan." Kortom, Karadzic
heeft alles van een aardige
Maar hij is bovendien een kil
redenerende Servische leider
in Bosnië. Honderdduizenden
doden zijn voor hem accepta
bel om het Servische doel in
Bosnië te bereiken. Een man
die, als hij zijn ideeën uiteen
zet over de toekomst van zijn
verscheurde tweede vaderland
hij werd geboren in een
dorpje in Moptenegro let
terlijk over lijken gaat.
Wie zijn redeneringen hoort,
kon tot voor kort slechts ver
bijsterd zijn. Tegen die ideeën
is ooit een wereldoorlog ge
voerd. Ze vormen een opeen
stapeling van apartheidspoli
tiek en nazi-methoden. En hij
heeft zijn beangstigende voor
spellingen meer dan waarge
maakt. Karadzic vindt de
rechtvaardiging voor zijn be
velen aan de Servische milities
in het roemrijke verleden van
het eeuwenlang verdrukte Ser
vische volk. Nu is het tijd voor
de afrekening. Nu moeten an
deren hun portie lijden in de
Balkan maar eens voor lief ne-
Samen met een verslaggever
van de Britse krant The Gu
ardian sprak ik Karadzic eind
oktober vorig jaar, dus -ruim
voor het begin van de strijd in
Bosnië. Hij kondigde tot onze
verbijstering de huidige Bosni
sche verschrikkingen aan. Bij
ons vertrek uit zijn kantoor
hielden we er een opgejaagd
gevoel aan over: „Wegwezen!
ff
De Servische leider in Bosnië, Ra-
bodan Karadzic, foto reuter wan
milutinovic
Die man met zijn nationalis
tisch-Servische SDS-partij is
een levensgevaarlijke gek." We
waren blij heelhuids het erf te
verlaten.
Goed bewaakt in de villa bij
het centrum van Sarajevo kon
Karadzic zijn verzet tegen de
twee andere 'nationaliteiten'
(moslims en Kroaten) voorbe
reiden. Die anderen wilden
van Bosnië een onafhankelijke
staat maken. Zijn reactie: „On
denkbaar zonder Servische
medewerking. Wij willen bin
nen Joegoslavië blijven." En:
„Wij hebben de middelen om
onze zin door te zetten". Dat
bleek toen in april dit jaar ko
gels en explosieven de voertaal
werden.
Al in oktober schetste Karad
zic in schrille kleuren wat het
land te wachten zou staan:
„Ten koste van élke prijs moe
ten de Serviërs hier rust en de-
fnocratie bevechten. Maar als
we hier een oorlog beginnen,
vallen er honderdduizenden
doden. Een nieuwe Balkan-tra
gedie. Nee, binnen twee maan
den moet dit land daarom
door onderhandelingen langs
etnische grenzen eerlijk wor
den verdeeld."
Het geduld van de leider
werd zwaar op de proef ge
steld. Een half jaar lang bleef
de stichting van 'etnisch reine'
kantons uit. Een staatsbureau
zou per kanton moeten zorgen
voor schadeloosstelling voor
ongewenste inwoners die zou
den worden 'weggezuiverd'.
Detail: geen enkel Servisch be
lang zou bij de volksverhuizing
mogen worden geschaad.
„Eerlijk VN-toezicht geduren
de pakweg vijf jaar" zou de
schoonmaak voor de anderen
acceptabel kunnen maken.
.Alles Is beter dan oorlog.
Want na een oorlog, na hon
derdduizenden doden, zal toch
op onze voorwaarden moeten
worden onderhandeld over de
kantons. Je kunt dan maar be
ter zo'n verwoestende strijd
vermijden, nietwaar?"
Albanezen
Tijdens het interview van okto
ber onderbraken we Karadzic
regelmatig. Begrepen we goed
dat hij de moslims als vijand
zag? „Yessir! Het is toch alge
meen bekend dat de Albanezen
sinds de Tweede Wereldoorlog
met tienduizenden tegelijk, sa
men met hun schapen en gei
ten, de Albanese grens oversta
ken en zich In Kosovo vestig
den?" Wij wisten helaas niet
beter of Albanië was tot voor
kort hermetisch van de buiten
wereld afgesloten.
Geïrriteerd over dat onbe
grip voor zijn sprookje ver
volgde de Servische leider„En
dan al die fundamentalistische
moslims hier in Bosnië! Door
het maken van grote gezinnen
willen zij binnen tien jaar de
absolute meerderheid in dit
land krijgen. Wij zullen dat
verhinderen. In feite halen wij
zo de kastanjes voor Europa
uit het vuur opnieuw houden
wij de oprukkende moslim
fundamentalisten bij de poor
ten van Europa tegen." Die no
bele taak wordt in Europa ech
ter stelselmatig verkeerd be
grepen, treurt Karadzic.
En dan die Kroaten. Fascis
ten, allemaal. Nazi's. Erger dan
nazi's. „Iedereen kent toch die
verhalen uit de oorlog, hoe ze
talloze Serviërs de strot heb
ben doorgesneden?" Die reke
ning wordt nu, een halve eeuw
na dat bloedbad, alsnog veref
fend hij de kleinkinderen. Met
dezelfde nazi-methoden. En
dat is geen sprookje.
