'Bio-alcohol niet
milieuvriendelijk9
Aantal zwaluwen vliegt achteruit in Nederland
De goudplevier moet weer gaan broeden in Drente
Over leven
'Te weinig verpakkingen
aangepast aan het milieu'
Vogelbescherming eist
schadevergoeding voor
72 gestolen ooievaars
VRIJDAG 31 JUL11992
6
Baas in eigen bus
amsterdam Stickers op de brievenbus met teksten als 'geen on-
geadresseerd reclamedrukwerk' zijn niet altijd effectief. Sommi
ge bezorgers die snel hun folders, blaadjes en krantjes kwijt wil
len. zien de tekst maar al te graag over het hoofd. De Vereniging
Milieudefensie raadt in dat geval aan om het reclamedrukwerk
terug te sturen naar de afzender, in de hoop dat die de bezorgers
beter zal instrueren. Om dit te vergemakkelijken verkoopt de
milieu-organisatie sinds kort zelfklevende adresstickers met de
tekst 'Baas in eigen bus'. De afzender wordt daarin opgeroepen
in het vervolg de boodschap op de brievenbus te respecteren.
Vleesloze maaltijd in opmars
boxtel Steeds meer mensen koken vegetarisch, zo signaleert
het milieu-educatiecentrum De Kleine Aarde. De weekend-cur
sussen 'Koken zonder vlees' zijn snel na aankondiging volge
boekt, aldus de organisatie. Ook verzorgt De Kleine Aarde op
aanvraag speciale cursussen vleesloos koken voor professionele
koks. Het milieucentrum is nog op zoek naar meer mensen die
vegetarische kookcursussen kunnen verzorgen. Belangstellen
den kunnen zich opgeven bij De Kleine Aarde, telefoon 04116-
84921.
Gft niet overal opgehaald
breda Zo'n 45 procent van de Nederlandse gemeenten is bezig
met het gescheiden inzamelen van groente-, fruit- en tuinafval
(gft). Dit percentage neemt het komende half jaar toe tot 65 a 70
procent. Kleinere gemeenten lopen echter sterk achter met het
inzamelen van organisch afval. Dit stelt het bureau Heliview
Marketingservice na gesprekken met 145 gemeenten. Vanaf
1994 zijn gemeenten verplicht apart gft-afval op te halen en te
verwerken. Heliview verwacht dat vijf a tien procent van de ge
meenten deze datum niet zal halen.
In de supermarkten is volgens
Konsumenten Kontakt (KK) nog
maar weinig te merken van een
milieuvriendelijker verpak-
kingsbeleid. Overheid en be
drijfsleven hebben ruim een
jaar geleden een convenant ge
sloten, waarin werd afgespro
ken de berg verpakkingsafval te
rug te dringen en het herge
bruik van materialen te bevor
deren. Maar in de schappen van
de grootwinkelbedrijven is vol
gens KK niet veel veranderd.
De consumentenorganisatie
signaleert ook kleine verbeterin
gen. Zo zijn de melkflessen en
conscrvenpotten lichter gewor
den. Er zijn krachtiger 'com-
pact'-wasmiddelen te koop in
kleinere verpakkingen, maar
volgens KK was al tot introduc
tie hiervan besloten voordat het
convenant werd ondertekend.
Het afgelopen jaar zijn er na-
vulverpakkingen voor wasver-
zachters, vloeibare wasmidde
len en vaatwasmachinemidde-
len op de markt gekomen. Kon
sumenten Kontakt beschouwt
dit echter niet als een vorm van
hergebruik, omdat de navulver-
pakking evengoed in de afval
bak belandt.
KK pleit voor het invoeren
van één standaard-flacon met
statiegeld voor wasmiddelen,
schoonmaakmiddelen en
shampoos. Volgens KK is dit
zeer wel mogelijk. Ook verschil
lende bierfabrikanten maken
gebruik van één standaard sta-
tiegeldfles, stelt de organisatie.
Veel meer produkten moeten
volgens KK in hervulbare ver
pakkingen komen.
Stichting Natuur en Milieu en Milieufederatie:
De suikerindustrie en de Groningse busmaatschappij
GADO zijn veel te positief over bio-alcohol als brandstof.
Dit stellen de stichting Natuur en Milieu en de Milieufe
deratie Groningen. De organisaties vinden dat de suiker
bedrijven en de GADO de milieu-effecten van de nieuwe
Groningse stadsbussen op bio-alcohol ('groene energie
bussen') te rooskleurig voorstellen.
dingsmiddelen gebruikt, aldus
de organisaties. De produktie
daarvan vergt veel energie. Ook
zouden er grote hoeveelheden
trekkerbrandstof nodig zijn bij
de teelt.
Bij elkaar is volgens de orga
nisaties voor de teelt, het trans
port en de verwerking van sui
kerbieten omgerekend al tach
tig procent van de energie no
dig die de bio-alcohol uiteinde
lijk oplevert. Het rendement is
dus laag. Bij gebruik van graan
zou de produktie van bio
brandstof zelfs meer energie
Bio-alcohol wordt gemaakt uit
suikerbieten of andere land
bouwgewassen. Volgens de
milieu-organisaties is bio
brandstof juist 'bepaald milieu
onvriendelijk en economisch
gezien een wanprodukt'. Vol
gens de verklaring kost het ma
ken van bio-alcohol uit suiker
bieten al bijna evenveel energie
als de brandstof later kan ople
veren.
Bij de teelt van suikerbieten
worden kunstmest en bestrij-
kosten dan opleveren.
Daarbij komt volgens de or
ganisaties dat het gebruik van
kunstmest en bestrijdingsmid
delen bij de teelt van landbouw
gewassen flinke milieuproble
men veroorzaakt. De produktie
van bio-brandstof levert volgens
Natuur en Milieu en de Milieu
federatie Groningen daarom
'geen enkele bijdrage aan de
verbetering van het milieu'.
Ook is het spul veel duurder
dan gewone brandstoffen, wat
volgens de organisaties bete
kent dat de teelt enorm moet
worden gesubsidieerd. Zelfs bij
van accijns vrijgestelde bio-al
cohol zou de teelt alleen renda
bel zijn als er zoveel mogelijk
per hectare wordt geoogst. En
dat zou weer een overmatig ge
bruik van meststoffen en be
strijdingsmiddelen in de hand
werken.
Door renovatie, kierenjacht en schoonmaakwoede
Suikerbieten kunnen ook dienen als grondstof voor bio-alcohol. foto united photos de boer
haarlem gpd
Het aantal zwaluwen in Neder
land lijkt nog groot, maar tellin
gen wijzen uit dat deze behen
dige luchtacrobaten op alle
fronten terrein verliezen. De
Nederlandse Vereniging tot Be
scherming van Vogels maakt
zich ernstig zorgen over de ach
teruitgang van de huis-, boeren-
oever- en gierzwaluw.
Oorspronkelijk hadden zwa
luwen rotsen en kliffen als hun
natuurlijke leefomgeving. In de
nabijheid van de mens vonden
de vogels echter goede alterna
tieven, zoals richels, kieren, ga
ten en scheuren in daken en
muren van gebouwen en onder
dakgoten van huizen. Maar de
tijden veranderden. Energiebe
sparend Nederland ging op kie
renjacht en propere burgers
verwijderden nesten van de ge
vels.
Vooral de huiszwaluw heeft
het moeilijk. In 1970 werd het
aantal broedparen geschat op
70.000 a 100.000. In 1985 kwa
men de tellers niet verder dan
25.000 50.000 broedparen.
Sindsdien is het aantal verder
gedaald. Vogelbescherming is
een campagne gestart om de
huiszwaluw voor Nederland te
behouden. In de Achterhoek
heeft dat er al toe geleid dat in
woners van dorpen bij de Duit
se grens 55 gulden krijgen als
op hun erf minimaal twee paar
tjes huis- of boerenzwaluwen
hun nest bouwen en jongen
groot brengen.
Erik Wanders, coördinator
van de Vogelbescherming-zwa
luwencampagne: „Huiszwalu
wen metselen hun nestkommen
van klei bij voorkeur onder dak
randen. Bij renovaties van oude
gebouwen en door de moderne
nieuwbouw is het aantal nest
plaatsen sterk gedaald." Als
zwaluwen onder een dakgoot
nog wel een geschikt plekje vin
den, wordt hun onderkomen
bovendien nog veel te vaak van
de gevel gehaald door bewoners
die zo'n nest, met op de stoep
zwaluwpoep, maar vies vinden.
„Nesten weghalen is helemaal
niet nodig. Je kunt onder de
nesten een plankje bevestigen
waar de poep op valt."
Een ander knelpunt is het
nestmateriaal: modder en klei.
Huiszwaluwen zijn echte met
selaars. Maar waar vind je in de
moderne stad nog modderpoe
len met specie? Vogelbescher
ming denkt dit op te kunnen
lossen door kunstnesten aan te
bieden.
Particulieren hangen die grij
ze nestbolletjes 's winters op ge
schikte plaatsen onder de dak
rand. Als de zwaluwen in het
voorjaar terugkeren, vinden ze
hun bedje gespreid. Het succes
is wisselend. Op enkele plaatsen
worden de kunstnesten dank
baar in gebruik genomen, op
andere plekken blijven ze leeg.
Waarom is nog onduidelijk.
Zoals de huiszwaluw gebon
den is aan stad en dorp, zo is de
boerenzwaluw gebonden aan
het leven op het platteland. Het
aantal broedparen wordt ge
schat op 100.000. Dat lijkt heel
wat, maar het zijn er veel meer
geweest. Boerenzwaluwen zijn
de dupe van de moderne agrari
sche bedrijfsvoering.
Ze bouwen hun nesten in
schuren, op zolders, of in stal
len. Maar veehouderijen zijn
moderne produktiebedrijven
geworden. Met afgesloten stal
len en gladde spanten. Je kunt
er als boerenzwaluw niet meer
in, voedsel is er nauwelijks en
een nest ergens aan vasthech
ten kan evenmin.
Vogèlbescherming onder
zoekt nu met geld uit een mede
door de tekenares Marjolein
Bastin gesticht Zwaluwenfonds
hoe de binding tussen boeren
zwaluwen en het boerenbedrijf
in elkaar zit. Wanders: „Stel dat
de beste plekjes voor boeren
zwaluwen om te nestelen ver
dwijnen. Nemen ze genoegen
met andere, minder ideale nest
plaatsen? Dat weten we niet."
De oeverzwaluw (ongeveer
11.000 broedparen) is eigenlijk
het minst van de mens afhanke
lijk. Maar ook deze soort gaat
achteruit. De oeverzwaluw is
gebonden aan meanderende ri
vieren en beken, met afkalving
en steile wanden. In die steile
wanden graven ze een nesthol-
Maar oeverversterkingen en
kanalisaties hebben van de wa
teren in basaltblokken verpakte,
doodse vaarroutes gemaakt. De
meeste Nederlandse beken zijn
gedegradeerd tot betonnen go
ten voor de afvoer van hemel
water. Oeverzwaluwen hebben
tegenwoordig een klopboor no
dig om een nestgaatje te ma-
Een jonge boerenzwaluw wordt gevoerd met insekten. Evenals andere zwaluwsoorten Joopt het aantal boerenzwaluwen terug, foto united pho
tos de boer martijn dejonce
ken. Bij de hulp aan oeverzwa
luwen wordt de klopboor ook
echt gehanteerd. Op een aantal
voor oeverzwaluwen aantrekke
lijke plaatsen zijn kunstmatige,
betonnen steile wanden ge
plaatst, waarin gaten zijn voor-
geboord. „De oeverzwaluwen
accepteren dit alternatief', zegt
Wanders. „Het is echter slechts
symptoombestrijding. Er moet
een structurele oplossing ko
men: geef de rivieren en de be
ken hun vrijheid terug."
Een geval apart is de gierzwa
luw, overigens geen echte zwa
luwsoort. Om hoeveel broedpa
ren het gaat is niet bekend,
nauwkeurige tellingen worden
bemoeilijkt door de geheimzin
nige levenswijze. Gierzwaluwen
maken hun nesten onder dak
pannen en daklijsten, in muurs
pleten, onder en tussen da-
knokken. Aangenomen wordt
dat het aantal gierzwaluwen
flink is teruggelopen door de
sloop en renovatie (dakisolatie)
van oude gebouwen.
Gierzwaluwen brengen hun
leven grotendeels door in de
lucht. Zelfs slapen doen ze
waarschijnlijk vliegend. Alleen
tijdens het broedseizoen heb
ben ze regelmatig vaste grond
onder de pootjes. Komen ze om
wat voor reden dan ook op de
grond terecht, dan kunnen ze
niet meer opstijgen. Vandaar
hun voorkeur voor hoge, oude
gebouwen als broedplaats. Van
af het nest laten ze zich als het
ware naar beneden vallen.
In de renovatiebouw wordt
tegenwoordig enige aandacht
geschonken aan de problemen
van de gierzwaluw. Er zijn gier-
zwaluwdakpannen en -nestkas
ten beschikbaar, die tijdens de
renovatie geplaatst kunnen
worden. Maar lang niet altijd
heeft dit succes. Wanders: „We
weten nog ontzettend weinig
van gierzwaluwen. Daarom
richten we ons vooral op onder
zoek. Welke eisen stelt de gier
zwaluw aan zijn nestplaats? Pas
als we daar achter zijn kunnen
we doelgericht actie gaan voe-
De Nederlandse Vereniging tot
Bescherming van Vogels in
Zeist heeft bij de rechtbank in
Zutphen een schadeclaim van
ruim 33.000 gulden ingediend
tegen vier vogclhandelaren. De
vier worden ervan verdacht vo
rig jaar december 72 ooievaars
te hebben gestolen uit ooie
vaarsdorp Het Liesveld in
Groot-Ammers.
Van de 72 ooievaars werden
er een week na de diefstal zestig
teruggevonden in een weiland
in friesland. Daarvan zijn er
vier gestorven. Twaalf vogels
worden nog vermist. De vogel
handelaren uit Apeldoorn, Hau-
le en Halerwijk moeten zich in
september voor de politierech
ter verantwoorden.
Vogelbescherming vindt ech
ter dat de verdachten de veroor
zaakte schade moeten vergoe
den. Volgens woordvoerder N.
de Haan heeft Vogelbescher
ming, als eigenaar van de ooie
vaars, aanzienlijke schade gele
den. Per vermiste of gestorven
ooievaar eist de vereniging dui
zend gulden vergoeding.
Daarnaast wil Vogelbescher
ming schadeloos worden ge
steld voor de extra uren die zijn
gemaakt en de beloningen die
zijn uitgeloofd. „We vragen niet
om smartegeld. Naar onze me
ning is er sprake van een reële
claim, gebaseerd op de werkelij
ke kostenaldus De Haan.
De diefstal bracht het fok- en
uitzetprogramma van Vogelbe
scherming in de war. De dieven
of helers bleken namelijk de riij-
gen van de dieren te hebben
verwijderd, waardoor niet meer
duidelijk was welke dieren fa
milie van elkaar zijn.
Ook het geslacht van de ooie
vaars moest opnieuw worden
vastgesteld door middel van
chromosomenonderzoek. Vo
gelbescherming wilde niet op
de gok nieuwe paren vormen,
omdat daarbij ook homokop
pels kunnen ontstaan. De ver
eniging ziet in het belang van
het fokprogramma liever tradi
tionele paren.
Akkers omgevormd tot natuurgebied
nieuw-balinge gpd
Op Drentse maïsvelden, aardappelakkers en wei
landen krijgt de natuur een nieuwe kans. Een deel
van de gemeente Westerbork zal over tien tot vijf
tien jaar onherkenbaar veranderd zijn; waar nu
koeien grazen moet straks de goudplevier weer
broeden.
In de gemeente Westerbork ziet Drente er lief
lijk uit. Geploegde akkers, afgewisseld met wei
landen en plukjes natuur. In de verte schittert een
gehucht in de zon. Vier natuurgebieden wil de
Vereniging Natuurmonumenten door de aan
koop van de tussenliggende landbouwgebieden
samenvoegen tot een natuurterrein van 1100 hec-
Het eerder ontgonnen gebied moet over tien
tot vijftien jaar weer woeste grond zijn. De kaars
rechte 'ontginningssloten moeten plaatsmaken
voor de kronkelige beekjes die van oudsher de af
watering voor hun rekening nemen. De Drentse
hei komt hier opnieuw tot bloei. Klokjesgentiaan
en zonnedauw krijgen hun natuurlijke vochtige
omgeving terug.
Natuurmonumenten wil geleidelijk beginnen
met het afschrapen van de toplaag zwarte aarde
tot een diepte van rond dertig centimeter. Dan,
zegt districtbeheerder Reinier de Leeuw, worden
ook de meststoffen en de fosfaten weggehaald.
„Als je de akkers gewoon laat liggen duurt het wel
honderd jaar voordat de grond door uitspoeling
verschraald is", zegt hij.
Deze techniek maakt het mogelijk landbouw
gronden in een veel kortere tijd weer om te tove
ren in woeste grond. „Voedselarme planten, hei
de en heischrale grassen krijgen dan de ruimte.
Ze kunnen zich weer ontwikkelen." Ook de oor
spronkelijke vennen worden weer uitgegraven.
Natuurmonumenten is al eigenaar van het
Mantingerzand, de Martensplek, het Lentsche
Veen en het Hullenzand. Voor de aankoop van de
tussenliggende landbouwgebieden voert de ver
eniging nu een actie. Er is 2,5 miljoen gulden no
dig. Later wil Natuurmonumenten nog eens 400
hectare landbouwgrond aankopen, zodat het hele
terrein van vijf bij ruim twee kilometer als één ge
heel kan worden beheerd.
Voor het eerst wordt een zo omvangrijk land
bouwgebied weer ingericht als natuurterrein. Het
plan Goudplevier (zo genoemd omdat rond Man-
tinge in de jaren dertig de goudplevier voor het
laatst in Nederland broedde) voorziet ook in de
aanleg van stroken bos langs de randen van het
gebied, als een buffer tegen de omliggende land
bouwgebieden. Hier komen ook parkeerterreinen
en recreatiestroken voor dagjesmensen.
Het binnengebied blijft open. Het wordt een
mozaïek van stuifzand, hei, schrale graslanden en
struwelen, met hier en daar een vennetje of moe
ras. Een enkele weg en nieuwe fietspaden moeten
het centrale terrein openen voor de echte liefheb
ber.
Een landbouwer als Henk Eefting (52) ziet aan
komen dat zijn boerderij straks alleen nog maar
aan Natuurmonumenten verkocht kan worden.
„Wij worden verdreven. Natuurmonumenten
zegt dat alles vrijwillig gebeurt, maar ondertussen
trekken ze wel een lijn om het gebied."
Naast het bedrijf van veehouder Eefting vallen
nog eens vier of vijf boerderijen geheel binnen
het gebied. Zo'n 25 boeren langs de rand van het
terrein dreigen een deel van hun grond kwijt te
raken. Maar het uitgangspunt is, zegt De Leeuw,
dat deze agariërs door ruiling van grond of ver
plaatsing van het bedrijf in staat worden gesteld
door te boeren.
Eefting is sceptisch. „Het verplaatsen van een
bedrijf kost veel geld. Een oud bedrijf boert nu
eenmaal veel goedkoper dan een nieuw bedrijf.
Wij vinden dat Natuurmonumenten daar ook re
kening mee moet houden." Hij vindt dat de boe
ren een goede prijs voor hun grond en opstallen
moeten krijgen. Daarvan is hij nog niet overtuigd.
Eefting beklemtoont dat hij niet tegen het plan
Goudplevier is.«Toch blijft hij moeite houden met
idee dat landbouwgrond plotseling weer natuur
moet worden. „Met bloed, zweet en tranen is de
grond aan de woestenij ontworsteld. Laat de boe
ren toch de natuur onderhouden." Buiten wijst
hij met een breed gebaar om zich heen: „Is dat
geen mooie natuur?"
Moeder-ooievaar met jongen in ooievaarsdorp Het Liesveld, foto anp
