Havel: te aardig voor politiek
Blokkade-schade niet te verhalen op overheid
Feiten &Meningen
Hoeren
Prostituées opgepakt
WOENSDAG 8 JULM 992
Verlies presidentschap bittere pil voor schrijver/politicus
Woedende Tsjechen spuwen Slowaakse volksvertegen
woordigers in het gezicht en maken hen uit voor verra
ders. Chaotische taferelen afgelopen vrijdagmiddag bui
ten het parlementsgebouw in Praag. Aanhangers van Va
clav Havel reageerden hun teleurstelling af op een wijze
waar de president zelf zich diep voor schaamt.
ONNO HAVERMANS
Maar de pil moet ook voor de
schrijver/politicus bitter zijn.
Havel, amper 2,5 jaar geleden
hét symbool van de Fluwelen
Revolutie die in Tsjecho-Slowa-
kije de communistische dicta
tuur op de knieën bracht, mag
geen president meer zijn. De
Slowaakse afgevaardigden
dwarsboomden vrijdag zijn her
verkiezing.
Havel lijkt zich al bij het onver
mijdelijke te hebben neerge
legd. En dat is opmerkelijk,
want gedurende die 2,5 jaar in
Hradcany (de burcht op de heu
vel, het presidentieel paleis in
Praag) heeft hij zich ontpopt als
misschien wel de meest beziel
de pleitbezorger van de federa
tie. Dat blijkt eens te meer bij
het lezen van Havels toespraken
tijdens zijn eerste jaar als presi
dent.
Hartekreet
„De federatie is geen truc die de
Tsjechen tegen de Slowaken
hebben uitgedacht, en ook geen
dwaas soort complicatie die een
gelukkig leven van Tsjechen en
Slowaken in de weg staat, maar
ze is integendeel onze gemeen
schappelijke opgave, ons ge
meenschappelijk werkstuk, een
stuk van onze onvervreemdbare
identiteit, het is het eigendom
van ons allen, Tsjechoslo waakse
burgers, of we nu Tsjechen, Slo
waken, Hongaren, Roethenen,
Romi (zigeuners, red.), Polen of
Duitsers zijn, danwel ons Mora-
viërs of Sileziërs voelen."
Deze hartekreet richtte Havel
op 17 september 1990 tot het
federale parlement in Praag. De
toespraak is opgenomen in de
bundel 'Angst voor de vrijheid,
redevoeringen van een presi
dent', die onlangs in het Neder
lands is vertaald. Het boek is
een beetje gedateerd, nu de
parlementsverkiezingen van be
gin juni voor een politieke aard
verschuiving hebben gezorgd.
Jammer ook dat de vorig jaar
STANDPLAATS BARCELONA
Prostituées hebben altijd mijn
belangstelling getrokken, hoe
wel ik u kan verzekeren dat ik
geen hoerenloper ben. Jaren
lang woonde ik met plezier in
Amsterdam aan de rand van
de Wallen in een grachten
pandje, waar op de begane
grond een peeskamertje was
gevestigd.
Ook in Afrika, waar ik vijf jaar
woonde, ben ik me voor het
lot van de hoeren blijven inte
resseren. Nog meer dan in Eu
ropa is prostitutie daar een
dwingende noodzaak voor
vrouwen en meisjes, die geen
andere mogelijkheid hebben
om voor zichzelf, hun kinde
ren en verdere familie in het
onderhoud te voorzien. Pijn
lijk vond ik het elke keer weer,
dat in steden als Maputo, Ha
rare en Lusaka vlak voor de
komst van een staatshoofd of
andere belangrijke gasten uit
het buitenland de goedkoop
ste en meest armzalige hoeren
van straat werden gehaald en
naar buiten de stad werden
verbannen. Met uitzondering
van de dure call-girls, want die
hadden hun vaste stek in de
vijfsterren-hotels en casino's
van de Afrikaanse hoofdste
den, en moesten op bevel van
hogerhand opdraven om de
buitenlandse vips een genoeg
lijke avond te bezorgen.
En in Zuid Afrika was het met
de hypocrisie al niet anders
gesteld. Want daar vonden -
en vinden! - de apartheidsfa
naten prostitutie net zo erg als
getrouwd te zijn of een relatie
te hebben met een persoon
van een ander ras. Maar dat
belette de blanke huichelaars
niet de casino's en nachtclubs
van Sun City en Swaziland te
frequenteren om hun sexuele
zwarte pleziertjes te halen.
Ook bij een internationale
sportgebeurtenis als de Olym
pische Spelen hebben de
hoertjes het extra moeilijk en
Barcelona vormt deze zomer
geen uitzondering. De ge
meente heeft de travestieten
en tippelaars rond het Camp
Nou-stadion te kennen gege
ven, dat ze daar weg moeten
en heeft hen als alternatief een
gedoogzone aangeboden in
het industriegebied tussen de
olympische berg Montjuich en
het vliegveld El Prat. Dit ge
bied, de Zona Franca, is
schaars verlicht, verstoken van
politiecontrole en nauwelijks
bewoond.
Ook de straathoertjes van de
Barrio Chino hebben opdracht
gekregen naar de Zona Franca
te vertrekken en zij hebben
daar evenmin zin in. In de
centraal gelegen Barrio Chino
hebben ze schone kamertjes,
douches en pooiers om hen-zo
nodig te beschermen. En ook
al heeft de gemeente beloofd
voorzieningen te treffen in de
Zona Franca, groot is de ani
mo voor verhuizing niet.
De reden waarom de travestie
ten en hoeren uit Barcelona
moeten worden weggestopt, is
duidelijk. In het centrum van
de stad passen ze nu eenmaal
niet bij het beeld van een fat
soenlijke olympische familie.
En bij het Camp Nou-stadion
moeten ze opkrassen, omdat
ze daar wel erg dichtbij het
hotel Princesa Sofia bevinden,
waar de IOC-leden tijdens de
Spelen worden ondergebracht
en waar het IOC zijn hoofd
kwartier heeft. Pure huichela
rij, als u het mij vraagt. Juist de
reguliere bezoekers van Prin
cesa Sofia zijn de belangrijkste
klanten van deze travestieten
en tippelaars rond het Nou
Camp-stadion.
Een aantal hoertjes zal zich
niet bij hun verwijdering naar
de Zona Franca neerleggen. Ze
hebben aangekondigd des
noods met zijn allen naakt tij
dens de zomerspelen de olym
pische berg Montjuich te be
stormen als ze van hun vaste
stek worden weggewerkt. Daar
kan ik inkomen. Per slot van
rekening horen ze net zo bij
Barcelona als de prostituées
van Hamburg of Amsterdam.
RUUD DE wrr CORRESPONDENT
BARCELONA AP
De Spaanse politie heeft in de
nacht van maandag op dins
dag 56 prostituées gearres
teerd die het verkeer blok
keerden uit protest tegen de
beslissing van het gemeente
bestuur om hen tijdens de
Olympische Spelen te weren.
Het gemeentebestuur besloot
onlangs de prostituées voor
de duur van de Olympische
Spelen te dwingen hun werk
gebied te verleggen naar een
afgelegen terrein in de buurt
van de haven. De vrouwen
willen dat niet, onder andere
omdat die omgeving volgens
hen veel te gevaarlijk is.
In de wijk waar de hoeren ge
woonlijk werken, staan de
kantoren van het Olympisch
Organisatiecomité van Bar
celona en het Prinses Sofia
Hotel, waar zowel het Inter
nationaal als het Nationaal
Olympisch Comité is onder
gebracht. Ook een aantal on
derdelen van de Zomerspelen
wordt gehouden in de buurt
van de werkomgeving van de
prostituées.
De Zomerspelen beginnen op
25 juli.
geschreven 'Zomeroverpeinzin-
gen' niet in de bundel zijn op
genomen. (Wel in het Engels,
maar nog niet in het Neder
lands vertaald.)
Maar wat een pen! Geen uitge
ver die het aandurft om het
Lubberiaans van de Nederland
se premier ongekuist op de
markt te brengen. Met de
Tsjechoslowaakse president
kun je daarentegen voor de dag
komen. Na lezing van 'Angst
voor de vrijheid' resteert op
nieuw de vraag waarom Havels
toneelwerk in Nederland zo
weinig is uitgevoerd.
Diepe afkeer
Hoe helder en eenvoudig is de
(internationale) politiek in de
woorden van een dichter/filo
soof met een diepe afkeer van
die politiek. Een man ook die
durft kwetsbaar te zijn; die de
onverwacht snelle omwenteling
in Oost-Europa bijna fysiek
heeft ondergaan. Die bij de ope
ning van de Salzburger Fest-
spiele, op 26 juli 1990, vertelt
dat hij als gevolg van die snelle
ontwikkeling is getroffen door
een utritersblock „Het is buiten
gewoon paradoxaal: ik wilde
over angst schrijven en opeens
werd me dat door angst onmo
gelijk gemaakt. Angst voor mijn
thema, angst voor het schrijven
in het algemeen, angst voor
mijn eigen ontoereikendheid,
angstvoor mezelf."
Dat is de Havel die inwoners
van Tsjecho-Slowakije en velen
daarbuiten het dierbaarst is. De
schrijver die politiek actief
werd, omdat hij zich niet wilde,
niet kön verenigen met de 'dic
tatuur van het proletariaat' die
geen ruimte liet voor individue
le vrijheid.
„De redding van deze menselij
ke wereld ligt nergens anders
dan in het menselijk hart, in het
menselijk nadenken, in de
menselijke deemoed en in de
menselijke verantwoordelijk
heid", zei hij op 21 februari
1990 tot het Amerikaanse Con
gres in Washington. „Zonder
een wereldomvattende revolu
tie in de sfeer van het menselijk
geweten zal niets ten goede ver
anderen, ook niet in het mense
lijk bestaan, en zal de weg van
deze wereld naar de catastrofe,
of dat nu een ecologische, een
sociale, een bevolkingstechni-
sche of een algehele bescha
vingscatastrofe is, onafwend
baar zijn."
Die Havel werd in november
1989 door tienduizenden toege
juicht op het Praagse Wen-
ceslasplein, en een maand later
door het federale parlement ge
kozen tot de eerste niet-com-
munistische president van
Tsjecho-Slowakije sinds 1948.
Vlijmscherpe pen
Toch kan ook deze Havel de
scheiding van Slowakije en
Tsjechië (een werktitel voor de
nieuwe republiek die zal be
staan uit Bohemen, Moravië en
het Tsjechische deel van Silezië)
niet verhinderen. Bij de parle
mentsverkiezingen van begin
juni kozen de Slowaken vrij
massaal voor de ex-bokser Vla
dimir Meciar, die vooraf duide
lijk had gemaakt dat Slowakije
de bemoeizucht van Praag beu
was en dat Havel wel weer terug
kon naar zijn schrijftafel.
Helemaal onlogisch is dat trou
wens niet. Havel is in de ogen
van Meciar een toonbeeld van
Tsjechische overheersing. Dat
de zachtaardige president zelf
helemaal niet denkt in termen
van Blut und Boden, maar
woord en daad doordrenkt van
menselijkheid, doet dan niet
meer ter zake. De politiek is een
vuil spel, dat met de ellebogen
wordt gespeeld.
Vaclav Havel is, kortom, veel te
aardig voor de politiek. De to
neelschrijver met de soms
vlijmscherpe en soms fluwelen
pen, legt het af tegen de straat
vechter. Ondanks zijn obscure
communistische verleden heeft
Meciar de Slowaken weten wijs
te maken dat ze zonder de be
voogdende Tsjechen beter af
zijn.
Havel werd in november 1989 door tienduizenden toegejuicht op het Praagse Wenceslasplein. foto afp
En toch blijft juist hij de deur
naar Praag zorgvuldig op een
kiertje houden. De laatste dagen
zijn zowel in Praag als in Brati
slava geluiden te horen die erop
duiden dat de federatie nog niet
helemaal is gesloopt. Heel be
grijpelijk, want de twee delen
zijn na 74 jaar als onafhankelij
ke staat hopeloos met elkaar
verstrengeld. Het is niet on
denkbaar dat de twee nieuwe
staten over een paar jaar toch
weer besluiten tot een verbond.
President Tsjechië
Havel zal zich intussen verdien
stelijk maken als president van
de Tsjechische republiek, een
functie waarvoor hij zich vorige
week al min of meer kandidaat
stelde. Want zoals hij al twee
jaar geleden zei in het Ameri
kaanse Congres: „Na lang verzet
heb ik besloten om uiteindelijk
politiekeverantwoordelijkheid
op mijn schouders te nemen. Ik
ben de eerste noch de laatste
intellectueel die dat doet. Ik heb
integendeel het gevoel dat het
er steeds meer zullen zijn. Als
de hoop van de wereld gelegen*
is in de sfeer van het menselijke
geweten, dan is het meer dan
begrijpelijk dat juist intellectue
len zich niet tot in den treure
aan hun medeverantwoordelijk
heid voor de wereld kunnen
onttrekken en hun afkeer van
de politiek kunnen maskeren
met de schijnbare noodzaak
onafhankelijk te zijn."
Vaclav Havel: Angst voor de vrij
heid, redevoeringen van een pre
sident, Van Gennep Amsterdam:
ISBN90-6012-929-6; f34,50.
AMSTERDAM CUS SCHREUDERS
JURIDISCH MEDEWERKER
Wegblokkades door actievoer
ders zijn geen exclusief Frans
verschijnsel. Ook Nederland
heeft de afgelopen jaren, op wat
bescheidener schaal, ruim
schoots kennis mogen maken
met de ontwrichting die teweeg
wordt gebracht door het inzet
ten van trucks of trekkers als ac
tiemiddel. Behalve boeren die
met hun tractoren het verkeer
lamlegden en vrachtwagen
chauffeurs die bruggen versper
den, hebben we ook nog te ma
ken gehad met taxichauffeurs
die de Maastunnel afsloten en
met schippers die de doorvaart
op de Merwede onmogelijk
maakten.
Een gemeenschappelijk ken
merk van al deze actievormen is
dat de aangerichte schade niet
in verhouding staat tot het doel
van de acties. Om druk op de
overheid uit te oefenen, worden
niet-betrokkenen gedupeerd.
Kunnen zij de schade die de ac
tievoerders aanrichten op de
overheid verhalen?
Dit lijkt een interessante optie,
nu minister Maij-Weggen (ver
keer) wil bekijken of de Franse
staat is aan te spreken voor de
in Frankrijk geleden schade.
Naar aanleiding van de uitspra
ken van minister Maij kan men
zich afvragen of het in Neder
land zou lukken in vergelijkbare
gevallen de Staat aansprakelijk
te stellen. Stel dus dat een va
kantieganger door een wegver
sperring van taxi's bij Schiphol
zijn goedkope chartervlucht
mist, dan gaat zo iemand na
tuurlijk voortaan meteen een
ticket voor de eerstvolgende
lijnvlucht ophalen bij het minis
terie van verkeer en waterstaat.
Vergeet het maar. Noch in Ne
derland, noch in Frankrijk is de
Staat schadeplichtig, tenzij de
overheid zelf onrechtmatig
heeft gehandeld.
Geweld
Er hoeft vrijwel nooit over ge
discussieerd te worden of de
autoriteiten de bevoegdheid
hebben om, desnoods met
groot geweld, een einde aan
blokkades te maken. Tegen het
oprichten van wegversperrin
gen is altijd politie-optreden
mogelijk op grond van straf
rechtelijke bepalingen.
De actievoerders kunnen zich
niet beroepen op een recht op
collectieve actie. Anders dan
stakingen en bij uitzondering
mogelijk ook bedrijfsbezettin
gen zijn blokkades geen col
lectieve acties in de zin van het
Europees Sociaal Handvest.
Blokkade-acties zijn overduide
lijk onrechtmatig of zelfs straf
baar, maar wie de Staat aan
sprakelijk wil stellen voor de
schade zal eerst moeten aanto
nen dat op de overheid een
rechtsplicht rust om de wegen
vrij te houden. De rechter zal
een dergelijk pleidooi niet snel
honoreren. Want de bevoegd
heid om wegversperringen op
te ruimen, vrachtauto's weg te
slepen en chauffeurs te arreste
ren brengt nog geen verplich
ting tot ingrijpen mee.
Een Franse vrachtwagenchauffeur maakt dat hij uit z'n camion komt, als e
wegblokkades in Frankrijk op te ruimen.
Of het algemeen belang in een moet er in Frankrijk aan te pas
concreet geval met gewelddadig komen dat juridisch wel te
optreden is gediend, vergt een verdedigen valt dat de overheid
politieke beslissing. De rechter
gaat hoogstens na of het verant
woordelijke politieke bestuurs
orgaan 'in redelijkheid kon me
nen' dat een terughoudende
opstelling beter is. Het beëindi
gen van een blokkade kan een
dermate ingrijpend optreden
nodig maken zelfs het leger
daar lang mee wacht. In z
geval zal het moeilijk zijn de
Staat aan te klagen wegens na
latigheid met betrekking tot de
handhaving van de openbare
orde.
Het is ook wel gebeurd dat ge
dupeerden naar de rechter
stapten om een blokkade te la
ten verbieden. Tijdens een sta
king in het wegtransport, waar
bij vrachtwagenchauffeurs wa
ren overgegaan tot de blokkade
van bruggen over de IJssel,
spanden de vervoersbedrijven
een kort geding aan voor de
president van de Almelose
rechtbank, die de vervoersbe
drijven een dwangsom oplegde.
Dit deed nogal wat stof opwaai
en toen bleek dat de rechtbank
president zelf commissaris van
een van de vervoersbedrijven
Orde
Maar een rechterlijke uitspraak
i actie verplicht de autoritei
ten die de openbare orde moe
ten handhaven niet om er on
middellijk een eind aan te ma
ken. Dat is wel gebleken in de
juridische strijd rond het Am
sterdamse kraakpand Lucky
Luyk. Een rechterlijk bevel tot
ontruiming van het kraakpand
kon aanvankelijk niet worden
uitgevoerd, omdat de burge
meester van Amsterdam vrees
de voor grootschalig geweld.
Daarom bleef de door de deur
waarder gevraagde politie-assis-
tentie langdurig achterwege. De
Hoge Raad heeft uiteindelijk
uitgemaakt dat de burgemees
ter hiermee niet onrechtmatig
handelde. Als verantwoordelijke
voor de openbare orde in de ge
meente beschikt de burgemees
ter nu eenmaal over een grote
beleidsruimte om een politieke
afweging te maken.
In de meeste gevallen heeft de
ze afweging tot dusver geleid tot
pogingen om door overreding
en overleg een einde aan blok
kade-acties te maken. Toen bin
nenschippers de scheepvaart
versperden uit protest tegen
een vergunning die aan het be
drijf Granaria was verleend,
kwam er na langdurige onder
handelingen een compromis uit
de bus. Granaria leverde haar
vergunning weer in tegen een
aanzienlijke afkoopsom. In een
samenleving waarin de over
heid niet onmiddellijk naar grof
geweld wil grijpen, lijkt pappen
en nathouden niet per se een
onredelijk antwoord op blokka
des.
Er moet sprake zijn van een ex
treme en langdurige nalatigheid
van de autoriteiten om als ge
dupeerde aanspraak te kunnen
maken op schadevergoeding
door de Staat. Als de veiligheid
in het geding komt, is de Staat
mogelijk verantwoordelijk. Een
voorbeeld is de aansprakelijk
heid van de wegbeheerder voor
gebreken aan de openbare weg.
Ook met betrekking tot de
volksgezondheid is de overheid
len te n
vaar. Als zij dat nalaat, kan dat
tot aansprakelijkheid en scha
devergoeding leiden.
Maar bij het achterwege blijven
van gewelddadig optreden te
gen blokkades ligt het anders.
Als dit nietsdoen bovenmatige
schade bij burgers veroorzaakt
en dus tot onbillijke resultaten
leidt, bestaat er natuurlijk altijd
de mogelijkheid dat de overheid
vrijwillig compensatie aanbiedt.
Het is ook denkbaar, in uitzon
derlijke gevallen, dat de over
heid zelfs bij perfect rechtmatig
handelen verplicht is om scha
devergoeding te betalen. Bij
voorbeeld in een situatie dat zij
zelf het verkeer blokkeert. Daar
is wel eens sprake van geweest
ten tijde van smog-alarm. Van
het afsluiten van een aantal ste
den is toen afgezien, juist uit
vrees voor schadeclaims die be
drijven mogelijk zouden indie
nen.
In het geval van blokkade-acties
zijn, zo luidt de conclusie, al
leen de actievoerders zelf aan
sprakelijk voor de schade. He
laas zijn de belangen van indivi
duele gedupeerden meestal te
gering om er een moeizaam
proces voor over te hebben.
