Mooi bruin al lang niet meer oergezond
De mens 'een laboratorium voor emoties'
Wetenschap
Leggen de monarchen
nu ook het loodje?
DINSDAG 16 JUN11992
Onderzoek aan VU naar hartinfarcten
amsterdam Het Instituut voor Cardiovasculair Onderzoek van
de Vrije Universiteit in Amsterdam heeft van de National Insti
tutes of Health in de Amerikaanse stad Bethesda een subsidie
van 1 miljoen gulden gekregen voor onderzoek naar het voorko
men van en een betere behandeling van hartinfarcten. Het on
derzoek richt zich op de doorbloeding van het kransvatensys-
teem van het hart. Het is de bedoeling om de mechanismen te
ontrafelen die een rol spelen bij de bloedstroom door het hart bij
samentrekking van de hartspier. Het onderzoek maakt deel uit
van een samenwerkingsproject met de afdeling cardiologie van
de John Hopkins University in Baltimore.
Betere behandeling prostaatkanker
utrecht Met de nieuwe onderzoeksmethode, waarbij een echo
sonde in de anus wordt gebracht, krijgen urologen op eenvoudi
ge wijze een afbeelding van de prostaat. Voor bepaalde vormen
van prostaatkanker is de nieuwe methode een alternatief voor
operatieve behandeling. Dat staat in het proefschrift van uroloog
P. Vijverberg waarop hij vorige week promoveerde aan de Uni
versiteit van Amsterdam. Ook is het eenvoudiger om weefsel
monsters te nemen met de methode die weinig tijd vergt, po
liklinisch is uit te voeren en bovendien veilig is voor de patiënt.
In het geïndustrialiseerde Westen is prostaatkanker de meest
voorkomende tumor bij mannen boven de 65 jaar.
Twaalf Russische reactoren dicht
- moskou Twaalf Russische kerncentrales gaan of zijn dicht. Het
zijn reactoren speciaal bedoeld voor de aanmaak van plutoni
um. Volgens het ministerie van atoomenergie kunnen de reacto
ren dicht, omdat Rusland voldoende plutonium in voorraad
heeft. Zo'n 100.000 kilo. Een kernbom bevat ongeveer 10 kilo
plutonium. Rusland telt 13 plutoniumreactoren. InTsjelyabinsk
in het zuiden van de Oeral staan er vijf, die sinds kort zijn geslo
ten. Onlangs is besloten ook de vijf centrales bij het kernwapen
complex Tomsk in West-Siberië spoedig stil te leggen. Bij
Krasnoyarsk is Oost-Siberië bevinden zich drie plutoniumreac
toren in een speciale ondergrondse ruimte. Daarvan blijft er een
open.
Methode om trombose op te lossen
TNO heeft een nieuwe methode ontwikkeld om een trombose
op te lossen. Met behulp van biotechnologie is een 'moleculair
instrument' vervaardigd, dat zelf het stolsel in de bloedbaan op
zoekt. Vervolgtens ontstaat het oplosmiddel dat zijn werk doet.
Hierdoor is het niet langer nodig met een slangetje de plek te
bereiken. Voordeel is dat de verdunning van het bloed alleen op
de juist plek plaats heeft. De werkzaamheid zal eerst bij proef
dieren worden getest. Bij goede resultaten kan de methoden
door een cardioloog of mogelijk zelfs door een huisarts aan het
bed van de patiënt worden toegepast.
Deskundigen verwachten explosieve toename van het aantal huidaandoeningen
De Monarchvlinder: met miljoenen tegelijk naar Mexico.
TEKENING ARCHIEF
Deskundigen verwachten de komende jaren een explosie
van het aantal huidaandoeningen. De kwaad- en
goedaardige woekeringen zijn grotendeels toe te schrij
ven aan langdurige blootstelling van de huid aan zon
licht. Waarom was dat 20 jaar geleden anders? Of was er
toen juist minder over bekend?
Tóch is er iets ernstigs aan de hand: zelfs de reclame
makers hebben de zozeer verbeide huidskleur op som
mige merken zonnebrandcrème ingrijpend aangepast.
Hoe gevaarlijk is de zon vandaag de dag
De maand mei is, sedert men in
de eerste helft van de 18de
eeuw de aantallen uren zonne
schijn en de temperatuur syste
matisch begon te registreren,
absoluut recordhouder gewor
den. En ondanks de waarschu
wende berichten gedurende de
laatste jaren over de mogelijke
gevolgen van tè hoge doses
zonnestraling, is het aantal zon
nebaden in ons land nog nooit
zo hoog geweest als in de afge
lopen maand.
Het dagelijkse beeld werd be
paald door overvolle stranden
en zwembaden waar tonnen op
de huid gesmeerde zonne
brandcrèmes, -oliën en -pasta's
werden afgewisseld met duiken
in zilt of zoet water om de door
de zon geteisterde huid wat ver
koeling te brengen. Daar waar
niet zo driftig werd gesmeerd of
waar de nog wasbleke winter-
huid plompverloren langdurig
werd blootgesteld aan de kope
ren voorjaarsploert van 1992
was dan ook spoedig sprake van
eerstegraads verbrande ruggen,
buiken, schouders, hoofden en
ledematen tot de lappen er bij
neerhingen.
Maar geen nood; de sproe
tenbus, waar men zich kan la
ten onderzoeken op bepaalde
pigmentwoekeringen (melano-
men), rukte inmiddels uit, het
risico van een fors aantal over
uren op de koop toe nemend na
een maand van ongewoon
overvloedig, massaal zonne
baden. Iedere notoire zonaan-
bidder schijnt zonnebrand voor
lief te nemen; het is het 'risico'
van je streven naar een mooi,
gezond en van levenslust bla
kend lichaam. Daar 'moet je
even doorheen.'
Dat blaken klopt wel, een ge
bronsde kleur (de tint van vrij
wel elke schaars geklede strip-
of filmheld) wordt doorgaans
ook nog wel mooi gevonden,
maar geloof maar niet dat de
daarvoor vereiste overdoses aan
zonnestraling echt gezond zijn.
Wat gebeurt er eigenlijk als zon
licht onze huid bereikt; waar
door worden we bruin en wat is
daar'zo gevaarlijk aan?
In feite gebeuren er twee be
langrijke dingen. De eerste is
het bekendst: het zonlicht stuwt
de bloedvaten vlak onder de
huid als het ware naar boven
waardoor deze een rode (re) tint
krijgt. Het ultraviolette (UV)
deel, en met name het meest
schadelijke, nauwbegrensde
UV-deel, UVB genaamd, van
het zonlicht spoort de pigment
cellen aan tot meer produktie
van pigment (melanine) als af
weerreactie tegen datzelfde
UVB.
Ons lichaam maakt van natu
re dus een beschermingsschild
aan tegen deze schadelijke stra
ling. Omdat aan de aanmaak
van melanine, met name bij
mensen in de gematigde zones
(bijvoorbeeld Noordwest-Euro
pa), een zeker maximum is ge
bonden leidt langdurige bloot
stelling aan UVB-straling tot
schade aan het celweefsel van
de huid. Die schade kan leiden
tot een melanoom (een pig
mentcel wordt kankercel) of
huidkanker (huidcellen worden
kankercellen).
Het tweede verschijnsel is
minder bekend: ons immuun
systeem wordt aangetast. Hoe
dit precies plaatsvindt is voor
veel biochemici nog steeds on
derwerp van onderzoek en dis
cussie. Zo is Margaret Kripke
van de universiteit van Texas
van mening dat huidcellen,
blootgesteld aan UV, reeksen
van eiwitten produceren die, als
een soort boodschappers, het
immuunsysteem op de een of
andere manier inseinen dat er
iets niet pluis is.
Bij dat proces spelen de zoge
heten 'cellen van Langerhans',
stervormige cellen in de opper
huid, een soortgelijke rol, Deze
cellen ondervinden ernstige
schade van overdoses UV-§tra-
ling en moeten, volgens sommi
ge onderzoekers, gezien worden
als 'seinwachters' van ons im
muunsysteem.
Zeker is in elk geval dat het
UVB in staat is de genetische ei
genschappen van cellen, opge
slagen in het DNA, te verande
ren waardoor deze kunnen ont
aarden in tumoren. Gelijktijdig
vermindert het UVB het vermo
gen van ons immuunsysteem
nomen, met 7 procent per jaar
toeneemt. In Schotland was
tussen 1979 en 1989 zelfs sprake
van een toename van 89 pro
cent.
Ozonlaag
Bij hun toekomstverwachtingen
hebben de wetenschappers dan
nog niet eens rekening gehou
den met al of niet optredende
ozontekorten ook boven gema
tigde breedten. De ozonlaag,
tussen 30 en 50 kilometer hoog
te, beschermt flora en fauna te
gen te veel UV-straling van de
Als de ozonlaag boven Europa
in het jaar 2000 tien procent
dunner is dan nu (een zeer
waarschijnlijke waarde) dan
verwacht men een toename van
het aantal gevallen van huid
kanker met 26 procent. Maar bij
die stand van zaken met betrek
king tot de ozonlaag zullen, zo
merkte een huidspecialist on
langs cynisch op, melanoma en
huidkanker allang niet meer tot
de ergste problemen in deze
wereld horen.
(Bron: 'The resistible rise of
skin cancer', New Scientist).
om dergelijke cellen van nature
te vernietigen.
Urocaninezuur
Een aparte rol speelt tevens het
urocaninezuur dat veel voor
komt in de buitenlaag van de
huid. Onder invloed van UVB
verandert het zuurmolecuul van
structuur en in die vorm draagt
het ook bij tot de aantasting van
het immuunsysteem. Pikant de
tail daarbij is dat deze stof ooit
in vrijwel alle huidcrèmes voor
kwam waarbij in enkele geval
len zelfs werd gesproken van
een 'natuurlijke beschermings
factor tegen de zon'.
Australische en Amerikaanse
biochemici kwamen er enkele
jaren geleden achter dat uroca
ninezuur nog steeds een be
standdeel vormt van
huidsmeersels die door Japanse
en Amerikaanse cosmetica-gi-
ganten, onder de wereldwijd
bekende slogan 'voedende crè
mes', worden geproduceerd.
De vele in de handel zijnde
zonnebrandcrèmes zijn en wor
den al jaren op hun werking en
doelmatigheid onderzocht. De
belangrijkste 'beschermers'
daarin zijn (meestal) twee com
plexe, organische verbindingen,
octyldimethyl-para-aminoben-
zoaat en 2-ethylhexyl-p-meth-
oxycijinamaat, afgekort tot 'Pa-
dimaat-0' en '2-EHMC'. Beide
houden voldoende UVB tegen
om de al genoemde 'cellen van
Langerhans' intact te laten
maar de schadelijke invloed van
het UVB op het immuunsys
teem blijft ongewijzigd.
Volgens de Australische der
matoloog Kenneth Ho van de
universiteit van Sydney komt
dit hoogstwaarschijnlijk door
dat geen enkele crème, hoe
hoog de beschermfactor (lees:
de concentratie van de ge
noemde, complexe verbindin
gen) ook is, in staat is de mole
culaire structuurverandering
van het urocanine-zuur, dat in
die nieuwe vorm immers het
immuunsysteem ondermijnt,
door toedoen van het UVB te
gen te gaan.
De uitkomsten van al het on
derzoek komen er in feite op
neer dat de gebruikers van zon
nebrandcrèmes grotelijks wor
den voorgelogen over de 'be
schermende werking' van de
dure zonne-smeerseltjes in
oogstrelende flacons waar vaak
de meest exotische namen op
zijn gedrukt.
„Een zongebruinde huid voor
natuurlijke bleekscheten is juist
helemaal niet gezond", zegt
Ho's landgenoot Robin Marks,
epidemioloog van de Australi
sche Raad voor de Kankerbe
strijding in Victoria.
Huidspecialisten benadruk
ken dat een volstrekt verkeerd
en daardoor gevaarlijk beeld
wordt voorgeschoteld door de
industrie en reclamemakers. Ie
dereen heeft van nature en van
jongs af aan kankercellen in
(onder andere) de huid maar
die worden door een goed wer
kend immuunsysteem gecon
troleerd. De onderzoekers ver
wachten voor de komende jaren
een explosieve groei van het
aantal huid- en oogaandoenin
gen als gevolg van langdurige
blootstelling aan zonlicht.
Met name in de 'rijke' landen
krijgen meer mensen steeds
meer vrije tijd en, dus, meer ge
legenheid erop uit te trekken.
Ook het aantal reizen naar tro
pische 'paradijzen' neemt hand
over hand toe. Nu al is het in
landen met overwegend blanke
mensen zo, dat het aantal mela-
noomgevallen, gemiddeld ge
De koperen voorjaarsploert heeft al weer voor heel wat verbrande ruggen en andere lichaamsdelen gezorgd.
Emotie lijkt een zeer individuele uiting, die niemand ons oplegt, maar dat is schijn.
TEKENING FRANS VERSCHOOR
leiden «ben apeldoorn
Onder de vlinders steekt de mo
narch in grootte en met prach
tig geel-zwart geschakeerde
vleugels met kop en schouders
boven zijn fladderende soortge
noten uit. Een lust voor het oog
en ook voor de zijde-industrie
want de larven ('rupsen') van
onder meer de monarchvlinder
worden gekweekt en gekoesterd
vanwege hun gewoonte zich tij
dens het verpoppen te omgeven
met een cocon van zijde. De
grote monarchlarve is felgroen
gekleurd met talloze goudkleu
rige spikkeltjes en wordt daar
om ook wel 'het groene huis
met gouden nagels' genoemd.
Maar nu is er alarm geslagen
in de wereld der entomologen,
zeg maar: 'insektenkenners'.
Het gaat niet goed met de mo
narchen. Elke herfst plegen de
monarchvlinders, in groten ge
tale voorkomend in de oostelij
ke en westelijke kustgebieden
van de VS, zich met miljarden
tegelijk te begeven naar het zui
delijker gelegen Mexico om
daar de minder koude winter
maanden door te brengen.
Dat is een heel spectaculair
gebeuren. Op de eerste de beste
zonnige dag, na dagen of weken
van kille herfstregens, is de
lucht ineens vol van aanzwel
lend vleugelgeruis. Dichte wol
ken vlinders stijgen omhoog in
het blauwe zwerk, blijven daar
een tijdje hangen om hun natte
lichamen door het zonlicht te
laten drogen en zetten dan
koers naar het Zuiden. Soms is
hun aantal zó groot dat de zon
er door verduisterd wordt.
In Mexico overwinteren de
insekten in een stuk of tien ko
lonies om rond begin april de
duizenden kilometers lange te
rugtocht te beginnen. Geduren
de die reis paren ze. Entomolo
gen van enkele Amerikaanse
universiteiten hebben een aan
tal Mexicaanse vlinderkolonies
gedurende de afgelopen winter
bezocht en ontdekten daar
complete kerkhoven. Vier van
de vijf kolonies waren, op enke
le overlevenden na, geheel uit
gestorven. In één kolonie was
de helft van de insekten dood
en van de andere helft kon
slechts een derde enigermate
vliegen. Lincoln Brower, een
bioloog van de Florida-universi-
teit, brengt al 15 jaar lang elke
winter een bezoek aan de vlin
derkolonies en zei 'nog nooit
zoiets massaals gezien te heb
ben'. Hoe erg de slachting on
der de vlinders is geweest bleek
in het vooraar op de dagen dat
de insekten normaliter hun op
wachting in de noordelijke sta
ten maken. In Louisiana zat de
entomoloog Thorn Riley van de
universiteit in Baton Rouge te
vergeefs op wacht. „Je kon er je
klok op gelijk zetten", zegt
Riley. „Elk jaar kwamen ze hier
op 13 of 14 maart langs en nu
heb ik er notabene niet één ge-
Zijn vakgenoot Orley Taylor
van de Kansasuniversiteit zag
er, in tegenstelling tot de mil
joenen van voorgaande jaren,
begin april 'slechts een stuk of
vijftien gedurende drie hele we
ken'.
De onderzoekers vermoeden
nu dat het ongewoon koude en
vochtige weer gedurende de
Mexicaanse wintermaanden, in
combinatie met de steeds maar
voortschrijdende houtkap in de
nog resterende, tropische bos
sen (waar de meeste monarch
vlinders neerstrijken voor hun
overwintering) te veel is ge
weest voor de insekten.
Er wordt ook rekening gehou
den met de mogelijkheid dat
overgebleven zwermen om de
een of andere reden een andere
koers hebben gevolgd naar
noordelijker regionen. Mbnar-
chvlinders kunnen enorme af
standen afleggen. Sommige
groepen ontzien zich niet om
helemaal op de Canarische ei
landen te overwinteren en in
het voorjaar een overstapje te
maken naar Noordwest-Europa.
Soms worden ze ook in ons
land gesignaleerd.
leeuwarden susan aasman
Hoe kan het dat je emotie aan
de buitenkant kan zien? Nico
Frijda, hoogleraar psychologi
sche functieleer aan de Univer
siteit van Amsterdam, begon
zijn wetenschappelijke carrière
met onderzoek naar deze vraag,
gefascineerd als hij was door de
gelaatsexpressies van zijn vrien
din. Via onderzoek naar het
denken kwam hij weer terug bij
emotie en schreef daarover en
kele jaren geleden het stan
daardwerk 'De Emoties'. Na 27
jaar hoogleraarschap gaat Frijda
met pensioen.
Frijda begon zijn hoogleraar
schap in 1965 met de vraag:
„Kunnen mensen denken?".
Zijn antwoord luidde: ja, een
beetje. „Mensen kunnen den
ken, ze doen niet veel anders,
maar als je kijkt hoe dat gaat en
hoe kwetsbaar dat systeem is,
dan raak je daar van onder de
indruk", zegt Frijda nu.
„Als je probeert iemand iets
uit te leggen, dan is het vreselijk
moeilijk diegene tot jouw in
zicht te brengen. Ook al heb je
gelijk. Neem als voorbeeld een
meningsverschil met je partner.
Dat is vaak een heilloze zaak.
Het liefst kruip je huilend in de
hoek met het idee: je komt
nooit nader tot elkaar." Blijk
baar spelen de emoties ook een
rol.
Voor Frijda zit tussen het
denken en het hebben van een
emotie niet zo'n grote kloof als
velen menen. Emoties mogen
dan op het eerste gezicht weinig
zinvol en irrationeel gedrag lij
ken in een woedeaanval duur
aardewerk kapot gooien lost
toch weinig op tot op zekere
hoogte zijn emoties juist ratio
neel gedrag. Emoties zijn, vol
gens Frijda, functionele reacties
op bepaalde situaties, bedoeld
om het belang van een individu
veilig te stellen.
Frijda ziet dan ook geen te
genstelling tussen rede en emo
tie, tussen verstand en gevoel.
„Er is een verschil, maar je kunt
ze niet tegenover elkaar zetten.
Mensen kunnen gevoelens krij
gen over zaken en daarbij speelt
het denken vaak een hele grote
rol. De gevoelens hebben in
vloed op dat denken, ze zijn
zelfs aanleiding tot dat den
ken."
„Neem de milieuvervuiling,
dat is een probleem waarover
nagedacht moet worden. Maar
het feit dat iemand zich daar
druk over maakt is een kwestie
van emotie. Zolang mensen
zich daar geeh zorgen over ma
ken, geen emoties over hebben,
zal het probleem ook niet wor
den aangepakt."
„Andersom geldt dat ook.
Emotie is niet uitsluitend ge
voel, er komt veel denkwerk aan
te pas. Als je thuiskomt en je
vindt in de jas van je partner
een bioscoopkaartje met een
datum waar je onbekend mee
was, dan ga je heel hard naden
ken: hoe kan dat nou, enz. Op
een goed moment word je
kwaad en dan heb je een emo-
De tegenstelling emotie-rede
is volgens Frijda in feite een te
genstelling tussen de emotie die
je nu hebt en de emoties die je
kunt hebben- „Als je door de
stad rijdt en je ziet een bord
met daarop 'school', dan ga je
langzamer rijden. Waarom?
Omdat je niet kunt leven met
het idee dat je een kind zou
aanrijden. Gedrag wordt dus ge
regeld door een emotie (in dit
geval schuldgevoel) die moge
lijk kan komen."
„Dat geldt ook in minder ern
stige situaties. Waarom stoppen
we voor rood stoplicht? Omdat
we het vervelend' vinden een
boete te krijgen of omdat we het
vervelend vinden een aanrijding
te veroorzaken. Emoties spelen
dus een enorme rol in het le
ven", aldus Frijda. „In negen
van de tien keer doordat ze niet
optreden. Juist omdat we voor
uit denken, door rekening te
houden met emoties die zou
den kunnen optreden door dit
of dat te doen."
Frijda's theorie bracht hem
uiteindelijk tot de conclusie dat
de mens gehoorzaamt aan de
wetten van het gevoel. Emotie
lijkt een zeer individuele uiting,
die niemand ons oplegt, maar
dat is schijn. „Dat wat wij als
het meest individuele ervaren,
is niettemin het meest algeme
ne", stelt hij. Volgens Frijda zijn
we voorzien van een vaststaand
script. We kunnen wel anders,
maar het kost moeite en we
doen het niét vaak. Met de
hond, de kat en het roodborstje
zijn we broeders en zusters in
emotie, zo schreef hij eens; „Als
u een roodborstje ziet dat haar
jongen verdedigt, is dat dan iets
anders dan als u razend wordt
wanneer de buurman uw kin
deren treitert?"
Deze wetmatigheid maakt het
mogelijk simulatiemodellen
voor de computer te ontwer
pen. Stop er een verlies in en er
komt verdriet uit, daar komt het
simpel gezegd op neer. De be
doeling is om een computer zo
te programmeren dat hij op de
juiste manier reageert.
Frijda: „In één van onze si
mulatiemodellen laat de com
puter een proefpersoon een
emotionele gebeurtenis in her
innering nemen. Vervolgens
stelt de computer vragen aan de
persoon: was het iets prettigs,
was het iets wat een ander u
heeft aangedaan, etcetera? Als
de vragen zijn beantwoord,
trekt de computer uit de gege
ven" antwoorden een conclusie.
Hij zegt bijvoorbeeld: „Volgens
mij was u boos, en als u niet
boos was, dan was u veront
waardigd, anders was u buiten
gewoon uit uw humeur."
„Als ik dit spelletje speel, dan
gokt de computer in heel veel
gevallen goed. Dat betekent ook
dat ik een computerprogramma
kan schrijven dat niet de vragen
aan een ander stelt, maar dat
zelf een gebeurtenis meemaakt.
De computer registreert bij
voorbeeld: dit vind ik niet leuK,
ik weet niet hoe ik dit ongedaan
moet maken, laat ik maar op
mijn scherm afdrukken: „jij vie
ze, vuile tyfuslijder!" Zo'n pro
gramma hebben we ook."
De vraag die dan bovenkomt,
is of de mens nog enige indivi
duele vrijheid heeft. Frijda: „De
individualiteit ligt in de manier
waarop de werkelijkheid wordt
opgevat; hoe wordt de situatie
geanalyseerd en hoe wordt
daarop gereageerd. Kijk maar
naar echtelijke conflicten, voor
de psycholoog een laboratori
um voor emoties. Het gebeurt
zo vaak dat je de keuze hebt: zal
ik hier nou boos om worden of
niet. Doet u het wel, dan heeft u
misschien gelijk, maar de avond
is wel verpest."
