Eenmalige
uitvoering
La Favorite
Verzameldrift voorouders
in beeld in Amsterdam
De Leeuw wijkt
niet voor voetbal
Eendsnavelige Dinosauriër in Leiden
Paul de Leeuw: de lof der botheid
Cultuur&Kunst
WOENSDAG 17 JUN11992
9
Katherine Ciesinski als Leonore in de opera 'La Favorite'.
rug in het dagelijks leven, in alle
kunsten, en ze zorgden voor
een zeer kleurrijke cultuur. Die
cultuur vormde overduidelijk de
inspiratiebron bij het ontwer
pen van de decors en kos-
Na Lucia di Lammermoor
(1835) en Don Pasquale (1843)
wordt La Favorite als één van de
belangrijkste composities van
Donizetti beschouwd.
amsterdam franqoise lepeboer
Struisvogeleieren, boeddhabeel
den, een opgezette kaketoe, ko-
kosnootbekers, Romeinse mun
ten, eenhoorns, speren en vlin
ders hebben op het eerste ge
zicht niets met elkaar te maken.
Voor verzamelaars uit het tijd
vak 1585-1735 sprak het echter
vanzelf dat zij zo'n ratjetoe ge
zamenlijk in een 'konst- of rari-
teytcamer' plaatsten. Zij be
schouwden de voorwerpen nog
vooral als symbolen van de on
eindige rijkdom van Gods
schepping in net ontdekte verre
landen. De expositie 'De Wereld
binnen handbereik' in het Am
sterdams Historisch Museum
toont met voorbeelden uit heel
Europa voor het eerst een over
zicht van de verzameldrift van
onze voorouders.
Het verzamelen kwam op
gang toen vanaf het eind van de
16e eeuw ook de handelsvloten
van de Noordelijke Nederlan
den over de wereldzeeën uit
zwermden. Door handelscon
tacten vonden luxe goederen als
lakwerk, zijde, porselein en an
dere curiosa daarna vanzelf hun
weg naar het Noorden, waar
omstreeks 1600 Antwerpen was
uitgegroeid tot het belangrijkste
kunstcentrum van de Nederlan
den.
Door de kwetsbaarheid van
bij voorbeeld vlinders en insek-
ten en verkoop na overlijden, is
geen enkele collectie in zijn ge
heel bewaard gebleven. Uit reis-
en boedelbeschrijvingen en vei
lingcatalogi is echter bekend dat
in de Republiek der Zeven Vere
nigde Nederlanden tussen 1585
en 1735 bijna 200 particuliere
verzamelingen werden opge
bouwd.
Berent ten Broecke (1550-
1633), sinds 1585 arts te Enk
huizen, is onder zijn Latijnse
naam Bemardus Paludanus de
eerste belangrijke verzamelaar
in ons land geweest. Het jaar
1585 is daarom terecht als begin
van de expositie genomen. Aan
de vele honderden handteke
ningen in het bezoekersboek is
te zien dat zijn collectie door
vorsten, geleerden en diploma
ten uit heel Europa werd beke
ken. Paludanus reisde zelf door
Zuid-Europa en Palestina en
Rariteitenkabinet van Johann Georg Hainz (werkzaam in de tweede
helft van de zeventiende eeuw). Te zien op de expositie: 'De wereld bin
nen handbereik'. foto collectie amsterdamsch historisch museum
nam uit die streken planten,
dieren, schelpen, stenen en in
heemse voorwerpen mee. Zijn
stadgenoot de ontdekkingsreizi
ger Jan Huyghen van Linscho-
ten vulde deze voorraad aan
met voorwerpen uit de Oost.
De verzamelaar die niet op
reis kon, gaf bestellingen op aan
de schippers die richting de Le
vant en Oost- of Westindië voe
ren. Een van de bekendste van
deze opdrachtgevers was de
Amsterdamse regent, staatsman
en geograaf Nicolaes Witsen
(1641-1717), die zelf in 1664
naar Rusland reisde. Als be
windhebber van de VOC was hij
in de gelegenheid vanuit zijn
studeerkamer aan de Heren
gracht informatie en objecten te
verzamelen uit verschillende
delen van Azië.
Zijn collectie werd in 1728 ge
veild en ook verzamelingen van
mensen als de Amsterdamse
medicus Frederick Ruysch, de
Haarlemse koopman Levinus
Vincent en de Delftse arts d'Ac-
quet verdwenen door verkoop
vaak naar kapitaalkrachtige vor
stelijke kopers.Naar Frederik III
in Berlijn, Cosimo III in Floren
ce en tsaar Peter de Grote in St.
Petersburg.
De tentoonstellingsploeg van
het Amsterdams Historisch Mu
seum heeft dan ook heel wat
moeten afreizen. Projectleider
Lodewijk Wagenaar belooft een
volle expositie met 90 procent
bruiklenen, waarvan de helft uit
het buitenland. De bezoeker
moet vooral even stilstaan bij
het portret dat Hendrick Goltzi-
us (1558-1617) van de schelpen
verzamelaar Jan Govertsen
maakte. In zijn blik weerspiegelt
zich precies de mengeling van
nieuwsgierigheid, verbazing,
genot en ontzag voor Gods vol
maakte schepping die de verza
melaars van zijn tijd moet heb
ben bewogen.
Zij zijn daarmee de wegberei
ders geweest voor de grote we
tenschapper Linnaeus, die in
1735 in zijn 'Systema Naturae'
voor het eerst op moderne wijze
de natuur ordende en be
schreef. Daarmee is ook het
eindpunt van deze expositie
verklaard.
'De wereld binnen handbe
reik' in het Amsterdams Histo
risch Museum (Kalverstraat
92) duurt van 26 juni tot en
met 11 oktober. Het museum
is dagelijks van 11.00 tot 17.00
uur geopend.
Het Italiaanse
cultuur heeft de noodklok ge
luid voor het grootste en be
kendste monument van Rome:
het Colosseum. Het amfithea
ter, dat stamt uit 70 na Christus,
brokkelt langzaam af en als er
geen structurele maatregelen
worden genomen, is instorting
niet uitgesloten.
Volgens een 'reddingsplan'
uit 1986 is 75 miljoen gulden
nodig om het verval te vertra
gen en de meest elementaire
restauratiewerken uit te voeren.
Dit plan is echter altijd op de
plank blijven liggen omdat hét
geld ontbreekt. Francesco Sisin
ni, de wanhopige directeur-ge
neraal van het ministerie van
cultuur, heeft het bedrijfs-leven
gevraagd de redding van het
Colosseum te financieren.
De universiteit van Rome is
bezig met een uitgebreide
'check-up', die over zes tot
twaalf maanden zal zijn afge
rond. Verschillende experts zeg
gen echter dat op de uitkom
sten van dat onderzoek niet kan
worden gewacht. Direct ingrij
pen is noodzakelijk, al was het
alleen maar om de veiligheid te
garanderen van de miljoenen
toeristen die jaarlijks het Colos
seum bezoeken.
PTT krijgt prijs
voor vormgeving
den haag anp
De Koninklijke PTT Nederland
heeft de Honorary Mention van
de European Community
Design Prize gekregen. Dit is
gistermiddag in Sevilla bekend
gemaakt. De prijs, die bestaat
uit een oorkonde en een trofee,
is toegekend voor de veelzijdige
wijze waarop de PTT omgaat
met kunst en vormgeving.
De jury vindt dat de PTT wat
betreft gebruik van kunst en
vormgeving internationaal een
unieke plaats inneemt in de be
drijfstak.
De Honorary Mention ging in
1990 naar het Design Museum
in Londen. De PTT was dit jaar
samen met de organisatie van
de Olympische Spelen in Bar
celona en de organisatie van de
Expo in Sevilla genomineerd.
18 t/m 28 juni
MALIEVELD
DEN HAAG
Het grootste Indische festival
tentcnfl 2.000 in')
Grote tentoonstelling over
de Repatriëring
Drie theaters,*/m wo. o.a.:
Ricbencl*. Jou\ Lront|ong. Dan.cl
SihulcLi*. Blue Diamonds. Anneke
Gronlnh, Indonesische dans"
Dagcli|Ls dans A mu/it-k uit
N<mrd-SulaMc\i. wa\ang gillek.
Aanmoedigingsprijzen toegekend
amsterdam De Stichting Amsterdams Fonds voor de Kunst
heeft voor vier onderdelen van scheppende kunsten de aanmoe
digingsprijzen 1992 toegekend. Voor toneel ging de prijs naar
Paul Feld. Voor keramiek/glas werd Wessel Holleman beloond.
Christoph Seyferth viel in de categorie industriële vormgeving in
de prijzen. Voor illustratie ging de aanmoedigingsprijs naar
Aleksei Tsjerviakov voor zijn spotprenten in de Volkskrant. De
kunstenaars ontvangen ieder 5.000 gulden.
Extra treinen popconcerten
utrecht» NS laat voor bezoekers van de concerten van Eric
Clapton en Elton John (vrijdag 19 juni) en Guns 'N' Roses (dins
dag 23 juni) in de Kuip extra treinen rijden, 's Middags rijden
treinen van Rotterdam CS, Rotterdam Blaak en Dordrecht naar
de halte Stadion. Na afloop rijden extra treinen naar o.m Am
sterdam en Alkmaar.
Orgelconcert in Hazerswoude
hazerswoude Organist Hendrik Kooiker zal morgenavond in de
Gereformeerde Kerk te Hazerswoude het slot van de serie orgel
concerten aldaar verzorgen. Uit de pijpen stijgen werken van
Cornelis de Wolf, Felix Mendelssohn Bartholdy, Johann Schnei
der en César Franck ten hemel. Aanvang 20.00 uur.
Paul de Leeuw hoeft niet te wij
ken voor de voetbalwedstrijd
Nederland-Duitsland. Een
meerderheid van de bezoekers
die een kaartje heeft voor de
theatershow van De Leeuw,
morgenavond in de Leidse
Schouwburg, heeft laten weten
het missen van de voetbalwed
strijd te verkiezen boven een la
te voorstelling.
De schouwburgdirectie heeft
de afgelopen dagen abonne
menthouders en degenen die
telefonisch een kaartje voor de
voorstelling hadden gereser
veerd benaderd met de vraag of
de theatershow op het gebrui
kelijke tijdstip moest doorgaan
of dat zij er de voorkeur aanga
ven de voorstelling pas na de
voetbalwedstrijd, om kwart voor
'elf, te gaan zien. Ongeveer
tweederde van het publiek kon
worden bereikt. Van hen koos
62% voor het gewoon laten
i de voorstelling
om kwart over acht.
De geraadpleegde schouw
burgbezoekers reageerden, vol
gens schouwburgdirecteur Wal
lis de Vries, wisselend op het
'referendum'. „Een aantal was
zeer verontwaardigd, omdat ze
niets van voetbal moeten heb
ben of allerlei praktische pro
blemen hadden met de late
aanvang en het nog latere slot
van de voorstelling (half twee).
Anderen, onder wie ook men
sen die niets om het voetbal ge
ven, rèageerden juist heel en
thousiast eri leek het een bij
zondere belevenis om 's nachts
in de schouwburg te zitten."
De schouwburgdirectie heeft,
in overeenstemming met de
wens van de meerderheid, be
slist dat de voorstelling gewoon
om kwart over acht begint.
„Paul de Leeuw zal ongetwijfeld
nog- op deze kwestie ingaan en
er een onvergetelijke avond van
maken", denkt Wallis de Vries.
Op 25 juni in Danstheater in Den Haag
In het AT T Danstheater in Den Haag is op 25 juni de
originele opera La Favorite (De gunstelinge) van de Itali
aanse componist Geatano Donizetti (1797 - 1848) te zien.
Deze eenmalige, bijzondere uitvoering van de Franstalige
opera in vier bedrijven, onder leiding van dirigent Giulia-
no Carella, wordt begeleid door het Nederlands Balletor
kest.
den haag peter huysman
monique brandt/gpd
In Parijs zorgde de uitvoering al
elf maal voor uitverkochte za
len. De belangrijkste rollen wor
den vertolkt door de Ameri
kaanse mezzosopraan Katheri
ne Ciesinski, de Franse tenor
Justin Lavender, en bariton
Marcel Vanaud, eveneens
Fransman. Uit Frankrijk komen
circa honderd mensen over om
dit samenwerkingsproject van
de Opéra de Vichy en de Opéra-
Comique uit te voeren.
La Favorite is een sentimen
tele tragedie die zich afspeelt in
het middeleeuwse Spanje. De
Italiaanse componist Donizetti
schreef de opera in 1840 in het
Frans, voor een uitvoering in de
Parijse Opéra op 2 december
1840. Het publiek kreeg in die
tijd overigens een Italiaanse
versie voorgeschoteld waarvan
de componist het einde had ge
wijzigd wegens problemen met
de kerkelijke autoriteiten. Het
oorspronkelijke libretto van Eu-
gène Scribe was gebaseerd op
het toneelstuk 'Le Comte de
Comminges' van Baculard d'Ar-
naud. De opera werd in die tijd
in totaal 692 maal opgevoerd.
La Favorite is sinds 1918 niet
meer te zien geweest in Franse
zalen. Regisseur Pierre-Jean San
Bartolomé, tevens ontwerper
van de opvallende decors, nam
het initiatief voor de heropvoe
ring van Dionizetti's werk. „Het
is een prachtige opera, en ik
wilde deze per se laten uitvoe
ren, maar het kostte me ruim
twee jaar werk. Het grootste
probleem was dat een deel van
de muziek, een belangrijk duet
uit de derde acte, verloren was
gegaan. Waarschijnlijk vond de
componist dit deel te zwaar
voor de vrouwelijke hoofdrol
■van Leonore. Maar toevalliger
wijze vond de muzikale leider
van het project, Arturo Tamayo,
het verloren deel in de biblio
theek van de Opéra in Parijs.
Toen pas konden we de opera
completeren."
Religie
De opera wordt verfraaid door
opvallende decors en 120 kleu
rige kostuums van ontwerper
Patrick Teroitin. Volgens San
Bartolomé zijn ze typerend voor
de veertiende eeuw, waarin de
opera zich afspeelt.
San Bartolomé: „Het was een
erg interessante periode uit de
Spaanse geschiedenis. Er waren
drie belangrijke religies in Span
je in die tijd: de Rooms-katho-
lieken, de joden en de isla
mieten. Die invloeden zag je te-
Zo op het oog lijkt het de schedel van een
uit de kluiten gewassen eend. Zijn naam:
eendsnavelige Dinosauriër (Edmontosaurus
annectens). Gisteren werd de uit Zuid-
Dakota afkomstige Dinosauriër, leeftijd 70
miljoen jaar, in Leiden uit de kist getild. Al
thans zijn schedel. De rest van zijn 4,5 me
ter hoge lichaam volgt later.
Het Nationaal Natuurhistorisch Museum
heeft het originele skelet, één van bijna
driehonderd die nog in het Amerikaanse
'massagraf moeten liggen, aangekocht van
het 'Black Hill Institute of Geological Re
search'. Hoe ze op die plek terecht zijn ge
komen blijft gissen. J. de Vos,
van het museum, vermoedt dat een natuur
ramp de dieren indertijd met elkaar de
dood heeft ingejaagd. Het Black Hill Institu
te heeft het graf 'opgekocht' en restaureert
en reconstrueert uit de botten en schedels
voltallige skeletten.
Het Leidse exemplaar is een bijzonder ga
ve: ruim 90 procent ervan is samengesteld
uit originele botten. Slechts een stuk of tien
kleine botten zijn door replica's vervangen.
De eendsnavelige Dinosauriër vormt één
van de topstukken van het museum zoals
dat over vijf jaar aan de Pesthuislaan zal
zijn gevestigd. Maar vóór die tijd krijgt het
nieuwsgierige publiek al een voorproefje:
van 11 t/m 25 oktober is in het museum
een tentoonstelling gewijd aan de recente
aanwinsten, zoals de Dinosauriër. Ook zal
tijdens die expositie een leeftijdgenoot van
hem te zien zijn: een vijf meter lange Maas
hagedis en een jonger prehistorisch dier:
het Oerpaardje dat slechts 50 miljoen jaar
oud is.
De tentoonstelling zal tevens een beeld
geven hoe het reconstrueren van prehistori
sche skeletten in zijn werk gaat en welke
vergissingen daarbij kunnen worden ge
maakt. Verder is te zien welke planten en
dieren er in het verre verleden op de aard
bol leefden.
recensie wunand zeilstra
'Wie plukt mij', theaterprogramma
Paul de Leeuw. Regie Ruut Weissrr
Muziek: combo onder leiding -\
den. Aldaar nog te zien: tot en met 20/6
Ongekend populair zijn ze al
lebei: Paul de Leeuw en zijn al
ter ego Bob de Rooy. Nog voor
dat hij op het podium is ver
schenen, wordt er al geapplau
disseerd. En als dan dat ver
maarde 'Hallo' van hem klinkt,
ligt de zaal in een deuk en heeft
De Leeuw het publiek volledig
op zijn hand.
In de afgelopen jaren is hij
zowel door de televisieoptre
dens als door de theatershows
een fenomeen geworden waar
je fan of juist niet beslist
niet meer om heen kunt. Een
avondje Paul de Leeuw is de lof
der botheid. Behaagziek pro
beert hij zijn reputatie van on
gegeneerde botterik te overtref
fen. Hoofdschuddend vraag je
je dan ook regelmatig af of hij
niet toch tè ver gaat, en onder
wijl betrap je jezelf er op dat je
zit te lachen.
Met andere woorden: als per
former is Paul de Leeuw zo ge
haaid geworden, dat je je in
houdelijke bezwaren vaak moet'
laten varen. De overdaad aan
platte lol en de om zo te zeggen
'pikgerichte' humor gaan na
melijk echt wel eens vervelen.
Door het rappe tempo van de
voorstelling, de verrassende ab
surditeit van zijn invallen en de
onverwachte overgangen in zijn
ongetwijfeld sterkste program
ma tot nu toe verdwijnen die
bezwaren naar de achtergrond.
'Wie plukt mij' zit perfect in
elkaar. Associatieve vergelijkin
gen met Marilyn Monroe, gro
teske jeugdherinneringen, de
eigen recente relatieproblemen
met levenspartner Chiel, en
angsten over eenzaamheid en
ziek en oud worden zijn op een
aparte manier met heel veel
puur loltrappen gecombineerd.
Gaat De Leeuw imiteren (bij
voorbeeld Rita Reys of de zoon
van Toon) of typetjes spelen
(bijvoorbeeld een CDA-politi-
cus), dan is hij vals en heel
goed. En zelfs beschouwelijke
rustpunten zijn er, als hij (van
zelfsprekend onder leiding van
Cor Bakker) gaat zingen.
'Doet ie Bob de Rooy nog?',
was de hamvraag. Ja, natuurlijk
dat kon niet uitblijven, al
zorgt hij ook hier nog voor een
kleine verrassing. Eerst brengt
hij een slechte imitatie van
zichzelf om daarna pas als de
'echte' Bob te verschijnen. Dat
feest der herkenning was de cli
max van de avond die met de
prachtige Songfestivalpersiflage
'Vlieg met me mee naar de re
genboog' werd afgesloten.
Protest tegen
rol pinguins
Een .Amerikaanse organisatie
die opkomt voor de rechten van
het dier begint een campagne
tegen de Film 'Batman keert te
rug' omdat er pinguins in voor
komen. Die beesten hadden op
de Zuidpool met rust gelaten
moeten worden, vindt de orga
nisatie Volk voor de Ethische
Behandeling van Dieren.
In de nieuwe Batmanftlm
speelt acteur Danny DeVito de
schurk Pinguin. die met hulp
van een leger echte en nage
maakte, elektronisch bestuurde
pinguins en als pinguin verkle
de mensen allerlei slechte da
den uitvoert
De organisatie liet maandag
weten het ongepast te vinden
dat de dieren in een vreemde
omgeving worden gebracht en
in allerlei apparaten en wapens,
zoals raketten, opgesloten.
Colosseum in
Rome staat
op instorten
