'Tijd om de puntjes op de i te zetten'
Cultuur&Kunst
Requiem voor Pier Paolo Pasolini
Keuze van kinderen
Ultieme Max Havelaar goudmijn voor literatuurvorser
DONDERDAG 11 JUNI 1992
24
Dirkje Kuik met thriller-debuut genomineerd voor Gouden Strop
'Je bent een gek oud wijf,
maar zuipen kan je!'. Zo
wordt de vrouwelijke
speurneus Diederika Finc-
ke aangesproken in 'De NV
Dopiflex'. Met deze roman
maakte auteur en beeldend
kunstenaar Dirkje Kuik
haar debuut als misdaad
schrijver. Haar roman is
genomineerd voor de Gou
den Strop, de Nederlandse
prijs voor 'spannende boe
ken' zoals men het genre
gedurende de junimaand
enigszins halfzacht aan
prijst in alle boekhandels.
Niet overbodig overigens,
dat aanprijzen, want mis
daad scoort in ons land
laag op de ladder van lite
rair aanzien.
UTKCHT INGE V»N PEN BLINK
Zelf ziet ze er nauwelijks uit als
een harde detective. Dirkje
Kuik. op 7 oktober 1929 in
Utrecht geboren als William D.
Kuik, is een stijlvolle dame,
smaakvol gekleed in ivoorkleu
rige blouse en rok, het fraaie
witte haar kunstig opgestoken,
een mooie stem vooral.
Ze is blij met de nominatie,
blij ook dat haar misdaadroman
opgepikt is door de literaire kri
tiek. Want het genre valt slecht
in Nederland, het wordt niet als
literatuur beschouwd. In tegen
stelling tot Engeland, waar een
traditie in literaire misdaad is
opgebouwd door schrijvers als
Edgar Allan Poe, joseph Conrad,
Graham Greene en John Ie Car
ré. Kuik: „Ik vind het echt een
volwaardig genre. Dat heb ik
trouwens altijd gevonden, ik
heb altijd veel Engelse thrillers
gelezen."
De thriller is een prachtig ge-
„Ik vind het echt een volwaardig genre. Dat heb ik trouwens altijd gevonden, ik heb altijd veel Engelse thrillers gelezen."
FOTO'JAAP DE BOER
nre, en die Gouden Strop is dus
een goede zaak. „Het wordt wel
eens vergeten dat misdaadro
mans schrijven heel moeilijk is.
Je moet wat weten, je moet een
volwassen schrijfstijl hebben, en
het genre heeft z'n eigen wet
matigheden. Natuurlijk is de
ontwikkeling van de plot heel
belangrijk, de structuur, maar je
moet goed uitkijken dat de per
sonages niet van bordkarton
worden."
Van bordkarton is Kuiks hel
din, Diederika Fincke, zeker
niet. Ze wordt in 'De NV Do-
piflex'#door de binnenlandse
veiligheidsdienst ingehuurd als
oude rot, die van de hoed en de
rand weet, tijdens de Duitse be
zetting in Londen zat en daar
door de wereld van verzetswerk,
geheime diensten, van vriend
schap en verraad, van binnenuit
kent.
Oude kolonel
De schrijfster geeft grif toe dat
haar heldin hier en daar op haar
lijkt. „Maar ik heb ook van mijn
moeder, die Hendrika heette,
een beetje gebruikt. Het wat
koele karakter. En de oude kolo
nel, Diederika's vader, heeft
trekken van mijn vader gekre
gen."
De roman bestrijkt het tijdvak
1937-1972. Fincke is tien jaar
ouder dan de schrijfster. Dirkje
Kuik sluit niet helemaal uit dat
ze zelf, als ze tien jaar eerder ge
boren was, in het verzet of de
geheime dienst terecht geko-
wel. Niet vanwege het avontuur,
maar vanwege hét schijnwe-
reldje."
Zij, toen nog 'hij', werd beel
dend kunstenaar, en schrijver.
Werd weggejaagd van de Rijks
academie in Amsterdam, kreeg
les van de Utrechtse etser Wil
lem van Leusden, maar ontwik
kelde zich grotendeels op eigen
houtje.
Heel open is ze altijd geweest
over haar verandering van man
naar vrouw. Dat was in 1979. Ze
schreef erover in 'Huishoud
boekje met rozijnen' (1984).
Op de vraag of deze status
haar gebracht heeft wat ze er
van hoopte en verwachtte, haalt
ze in eerste instantie de woor
den van Schopenhauer aan:
'Het staat niet in de sterren dat
een mens gelukkig moet zijn'.
En zelf vindt ze niet dat ze
wezenlijk veranderd is: „Ik ben
altijd een vrouw geweest. Maar
ik had de verkeerde status, om
dat in mijn geboorte-acte stond
dat ik een jongen was. Het
vrouw-zijn is me medisch mo
gelijk gemaakt, en het heeft me
zeker meer vrede en rust ge
bracht. Ik denk dat dit de geluk
kigste tijd van mijn leven is,
voor zover een mens gelukkig
kan zijn."
„Ik heb me altijd heel lang
zaam ontwikkeld, en altijd op
mijn eigen houtje. Ik geloof dat
je op zichzelf veel tijd nodig
hebt om je talent te ontwikke
len. Nu pas begin ik in de gaten
te krijgen wat je met schrijven
en met tekenen kunt doen: ik
krijg er nu pas greep op. Ik denk
dat ik m'n beste werk nog ga
maken. Ik ben meer tot rust ge
komen, mijn huis is er, mijn
achtergrond, ik heb een aardige
vriend; nu is de tijd gekomen
om de puntjes op de i te zetten.
Vroeger dacht ik, ik wil geen 60
worden. Nu denk ik, ik wil wel
80 worden. Goethe heeft eens
gezegd: het mooiste om te be
reiken is een oudedag-stijl. In
die zin is ouder worden hele
maal niet zo'n nadeel. Het fysie
ke aspect is het enige gevaarlij
ke. Ik krijg een beetje staar, dat
is een ramp, dat moet verhol
pen worden."
„De Russische schrijver Gorki
schreef zijn jeugdherinneringen
op onder de titel 'Als een ade
laar'. Ik ga mijn herinneringen
opschrijven onder de titel 'Als
een leeuwerik'. Nu pas kan ik
goed over die tijd schrijven, nu
ik afstand kan nemen."
Dirkje Kuik, De N.V. Dopiflex.
Uiig. De Arbeiderspers, 274
pag., prijs/39,90.
BIOGRAFIE HANS WARREN
Barth David Schwartz: Pasolini Requiem,
een biografie, vert. Karei van Eerd, Pauline
Moody, Rob van der Veen, Han Visser
man. Meulenhoff 832 pag /gefll 69,50
Eveneens bij Meulenhoff Pasolini Jon
gens uit het leven, vert Henny Vlot, 270
pag f 34,50 en Meedogenloos bestaan,
vert Grazuella rais. 332 pag 42 50.
Het zal vermoedelijk nooit vast
gesteld kunnen worden hoe Fier
Paolo Pasolini is vermoord,
maar ook al was de toedracht
precies bekend, dan nog zou hij
een onvatbare figuur blijven,
zijn openhartige geschriften,
dagboek-aantekeningen, brie
ven en andere confessies ten
spijt. Natuurlijk is zijn geweld
dadige, gruwelijke en raadsel
achtige dood schitterend mate
riaal voor iedere biograaf en
Barth David Schwartz begint er
zijn zeer omvangrijke Pasolini
Requiem dan ook mee, met vol
ledige orchestratie en koor, om
in de termen van een zielemis
te blijven. Waarmee hij echter
in de eerste honderd bladzijden
zijn kruit een beetje verschoten
heeft en... er volgen er nog ze
venhonderd, die niet allemaal
dezelfde spanning hebben.
Pasolini werd geboren in 1922
in Casarsa, Friuli, in het jaar
waarin Mussolini aan de macht
kwam. Pasolini's vader was be
roepsmilitair en de zaak van het
fascisme vurig toegedaan. Zijn
moeder, Susanna Colussi, be
kend wegens de rolletjes die ze
later in sommige fjlms van haar
zoon zou spelen, was onderwij
zeres geweest. Pier Paolo stu
deerde letteren. Hij was homo
seksueel en kwam daar al vrij
snel openlijk voor uit, wat in het
Italië van de jaren vijftig en zes
tig een groter waagstuk was dan
in noordelijke landen. Hij begon
met gedichten te schrijven in
het dialect van Friuli en veroor
zaakte in 1949 zijn eerste grote
schandaal door ontucht te ple
gen met vier minderjarige jon
gens tegelijk - en dat voor ie
mand die in het onderwijs
werkzaam was.
De handeling kostte hem zijn
betrekking en hij werd geroy
eerd door de Communistische
Partij van Italië, iets wat hij lang
niet heeft kunnen verkroppen,
want hij bleef communist. Hij
verliet zijn geboortestreek om in
Rome te gaan wonen. Daar
heeft hij nog jarenlang in vrij
moeilijke omstandigheden ge
leefd eer zijn ster begon te rij
zen. De nu ruim dertigjarige
Pasolini verkende overdag zijn
vele kunstzinnige begaafdhe
den, 's nachts stortte hij zich in
het zelfkantleven van de jon-
gensprostitutie dat hem on
weerstaanbaar aantrok en in
spireerde tot boeken als 'Ra-
gazzi di vita' (1955) en 'Una vita
violenta' (1959), in het Neder
lands vertaald 'Jongens uit het
leven' en 'Meedogenloos be
staan'.
Zijn doorbraak kwam pas te
gen zijn veertigste, toen hij zelf
als filmregisseur begon op te
treden. Eerst met films die enkel
in Italië schandaal verwekten,
later met werken als 'Decame-
rone' en 'Salö', die hem wereld
roem hebben verschaften.
Het geheim rond zijn dood in
de nacht van 1 op 2 november
1975 zal wel nooit ontraadseld
kunnen worden. Wie zijn werk
gelezen heeft, kent of vermoedt
althans zijn gecompliceerde
driften. Het is duidelijk dat seks
hem soms alle voorzichtigheid
uit het oog deed verliezen, dat
een drang om 'alles te ervaren'
hem leiden kon. Zelfs tot fatale
daden, momenten van te ver
gaan.
Men kent de toedracht: hij
had een straatjongen van 17
jaar, Pino Pelosi aangesproken
en hem in zijn auto meegeno
men naar Ostia. Voorheks, zoals
zijn gewoonte was. In Ostia is
ruzie ontstaan, volgens Pino
omdat Pasolini dingen eiste die
hem te ver gingen en toen hij
weigerde met een eind hout op
hem afkwam. Nadat Pino
Pasolini in elkaar geslagen en
getrapt had, was hij in diens au
to gestapt, per ongeluk achter
uit over de gevallen man heen
gereden en in paniek gevlucht.
Het was omstreeks half een in
'de nacht. Hij werd direct inge
rekend in de gestolen wagen.
Pas de volgende morgen werd
Pasolini's lijk gevonden, zo af
zichtelijk verminkt dat het ver
haal van Pino die slechts een
schrammetje op zijn neus ver
toonde, direct sterk betwijfeld
werd. Na eindeloze processen
kreeg Pelosi uiteindelijk ruim
tien jaar.
Nu, zeventieri jaar later weten
we slechts zeker dat Pelosi een
recidivist is die, zodra hij buiten
de gevangenismuren komt, tot
misdaad terugvalt. En dat Pier
Paolo Pasolini een ongrijpbare
gedrevene is geweest met on
miskenbaar sado-masochisti
sche obsessies. Het gore terrein-
tje in Ostia bewaart zijn geheim.
Barth David Schwartz (geb.
1947) een Amerikaan, heeft zich
vijftien jaar lang in dit labyrint
begeven. Ook hij heeft geen
lamp gevonden om de ondoor
dringbare duisternis van die no
vembernacht te doorboren,
maar hij heeft wel veel zaken
overzichtelijk op een rij gezet en
veel achtergronden geschetst,
waardoor de lezer van deze bio
grafie zich een eigen beeld kan
proberen te vormen. Zijn uit
voerige schildering van het le
ven in Italië in de betreffende
periode is bewonderenswaardig
en hij heeft zijn tekst overvloe
dig gelardeerd met citaten in
proza en poëzie uit het werk
van Pasolini zelf.
Dat alles als een basso conti
nuo bij de kleurrijke en drama
tische melodieën van dit requi-
i het span-
ook de
:en keuze
vakantie
kleine
Horror
Juni is de maand v:
nende boek. Het
maand waarin alvast
wordt gemaakt vo
boeken. Vandaag
greep uit de categorie 'span
nende boeken'.
Bezeten huizen, een duivelse
schoonheidssalon, seksuele fan-
tasiën die steeds werkelijker
worden, een opwindend festi
val. In 'Ik griezel van genot' zijn
elf erotische en horror-verhalen
gebundeld. Van Stephen King,
natuurlijk, maar ook schrijvers
als Ruth Rendell, Carolyn Ban-
kes en Harriet Zinnes laten de
lezer sidderen.
Bij dezelfde uitgever zijn nog
twee horrobundels verschenen:
'Tentakels van het Kwaad' van
James Herbert over de helder
ziende Felix Kline wiens li
chaam plotseling in verval raakt
waardoor oerkrachten zijn om
geving bedreigen, en van de
zelfde schrijver 'Wraak van de
overlevende' waarin een vlieg
tuig neerstort. De tweede vlie
ger overleeft de ramp op won
derbaarlijke wijze en het dorp
waar het ongeluk gebeurde be
leeft een nachtmerrie.
Voor 12,50 per deel bij Van
Holkema en Warendorf.
Van Stephen King is nu bij Lui-
ting-Sijthoff de volledige, onver
korte editie van 'De beproeving'
uitgekomen. Het boek, dat in
1978 verscheen, wordt als een
van Kings beste romans be
schouwd. Een apocalyptische
visie op een wereld, bedreigd
door de Grote Plaag. Meer dan
duizend bladzijden adembene
mende spanning voor 55 gul
den.
Bij dezelfde uitgever verschijnt
'Nachtzomer' van Dan Sim
mons. Deze tweede horror-ro
man van Simmons gaat over
een stadje dat beheerst wordt
door een zwijgende klok. De
kinderen hebben angstige erva
ringen, een onverklaarbare
vrees voor het donker. De ge
heimzinnige kille wind op een
warme zomerdag is bedreigend.
Als de klok plotseling in het
holst van de nacht tot leven
komt, blijkt de tijd van zorgelo
ze onschuld voorgoed voorbij.
Prijs: 39,90.
Van Dean R. Koontz is 'Diena-
HOOREaROCEOiBORSI
ren van de schemering', waarin
een kind bij de supermarkt
wordt aangesproken. Dit is het
begin van een nachtmerrie,
waarin een fanatieke sekte er
van overtuigd is dat de Anti
christ is opgestaan, een moeder
ten koste van alles het leven van
haar kind tracht te beschermen
en een privé-detective persoon
lijk bij de schokkende gebeurte
nissen betrokken raakt. Even
eens bij Luiting-Sijthoff. Prijs:
ƒ34,90.
Science Fiction
Greg Bear, gelauwerd om zijn
romans Eon, Eeuwigheid en In-
terzone: 2047, vulde opnieuw
een roman vol science fiction:
Hoofd Zaken. Het verhaal speelt
zich af in de 21ste eeuw. Geheel
onverwacht biedt het conserve-
ringsgenootschap Star Time de
ingevroren hoofden van zijn le
den te koop aan. Rhosalind
Sandoval, dochter van een van
de belangrijkste Maan-families,
is de gretigste afnemer. Zij
denkt zo het hoofd van haar
stammoeder te vinden. Intus
sen is haar echtgenoot danig
aan het onderzoeken hoe hij het
absolute nulpunt kan vinden.
Zo zouden de eerste gedachten
en herinneringen van de overle
denen kunnen worden gelezen.
Wie een voorkeur heeft voor
korte verhalen kan in de vakan
tiekoffer 'Digitale Dromen' van
dezelfde auteur meenemen.
'Hoofd Zaken' van Greg Bear;
uitgever: Meulenhoff SF;
14.90; 'Digitale Dromen' van
Greg Bear; uitgegeven bij Meu
lenhoff SF; 29, 50.
Spanning
De auteur van 'Broederschap
van de roos' en 'het vijfde be
roep', David Morrell, beschrijft
in 'Verbond van de vlam' de be
levenissen van journaliste Tess
Drake. Geobsedeerd door een
mysterieuze vreemdeling, Jozef,
gaat ze na diens gruwelijke
dood op onderzoek uit. Wie was
hij? Wat deed hij? Wie zat hem
achterna en waarom? Haar
speurwerk brengt haar op het
spoor van de beschermers van
een geheime vlam en ze dringt
steeds dieper door tot de kern
van een duister en eeuwenoud
complot.
"Verbond van de vlam' van
David Morrell; uitgeverij: Lui-
tingh-Sijthoff, 34,90.
Tegen de achtergrond van de
Zuidamerikaanse wildernis
gaan guerrillaleider Ramón en
zijn mannen door met hun
strijd tegen de rechtse dicta:
tuur. Hun Movemiento de Ac-
ción Marxista, afgekort Mamis-
ta, vecht tegen de regering en
vóór de revolutie. In de wilder
nis brengt de strijd vier mensen
samen die - al dan niet gewild -
bij die revolutie betrokken ra
ken.
'Marriimsta' van Lex Deight-
on; uitgeverij: De Boekerij;
29,90.
en Ingrid Uebe met Giechelbig
op school.
In de categorie boeken voor
10-12 jaar komen voor een prijs
in aanmerking: Nachtlopers van
Micke van Hooft, Het geheim
van villa Bloemenlust van Eliza
beth Mollema, Verdriet met
mayonaise van Carry Slee, De
weg terug van Peter Vervloed en
HaJBah naar school van Jaques
Vriens.
De derde categorie, boeken
voor 13-16-jarigen, heeft als ge
nomineerden: Wim Daniels'
Dingen van Daan, Mieke Dor-
restein met Aardappels met la
waaisaus, Lieneke Dijkzeuls De
tweede viool, Niemand houdt
mij tegen van Evert Hartman en
Gebroken vleugels van Sue May-
field.
In een speciaal aan de Kin
derjury gewijd programma van
de VARA op dinsdag 16 juni
(17.30 uur) worden de prijswin
naars bekendgemaakt.
Ruim 21.000 kinderen hebben
15 boeken voorgedragen voor
de Prijs van de Nederlandse
Kinderjury. In drie categoriën
werden steeds vijf favoriete
boeken aangewezen, waaruit de
jury uiteindelijk op dinsdag 16
juni een keuze zal maken.
Met de deelneming van
21.000 kinderen behaalt de
Stichting Nederlandse Kinder
jury, die dit jaar tevens haar eer
ste lustrum viert, een record:
vorig jaar lieten 'slechts' 19.000
kinderen zich uit over hun favo
riete boek.
De meeste stemmen verza
melden: in de categorie boeken
voor 6-9 jaar: Paul Biegel met
Juttertje Tim, Elfie Donnelly met
Een pakje voor mevrouw La
rietand. Liesbeth van der Jagt
voor Gijsje is een meisje, Manf
red Mai met Voor een dag maar
Tien jaar noeste arbeid levert schitterend werk op
Histonsch-kntische uitgave Max Havelaar. A Kets-
Vree. Van Gorcum Comp b vprijs voor beide
delen ƒ230 -
'Ik ben makelaar in koffi, en woon op
de Lauriergracht, No 37.' Wie deze be
ginzin niet kent, mag niet verder le
zen! Zo geschreven en zo gespeld staat
de eerste zin van Max Havelaar in de
pasverschenen historisch-kritische
uitgave van mevrouw A. Kets-Vree dje
in 1983 promoveerde op de historisch-
kritische uitgave van Een ontgooche
ling, van Willem Elsschot.
Van de Max Havelaar zijn sinds de
eerste druk in 1860 heel wat uitgaven
verschenen. 14 Mei 1860 geldt als de
datum waarop Max Havelaar in de
handel kwam. Multatuli (pseudoniem
van Eduard Douwes Dekker) wilde een
goedkope volksuitgave, want hij wilde
dat zijn boek gelezen werd. Maar Ja
cob van Lennep en uitgever De Ruyter
maakten er een dure en bovendien
'gecensureerde' uitgave van. Van Len
nep ontnam de roman zijn actualiteit
door het onherkenbaar maken van
plaatsnamen en jaartallen.
Pas sinds de vierde druk is er sprake
van een door de auteur geautoriseerde
uitgave. Multatuli bewerkte de eerste
druk aan de hand van zijn manuscript
en voegde er 'Aantekeeningen en Op
helderingen' aan toe. Voor de vijfde
druk werden deze 'noten' door Multa
tuli nog uitgebreid. Hierin komt onder
andere de voorkeur van Multatuli voor
de spreektaal naar voren als het om de
spelling van Maleise woorden gaat. Als
richtlijn nam hij 'de uitspraak der
woorden'. Dit idee over de spelling is
eveneens terug te vinden in de 'lees
tekst' van de Havelaar.
Batavus Droogstoppel, die als eerste
in het boek het woord neemt, zet zich
aangaande de spelling en zegswijzen
af tegen de officiële vorm van zoon
Frits.
Juist door genoemde 'uitgebreide'
aantekeningen van Multatuli, heeft
Kets-Vree de tekst van de vijfde druk
gebruikt voor haar wetenschappelijke
magnum opus. Deze uitgave in de se
rie monumenta literaria neerlandica
bestaat uit twee kloeke delen. Deel I
beslaat de tekst van de Havelaar (de
vijfde, door de auteur geautoriseerde
druk) en deel II bestaat uit een uitge
breide Verantwoording, Commentaar
en Variantenapparaat.
Het commentaar geeft een histori
sche verduidelijking, zo u wilt, 'verkla
ring' van de Havelaar. Voor lezing
dient u aan een bureau of middelgrote
tafel plaats te nemen. U legt de werke
lijk prachtig uitgegeven delen voor u
en een golf van verrukking over zulk
een pracht en zoveel geleerdheid over
spoelt het gemoed als was u een mid
deleeuwse monnik die zich in de ge
wijde stilte van een kloosterbiblio
theek boven enkele incunabelen te le
zen zet.
Deel I en II dienen synchroon te
worden gelezen, want er staat geen
aanduiding in de leestekst die naar
een 'commentaar' verwijst. De ge
nummerde noten in de leestekst ver
wijzen naar de aantekeningen van
Multatuli. Deze beide bronnen vor
men een roman op zichzelf en zijn
zeer de moeite waard. Bij Multatuli
leest elke aantekening als 'idee' en het
commentaar van Kets-Vree is uitge
breid en uiterst leerzaam wat betreft
woordverklaring aangaande zeden en
gebruiken in de negentiende eeuw.
Het variantenapparaat vormt de
hoofdmoot van het imposante deel II.
Er worden van de Havelaar inclusief
het manucript maar liefst elf versies
met elkaar vergeleken. De basistekst is
die van de vijfde druk. Zo kent het
woord 'adhipatti' de varianten 're
gent', 'inlandsch hoofd' en 'ragent' in
respectievelijk de eerste en tweede
dnik, waarbij in 'ragent' sprake is van
een zetfout. Er komen veel omkerin
gen voor als: 'in geldverlegenheid te
zien verkeeren' tegenover de eerdere
versie 'te zien verkeeren in geldverle
genheid'.
Met deze historisch-kritische uitga
ve, waarbij veelvuldig gebruik is ge
maakt van de brieven en documenten
uit de Volledige Werken (t/m deel
XXII), is er nu dan de complete Have
laar! Een goudmijn voor de echte lite
ratuurvorser en een boekenschat voor
de lezer/bibliofiel. Indrukwekkend is
het werk dat achter deze delen schuil
gaat, de tien jaar noeste literaire ar
beid. Maar het indrukwekkendst blijft
toch elke keer de nog zo levende tekst
en de zo lenige geest van Multatuli die
zijn werk ook voor de hedendaagse le
zer nog steeds herkenbaar maken.
Zeventien jaar na zijn dood weten we dat Pier Paolo Pasolini een on
grijpbare gedrevene is geweest met onmiskenbaar sado-masochistische
obsessies. Het gore terreintje in Ostia bewaart zijn geheim.
