'Angst en wantrouwen doorbreken'
Luns ontzien in slijmerige lofzang
Feiten &Meningen
'Je voelt je ijzer sterk'
Extreme droogte zuidelijk Afrika voorzien
'Plannen coup borrelpraat'
VRIJDAG 19 JUNI 1992
Vredesactivisten willen meehelpen aan verzoening Palestijnen en Israëli's
Uiteindelijk hadden de gevangen vredesactivisten een ty
pisch Nederlandse oplossing voor hun smerige cellen.
Schrobben. Het moet de Israëlische bewakers in verwar
ring hebben gebracht. Tientallen westerse vrouwen, die
zingend bezit nemen van het cellenblok en zich zo goed
en zo kwaad als het kan installeren, alsof het een vakan
tie-uitstapje betreft. Dat was het zeker niet, zo blijkt ook
uit de verhalen van de 'grote criminelen' zelf. Terwijl de
Haarlemse Greet Scholte vindt dat het „gemakkelijk te
ervaren" was, spreekt Tine van het Veld van een „verne
derende ervaring". „Ik ben beschadigd."
AMSTERDAM HANS JACOBS
Begin deze maand was het pre
cies 25 jaar geleden dat in het
Midden-Oosten de 'Zesdaagse
oorlog' uitbrak. De gevolgen
van die oorlog zijn nog altijd
dagelijks zichtbaar. Het zegevie
rende Israël bestuurt nog steeds
de toen bezette Westelijke Jor-
daanoever, de Golanhoogten en
de Gazastrook. Tienduizenden
Israëli's hebben zich in de loop
der jaren gevestigd in die gebie
den, tot woede, ergernis en frus
tratie van de Palestijnse bevol
king. Die is dan ook in opstand
gekomen de intifada tegen
de Israëlische bezetters. En on
danks gesprekken tussen Israël,
de Palestijnen en de Arabische
buurlanden, is vrede in het ge
bied nog ver weg.
De 'Zesdaagse oorlog' werd niet
alleen door Israëli's en Palestij
nen herdacht. Vredesactivisten
uitzo'n twintig landen reisden
naar Tel Aviv om deel te nemen
aan een 'Voettocht voor een
vreedzame toekomst in het
Midden-Oosten'. De tocht, van
Haifa, doo.r Samaria (Jenin, Na
bloes en Ramallah) naar Jeruza
lem, moest Israëlische en Pales
tijnse vredesgroepen een riem
onder het hart steken. Israël gaf
echter geen permissie voor een
wandeling dóór 'bezet gebied'.
Toen een deel van de activisten
toch de zogeheten 'Groene lijn'
de Israëlisch-Jordaanse grens
van vóór 1967 wilde passe
ren, volgde arrestatie.
Geschrokken
Op voorwaarde dat ze zich van
verdere acties zouden onthou
den, werden de vredesactivisten
na twee dagen weer vrijgelaten.
Woensdagochtend zijn de Ne
derlandse deelnemers terugge
keerd. Moe, een tikje ge-
schrokkken, maar voldaan en
vastberaden vertelden ze na
aankomst in Amsterdam van
hun ervaringen en motieven.
Een aantal zou zo weer terug
gaan, anderen vinden het na
het ongewilde avontuur voorlo
pig wel even genoeg.
De arrestatie van 113 van de
ruim 400 deelnemers aan de
voettocht op zondag 7 juni
heeft het initiatief in de schijn
werpers van de internationale
publiciteit gebracht. Daarvoor
was er wel aandacht in de Israë
lische en Palestijnse pers, maar
de grote 'klapper' kwam pas na
de aanhoudingen. „We hebben
het niet gepland, zelfs niet voor
zien en hebben er zeker niet op
aangestuurd zegt Leidenaar
Ted Ages. „We wilden echter
per se ook op Palestijns gebied
demonstreren en onze solidari
teit betuigen. Daarom hebben
we ondanks een Israëlisch poli-
tiekordon en tegen het uitdruk
kelijke bevel in, toch gepro-
'Geweld keert zich tegen zichzelf'. De vredesactivisten hielden op 5 juni
beerd verder te gaan.
Snel ingrijpen van de Israëli's
verhinderde dat de zesdaagse
voettocht kon worden afge
maakt, maar het Israëlische op
treden heeft de groep veel extra
publiciteit opgeleverd, beaamt
Ages. De theologisch medewer
ker van de doopsgezinde vre
desgroep was een van de initia
tiefnemers van de Nederlandse
deelname aan de voettocht, die
vogels van diverse pluimage bij
elkaar bracht.
Dialoog
„We zijn allemaal zeer betrok
ken bij de situatie in Palestina-
Israël. Het is de hoogste tijd dat
daar vrede wordt gesticht. We
denken dat het nuttig is dat
mensen van buitenaf komen
om een dialoog te stimuleren
tussen Palestijnen en Israëli's",
meent Ages. In dat verband her
innert Ages aan de traditioneel
sterke band tussen Nederland
en Israël, die volgens de Leide
naar te eenzijdig is gericht op
Israël. „De Palestijnen zijn
slachtoffer van ons schuldge
voel."
Beëindiging van de bezetting,
het respecteren van de mensen
rechten en het creëren van twee
staten, die vreedzaam moeten
samenleven, dat zijn de drie uit
gangspunten die volgens de ac
tivisten tot verzoening moeten
leiden. 'De beste verzekering
van werkelijke veiligheid en vrij
heid is gebaseerd op weder
zijdse acceptatie. Wij zijn er
diep van overtuigd dat zulke re
laties kunnen worden ontwik
keld tussen Israëli's, Palestijnen
en hun buren' heet het in een
plechtige verklaring van de
deelnemers aan de voettocht.
Kant en klare oplossingen voor
het al meer dan veertig jaar sle
pende conflict hebben de acti
visten overigens niet. Groen
Links-vertegenwoordiger Hans
Feddema meent dat toepassing
van het in 1947 door de Vere
nigde Naties voorgestelde ver
delingsplan voor Palestina vre
de breligt. De reacties van de
andere deelnemers maken dui
delijk dat zij dit als luchtfietserij
beschouwen.
Wantrouwen
Bart Nooy is geschrokken van
de angst en het wantrouwen die
hij bij Israëli's en Palestijnen
aantrof. .Angst en wantrouwen
moet worden doorbroken, maar
ik weet niet hoe." Claartje Vol-
lenbregt spreekt van een nood
zakelijke 'heling'. Palestijnen en
Israëli's zijn volgens haar een
Siamese tweeling die het hart
delen. „Delen van het land
brengt op zich geen oplossing.
Palestijnen en Israëli's moeten
bij elkaar slachtofferschap er
kennen."
Vredesgroepen in Israël zelf
hebben het, aan weerskanten
van de 'Groene lijn' niet gemak
kelijk. De voettocht en de ande
re activiteiten van de groep,
zoals demonstraties bij gevan
genissen en een manifestatie bij
Megido, vlak bij de 'Groene
lijn', waren dan ook bedoeld om
de plaatselijke groeperingen te
steunen. Op hun beurt kregen
de activisten weer steun in de
vorm van solidariteitspakketten
nadat ze even buiten Megido
waren opgepakt.
„We kregen pakjes uit Haifa. De
mensen daar weten precies wat
je in de gevangenis nodig hebt:
wc-papier en een tandenbor
stel", vertelt Hans Uwland.
Vooral de gebrekkige sanitaire
omstandigheden in de gevange
nis maakten indruk op de Ne
derlanders. „Een gat in de hoek
van de cel was de wc. Je zag en
hoorde elkaar poepen. Dat is
niet erg prettig", merkt Fedde
ma op. Of er wc-papier was,
handdoeken waren en of de ac
tivisten een paar persoonlijke
bezittingen bij zich mochten
•houden, hing af van de luimen
van de dienstdoende bewakers.
Honden
„Ik mocht mijn tas met spullen
houden", zegt Greet Scholte,
„Bij ons was niets" vertelt Bart
Nooy, die met 22 man zat opge
sloten in een cel met slechts
acht betonnen bedden. Met
zingen en praten en met
poetsen, de cellen zijn schoon
achtergelaten werd de moed
erin gehouden. „Er is een ge
weldige band ontstaan", be
toogt Feddema met instem
ming van de anderen. „Het
werkte verzusterend" zegt ook
Scholte.
Iedereen is het erover eens dat
hun ervaring niet te vergelijken
is met wat de Palestijnen mee
maken in de Israëlische gevan
genissen. „Dat is uit de verhalen
wel duidelijk geworden", bena
drukt Nooy. „De Palestijnen
worden behandeld als honden.
Wij zijn uiteindelijk niet slechts
behandeld."
HAARLEM BREGITTHA NUYTEN
„Eigenlijk ben ik geen moment
echt bang geweest. Er was zo
veel solidariteit onderling dat ik
me heel sterk voelde. Mijn
grootste angst was nog dat ze
thuis ongerust zouden zijn.
Voor vertrek hebben we nog
een training gekregen in ge
weldloos verzet, maar verder
heb ik nooit gedacht dat er pro
blemen konden komen. Het is
achteraf misschien wat naief ge
weest, maar ik dacht echt dat er
niks kon gebeuren."
De Haarlemse vredesactiviste
Greet Scholte vertelt vol vuur
over haar ervaringen bij de
'Voettocht voor een vreedzame
toekomst in het Midden-Oos
ten', die vorige week in Israël
eindigde met de arrestatie van
bijna de helft van het aantal
deelnemers. Onder hen ook
Greet Scholte en haar stadgeno
te Marianne Huurman. Israël
had geen toestempiing gegeven
voor een voettocht door bezet
gebied. Na onderling overleg
besloot ongeveer de helft van de
deelnemers het verbod te nege
ren. Leidenaar Ted Ages niet
(„Er moesten ook mensen ach
terblijven"), Greet Scholte en
Marianne Huurman wel, al ging
dat niet zonder gewetensstrijd.
„Ik ben nooit van plan geweest
om dit te doen, maar op dat
moment kon ik niet anders. Je
staat zo achter je doel dat je je
ijzersterk voelt", zegt Scholte.
„Het is een gewetenszaak", vult
Woubruggenaar Hans Feddema
aan. Ver kwamen ze niet. Bin
nen twintig minuten was de he
le groep opgepakt en in busjes
weggevoerd. Feddema, Scholte
ervHuurman hielden elkaar ste
vig vast. „Je moet elkaar steun
geven", aldus Feddema. Na veel
oponthoud voor het transport
en de ondervraging vielen uit
eindelijk twaalf uur later, het
was toen half vijf 's in de och
tend, de celdeuren van de ge
vangenis in het slot.
Marianne Huurman doet luch
tigjes over het verblijf in de cel.
„Er waren bedden, matrassen,
Greet Scholte: „Het is achteraf
misschien wat naief geweest,
maar ik dacht echt dat er niks kon
gebeuren".
united photo de boer olaf kraak
een douche en geen kakkerlak
ken of muizen." Scholte spreekt
van een „vreemde ervaring. Je
zit toch met zestien vrouwen in
een cel van 6 bij 3.5 meter".
Feddema spreekt van veel la
waai, geschreeuw en gevloek
van de Israëlische en Palestijnse
gevangenen.
De Israëli's wilden dat de acti
visten erkenden dat ze de wet
hadden overtreden. De verho
ren liepen voor eenieder ver
schillend, maar uiteindelijk
moest iedereen een verklaring
ondertekenen die in het He
breeuws was opgesteld. Scholte:
„We hebben nooit onze handte
kening gezet. Ten eerste niet
omdat we niets wilden tekenen
dat we niet konden lezen en ten
tweede niet omdat we eerst een
advocaat wilden spreken."
Twee dagen later werd het ge
zelschap weer vrijgelaten.
Terug in Haarlem kijkt Scholte
met gemengde gevoelens op
het avontuur terug. „Ik weet ze
ker dat we in Israël goed werk
hebben gedaan. Dat hebben we
van zowel Israëli's als Palestij
nen gehoord, maar ik hoef niet
terug. Er is hier ook nog zoveel
te doen".
Amerikaanse klimatoloog Cane wijt droogte aan El Nino
Wat staatsgreepeen snufje Claus en een heel klein beetje NSB
Het beeld dat we van Afrika ken
nen: droge, dorre velden en hon
gerige kinderen. Dit jaar teistert
de droogte echter ook landen die
daar normaal gesproken weinig
last van hebben. Een drama dat
was te voorspellen, aldus klimato
loog Cane. foto anp
NEW YORK-JOHANNESBURG IPS
De rampzalige droogte in zui
delijk Afrika was meer dan een
jaar geleden al te voorzien. Vol
gens het hoofd van het geolo
gisch observatorium van de Co
lumbia Universiteit in New
York, Mark Cane, had de droog
te kunnen worden voorspeld
door bestudering van het om de
vier jaar terugkerende natuur
verschijnsel 'El Nirio' in de Stille
Zuidzee.
El Nirio, ook wel de El Nifio-
Zuidelijke Oscillatie (ENSO) ge
noemd, is een atmosferisch ver
schijnsel waarbij de tempera
tuur van het zeewater vrij
abrupt over een groot gebied
toeneemt. Dit gebied strekt zich
uit van de datumgrens bij Sa
moa, tot aan de westkust van
Zuid-Amerika en van de eve
naar tot de steenbokskeerkring.
De verwarming van het zeewa
ter over een gebied met een
lengte van ongeveer een kwart
van de omtrek van de aarde ver
oorzaakt op grote afstand ver
anderingen in de temperatuur
en regenvalpatronen boven de
continenten.
„De huidige droogte in zuidelijk
Afrika staat in verband met de
vrij ernstige droogte in noord-
Australië en de zware regenval
in zuid-Brazilië, Uruguay en
noord-Argentinië", aldus Cane.
Volgens de klimatoloog waren
al deze verschijnselen een jaar
geleden met grote waarschijn
lijkheid al te voorspellen, net
zoals nu al kan worden voor
speld dat de volgende regenpe
riode in zuidelijk Afrika weer
normaal zal zijn.
Wel is het zo dat de kennis over
factoren die het klimaat kunnen
beïnvloeden nog verre van vol
ledig is. Over de invloed van het
broeikaseffect op klimatologi
sche verschijnselen is bijvoor
beeld nog maar weinig bekend.
Cane gelooft zelf echter niet dat
het broeikaseffect medeverant
woordelijk is voor de huidige
droogte in zuidelijk Afrika. „Wat
de invloed van het broeikasef
fect ook mag zijn, El Nirio be
staat al veel langer."
Wanhopig
De droogte heeft tot nu toe een
verwoestend effect gehad op
het leven in zuidelijk Afrika. Het
koude seizoen doet weldra zijn
intrede en de roep om water in
het geteisterde gebied wordt
steeds wanhopiger. Voor acht
tien miljoen mensen dreigt, als
er geen hulp komt, de honger
dood. De elf landen in de regio
hebben dit jaar veertien miljoen
TOM JANSSEN
ton graan nodig. De eigen oogst
omvat waarschijnlijk niet meer
dan zeven miljoen ton.
Tachtig procent van de gewas
sen is verloren gegaan door de
brandende zon. In het Zuidafri-
kaanse Transvaal en Botswana
schommelt de gemiddelde tem
peratuur tussen 35 en 41 gra-
den. Grote rivieren, zoals de Ca-
lendon, Dunde, Limpopo,
Oranjerivier, Ruvuma en Zam
bezi, zijn bijna helemaal opge
droogd. De bestaande bronnen
en waterputten vergaat het al
niet veel beter. Vrouwen moe
ten soms dertig kilometer lopen
voordat ze water vinden.
In een aantal landen sterven da
gelijks al honderden stuks vee
als gevolg van uitdroging. Des
kundigen verwachten dat die
aantallen zullen uitgroeien tot
duizenden stuks per dag, als het
koude seizoen echt is begon
nen. Ondervoeding is een alge
meen voorkomend verschijnsel
in alle landen. Maar zelfs in een
relatief ontwikkeld land als
Zuid-Afrika bedraagt de onder
voeding op het platteland intus
sen al achttien procent. Mo
zambique is het eerste land
waar inmiddels mensen van de
honger zijn omgekomen.
Hulpactie
De internationale hulpactie be
gint op gang te komen. Graan
schepen uit Argentinië en de
Verenigde Staten varen naar
voornamelijkZuidafrikaanse
havens als Kaapstad, Port Eliza
beth, Durban en East-London.
Deze havens zullen 8,5 miljoen
van de benodigde veertien mil
joen ton graan moeten verwer
ken.
Andere havens waar graan
wordt gelost, zijn Walvisbaai in
Namibia, Dar es Salaam in Tan
zania en Beira, Nacala en Ma
puto in Mozambique. Het ver
voer over land geschiedt voor
namelijk per trein, via het Zuid-
afrikaanse spoorwegnet, maar
ook via de Tanzam-spoorlijn die
Tanzania met Zambia verbindt.
Voor een aantal landen en re
gio's, die geen containers kun
nen verwerken, moet het graan
in de havens eerst worden ver
pakt in zakken van vijftig kilo.
Naar delen van Zambia en Zim
babwe moeten in totaal zo'n 36
miljoen zakken worden ver
voerd, terwijl ook Malawi alleen
maar zakken graan kan verwer
ken. De logistieke problemen
worden in landen als Malawi en
Mozambique nog eens verer
gerd door politieke onrust en
burgeroorlog.
HAARLEM RONALD FRISART
Een staatsgreep dus. Die had in
1965 in Nederland kunnen wor
den gepleegd als de toenmalige
minister van buitenlandse za
ken, Luns, enkele hoge militai
ren niet op andere gedachten
had gebracht. Luns onthult dat
in een gisteren gepubliceerd
boek over zijn leven en loop
baan. Uit de woorden van de
ex-bewindsman valt op te ma
ken dat de militairen de macht
wilden grijpen omdat ze vrees
den dat een Cabinet met daarin
de Partij van de Arbeid het in
het goede vaderland voor het
zeggen zou krijgen.
De coupplegers-in-spe waren
volgens Luns buitengewoon ge
frustreerd, maar waarover zegt
hij er niet bij. Wel merkt hij op:
„Deze frustraties, gepaard gaan
de met een grote mate van we
reldvreemdheid, zijn mij ook la
ter in de NAVO bij herhaling
opgevallen." Moeten we vrezen
dat we in West-Europa veel
meer risico lopen dan we den
ken om op een ochtend wakker
te worden en op de radio te ho
ren dat een stel dolgedraaide
militairen het heft in handen
heeft genomen?
Auteur J.G. Kikkert wekt niet de
indruk Luns met dergelijke vra
gen erg lastig te hebben geval
len. Het boek is dan ook niet zo
zeer een biografie geworden
over de man die lange tijd ge
zichtsbepalend was voor de Ne
derlandse buitenlandse politiek
en daarna nog een reeks van ja
ren voor de Noord Atlantische
Verdrags Organisatie (NAVO).
Veeleer hebben we te maken
met een wat slijmerige, 265 pa
gina's lange lofrede op mr. Jo
seph Antoine Marie Hubert
Luns. Geen enkel omstreden
onderwerp komt aan bod zon
der dat de auteur zijn nu 80 jaar
oude object nadrukkelijk tegen
kritiek in bescherming neemt,
of daar nu wel of niet aanleiding
toe is.
Wie leest over „de uitgesproken
anti-Duitse stemming die altijd
in huize Luns heeft geheerst",
vraagt zich uiteraard af of Kik
kert nog iets boeiends te mel
den heeft over Luns' NSB-lid-
maatschap in de jaren dertig.
Maar nee, we moeten het doen
met een kort citaat van Luns
zelf: „Toen dr. L. de Jong in
1979 'onthulde' dat ik 46 jaar
eerder enige tijd lid zou zijn ge
weest van de NSB, leidde dat
onmiddellijk tot een interpella
tie van de heer Den Uyl in de
Tweede Kamer." Hoezo 'lid zou
zijn geweest'. Luns «NSB-lid
SU
In de loop van zijn carrière ontmoette Luns tal van politieke kopstukken.
Een van hen was de Franse president Charles de Gaulle. Op deze foto
uit 1961 schudt de Nederlandse minister van buitenlandse zaken hem
de hand in Parijs.
geweest, ontkende dat aanvan
kelijk en liet vervolgens weten
dat zijn broer hem had opgege
ven, maar later weer van de le
denlijst heeft laten schrappen
„toen hem (die broer, RF) dui
delijk was geworden dat ik voor
die partij niet voelde", zoals
Luns in maart 1979 aan de
toenmalige premier Van Agt
schreef. IGkkert heeft het ken
nelijk niet opportuun gevonden
die NSB-kwestie verder uit te
spitten, en dat is diep treurig
voor iemand die pretendeert
een serieuze levensbeschrijving
foto nationaal foto persbureau
aan het papier toe te vertrou
wen. Niettemin bevat het boek
enkele opmerkelijke uitspraken
van Luns. Zo blijkt hij destijds
geen erg warm voorstander te
zijn geweest van net voorgeno
men huwelijk tussen Beatrix
van Oranje-Nassau en Claus
von Amsberg. Daarbij ging het
de ex-NSB'er niet om Claus'
doen en laten in de Tweede We
reldoorlog, maar-om iets an
ders. Luns: „In Claus' familie
hadden zich dingen afgespeeld,
die een voorafspiegeling kon
den vormen voor de gezond
DEN HAAG ANP
Oud-premier P. de Jong is in de jaren zestig niet door Luns in
gelicht over een mogelijke militaire staatsgreep in Nederland.
De Jong was destijds minister van defensie en vindt dat hij
daarom de eerstaangewezene was om van Luns' ontmoeting
met die generaals op de hoogte te worden gebracht. „Stel je
voor dat het waar is wat Luns heeft gezegd, dan heb ik dus een
hele tijd opgescheept gezeten met een aantal generaals die met
de gedachte speelden in ons land een militaire staatsgreep te
plegen. Dat lijkt mij niet goed te verantwoorden", aldus De
Jong.
De long acht het overigens niet goed denkbaar dat in de Ne
derlandse militaire top destijds serieuze plannen voor een
staatsgreep bestonden. Weliswaar was door het kabinet-Marij-
nen op de begroting van De Jongs toenmalige departement be
zuinigd, maar daar pleeg je toch zeker geen staatsgreep om, zo
meent De Jong. „Ik zie het toch meer als een indianen-verhaal,
borrelpraat die een eigen leven is gaan leiden. Het geheugen is
toch altijd weer een ingewikkelde zaak."
heidsproblemen, waarmee hij
en zijn verwanten later werden
geconfronteerd. Het was met
het oog hierop dat men Beatrix
dit huwelijk ten stelligste heeft
ontraden. Maar zij wilde toen
niet luisteren." Wat had zich
dan in de familie Von Amsberg
afgespeeld? Ook op deze voor
de hand liggende vraag geeft
Kikkert geen antwoord.
Voorts laat Luns weten dat de
Amerikaanse president Kenne
dy hem in 1963 vroeg of Neder
land troepen voor Vietnam ter
beschikking wilde stellen. „Uw
bijdrage zou waardevol kunnen
zijn in Vietnam en een uitste
kende indruk maken op de pu
blieke mening", zou Kennedy
hebben gezegd. Luns hield de
president echter voor dat diens
verzoek onmogelijk kon worden
ingewilligd nu Nederland zich
net, mede onder druk van de
Amerikanen, geheel uit de voor
malige kolonie Nieuw-Guinea
had teruggetrokken.
En daarmee zijn we beland bij
de politieke kwestie waarmee
de naam Luns onverbrekelijk,
en zeker niet in onverdeeld po
sitieve zin, is verbonden: de
overdracht van de soevereiniteit
over Nieuw-Guinea aan Indo
nesië. Wie althans hierover van
de auteur relevante toevoegin
gen aan de al bekende feiten
had verwacht, komt opnieuw
bedrogen uit.
Niemand zal zich er dan ook
over verbazen dat Kikkert wel
suggereert dat Luns ten tijde
van de Nieuw-Guinea-kwestie
tegenover de Amerikanen heeft
gedreigd dat Nederland .rit de
NAVO zou stappen, maar daar
aan verder geen woord wijdt. En
natuurlijk vraagt Kikkert niet
door als Luns zegt dat hem „van
zeer invloedrijke buitenlandse
zijde" is gesuggereerd in 1956
een opstand op Sumatra te
steunen om het bewind van de
Indonesische president Soekar-
no aan het wankelen te bren
gen.
'De Wereld volgens Luns' is al
met al een zeer teleurstellend
boek, waarin het echter wel rit
selt van de aardige anekdotes.
Plus deze 'onthulling' van Luns
over oud-premier Van Agt: „Van
Agt had er buitengewoon veel
slag van de kiezers te bespelen.
Ik kan u in dit verband nu wel
verklappen, dat hij in het geheel
niet van fietsen hield".
J.G. Kikkert: De wereld volgens
Luns. Uitg. Het Spectrum,
Utrecht 1992. ISBN 90 274
3026 8. Prijs 39,90.
