Nederlander eet garnaal van lage kwaliteit
Over leven
noorderhaaks
Noorderhaaks kent alleen vogelgekrijs
Onbewoond eiland is
nog zonder bestemming
DONDERDAG 23 JULI 1992
7
Envelop binnenstebuiten gekeerd
haarlem „En wat te zeggen over hergebruik van enveloppen op
déze manier?", meldt Kitty Nikkels uit Overveen op een kaartje,
dat zij verstuurt in een opnieuw gebruikte envelop. Zij geeft en
veloppen een tweede leven door ze binnenstebuiten te vouwen,
waardoor een gaaf nieuw exemplaar ontstaat. „Spaart zelfs aan
koop en fabricage van een sticker", stelt ze onweerlegbaar vast.
Het effect van een gekeerde envelop is bovendien uiterst verras
send, omdat ze aan de binnenkant vaak met prachtige patronen
zijn bedrukt.
Lezing bij De Kleine Aarde
boxtel De Kleine Aarde houdt zondag 9 augustus een lezing
over de teelt en toepassing van kruiden in tuin en keuken. Ciel
Broeckx vertelt over het zelf kweken, drogen en bewaren van
kruiden. De kruidentuin van De Kleine Aarde dient als levend il
lustratiemateriaal. Aanvang 11 uur, kosten negen gulden, zelf
lunchpakket meenemen. Meer informatie bij Maria Resink,
tel. 04116-84921.
Injectiespuiten niet in de vuilnisbak
haarlem» Injectiespuiten mogen niet in de vuilnisbak en horen
ook niet bij klein chemisch afval. Wie zichzelf om gezondheids
redenen thuis injecties moet geven of laten geven heeft een spe
ciaal afvalprobleem erbij. Waar moeten de wegwerpspuiten en -
naalden na gebruik heen? Het gaat landelijk om tienduizenden
stuks per jaar. Inleveren bij de apotheek kan niet meer. Deze
voerde de spuiten af als klein chemisch afval, maar deze depots
mogen sinds kort geen bacteriologisch besmet afval zoals injec
tiespuiten aannemen. In Noord-Holland en Utrecht wordt al on
derzoek gedaan naar de meest wenselijke wijze van afvalverwer
king. Van de kant van het ministerie zijn suggesties gekomen
toch de apotheker in te schakelen voor het inleveren, de GG en
GD, de huisarts of de groothandel die de spuiten levert.
Legergroen krijgt inhoud
den haag Het legergroen krijgt inhoud en betekenis. De Ko
ninklijke Landmacht gaat vierhonderd milieufunctionarissen
opleiden met de bedoeling om in 1995 het milieu voor een kwart
minder met vervuiling te belasten. Het gaat om gewone militai
ren die scholing krijgen in milieuproblematiek. De milieufunc
tionaris moet fungeren als vraagbaak voor zijn eenheid. Hij
moet een interne milieuzorg opzetten en toezien op naleving
van de milieuwetgeving.
Vraagtekens bij afbreekbaar plastic
Amsterdam Milieudefensie vestigt de aandacht op een onder
zoek van de Cornell-universiteit in New York naar de afbreek
baarheid van plastic. Volgens dat onderzoek wordt er van vrijwel
alle soorten plastic niets afgebroken. Alleen de kunststof PHB/P-
HV is biologisch afbreekbaar. Volgens Milieudefensie konden fa
brikanten tot nu toe makkelijk 'afbreekbaar' bij hun produkten
zetten, omdat het toch niet te onderzoeken was.
gebiologeerd
Zelfs dieren doen aan seks. Het
zal u niet verbazen, gezien de
hoeveelheid dieren die u dage
lijks ontmoet, vrijwillig of on
vrijwillig. Die beestjes ontstaan
niet door een geheimzinnig sa
menspel van ldei en rivierwater,
zoals de Egyptenaren ooit ge
loofden. Ze worden verwekt
door middel van mannelijk
sperma en vrouwelijke eicellen.
Wat u misschien wel verbaast is
dat veel dieren zo overspelig
zijn als de pest. Vogelsoorten,
die verondersteld werden ten
minste voor een seizoen mono
gaam te zijn, zoals pimpelme
zen, zeekoeten of zwaluwen,
blijken nageslacht op te leveren
dat onmiskenbaar op vreemd
gang duidt. De broedse vrouw
tjes worden vaak dagelijks een
aantal malen bevrucht door an
dere mannetjes dan hun vaste
partner als die even niet oplet.
En zeker niet altijd tegen hun
zin. DNA-fingerprinting is de
techniek die dit aan het licht
heeft gebracht. Met zo'n 'vin
gerafdruk', zo genoemd omdat
het genetisch patroon van ieder
levend wezen uniek is, valt met
grote zekerheid vast te stellen
wie de ouders zijn. En binnen
een legsel duiken vaak verschei
dene vaders op.
Waarom paren die 'trouwe'
vrouwtjes met verschillende he
ren? Tja. De vraag is eerder:
waarom niet? Toen de weten
schappelijke studie der natuur
in de vorige eeuw serieus op
gang kwam gold de Victoriaan
se moraal. Men was preuts en
hield niet van losse zeden. De
natuur moest als een voorbeeld
voor het menselijk gedrag die
nen, de natuur was immers rein
en blank, vooral die schattige
vogeltjes, die zo leuk konden
fluiten. Het was onvoorstelbaar
en ongepast dat die stelselmatig
zouden rondneuken.
Nu het bewijs van het overspe
lig gedrag inmiddels waterdicht
is, kunnen we onze Victoriaanse
idealen laten varen en toegeven
dat zelfs het fraaist fluitende vo-
Dl%LLt^Al
]A,)A...ee*sr M£«iSo«, dande looD6iltz<i
tx weTieopNtMinem mu utee 'N en^uvteuè
cmj/w! 6Aat oie euiuerf dam wet o\i(e
Elders afgekeurde partijen in Nederland gedumpt
De kwaliteit van de Noordzee- en tropische garnalen in
Nederland staat op een laag peil. De Keuringsdienst van
Waren concludeert na onderzoek, dat hier de laagste
kwaliteit garnalen binnenkomt. In tegenstelling tot ande
re Europeanen is de Nederlander niet bereid veel geld
voor deze delicatesse te betalen. Partijen garnalen die in
andere landen niet worden toegelaten, kunnen nog mak
kelijk in Nederland worden gedumpt.
niet diepgevroren, maar met
grote hoeveelheden conserveer
middelen bewerkt. Dat zijn on
der andere benzoëzuur, sorbi-
nezuur, zout, azijn en melkzuur.
De som van al deze stoffen mag
niet meer dan één procent be
dragen bij gepelde garnalen en
een half procent bij ongepelde
garnalen.
Twintig procent van door de
Keuringsdienst van Waren on
derzochte monsters heeft een
De Noordzeegarnalen worden
aan boord gekookt en gekoeld
opgeslagen. Daarna worden ze
met de hand gepeld in landen
waar dat goedkoop kan: Polen,
Marokko en mogelijk ook straks
in de voormalige Sovjet-Unie.
Kleine partijen worden machi
naal en met de hand gepeld in
Volendam en Stellendam.
De Noordzeegarnalen worden
conserveermidde
len dat hoger is dan één pro
cent. Ondanks het rijkelijk toe
passen van deze middelen blijkt
toch dat de kiemgetallen van
deze garnalen hoog zijn, wat
betekent dat de kans op bederf
groot is. Ook zit er wel eens het
niet toegestane conserveermid
del citroenzuur in de garnalen.
De Keuringsdienst noemt het
opmerkelijk, dat de Nederland
se producent wel degelijk in
staat is Noordzeegarnalen met
veermiddelen te exporteren
naar landen als Frankrijk en
Duitsland. Daar mogen de gar
nalen maar 0,4 procent van de
ze middelen bevatten.
Technisch is het mogelijk gar
nalen te bewaren met drastisch
minder conserveermiddelen, zo
heeft het Instituut voor Visserij-
produkten van TNO enkele ja
ren geleden aangetoond. Daar
voor is een betere hygiëne aan
boord van de schepen een ver
eiste en het gebruik van ijs
noodzakelijk. Toch hebben de
visproducenten voor conser
veermiddelen op grote schaal
gekozen, omdat de garnalen
langer houdbaar moeten blijven
vanwege de steeds grotere reis
afstanden.
Anders dan de Noordzeegar-
naal wordt de tropische garnaal
in Azië en Zuid-Amerika gevan
gen, ter plaatse gepeld, gekookt
en ingevroren. Nederland im
porteert jaarlijks uit Azië zo'n
14,6 miljoen kilo. De behande
ling van de tropische, in het
wild gevangen garnaal levert
hoog risico van bederf op. De
garnalen worden met kleine
bootjes gevangen, in een primi
tief pelschuurtje zonder stro
mend water en sanitaire voor
zieningen rauw gepeld en naar
de fabriek gebracht. Daar wor
den ze gespoeld met gechlo
reerd water, kort gekookt en
dan ingevroren.
Dat levert garnalen op met
een laag kiemgetal, maar toch
van bacteriologisch slechte
kwaliteit. De Keuringsdienst
kan dat nagaan door het gehalte
aan indol te meten. Indol is een
afbraakprodukt dat door tropi
sche bederfflora wordt gepro
duceerd bij temperaturen rond
de dertig graden. Het gehalte
vertelt alles over de hygiënische
omstandigheden bij het verwer
ken van garnalen. Indol blijft in
het voedsel aanwezig, zelfs na
koken, bestralen en invriezen.
De Keuringsdienst stuit regel
matig op partijen garnalen met
te hoog indolgehalte.
Verder wordt er met de tropi
sche garnaal nog aardig wat ge
rommeld. De diverse keurings
diensten in het land noteren de
toevoeging van kleurstoffen,
smaakversterkers, eerder ge
noemde conserveermiddelen
en suiker om de zure smaak van
citroenzuur te compenseren.
met de gekweekte
s beter. Een kwart
r consumptie be
stemde tropische garnalen
wordt gekweekt. De dieren wor
den 's nachts gevangen bij wat
lagere buitentemperaturen en
gekoeld met ijs naar de fabriek
vervoerd. Omdat deze behande
ling de garnalen duurder maakt,
zijn ze voor de Nederlandse
markt niet interessant.
Co Loerakker en Piet Zeeman
geitje maar op één ding uit is:
het verkrijgen van een zo ge
zond en gevarieerd mogelijk na
geslacht. Dat wil zeggen dat het
mannetje tijdens de geslachts
daad goed moet presteren en
ook daarna voortdurend op zijn
tellen moet passen, anders ko
men er kapers op de kust. Het
vrouwtje geeft dan de voorkeur
aan sperma van blijkbaar wat
flinkere partners. Dat geeft wel-
licht gezondere jongen (de vaste
partner draait trouwens wel
mede op voor het grootbrengen
van het nest). DNA-finger
printing berooft ons van weer
een illusie over die lieflijke na
tuur. En het kan nog erger wor
den. Weet wel zeker wie uw
vader is? Een onderzoek onder
mensen bracht onlangs aan het
licht dat van de (uiteraard ano
niem gebleven) deelnemers
liefst tien procent niet afstamde
van de opgegeven vader. In één
flatblok liep de score zelfs op tot
dertig procent. Ja, maar dat is
een of ander buitenland, dat zul
je hier niet zien gebeuren. Nee,
dat dachten we van die vogel
tjes ook.
ff
^Verboden dit gebied aan te landen
en of te betreden indien bij -
de m2™ekazerne Erfprins een
rode vlag is gehesen
C.F, Art 461 wetb. v. strafr.
Levensgevaarlijk terrein wegens
onontplofte munitie, opkomend
water drijfzand, enz,
Verblijf ainier voor eigen risico
Schipper Jan van Dijk telt vogels op Noorderhaaks.
FOTO MARTIJN DE JONGE
THEO VAN DER KAAU
Beschutting is er niet. Begroei
ing nauwelijks. Er bestaat ge
vaar van drijfzand en beschie
ting door de marine. Toch is het
eiland Noorderhaaks, gelegen in
de Noordzee tussen Texel en
Den Helder, elk jaar rustplaats
voor duizenden vogels en het
biedt de mens alle verlokkingen
van een onbewoond eiland.
Jan van Dijk, kapitein van het
motorschip Phoca, meldt vanuit
de werkhaven van Texel de be
stemming Noorderhaaks aan de
havendienst. Er komt geen veto
vanwege het schieten met
scherp vanaf de kust bij Huis
duinen, dus met een gerust hart
licht hij het anker.
Via Marsdiep, Molengat en
Razende Bol naderen we het ei
land. Vanaf het schip is de bran
ding goed te zien die de kale
zandplaat van alle kanten in
sluit. De Phoca kan vanwege
ondiepte niet te dichtbij komen,
daarom leggen we de laatste
vijftig meter af in een rubber
boot. Het allerlaatste stukje sop
pen we blootsvoets door de
branding. Dan staan we op het
onbewoonde Noorderhaaks.
Zeven kilometer lang, een ki
lometer breed. Vogelgekrijs en
geruis van de branding. Volgens
de dreigende tekst op een groot
bord hadden we hier niet mo
gen staan, als er bij de marine
kazerne aan wal een rode vlag is
gehesen. Vanaf hier is dat on
mogelijk te zien. Rode vlag of
niet, volgens het bord kunnen
we toch beter direct rechtsom
keert maken vanwege het ge
vaar van onontplofte munitie,
opkomend water en drijfzand.
Volgens Jan van Dijk loopt het
zo'n vaart niet. Als kind kwam
hij hier al met zijn vader. De
laatste jaren groeit de zandplaat
aan de zuidzijde duidelijk aan.
Alleen in de winter loopt het ei
land bij noordwesterstorm en
springtij volledig onder water.
Misschien dat het eiland daar
om op bijna geen enkele kaart
van Nederland staat
Zeeraket, een pionierplant op Noorderhaaks.
ven. Noorderhaaks is het do
mein van de vogels. Vandaag
zijn er zilvermeeuwen, mantel
meeuwen, rose grutto's, zilver
plevieren, goudplevieren, wul
pen, grote sterns, visdiefjes en
drieteenstrandlopers. Aan de
vloedlijn groepen mannen sa
men met wijde zwarte capes
om. Het zijn aalscholvers met
uitgespreide vleugels. Die zijn
nat geworden bij het vissen en
moeten drogen.
De onvermijdelijke lege rum-
fles zonder brief, stukken visnet
en bossen touw. Verder is Noor
derhaaks opvallend schoon. De
rust wordt af en toe verstoord
door een laag overkomende he
likopter van de marine. De vo
gels negeren het zware geronk
volkomen.
Als bij toverslag gaan ze toch
allemaal opeens de lucht in.
Geen vogel die op de grond
blijft zitten. Dan moet er een ro
ver in de buurt zijn. Inderdaad
zeilt er even later een bruine
kiekendief over op zoek naar
prooi.
Noorderhaaks lijkt bezaaid te
zijn met ondergestoven unifor
mpetten. Die hebben niets met
de marine van doen, eerder al
les met het vrije spel van wind
en water. Het zijn zandzuiltjes,
zandhoeden of zandpaddestoe-
len die vaker voorkomen op on
gerepte stukken strand, vooral
op de Waddeneilanden. Het
verschijnsel komt door de regen
die via kanaaltjes een weg zoekt
door het zand de bodem in. De
wind blaast het drooggebleven
zand weg en er blijft een fraai
gevormde, stevige kegel over.
Dat is de pracht van Noorder
haaks, want begroeiing is er
FOTO MARTIJN DE JONGE
vrijwel niet. Alleen op de noord
punt staan wat pionierplanten
zoals bosjes zeeraket. Ze zijn
gegroeid uit zaad dat door de
zee vanaf het vasteland is mee
gevoerd. Er groeit ook wat bie-
starwegras en helmgras, dat
stuifzand vast kan leggen waar
door primaire duintjes ont
staan.
Wat heeft Noorderhaaks ver
der nog te bieden als kandidaat
natuurmonument? Een gestran
de coaster, die helaas meters
onder het zand ligt en natuurlijk
zeehonden die hier vaak liggen
uit te blazen. Die willen geen
nieuwsgierige mensen in hun
buurt. Daarom laten ze hun ei
gen onbewoond eiland vandaag
links liggen en wij nemen ge
noegen met hun sporen op het
zand.
Ingenieurs zijn druk in de weer
met plannen om land op te
spuiten in de Noordzee voor het
bouwen van huizen. Er is een
plek in Noord-Holland, waar
voor een dergelijk project men
selijk handelen overbodig is. De
zee zelf werkt hard aan de tot
standkoming van Noorder
haaks, een gestaag groeiende
zandplaat, zuidwestelijk van
Texel in de Noordzee.
Op uitnodiging van de con
troledienst voor de Waddenzee
van het ministerie van land
bouw, natuurbehoud en visserij
neemt de redactie van 'Over Le
ven' samen met fotograaf Mar-
tijn de Jonge een kijkje op
Noorderhaaks, officieel grond
gebied van Texel. Bestem
mingsplannen voor dit onbe
woonde eiland zijn er nog niet.
Er gaan stemmen op het groei
ende land te beschermen door
het tot natuurmonument te ver
klaren.
Dat betekent meer werk voor
Ian van Dijk, schipper van de
Phoca, die ons naar Noorder
haaks brengt. „Het is niet ver
boden om op Noorderhaaks
aan land te gaan. Als het na
tuurmonument wordt mag dat
niet meer van half mei tot begin
september ter bescherming van
de vogels. Wij moeten daar toe
zicht op houden", zegt Van
Dijk.
Het ministerie heeft drie con
troleschepen voor de Wadden
zee. Van Dijk vaart met een col
lega tot het wantij van Terschel
ling en tot vijf mijl de Noordzee
op. Zij zien erop toe dat in de
rustgebieden voor zeehonden
helemaal niemand komt.
Van Dijk: „Wij zitten dagelijks
op het water. De schepen ken
nen ons. Er zijn veel zaken die
we moeten controleren, zowel
van de recreatievaart als van de
beroepsvisserij. Vooral visserij
zaken komen steeds meer naar
ons toe. Dat doen we samen
met de Algemene Inspectie
Dienst die de vissers aan wal
controleert."
De controledienst van het mi
nisterie speelt een belangrijke
rol in het onderzoek naar de
aanwezigheid van kokkels en
mosselen in de Waddenzee. In
de niet aflatende strijd tussen
vissers en eidereenden om deze
delicatessen bepaalt het minis
terie de hoeveelheden die opge
vist mogen worden.
„We hebben pas weer onder
zoek afgerond naar de hoeveel
heden kokkels, mosselen en
mosselzaad in de Waddenzee",
zegt Van Dijk, „Er is een rap
portage gemaakt en er zijn
monsters opgestuurd. Daarna
wordt bepaald hoeveel en waar
er gevisd mag worden.
Het verrichten van klussen
voor Natuurmonumenten en
het tellen van vogels zijn even
eens taken van de controleurs.
Eens in de maand telt Jan van
Dijk op het vogelrijke Noorder
haaks, waar bovendien vaak
zeehonden liggen.
Er zijn opnieuw zorgen over
de zeehond. Uit dit deel van de
Waddenzee zijn de berichten
gunstig, maar collega's hebben
onlangs veertig dode dieren in
de Oostelijke Waddenzee ge
meld. Van Dijk: „Dat is raadsel
achtig, want het dodelijke virus
is onder controle. Het onder
zoek naar de oorzaak is nog niet
afgerond."
