Stil zakken in je eigen diepte
Humortherapie
zaterdags
ZATERDAG 13 JUN11992
bijvoegsel
Denkwijzer
De spirituele kracht van 'De mannencirkel'
Een weekeind in 'De wnEBVAWDtvutr
mannencirkel'. Trommels,
oerdansen, zweten. Stil zakken
in je eigen diepte. Op zoek naar
de tovenaar, de krijger, het kind
in de man.
Verslaggever Pieter van de Vliet
deed mee, met bonkend hart.
Geknakt door deyogazit,
worstelend met de trommels en
angstig zwetend in de hut,
kwam hij tot de ontdekking dat
de Indiaan in hem is
uitgeroeid. Terug in de
consumptiemaatschappij gaf
hij zich opgelucht over aan al
wat slecht is voor lichaam en
geest.
De meeste mannen hebben een
eigen trommel. Ik niet. Gerard
Blacquière, begeleider van de
mannencirkel, een weekend samenzijn met
mannen in een voormalig meisjespensionaat
in Ubbergen, zegt dat zulks geenszins een
bezwaar is. In de heilige ruimte die wij straks
zullen betreden, zijn zat trommels.
Echt geruststellend is zijn mededeling niet.
Een medeman die een kolossale tamtam los
jes met zich meevoert, kijkt mij onderzoe
kend aan.
Nimmer heb ik een trommel beroerd. De
wetenschap dat dit weldra het geval zal zijn,
dat hieraan niet valt te ontkomen, doet het
hart bonken. Wanhopig wacht ik op de kal
merende werking van reinigende krui
denthee die bij gebrek aan koffie en alcohol
wordt gedronken.
Ongemakkelijk
In de heilige ruimte, een ruime zaal waar
licht en lucht vrij toegang hebben, zet het ge
zelschap zich op kussens die een kring vor
men op de vloer. De meesten gaan naadloos
over in de yogazit. De benen gekruist, de rug
recht, het hoofd geheven. Geen gemakkelijke
zit voor ongeoefenden. De benen lijken al
toos in de knoop te zitten en zo voelt het al
snel elders in het lichaam. Nog voor we de
trommels ter hand nemen knaagt een zeu
rende pijn in de rug en begint een grote teen
te slapen.
Gerard, therapeut, oerdanser en begeleider
op krachtige en heilige plaatsen in Neder
land, België en Egypte, belooft dat het een
weekeind wordt waarin letterlijk en figuurlijk
veel beweging zit. Dansen op het ritme van
de trommels, maar ook gewoon stil bij elkaar
zijn. Stil zakken in je eigen diepte.
In de folder waarin Gerard zijn spirituele
workshops voor mannen aanprijst staat het
zo: „Vroeger zaten mannen rond het vuur.
hun verhalen vertellend: een krachtige geslo
ten cirkel. De resten daarvan proberen we
soms nog te vinden jn de kroeg of rond het
veld. maar de cirkels zijn niet meer gesloten.
Veel mannen lopen rond met een vaag ge
voel van 'losse eindjes' rond hun man zijn.
Wat we in deze workshops willen doén is sa
men weer een cirkel maken."
„Er is moed nodig om deel te nemen aan
deze workshops voor mannen. In culturen
waar je wordt ingewijd als volwassene wordt
ook een moedige daad verwacht om toegela
ten te kunnen worden tot de mannenge
meenschap. Ook al kunnen we onze moed
niet meer tonen door draken of leeuwen te
verslaan, ons leven biedt voldoende gelegen
heden om ons mannetje te staan. Mogelijk
heden om op eigen benen te staan en onze
mannelijke energie volledig te ontwikkelen.
Mannelijke energie is spontaan opborrelende
kracht die inspirerend, creatief, standvastig
en overvloedig is."
Het vrouwelijke
Van die kracht merk ik weinig als ik een
klein trommeltje krampachtig tussen de
knieën klem. Hoe anders vergaat het .Gerard
en gast-docent Ashankit Westen (volgens ge
noemde folder beeldend kunstenaar, grafisch
ontwerper, vader en aankomend neohypno-
therapeut). Gerard en Ashankit doen met
vliegensvlugge vingers de trommels dreunen.
Op het razende ritme zwiepen hun lichamen
elastisch mee. Hun gelaten glanzen, hun
ogen stfalen Extatisch, oer, aards en vol in
nerlijke sierlijkheid. Hoe schril steekt houte
rig getob hierbij af. Hoe zal ik zo doormodde
rend ooit in mijn eigen diepte kunnen zak
ken?
Tegen het vallen van de duisternis trekken
we het woud in, zingen we samen van de
sterke leeuw en van de machtige rivier. Geen
alledaagse belevenis in het Gelders land
schap. Op een open plek vormen wij een
kring. Gerard vertelt dat de kring het vrouwe
lijke is. Ontvangend, opnemend, zorgzaam,
helend. In het middelpunt van de cirkel moe
ten wij ons krachtvoorwerp leggen en er een
verhaal bij vertellen. Weer slaat de schrik toe.
ik beschik niet over een krachtvoorwerp,
evenmin over een zakmes, dat tijdens het
weekeind evenzeer onontbeerlijk wordt ge
acht. Geen alledaagse voorwerpen voor men
sen die niet gewend zijn op gezette tijden in
hun eigen diepte te zakken, denk ik. Maar de
mannen in de kring denken daar anders over.
Verdriet
Gast-docent Ashankit onthult dat hij zich
zelf die dag een geavanceerd mes cadeau
heeft gedaan. De kracht van het mes is voor
hem voelbaar. Een van de mannen zoekt de
kracht in een stuk hout. Hout leeft, ook als
het dood is. Dat fascineert hem. Anderen
zoeken de kracht in gestolde lava, in goud
erts. Het klompje goud is van een gewezen
vriendin, blijkt, later. Verlies, falen. Pijn en
smart. Daarover vertellen de mannen, bij
stukjes en beetjes, met horten en stoten. Ver
driet en boosheid over een vroeg overleden
vader. Zelf het gevoel als vader te falen. Een
van de mannen herhaalt steeds vaker dat hij
ongewenst was; dat er in de vierde maand
van de zwangerschap iets is gebeurd. Heeft
de groeiende vertrouwelijkheid van de man
nen te maken met de mannencirkel? Is het
voor de mannen een ring van zelfvertrou
wen? Zoeken ze daarvoor dit wigwam-gedoe
op?
De cirkel is rond. Maar ik blijf me een bui
tenstaander voelen. Steeds maar weer eikaars
handen vasthouden om de cirkel te sluiten.
Dat irriteert. Blijf met je poten van me af,
denk ik.
Het werkt bevrijdend me eindelijk terug te
kunnen trekken in een krap kamertje waar
ooit maagdelijke meisjes hun geheime ver
langens koesterden.
Maar de nacht duurt kort. Al vroeg moeten
wij uit de veren. Wederom naar het woud,
om op de nuchtere maag ontspanningsoefe
ningen te doen. De ademhaling blijkt niet
optimaal; de consumptiemaatschappij heeft
hier duidelijk haar tol geëist.
Vurig
„Wat is dit voor gedoe?!" klinkt het bekakt.
Een dame met een hondje is plots op de
mannencirkel gestoten. Zo vroeg tien hijgen
de mannen op haar pad heeft ze duidelijk
niet verwacht.
Gelukkig voor haar ontbeert ze die avond
het uitzicht op de mannen die, naakt dan, in
de achtertuin van een alternatieve villa zoe
mend en zingend rond een zelfgebouwde hut
lopen. Na te zijn gereinigd door rook van het
heilige vuur laten de mannen zich opsluiten
in het van wilgetwijgen en lompen vervaar
digde bouwsel. De bedoeling is dat wij daar
rond roodgloeiende stenen heel diep komen.
De zweethut dus.
Terloops deelt Gerard mee dat zo'n sessie
makkelijk drie uur kan duren. „Maar je bent
niet alleen", voegt hij er geruststellend aan
toe. Dat nu had hij niet moeten zeggen. Ver
langen naar een vriendin neemt ongemakke
lijke vormen aan.
De aan hemel en aarde gewijde stenen zijn
roodgloeiend. Ashankit, voor deze gelegen
heid 'vuurman', reinigt ze voor ze de hut in
gaan. Met een veer, symbool voor wind,
waaiert hij de as weg. In de hut besprenkelt
Gerard de stenen met water.
Baarmoeder
De zweethut moeten wij zien als een baar
moeder. Het is aardedonker. De stenen zijn
bloedheet, de aarde ijskoud. Er prikt iets in
de rug. er beweegt iets onder de bips. Zweet
loopt onstuitbaar over het lijf. De Indiaan is
uitgeroeid, de Indiaan in mij zelf ook.
'Ik wil er uit', schreeuw ik.
Als een haas ren' ik de zweethut uit, rep mij
richting consumptiemaatschappij, waar ik
mij opgelucht overgeef aan al wat slecht is
voor lichaam, en geest.
De mannencirkel. Op
zoek naar de tove
naar, de krijger, het
kind in de man.
TEKENING
•WALTER DONKER
Een tandarts die op het punt staat bij een dame
een zenuwbehandeling te verrichten, voelt op
een gegeven moment tot zijn verbazing dat haar
hand zich stevig om zijn geslachtsdeel sluit. Ter
wijl hij de vrouw met grote ogen verbouwereerd
aankijkt, zegt zij met een glimlach: 'Laten we be
loven elkaar geen pijn te doen'.
Deze mop komt voor
In een boekje met
de veelzeggende ti
tel Laughing while Lying (Lachen
terwijl je ligt), dat alle patiënten
in een ziekenhuis in Galveston,
Texas, in hun nachtkastje vin
den. In dat zelfde ziekenhuis kun
je overigens nog meer merk
waardigs beleven. Je gaat er op
bezoek bij een collega die zijn
dijbeen gebroken heeft en op
een afdeling op de derde verdie
ping ligt. Als je op die verdieping
de lift uitstapt, kan het gebeuren
dat je een clown met een joekel
van een oranjekleurige neus, al
dansend een met allerlei tiere
lantijnen opgetuigde bedienings-
kar door de gang ziet duwen. Als
de clown jou ziet stopt hij even,
neemt met een zwierig gebaar
zijn hoed af en huppelt dan ver
der, op weg naar een ziekenka
mer. Onderweg wordt hij ver
schillende keren met applaus en
hoera's begroet door patiënten
op knikken en in rolstoelen. Als
Je even later in de kamer waar hij
hoort te liggen, informeert waar
je collega is gebleven, luidt het
antwoord dat hij in de 'humor
room' zit waar dadelijk een afle
vering van Candid Camera (een
soort Banana Split) wordt ver
toond.
Sinds de publikatie van het boek
De Anatomie van een Ziekte door
de schrijver Norman Cousins,
heeft humor in de Amerikaanse
gezondheidszorg duidelijk aan
respect gewonnen. Cousins, lan
ge tijd hoofdredacteur van 'Sa
turday Review', beschrijft daarin
hoe hij de meestal ongeneeslijke
en sterk invaliderende bindweef
selaandoening waaraan hij leed
met humor te lijf ging. In samen
werking met zijn arts vulde hij
zijn reguliere medische behan
deling aan met een stevig dieet
van lachfilms en Candid-Came
ra-clips. Hoewel hij nooit heeft
beweerd dat zijn genezing enkel
en alleen te danken was aan veel
lachen, is Cousins wel de apostel
geworden van de opvatting dat
als negatieve gevoelens angst,
paniek en hulpeloosheid ziek-
teN kunnen verergeren, humor
en positieve gevoelens het proces
van genezing kunnen bevorde-
Dit idee sloeg aan nog voordat er
enig wetenschappelijk bewijs
voor was. Ziekenhuizen in Texas,
Hawaii en Califomië zijn begon
nen hun patiënten te voorzien
van videotapes met lachfilms.
Overal in de Verenigde Staten
rollen de laatste jaren 'lachkar-
ren' met humoristische boeken,
tijdschriften en geluidsbanden
door de gangen van gezond
heidscentra. In een katholiek zie
kenhuis in Texas wordt van de
nonnen verwacht dat ze ten min
ste één mop per dag vertellen
Verpleegster tegen dokter: Waar
om hebt u een thermometer ach
ter uw oor?' Dokter, verbaasd: 'In
wiens gat heb ik dan mijn Parker
laten zitten?'). Op kosten van de
nationale vereniging voor verple
ging reist Patty Wooten zelf
verpleegster in clownspak met
een ondersteek op haar hoofd en
klisteerspuiten om haar middel
door het land om overal ver
pleegkundigen te wijzen op het
belang van humor in het omgaan
met zieken en ziekten. De oerva
der van de Candid Camera, Allen
Funt, heeft een stichting opge
richt die kostenloos aan zieken
huizen, patiëntei\en onderzoe
kers videoclips ter beschikking
stelt met als doel de verspreiding
van de humortherapie en het sti
muleren van wetenschappelijk
onderzoek naar de effecten er-
Wat zijn, medisch gezien, pre
cies de voordelen van humor?
Cousins' arts heeft beschreven
dat de bloedbezinking van
Cousins (een maat voor ontste
king) al daalde na een paar mi
nuten stevig lachen. Deze ver
mindering van ontstekingsver
schijnselen weerspiegelde zich
ook in het feit dat Cousins twee
uur pijnvrij kon slapen als hij 10
minuten hard gelachen had.
De humoronderzoeker Bill Fry
van de Universiteit van Stanford
noemt lachen 'stationair joggen'.
Net als bij gewoon joggen gaat
lachen gepaard met een toena
me in ademhalingsfrequentie,
hartslagen bloedcirculatie. Bij
flink lachen kan die toename zo
groot zijn dat maar liefst zesmaal
zoveel zuurstof in het bloed komt
als bij gewoon praten. In een re
cent artikel (1989) in de 'Ameri
can Journal of Medical Science'
wordt door Fry en zijn collega's
beschreven dat lachen leidt tot
hormonale veranderingen in ons
lichaam, onder andere een afna
me van het stresshormoon Corti
sol. Van Cortisol is bekend dat
het de activiteit van ons afweer
systeem kan ondermijnen, zodat
we kwetsbaarder worden voor
ziekten. Hoge concentraties Cort
isol kunnen ook gepaard gaan
met veranderingen in gedrag,
zoals een sterkere neiging tot de
pressief reageren en tot 'opge-
In een ander onderzoek, door
Kathleen Dillon en haar collega's
(eveneens uit 1989) werd aan een
groep jongeren een humoristi
sche en een 'droge' videotape ge
toond. Voor en na iedere vi
deotape werd de aanwezigheid
van een bepaalde afweerstof te
gen virusinfecties in de slijmvie-
zen van de bovenste luchtwegen,
het zogenaamde immuunglobu-
line A (IgA), gemeten. Het bleek
dat het zien van de lachtape, die
30 minuten duurde, de concen
tratie van deze antistof tijdelijk
verhoogde. Maar minstens zo
belangrijk was de constatering
dat degenen die In het algemeen
het leven, en vooral tegenslagen,
met een zekere dosis humor te
gemoet treden, duurzaam hoge
re concentraties van de antistof
hebben dan degenen die dat niet
doen. Met andere woorden: het
zien van een lachfilm kan ons
immuunsysteem versterken,
maar het effect is kortdurend.
Pas als we het leven zelf regelma
tig als een 'lachfilm' bekijken,
mogen we langdurige gunstige
effecten verwachten.
Het blijft overigeps oppassen
geblazen om op grond van dit
soort gegevens humortherapie
als de oplossing voor allerlei ge
zondheidsproblemen te zien.
Cousins zelf was realistisch ge
noeg om toe te geven dat hij, nog
voor hij aan zijn humordieet be
gon, al een duidelijk besluit had
genomen: namelijk zich door
niemand en dus ook niet door
hemzelf te laten wijsmaken dat
hij machteloos tegenover zijn
ziekte stond. „Door te doen 'als
of ik er iets aan doen kon, zette
ik mezelf op een weg die me
hielp ontdekken wat ik doen
kon". Een indrukwekkende be
schrijvingvan diezelfde houding
geeft Cousins in een artikel,
waarin hij verhaalt van een be
zoek aan een zelfhelpgroep van
kankerpatiënten. In die groep
trof hij een oudere vrouw aan,
die hem qua houding en uiterlijk
imponeerde als een oudere uit
gave van Grace Kelly. De vrouw
vertelde dat ze zesenhalf jaar ge
leden van haar arts te horen had
gekregen dat ze nog ongeveer zes
maanden te leven zou hebben.
Wat had ze daarop tegen haar
dokter gezegd, wilde Cousins we
ten. De deftige dame antwoord
de: „Dit is wat ik tegen de dokter
gezegd heb: Go fuck yourself!"
rené diekstra
hoogleraar klinische
en gezondheidspsychologie
