Actie 'Dienblad'
1
Compromis-relaties II
T
ZATERDAG 22 AUGUSTUS 1992
Ven jaar geleden was de horeca
opvallend doelwit van de
elastingdienst. 'Schuimkraag'heette de
actie van de fiscus die zich richtte op
verzwegen omzetten.
De belasting is thans opnieuw in 'het
zwarte gat' van de horeca gedoken: de
actie 'Dienblad'. Dit keer wordt jacht
gemaakt op illegale werkers.
De stad Leiden als proeftuin.
nederkoorn
m n 1982 raakte de Nederlandse belas-
H tingdienst geheel ontketend in de Actie
L Schuimkraag, waarbij de jacht werd
■opend op verzwegen omzetten in de hore-
De schatkist incasseerde een naheffing
een kwart miljard gulden. Als tragisch
jverschijnsel raakten ondernemers door de
ïverwachte aanval van de fiscus in grote,
tak zelfs onoverkomelijke, problemen. Er
erd, zogezegd, massaal op de fles gegaan.
Precies tien jaar later heeft de belasting-
enst thans voorzichtig de aanzet gegeven
t een nieuw massa-offensief. Eind mei be-
>n de dienst in Leiden met een actie die er-
is gericht het zwartwerken aan te pakken,
odenaam dit keer: Actie Dienblad. Slaagt de
'e in Leiden, dan ligt de rest van het
ind open als jachtveld.
Leiden is een ideale proeftuin voor 'Actie
ienblad'; een niet al te kolossale, overzich-
lijke gemeente met toch een stevige hore-
idichtheid. En: onder de bewoners van deze
ad vele studenten, een bevolkingsgroep die
/ars is geweest van een voor de fiscus
srzwegen bijverdienste.
Doelwit
ictie Dienblad' beperkt zich vooralsnog tot
restaurants en eetcafés. De plaatselijke
orecaondememers ontvingen vantevoren
n schriftelijk verzoek. Of ze de loonbelas-
ngverklaringen van hun werknemers in de
aak paraat wilden hebben. Belastinginspec-
ijn vervolgens op toernee gegaan en
bserveren nu de bewegingen in de etablis-
en. Lopen er meer mensen achter een
ienblad aan dan de papieren willen doen
eloven?
De keuze van de gelegenheden die wor-
i bezocht is willekeurig," zegt een woord-
irster van het ministerie van financiën.
Het uitgangpunt is niet: bij Pietje zit 't vast
laten we maar eens bij Pietje langs gaan.
t iedereen komt aan de beurt, anderen
'ellicht twee keer." De inspecteurs nemen
:eevast de papieren mee, om ze 'thuis' nog
ens op hun gemak te kunnen navlooien.
Het ministerie spreekt van een 'andere
anier van controleren', een nieuwe aanpak
e voortvloeit uit de afgeronde reorganisatie
n de belastingdienst. De dienst is opge-
plitst in teams en gaat tegenwoordig bran-
hegericht te werk. De sector 'horeca' roert
:ich flink. In Zeeland werden de Chinese res-
s bestookt met de Actie Sambal, ter-
zijl de inspectie in Limburg de gokkasten
hoonveegde. „Er wordt minder dan vroeger
illeen naar de administratie gekeken en
aar de praktijk," aldus de woordvoer-
Kritiek
Ir.G.B.J.Dommering is op meer dan één wij-
v betrokken bij 'Actie Dienblad'. Hij is
'slid van de werkgeversorganisatie
Nederland, vicevoorzitter van de Be-
Irijfsvereniging Horeca maar bovenal eige-
mar van een aantal Leidse etablissementen
pat door de belastingdienst op een bezoekje
?rd getrakteerd.
De werkwijze van de inspecteurs zint hem
enszins. „Ze kwamen met z'n tweeën bin-
•n en begonnen meteen al het rondlopende
)ersoneel te ondervragen. Hinderlijk, want
at was gewoon aan 't werk. Die mannen
ngen in een hoekje bij de keuken staan en
jrobeerden even snel een vraag te stellen als
mand met een dienblad voorbij flitste. Dat
Met de gekozen handelwijze hoopt de be-
stingdienst echter dat de aangesproken
erknemers spontaan wellicht in hun onwe-
•ndheid tot verklikken overgaan. Op die ma-
ier wordt eigenaren en bedrijfsleiders de
ans ontnomen zoete broodjes te bakken. De
rompte aanpak zorgde in ieder geval voor
het nodige angstzweet. Dommering: „Ik weet
•an bedrijven waar op het moment dat de in-
pecteurs door de voordeur binnenkwamen,
de zwartwerkers aan de achterkant via raam
pjes probeerden te ontsnappen."
'Oonbegrijpelijk'
Voorzitter P. Abraas van de Horecabond FNV
in Amsterdam is niet bijster ingenomen met
de taktiek van de belastingdienst. „Ze zeggen
dat het moet leiden tot een veel meer struc-
ele controle. Nou, ik verwacht er niet zo
»l van. Dat had dan ook wel honderd jaar
der gekund. Ik denk dat het dezelfde kant
zal opgaan als met de 'Actie Schuimkraag'
jds. Het was even flink schrikken, maar
na verloop van tijd zijn veel onderi
de oude fout vervallen."
D
N K W I J
Actie 'Dienblad'. Een zorg op het bordje van de horeca.
De Boer POPPE DE BOER
Belastingdienst speurt naar zwartwerken in de horeca
De vakbondsvoorzitter vindt zelfs dat
'Dienblad' op een ongelukkig moment komt.
De bedrijfsvereniging, waarin werkgevers,
werknemers en het GAK zijn vertegenwoor
digd, heeft begin dit jaar zelf alle horecaon
dernemers in het land een brief gestuurd met
het verzoek het personeelsbestand door te
geven. Wie het enquêteformulier 'vergat' te
retourneren, kreeg een rappèl dat deze week
de deur uitging. Ondernemers die ook deze
herinnering negeren kunnen een bezoekje
van de GAK-inspectie tegemoet zien. Abraas:
„Onbegrijpelijk! Proberen we dus net met
werkgevers en werknemers de problemen sa
men op te lossen, fietst de belastingdienst er
op deze manier dwars doorheen".
Abraas constateert een geleidelijke menta
liteitsomslag bij de werkgeversvertegenwoor
diging. „Vroeger zag men het probleem wel.
maar een vinger kreeg je er toch niet achter,
was de gedachte. Het besef dat ondernemers
met zwartwerkers zich aan oneerlijke con
currentie bezondigen wint terrein. De om-
hoogschietende sociale premies springen de
ondernemers naar de keel. Die premies zou
den veel lager zijn als iedereen betaalde."
Horecaondernemer Dommering: „Actie
Dienblad moet niet zo hard en rücksichtlos
verlopen als indertijd 'Schuimkraag'. Die
aanpak leverde een regen van faillissementen
op. Ondernemers die door t
slag in problemen waren gekomen, i
hun bedrijven tegen bodemprijzen van de
hand doen. Ik zeg dus: rustig doorgaan met
dit soort fiscale controles maar niets kapot
maken"
De operatie die de eigen bedrijfsvereniging
in gang heeft gezet gaat schuil onder de wel
luidende naam Geleidelijke Duimschroef.
Dommering: „Een verbeterde grip levert nu
al een stijging van 50 100 miljoen gulden in
officiële loonkosten op. En dit jaar hebben
we dus die brief naar de ondernemers ge
stuurd. De bonden kloppen zich altijd graag
stevig op de borst, maar ik wil toch wel graag
even kwijt dat dit een initiatief van de werk
gevers was."
Risico
Een veelgehoord argument, annex smoes,
voor de inzet van zwart personeel luidt: 'An
ders kunnen we de tent wel sluiten'. Abraas
(Horecabond): „Ja, het is misschien wel pijn
lijk maar tegelijk heel simpel. Wie het legaal
niet redt heeft kennelijk ook geen bestaans
recht. Dan maar sluiten. Een raar verhaal
wellicht uit de mond van een vakbondsman
omdat er tenslotte ook werkgelegenheid mee
gemoeid is, maar toch. De nadelen en risico's
van zwart werken zijn te groot om te accepte
ren. Wie ziek wordt zit met de gebakken pe
ren. Zo zijn al veel mensen in de problemen
geraakt."
„Aan de andere kant is de gekozen succes
formule van veel beginnende horecaonder
nemers een geheel verkeerde: zo snel moge
lijk en 't liefst door geklooi met zwartwerkers,
de zakken vullen om de showbink uit te han
gen en in een dure auto te kunnen rondcros-
Dommering: „Minister Andriessen zegt dat
de vestigingseisen voor beginnende onderne
mers moeten worden versoepeld. Mis! Juist
niet. zeg ik." Volgens Dommering is het om
te beginnen hoog tijd de macht en invloed
van de gokkastondernemers in te dammen.
Zij maken het startende ondernemers zeer
gemakkelijk met de verstrekking van mooie
kredieten, in ruil voor de plaatsing van hun
geldslurpende goudmijntjes. Dommering ziet
in de zich opdringende gokkast een voorna
me oorzaak van, wat hij noemt, het grote
overschot aan cafetaria's. „Er zijn er in het
hele land zo'n 4000 te veel. De meeste kun
nen niet eens bestaan zonder gokkast. Een
kwalijke zaak. De gemeente Maastricht heeft
ze nu verboden in cafetaria's. Maar je ziet ze
ook al in sportkantines. Met kinderen van 14,
15 jaar erachter. Ons land is zo'n beetje het
enige in West-Europa waar dat kan."
Studenten
In de vaderlandse horeca heeft de student
zich ontpopt als de zwarte terrasjesloper bij
uitstek. Niet onlogisch, gezien de jarenlange
onmogelijkheid om de beurs op legale wijze
wat te spekken. De studiebeurs kwam al in
de knel als de bijverdienste de 200 gulden per
maand te boven ging. Die armlastige tijden
zijn echter voorbij. Het geoorloofde extraatje
is verdrievoudigd. Dommering: „De reden
om zwart te werken is dus vervallen. Voor
horecaondernemers maakt het financieel be
trekkelijk weinig uit of ze een student legaal
aan het werk hebben of zwart. Bij voorbeeld,
als iemand maandelijks netto 400 gulden uil
overhouden, dan kost dat de ondernemer in
clusief alle lasten 470 gulden. Ik denk dat
lang niet alle horecaondernemers zich dit re
aliseren. Misschien moet daar eens aan wor
den gewerkt. Het verschil tussen netto en
bruto wordt groter naarmate er meer wordt
gewerkt."
Dommering moet nog even geduld be
trachten voor hij te horen krijgt wat de Leidse
belastingdienst over zijn bedrijfsvoering te
melden heeft. Eén bui ziet Dommering alvast
hangen. Hij stelt voor zichzelf vast dat er een
'eeuwige strijd' gaande is tussen de belasting
en de horecaondernemer welk slepend ge
vecht zich nu ook weer bij 'Dienblad' mani
festeert. „De belastingdienst is ontevreden
over de manier waarop wij onze administra
tie voeren. Niet uitgebreid genoeg. Maar wij
zijn ondernemers, geen administrateurs. Als
ik hun ideeën zou uivoeren, ben ik de helft
van mijn tijd aan de boekhouding kwijt. Daar
voel ik niks voor. Bovendien stelt de wet dat
we een 'deugdelijke administratie' moeten
voeren. Maar wat is deugdelijk? Daar valt
over te dicussiëren."
'Natuurlijk...
Dommering wil best meewerken aan een be
ter klimaat, „maar" - zegt hij - „Laat ze dan
met goeie ideeën komen. En ons niet. zoals
de belastingdienst nu bij voorbeeld voor
ogen staat, tevoren laten opgeven hoeveel
parttimers er in een jaar zullen werken. Dat is
onmogelijk. Parttimers worden vaak opge
roepen op het moment dat ze nodig zijn. We
bellen ze als het terras vol zit. Dat kun je
vooraf toch niet inschatten?"
Dommering betreurt het dat de horeca als
bedrijfstak opnieuw openbaar in het vizier
ligt. „Natuurlijk wordt er zwart gewerkt. Maar
dat gebeurt ook elders. Wij hebben de naam,
omdat we nu eenmaal altijd in de schijnwer
pers staan. Maar zwart werk is toch zeker een
nationaal fenomeen...?!. Misschien moet je
als overheid wel zeggen: okee. het uitbannen
van het totale zwarte circuit is toch een illu
sie, vanaf nu mag iedereen tien procent rot-
„Als ik mijn man zou moeten scoren op basis
van verdriet mij aangedaan en van geschonden
vertrouwenzegt ze met een kleur alsof ze zich
schaamt voor de enormiteit van haar uitspraak,
„dan denk ik dat ik hem mijn ergste vijand moet
noemen".
I ot mijn verbazing blijft
I hij, uiterlijk althans,
Ai volstrekt onbewogen
onder de emotionele aantijging.
Als ik hem om een reactie vraag,
zegt-ie schouderophalend: „Tja.
wat moet ik daar nou op zeggen?
Ik vind het allemaal nogal over
dreven gesteld. Het gaat de
laatste tijd eigenlijk helemaal
niet zo slecht tussen ons." En
terwijl hij zich naar haar toe
keert, voegt hij er aan toe: „Dat
vind jij toch ook, of niet soms?"
Ik knijp bij die opmerking mijn
tenen bij elkaar en denk 'oh, jong
daar zal je nog spijt van krijgen'.
Ik word op mijn wenken be
diend. want het effect is dat van
het droppen een lading dyna
miet in een emotionele beerput.
Een vloedgolf van verwijten, te
leurgestelde verwachtingen, on
bevredigde behoeftes, en van
kleine, grote en hele grote be
driegerijen (met andere relaties,
met afspraken en met geld)
waaraan hij zich schuldig heeft
gemaakt, rolt over hem heen.
„En nooit, nooit", eindigt ze met
schril-wanhopige stem. „nooit
zal hij eens een keer laten mer
ken dat hij snapt hoe ik me vaak
voel. Het lijkt verdomme wel of
ik tegen een ijsberg sta te pra-
Er volgt een pijnlijke stilte. Ik
vraag me af hoe hij zich moet
voelen nu hij, nota bene in aan
wezigheid van een buitenstaan
der, als persoon toch wel heel erg
afgeschminkt is. Op een gegeven
moment kijkt hij mij aan. la
chend als een boer die behoorlijk
kiespijn heeft en zegt: „Tja, wat
moet ik daar nou op zeggen? Ik
vind dat er ln die jaren toch ook
een heleboel dingen goed zijn
gegaan tussen ons. Ik bedoel, zij
doet het nu wel allemaal voorko
men alsof.Maar hij krijgt de
kans niet zijn verdediging af te
maken. „Zie je nou wat ik be
doel" rolt zij er tussen, „hij rea
geert gewoon niet eens op wat je
zegt!"
De rest van ons gesprek levert
een overtuigend bewijs van het
gelijk van de sociologe Jessie Ber
nard. In haar boek De Toekomst
van het Huwelijk schrijft ze dat
er aan iedere echtverbintenis al
tijd twee huwelijken zitten, na
melijk zijn huwelijk en haar hu
welijk. Meestal is het ene huwe
lijk beter dan het andere, en va
ker is dat zijn huwelijk. Uit talrij
ke studies blijkt dat meer vrou
wen dan mannen onvrede heb
ben met hun (huwelijks)relatie,
over scheiding gedacht hebben
en als ze het allemaal over kon
den doen dat in iedere geval niet
met deze partner zouden doen.
Toch gaan veel van hen door met
degene met wie ze het niet over
zouden doen. Ze zijn op de com
promis-toer. Wat ze eigenlijk
zouden willen maar niet hebben,
ruilen ze in voor wat ze hebben
maar eigenlijk niet willen. Zoals
iemand het onomwonden zei:
„Voor de zekerheid van een nor
maal gezinsleven voor mij en de
kinderen, voor gewoon goed
kunnen leven en in dit huis kun
nen blijven wonen, pak ik hem er
ook nog wel bij al is het nou niet
echt wat ik me er ooit van voor
gesteld had"
Het lijkt er op dat veel relaties
overeind blijven dankzij een
soort van innerlijke koehandel
tussen gevoelens en verlangens
aan de ene kant en materiële en
sociale zekerheid aan de andere
kant. Het probleem is alleen dat
waar fundamentele menselijke
verlangens - warmte, tederheid,
aandacht, verbondenheid, geest
verwantschap - worden 'gecom
promitteerd'. worden ingeruild,
wordt verdriet geschapen. Per
slot van rekening zijn gevoelens
het enige dat het leven ons wer
kelijk te bieden heeft en wie het
perspectief op de bevrediging
van de meest wezenlijke gevoe
lens opgeeft, die lijdt emotioneel
een zwaar verlies. Zoals Patrick
Conroyd zo indrukwekkend in
zijn boek Prins der Getijden heeft
beschreven is er in een compro
misrelatie altijd een die meer in
levert dan de ander, die meer
verdriet heeft. Verdriet dat, en
dat is juist een kenmerk van de
compromis-relatie, niet be
spreekbaar is tussen de partners.
In wezen is dit natuurlijk ook het
thema van Andrew Morton's
boek over prinses Diana (Diana,
The Truth). Het verdriet uit zich
vaak vermomd in de vorm van
wisselende lichamelijke klachten,
depressie, angsten, overmatig al
coholgebruik, het almaar zoeken
naar gesprekspartners buiten de
relatie. Niet zelden groeit het uit
tot een gevoel van haat jegens de
partner, en van haat jegens jezelf
vanwege je onvermogen iets aan
de situatie te (durven) verande-
Om deze
promisrelatie psychologisch ge
zien altijd een slechte relatie.
Compromissen sluiten, het oude
traditionele recept voor een goed
huwelijk, klopte nog in een tijd
dat het huwelijk vooral een eco
nomische betekenis had. Engelse
moeders in de Victoriaanse tijd
adviseerden hun dochters daar
om regelmatig even hun tanden
op elkaar te zetten met adviezen
als: „wanneer je a.s. man iets vies
met je wil doen, gewoon ogen
dicht en aan Engeland denken".
Maar tegenwoordig zijn waarden
en houdingen die lange tijd met
de 'idealistische en irrealistische'
jeugd werden geassocieerd (zoals
het openstaan voor nieuwe erva
ringen en verandering, emotio
nele communicatie en intimiteit,
persoonlijke keuzevrijheid en in
nerlijke groei) zodanig gemeen
goed aan het worden (ook onder
volwassenen) dat de compromis-
relatie zijn beste tijd gehad heeft.
Haar plaats zal worden ingeno
men door wat ik noem de con
sensus-re la tie Het verschil tussen
beide laat zich als volgt verduide
lijken. Op de vraag „heb je wel
eens tegen je partner gezegd dat
je het met hem niet over zou wil
len doen?" komt in een compro
misrelatie vaak het antwoord
'neen'. Met als verdediging 'de
ander niet onnodig pijn te willen
doen' of 'dat maakt de zaak er al
leen maar beroerder op'. Een
kenmerk van een consensus-re
latie is een voortdurende dialoog
tussen de partners waarin iedere
mededeling, ook zeer pijnlijke,
als legitiem wordt beschouwd en
er geen geheimen zijn of belang
rijke gevoelens en meningen
achter worden gehouden (vech
ten is hechten!). Ieder punt mag
op de agenda en partners straf
fen elkaar niet of ondernemen
geen wraakexpedities omdat de
een iets zegt dat de ander niet
leuk vindt. Een ander kenmerk
van de consensus-relatie is dat
de partners helderheid en over
eenstemming hebben over wat
ze willen met hun relatie (en re
gelmatig net zolang over een be
paald punt doorpraten tot die
overeenstemming er is). Een der
de kenmerk, tenslotte, is dat de
partners samen regels voor hun
relatie hebben vastgesteld en
ook. minstens zo belangrijk, re
gels voor het maken van regels.
Een basisregel in een consensus-
relatie is dat de een de ander de
zelfde bewegingsvrijheid gunt als
hij/zij voor zichzelf opeist. Een
basisregel is ook dat de een de
ander daadwerkelijk helpt om
zijn/haar persoonlijke doelstel
lingen in het leven te bereiken.
Het verschil, kortom, tussen een
consensus- en een compromis-
relatie is het verschil tussen een
relatie die je wilt en een relatie
waartoe je je verplicht of veroor
deeld voelt.
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
