'Hongerdood dreigt voor
achttien miljoen mensen'
Tataren derderangs burgers in 'eigen' Krim
Smirnov versus Smirnoff
in strijd om een wodkamerk
Feiten &Meningen
Aangerand
DONDERDAG 23 JULI 1992
2
Catherine Bertini, directeur Wereld Voedsel Programina, luidt noodklok
„In zuidelijk Afrika voltrekt
zich momenteel een ramp
die alleen kan worden ver
geleken met de hongers
nood die het continent
acht jaar geleden trof. Hen
droogte van epische pro
porties bedreigt het leven
van 18 miljoen mensen in
10 landen. Direct ingrijpen
is absoluut noodzakelijk. Ik
weet dat deze oproep volgt
op andere, zoals die voor
hulp aan de Hoorn van
Afrika, maar de internatio
nale gemeenschap moet
middelen vinden om dit
deel van Afrika te redden.
Laten we niet wachten tot
dat we de televiesiebeelden
zien van kinderen die in de
armen van hun moeders
sterven."
ROME EELCO VAN DER LINDEN
CORRESPONDENT
Met deze emotionele woorden
richtte Catherine Bertini zich
vorige maand tot de hele we
reld. Bertini, 41 jaar en geboren
in New York, is de nieuwe direc
teur van het Wereld Voedsel
Programma (WFP), de organisa
tie van de Verenigde Naties die
zich bezighoudt met voedsel
hulp aan met name ont
wikkelingslanden. Zij werd op 1
april voor vijf jaar benoemd en
is de eerste vrouw die het WFP
leidt sinds de oprichting ervan
in 1963.
Ze is aan het hoofd komen te
staan van een organisatie die
actiefis in 82 landen en be
schikt over een staf van 1600
personen. Voor de noodhulp
projecten kunnen, tijdelijk, nog
eens 1200 personen worden in
geschakeld. Het WFP is 's we
relds grootste bemiddelaar voor
voedselhulp. Vorig jaar werd
wereldwijd 14 miljoen ton
voedsel vertrekt. Vijf miljoen
daarvan kwam ten goede aan 45
miljoen mensen in de vorm van
noodhulp. Voor 1992 is er naar
schatting een budget van 1,6
miljard dollar beschikbaar. Het
WFP ontvangt geld van indivi
duele landen. Nederland is na
de Verenigde Staten, Canada en
de EG, de grootste donor met
108 miljoen dollar.
„Ik heb eigenlijk mijn hele leven
hongeren armoede bestreden",
zegt Bertini. „Wat ik in Amerika
deed, zal ik nu op mondiaal ni
veau voortzetten." Ze was on
der president Bush onderminis
ter van landbouw en had de
verantwoordelijkheid over de
voedselhulpprogramma'svoor
40 miljoen Amerikanen. Verder
stond ze aan het hoofd van or
ganisaties die zich bezighouden
met hulp aan daklozen, kinde
ren, vrouwen, zuigelingen en
ouderen.
Hartverscheurend
Bertini staat voor de taak een
van de grootste reddingsopera
ties uit de geschiedenis van het
WFP te coördineren. Ze reist de
wereld af op zoek naar donors
en legt uit waarom de crisis in
zuidelijk Afrika, waartoe Nami
bië, Botswana, Swaziland, Zim-
Ook Madagaskar lijdt onder de extreme droogte, die ingrijpende gevolgen heeft voor de voedselproduktie.
Dit een-jarige jongetje weegt nauwelijks meer dan een baby van een paar weken. foto Rtr
babwe, Mozambique, Angola,
Tanzania, Zaïre en in zekere zin
ook Zuid-Afrika worden gere
kend, zo hartverscheurend is.
„Deze crisis is ongewoon en
tragisch tegelijk, omdat ze de
traditionelevoedselleveranciers
van deze regio zelf treft en zij
nu grote hoeveelheden voedsel
moeten invoeren. Tragisch ook
omdat eindelijk in deze regio
goede hoop bestaat op vrede en
stabiliteit. Voedselhulp is abso
luut nodig om sterfte, maar ook
sociale onrust te voorkomen."
„We hebben berekend dat de
regio dit jaar behoefte heeft aan
6 miljoen ton voedsel, waarvan
4,1 miljoen als noodhulp. Voor
deze enorme importen zal een
gigantische coördinatiemachine
nodig zijn. Alles moet op elkaar
worden afgestemd met de rege
ringen van de regio, vooral met
die van de kustlanden. Verder
moeten donorlanden en non-
gouvernementele organisaties
nauw samenwerken. Het privé-
ondememerschap is redelijk
goed ontwikkeld en dat kan een
voordeel zijn bij de uitvoer van
ons hulpprogramma."
„Wat betreft het transport
over zee en de weg zijn we
klaar om onze diensten aan te
bieden aan hulporganisaties en
donors. We zullen een regionaal
noodproject opstarten voor de
coördinatie van het transport en
distributie. In zuidelijk Afrika
zijn de faciliteiten goed, maar
die zijn vooral gericht op export
en nooit gebruikt voor de enor
me hoeveelheid import die nu
nodig zal zijn. Het is noodzake
lijk snel te handelen en schepen
i, zodat vertraging
in havens kan worden voorko
men. Iedere verspilde dollar is
een dollar die kon worden ge
bruikt om iemand van de hon
gerdood te redden."
Rampen
Het WFP verschaft voedsel om
sterfte te voorkomen, maar is
eigenlijk een organisatie die als
voornaamste doel heeft ontwik
keling te bevorderen door mid
del van voedselprojecten. Vol
gens Bertini heeft het WFP zijn
strategie moeten aanpassen aan
de extreme hoeveelheid noodsi
tuaties die zich de afgelopen ja
ren hebben voorgedaan. „Vijf
jaar geleden was 75 procent van
onze activiteiten gericht op ont
wikkelingsprojecten. Vorig jaar
was dat 50 procent en dit jaar
zal het zelfs maar 40 procent
zijn. Nooit eerder zijn er zoveel
rampen veroorzaakt door de
mens, de natuur en oorlogen
gesignaleerd als in 1991. Nood
gedwongen heeft het WFP een
steeds belangrijker rol gekregen
in de organisatie, coördinatie,
transport en distributie van al
die noodvoedselstromen.
„Het is echter van fundamen
teel belang dat de voedselhulp
aan ontwikkelingsprojecten niet
te veel lijdt onder de explosieve
behoefte aan noodhulp. Veel
van onze ontwikkelingshulp
gaat naar marginale gebieden,
waar het belangrijk is dat de
mensen zich weten te wapenen
tegen te verwachten rampen als
droogte. Zonder dit soort WFP-
hulp jaarlijks aan 20 miljoen
personen zou de roep om
noodhulp veel en veel groter
Afhankelijk
Binnen de voedselhulpverle
ning is een discussie gaande
over de wenselijkheid van het
sturen van voedsel. Een Neder
lands rapport stelde dat het be
ter is voedsel te verkopen aan
de ontwikkelingslanden en met
het geld concrete ontwikke-
lings-projecten te financieren.
Het rapport bekritiseerde het
versturen van EG-surplussen
omdat het de mensen afhanke
lijk maakt, eetgewoontes doet
veranderen en de stimulans
voor eigen productie weg
neemt.
Bertini: „Onze algemene filoso
fie is met voedsel mensen op
weg te helpen naar een zelf-
voorzienende status en een bij
drage te leveren aan economi
sche en sociale duurzame
ontwikkeling. Voedselhulp, in
dien goed uitgevoerd en binnen
een algemeen ontwikkelingska
der, zal daarom ook geen af
hankelijkheid of ontmoediging
van de eigen voedselverbouw
veroorzaken. Beide methoden
zijn te verdedigen: er moet een
keus worden gemaakt op basis
van de lokale situatie. „Nood
hulp is vaak beter in de vorm
van voedsel, terwijl het te gelde
maken van voedsel een goede
mogelijkheid is voor de onder
steuningvan ontwikkelingspro
jecten."
„Maar met directe voedselhulp
kan ook een belangrijke bijdra
ge worden geleverd aan een
duurzame ontwikkeling. Met
voedsel kunnen projecten wor
den gesteund die als doel heb
ben de agarische productie te
verhogen, het (bouw)land te
herstellen of irrigatie en infra
structuren te verbeteren. Het
principe 'voedsel-voor-werk'
functioneert vaak goed. Boeren
kunnen hun eerste oogst op
nieuwe grond afwachten dank
zij voedselhulp en vluchtelingen
kunnen onderwijl hun leefsitua
tie verbeteren."
„Overigens is ook een goede
methode voedsel in ontwikke
lingslanden met een surplus te
kopen en het vervolgens te
schenken aan getroffen landen
of gebieden in de regio. Deze
driehoekshulp heeft het voor
deel dat de lokale productie
wordt aangemoedigd en de
zuid-zuid-handel een belangrij
ke impuls krijgt. Bovendien
werkt het kostenbesparend."
THE INDEPENDENT
CASPORA WENDY SLOANE
VERSLAGGEVER AP
'Gorbatsjov. laat ons terugkeren naar de
Krim', riepen ze vier jaar geleden tijdens
een tot dan toe voor onmogelijk gehou
den demonstratie op het Rode Plein in
Moskou. Sindsdien zijn zo'n 150.000 Ta
taren weer 'thuis' op de Krim, nadat de
Sovjet-autoriteiten twee jaar geleden
daarvoor toestemming gaven. Ze hadden
zich hun terugkeer echter anders voor
gesteld. Een groep van 350 Krimtataren
leeft nu in een stoffig kustgebied in de
buurt van Jalta en probeert met de moed
der wanhoop een sloppenwijk om te
bouwen tot een bewoonbaar dorp.
Ahmed Asanov was acht maanden oud
toen Stalin hem en zijn familie brand
merkte als „vijanden van het volk" en
hen deporteerde van de Krim naar Cen
traal Azië. Na bijna een halve eeuw keer
de hij terug naar zijn geboorteplaats Jal
ta. Hij staat met zijn dochtertje Sivilia
hij zijn halfgebouwde woqnschuur, meer
is het niet, wil afbouwen. „Wat heeft dit
kind in de tien jaar van haar leven an
ders meegemaakt dan vuil, gemetsel en
beledigingen op"school?", vraagt Asanov.
De Krimtataren werden tijdens de Twee
de Wereldoorlog beschuldigd van colla
boratie met de nazi's. In 1944 begon Sta
lin met de deportatie van de Tataren. Bij
deze campagne kwamen zo'n 100.000
van de 400.000 Tataren om het leven,
volgens hun eigen cijfers. In 1967 werd
de beschuldiging van collaboratie offi
cieel ingetrokken, maar pas de laatste
Sovjet-regering, onder leiding van Mi-
chail Gorbatsjov, gaf de Tataren in juli
1990 toestemming naar de Krim terug te
keren.
Nu zijn de Tataren verzeild geraakt in de
diplomatieke oorlog tussen Rusland en
Oekraïne over wie territoriale aanspra
ken kan maken op het schiereiland aan
de Zwarte Zee, dat in 1954 door de toen
malige Sovjet-leider Nikita Chroesjtsjov
aan Oekraïne werd gegeven. Het Russi
sche parlement verklaarde deze over
dracht onlangs illegaal.
Naast het territoriale meningsverschil
beschikt zowel de Russische als de Oek
raïense regering niet over de financiële
middelen of de politieke wil de te
ruggekeerde Tataren bij te staan in het
opbouwen van een nieuw leven.
De Tataren, een Turks sprekend volk,
zijn van oorsprong een Mongoolse stam
en kwamen in Oost-Europa terecht door
mee te doen aan de veroveringstochten
van Djengiz Khan in de 13de eeuw. We
reldwijd zijn er zo'n zes miljoen Tataren,
voornamelijk levend in de voormalige
Sovjetunie, China, Turkije, Roemenië en
Bulgarije.
En terwijl Rusland en Oekraïne bekvech
ten om de Krim, worden de gebiedsaan-
spraken van de Tataren van tafel ge
veegd. De meeste teruggekeerde Tataren
zijn verarmd en politiek zonder enige
rechten.
Schuurtjes
De familie Asanov leeft met 86 andere
families in een verzameling houten
schuurtjes aan de Zwarte Zee. Enkele
schuurtjes hebben sanitaire voorzienin
gen of electriciteit. Slechts vier volwasse
nen hebben werk. De families vertrokken
uit Centraal Azië om hun heil te zoeken
in Simferopol, de hoofdstad van de Krim.
Ze hadden huizen en werk verwacht.
Na een verblijf van zes maanden in ten
ten wisten zij de hand te leggen op een
stuk verlaten grond, direct aan de grote
autoweg langs de kust. Kort nadat ze
daar arriveerden doken drie busladingen
plaatselijke inwoners op. „Ze kwamen
met stokken en brachten de politie mee
en begonnen onze huizen af te breken.
Ze sloegen ons, maar later kwamen ze
Nu de communisten weg zijn, heeft Boris Smir
nov, een achterachterkleinzoon van Pjotr, die nu
aan het hoofd staat van de oude Russische fami
lie. de oude distilleerderij aangeslingerd. Uiter
aard wilde hij de oude familienaam gebruiken.
Heublein maakte onmiddellijk bezwaar en zei dat
de naam nu aan haar toebehoort, net als het re
cept, en dat geen van beide door Smimov of wie
dan ook mag worden gebruikt.
Het Amerikaanse bedrijf be
weert dat alleen Heublein
Smirnoff-wodka kan produce
ren in Rusland en heeft een
klacht ingediend bij Russische
Comité voor Vergunningen en
Handelsmerken.
Russische functionarissen zeg
gen dat het geslacht-Smirnov
geen wettelijke basis heeft om
aanspraak te maken op het
handelsmerk zelfs niet wan
neer dat in vertaling anders zou
worden gespeld. Het is nu aan
de Raad van Beroep van het Comité voor Paten
ten en Handelsmerken om een uitspraak te doen
in het conflict. Boris Smimov heeft zich niet uit
het veld laten slaan en zegt dat zijn bedrijf, dat de
naam Smimov niet kan gebruiken tenzij het co
mité in zijn voordeel beslist, 'Wodka nr. 20' gaat
produceren, een merk dat zeer populair was in
Een fles alcohol die geen wodka bevat, wordt ge
woonlijk versmaad door de Russen, die bier drin
ken als het niet anders kan maar al het andere
inclusief wijn als priklimonade beschouwen.
Maar zoals iedere westerling weet, kunnen op de
vrije markt mooie oude tradi
ties in een ommezien onder
steboven komen te liggen.
Neem bijvoorbeeld de almaar
bitter wordende oorlog over
het etiket op Smirnoff-wodka.
Een fles van deze sterke drank
van de Russische familie Smir
nov ligt tegenwoordig in de
winkel met het etiket 'Tafelwijn
nr. 40'. De reden is dat de Ame
rikaanse distributeurs van
Smirnoff-wodka zeggen dat die
naam aan hen behoort.
De oude originele Smimov-
wodka (in de vertaling gewoonlijk gespeld met
een V en niet met 'ff* zoals in het westerse merk)
werd geproduceerd door de familie van Pjotr Ar-
senjevitsj Smirnov en liep zeer goed totdat de
communisten kort na de Russische Revolutie het
bedrijf sloten.
Een Amerikaanse firma, Heublein Inc., nam vol
gens eigen zeggen in 1939 de naam en het recept het Rusland van voor de revolutie,
over van een Russische emigrant en begon over
de hele wereld met de produktie en verkoop var
haar eigen wodka van het merk 'Smirnoff.
Amerikaans bedrijf
claimt naam en
recept van wodka
van Russische
emigrant Pjotr
Arsenjevitsj Smirnov
VERTALING LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
WIM STEVENHAGEN
"TT6KORT MM HUI7&M TUSSEN 2 ew 2/2. TON
STANDPLAATS AMSTERDAM
hun excuses aanbieden", vertelt Zekiye
Medzjidova, een werkloze magazijnbe
diende met drie kleine kinderen.
Klara Karpova, een gepensioneerde fa
brieksarbeidster, en haar man verkoch
ten hun huis in het Oezbeekse Samar
kand om naar de Krim terug te keren.
Het echtpaar leeft met hun dochter,
schoonzoon en twee kleinkinderen in
een zelf opgetrokken hutje. Niemand
heeft nog werk gevonden, maar spijt
over de beslissing naar de Krim te ver
huizen hebben ze niet. „Hoe slecht de
levensomstandigheden ook zijn en hoe
veel we ook lijden, het moederland mag
je niet in de steek laten", aldus Karpova.
De familie leeft van een pensioen van
800 roebel per maand, ver beneden de
door de regering vastgestelde armoede
grens van 1.200 roebel per persoon. De
echtgenoot van Klara fokt kippen en gei
ten om het rantsoen aan te vullen. „Ik
vond het leuker in Samarkand, omdat
we een tuin met fruit hadden en een toi
let en een badkuip", zegt de vijfjarige
kleindochter Sulbiya. „Vanaf onze ge
boorte zijn we opgegroeid met het com
munistische systeem", zegt Asanov. „We
hadden geen verleden, geen heden en
geen toekomst. En zo verwachten we
verder te zullen leven."
Zondagmorgen in de Amster
damse Pijp, een paar weken ge
leden. In de Eerste Jan Steen-
straat beklimt een bewoonster
de trap naar haar kleine etage
woning. Het is laat geworden op
een verjaardagsfeestje verderop
in de buurt en het is al licht. Als
ze binnen is, gaat de bel. Is H.,
die haar op de fiets heeft thuis
gebracht, iets vergeten? Ze
drukt op de knop waarmee de
voordeur opengaat, hoort de
voordeur in het slot vallen en
voetstappen op de trap. Het vol
gende moment duwt een onbe
kende man haar achterover te
gen de muur van het gangetje,
grijpt haar bij de keel en begint
haar wild te zoenen en te betas
ten. De man sleept haar naar de
slaapkamer. Dan wijkt haar ver
lammende doodsschrik voor
verzet. Ze vecht terug. De man
is sterk en blijft zijn gezicht te
gen het hare duwen, maar ze
worstelt zich los en gilt om
hulp. De bovenbuurman is
wakker geworden en roept ze
nuwachtig in het trappenhuis.
De man schrikt en rent de trap
af. De voordeur slaat nog een
keer dicht.
Aangerand in eigen huis. Het
stond niet eens tussen de dage
lijkse berichten die de politie
maandagmorgen naar de kran
ten stuurde. Niks bijzonders na
tuurlijk. Het slachtoffer haar
gezicht blauw opgezwollen, lip
pen kapotwas blij met de
begripvolle agente van de
jeugd- en zedenpolitie die haar
aangifte opnam. „Heel profes
sioneel", vond ze en zij kon het
weten want ze had zelf een
baan in de hulpverlening. Maar
hoe ze peinsde en dacht, ze kon
geen nauwgezette beschrijving
geven van haar aanrander. Er
was alleen walging bij de ge
dachte aan die 'niet zo grote,
donkere man, die rook naar af
ter shave en transpiratie'. Haar
gevoel was ernstig in de war.
Was het een buurman? Hoe had
hij kunnen weten dat ze alleen
was hij moest haar in de ga
ten hebben gehouden... Het
vertrouwen in de stad, waar ze
net een half jaar woonde, was
weg. „Zelfs in je eigen huis..."
En ook haar vriendinnen voel
den lang onderdrukte angsten
bovenkomen. Een wil verhuizen
naar een 'betere buurt', een an
der helemaal weg uit 'die ver
domde rotstad'.
Verhalen doken op. 'Op straat
lastiggevallen door Marokkaan
se jongens'. Een familielid is in
de binnenstad overvallen, zijn
collega neergeschoten. Onder
bekenden volgde een rij van in
braken, achtervolgingen, hand
tastelijkheden en diefstallen
waar je stil van zou worden, als
je het leven in de stad niet al
kende. Een van haar vriendin
nen verwoordde het ellendige
gevolg van al die 'incidenten':
„Er hangt overal zo'n dreigende
sfeer". Steeds meer Amster
dammers zijn voortdurend op
hun hoede, bang voor die rijen
onberekenbare idioten die de
hele dag over straat scharrelen.
Dronken of stoned, in staat van
razernij door overvloedig pep
middelengebruik of gewoon
agressief door een verloren le
ven van uitzichtloosheid en
frustratie. Winkeliers lopen met
alarmsignalen aan een hals
band onder hun overhemd. De
minder weerbaren vergrendelen
's avonds hun huizen, een
knuppel achter de deur, een
pistool in de ladenkast, de tele
foon binnen handbereik.
De sfeer van 'wapen je tegen
het tuig' is een pijnlijke keerzij
de van de nieuwe Gouden Eeuw
die Amsterdam economisch ge
zien doormaakt. Glanzende
kantoren verrijzen aan de stads
randen, de haven groeit over
randgemeenten heen, grachten
panden worden voor veel geld
gerestaureerd, straten voor mil
joenen in een nieuw jasje gesto
ken en volgezet met speciaal
ontworpen lantaarnpalen en
parkeerpaaltjes. Het mag een
paar centen kosten, want er is
genoeg. En het loopt storm op
de oude buurten in het cen
trum, de Pijp, Zuid en zelfs de
sombere straten van Oud West.
'Iedereen' wil weer in de stad
wonen, lijkt het. Maar tegelij
kertijd adverteren de project
ontwikkelaars voor hun appar
tementengebouwen met 'afzon
derlijke entrees voorzien van
videobewaking'.
Amsterdam moet meer een we
reldstad worden, roepen archi
tecten als Rem Koolhaas vol
vuur. Het moet meer op Ameri
ka lijken. Dat lijkt te lukken.
Maar het is de vraag of dat een
aangenaam vooruitzicht is voor
de bewoners van huizen zonder
videobewaking.
FRED VAN ESSEN
