Angst beheerst leven Kroaten
Britten zoeken oplossing voor
EG-crisis over rug Commissie
Referendum zet Franse
politiek op zijn kop
Feiten &Meningen
Nederlandse politiek is
vooral op zichzelf gericht
WOENSDAG 10 JUNI 1992
2
De oorlog in het vroegere
Joegoslavië heeft honderd
duizenden op de vlucht ge
jaagd. Hele streken zijn vrij
wel ontvolkt. Zoals Oost-Sla-
vonië, het door de Serviërs
veroverde gebied in Oost-
Kroatië. Serviërs bewonen
nu de huizen van de ge
vluchte eigenaren. Maar de
verdrijvingen gaan nog
steeds door. nu zelfs de VN
geen einde lijkt te kunnen
maken aan terreur en inti
midatie.
LEIDEN PAUL VAN DER KOPIJ
Vroeger ging het zo. Als er weer
s werd geklaagd over poli
tiek en bestuur, zette de rege
ring een commissie aan het
;rk. 'I egen de tijd dat men
ïar was, was de ergste crisis
voorbij en werd het rapport
keurig in de kast gezet. Een jaar
later kregen de samenstellers
en lintje.
Is dat nu nog zo, vroegen I^eidse
politicologen aan kamervoorzit
ter Deetman gisteravond tijdens
de laatste aflevering van een se
rie universitaire debatten over
diens commissie, die eind 1990
een rapport uitbracht over poli
tieke en bestuurlijke vernieu
wing.
Nee, antwoordde Deetman in
het Leidse collegezaaltje, lm-
rs: de politieke partijen heb-
i een 'inhoudsvol debat' be
loofd en zijn commissie blijft de
zaak nauwlettend volgen. Eerst
worden de opgeworpen vraag
punten beantwoord door zes
schillende commissies en
nog voor de verkiezingen van
1994 zijn er besluiten gevallen.
Hoogleraar Rosenthal moet het
nog zien. Uit de titel van het
apport van de commissie-
•Deetman, 'Vraagpunten, hoe
ui verder', spreekt volgens hem
larzelingen een milde wan
hoop. De diagnose daarentegen
Vllldl 1111 lli'ldri «T is cru I isis.
Het volk voelt zich niet meer
-ertegenwoordigd en het zit
cheef tussen de regels, de ver-
lie ermee worden geconfirm
eerd: „En dat raakt de kern van
Üs er een crisis is, kun je vol
gens Rosenthal aan een harde
aanpak denken. Met: vijf super-
departementen, een burge-
■ster die door de bevolking
wordt gekozen en een federaal
tuur dat de hoofdlijnen be
kijkt en deelstaten die de rest
verken. Om maar wat te
:ien de Nederlandse verhou
dingen, boordevol netwerken
en ingebouwde stabiliteit, voor
ziet de professor een voorzichti
ger scenario. Zo verwacht hij
dat de discussie zal uitdraaien
op een kiesstelsel waarbij, ver
gelijkbaar met het Duitse sys-
II, wat meer politici via dis
tricten worden gekozen. Ook
voorziet hij extra invloed van
het parlement op de vorming
van een nieuw kabinet, een iets
andere indeling van ministeries
en ambtenaren die niet in
dienst komen van ministeries,
maar van het rijk. De gemeente
raad mag een burgemeester
kiezen en er komen ook regio
besturen buiten de zeven uit
verkoren stedelijke gebieden.
En daar houdt het wel zo'n
beetje mee op, schat Rosenthal.
Volgens de hoogleraar is de Ne
derlandse politiek vooral op
zichzelf gericht: „Er zit iets au
tistisch in, men leeft onder een
glazen stolp." En dan valt het
niet mee om je aan je eigen ha
ren uit het moeras te trekken
binnen de door jezelf opgestel
de regels. Hoe kun je dan ooit
de vicieuze cirkel doorbreken?
Deetman vond de voorstelling
van zaken aan de dramatische
kant. Volgens hem is er van een
crisis nog geen sprake, maar
zijn er wel wat bedreigingen. Zo
loopt de belangstelling van de
kiezer terug. Zelf is hij vooral
beducht voor Europese kwalen:
„Je kunt van alles doen om de
afstand tussen kiezer en geko
zene te verkleinen, maar in
Brussel worden besluiten geno
men waar de burger geen weet
van heeft en vaak weinig waar
dering voor kan opbrengen."
„En dat is frustrerend. Neem de
blokkades van het Binnenhof
door boeren. We kregen een
groot debat in de Kamer en
daar kwam uit dat we zullen kij
ken of we wat in Brussel kun
nen bereiken. Maar bij wiein
Brussel? Bij de Commissarissen,
de landbouwministers?"
En toen kwam er een pauze die
uitliep doordat Deetman de
NOS-televisie te woord stond.
Tot grote ergernis van enkele
hoogleraren en hun leerlingen,
die Wagend wachtten op de
gang. Was dit geen triest voor
beeld van bestuurscentrisme?
Voor de camera's had Deetman
het over de Eerste Kamer en het
voorstel van zijn commissie om
die senaat een tussenweg te
bieden tussen het goed- en af
keuren van een wetsvoorstel:
„Bedoeld voor gevallen waarbij
de Eerste Kamer eigenlijk geen
ja wil zeggen tegen een wets
voorstel, maar dat toch doet
omdat men geen kabinetscrisis
wil."
De tussenweg heet 'terugzen-
dingsrecht' en komt erop neer
dat de Tweede Kamer nog eens
wordt gevraagd om naar het ge
wraakte wetsvoorstel te kijken.
In de verhitte discussies over de
wet op de basisvorming, vorige
week, had dat heilzaam kunnen
werken. Van een crisis
beide kamers is volgens Deet
man echter geen sprake. Wel
gaf hij de overburen aan het
Binnenhof een goede tip: „Het
tast je geloofwaardigheid aan
wanneer je eerst de indruk wekt
een wetsontwerp te willen ver
werpen en vervolgens toch ak
koord gaat."
Oost-Kroatië is Servische streek geworden
De Kroatische dorpen in
Krajina worden nog be
woond door enkele achter
blijvers, een aantal politie
mensen en enkele nieuwe
families. Alleen in de oor
spronkelijk Servische
dorpjes verloopt het leven
normaal. Daar lopen in ie
der geval mensen op straat.
ERDUT LOUIS BURGERS
VERSLAGGEVER
Tovarnik is een van die Kroati
sche dorpen. I let ligt op de
grens met Servië, zeven kilome
ter van de legerplaats Sid. De
Kroatische milities hadden geen
enkele kans. Dat heeft het dorp
mogelijk gered, maar niet de
Neem Nada, een 26-jarige
vrouw, wier familie al 300 jaar
in het gebied woont. Met hun
75 hectare grote bezit behoorde
de familie tot de rijkere inwo
ners van deze vruchtbare streek.
Nu leeft de familie verspreid
over Kroatië. Nada moest de af
gelopen week haar huis opge
ven. In doodsangst zocht ze
hulp bij het VN-hoofdkwartier
in Erdut.
Haar echte naam wil ze niet
kwijt. Ze is bang voor wraak
wanneer ze ooit terugkeert. Ze
vertelt over bedreigingen, angst
en uiteindelijk verdrijving. Nu
wonen nog zo'n tachtig mensen
in het dorp, voor het grootste
deel Serviërs. Vroeger was de
bevolking voor 70 procent
Kroatisch.
Nada, haar moeder en groot
Ondanks de aanwezigheid van de VN-troepen in Oost-Kroatië worden Kroaten nog steeds gedwongen hun huizen te verlaten. Zelfs met rubber
bootjes proberen de Kroaten aan het geweld en de intimidatie te ontkomen. foto epa
moeder konden nog geruime ook na een rustperiode besloten
tijd in hun huis blijven. Andere de 22 mensen - en dit keer wel
Kroaten werden al wel verjaagd, vrijwillig - toch door te gaan
maar omdat ze onderdak boden naar Kroatië. Ze hadden te wei-
aan Joegoslavische officieren nig vertrouwen in de VN-garan-
dachten ze redelijk veilig te zijn. ties dat ze veilig konden terug-
Tot de officieren enkele weken keren naarTovarnik.
geleden - con- Nada hield het
formdeVN-af- wat langer vol.
spraken - vertrok- Ik denk niet Ze trok in bij
ken.Toen werden jn, i haarzus.die
de bedreigingen aal Veel Kroaten njet een Serviër
ernstiger. zullen terugkeren' is getrouwd.
Eind mei kwam Haar eigen huis
de lang verwachte was inmiddels
klop op de deur. Moeder en in beslag genomen door Servi-
grootmoeder, alleen thuis, sche milities. Haar rust duurde
moesten vertrekken. Nada ont- echter slechts enkele dagen,
sprong dit keer de dans, omdat Toen moest ze vertrekken, de
ze bij een vriendin verbleef. De terreur maakte een langer ver
door Serviërs gehuurde bus met blijf gevaarlijk,
opgejaagde vluchtelingen werd Terreur en intimidatie komen
echter door Russische VN-troe- echter niet van één kant. Zo wil-
pen onderschept. de de gehele bevolking van het
De Serviërs hadden hen ge- dorp Mirkovci de woonplaats
dwongen een verklaring te on- verlaten, toen het Joegoslavi-
dertekenen dat ze vrijwillig uit sche leger zich terugtrok. De
het gebied vertrokken. Maar dorpelingen vreesden een
Kroatische aanval op dit oor- wederzijds vertrouwen tussen
spronkelijk Servische dorp. Een Serviërs en Kroaten te laten ont-
eenheid Russische VN-troepen staan. In Erdut vertelt hij dat tal
in het dorp moet erop toezien van officieren Kroaten in deze
dat dat niet gebeurt. van oorsprong Kroatische streek
De mensen voelen zich veria- hebben 'geadopteerd'. Zelf be
ten, zegt een Servische militie- zoekt hij regelmatig een oude
man. „Als we Kroatische
worden aange- vrouw in Dalj
vallen, kunnen Eind mei kwcim om te zien hoe
wij misschien het met haar
proberen de tcingven>t ClCnte gaat yan e ger_
eerste groepen klop Op de deur «sche buren
tegen te hou- heeft hij de toe
den. Voor een zegging dat haar
langere strijd moeten we meer niets overkomt,
en sterkere eenheden hebben. „Maar nog steeds komen
De mensen hier vragen zich af Kroaten ons hier om hulp vra-
of het leger (dat zich nu terug- gen. Nog steeds vinden ge-
trekt aan de overkant van de dwongen uitzettingen plaats",
Donau, red.) op tijd terug kan aldus Mulder. De VN beeft on-
zijn om een slachtpartij te voor- der meer de opdracht de oor-
komen." spronkelijke bewoners te laten
Volgens majoor Jan Mulder, terugkeren, maar „ik denk niet
commandant van de Neder- dat veel Kroaten dat zullen
landse verbindingstroepen in doen",
deze sector 'Oost', zal het de VN
nog jaren kosten om een beetje
CORRESPONDENT
I locwei de Britse regering pas
op i full het i G-voorzitterschap
van Portugal overneemt, is men
in Londen al druk bezig oplos
singen te verzinnen voor de cri
sis waarin de (icmeenschap na
het i >eense referendum terecht
is gekomen. En tegelijk probeert
zij de oppositie in eigen land te
gen de verdragen van Maas
tricht de wind uit de zeilen te
nemen. I let lijkt erop dat de Eu
ropese Oommissie van die tac
tiek het slachtoffer wordt.
Londen studeert momenteel op
voorstellen om de macht van de
club van Jacques Delors in te
perken. Minder bevoegdheden
naar Brussel, meer bij de lidsta
ten zelf. I let is geen nieuwe op-
vattingen van de Britten. Pre
mier Majors voorgangster had
er de mond van vol. Maar in
Londen denkt men nu dat met
concrete voorstellen op dit punt
de Denen later dit jaar wellu ht
toch zijn over te halen om de in
december gesloten akkoorden
van Maastricht goed te keuren.
Major zou aan die akkoorden
een speciaal protocol willen
hangen, waarin de macht van
de Commissie het dagelijks
bestuur van de Gemeenschap -
wordt beperkt. Zo zouden Del
ors en de zijnen niet langer het
alleenrecht mogen hebben om
voorstellen in te dienen. En ook
het zogenaamde 'subsidiari
teitsbeginsel' neem besluiten
op een zo laag mogelijk niveau,
dus liever in de lidstaten dan in
den ingeblazen.
In Brussel wordt al argwanend
gereageerd op de Britse ijver.
I)at men in Londen weinig op
heeft met de Commissie is be
kend. Maar men \indt het nogal
ver gezocht om de oorzaak van
de uitslag van het Deense refe
rendum te zoeken bij de Com
missie. Dat de Denen alleen uit
onvrede over tie Brusselse
macht 'nee' hebben gestemd,
staat immers allerminst vast.
De Britse regering heeft sinds
vorige week overigens bij her
haling gezegd dat van herope
ning van de onderhandelingen
over 'Maastricht' geen sprake
kan zijn. Maar met een protocol
zouden de Denen wellicht te
vreden kunnen worden gesteld.
In meer EG-landen leven be
zwaren tegen de centralistische
tendenzen van de nieuwe ver
dragen. Londen hoopt met zo'n
aanhangsel meer referenda darr
die welke al vaststaan (in Ier
land en Frankrijk) te voorko-
De macht van de Europese
Commissie is overigens vastge
legd in het oude EG-verdrag van
1958. En dat kan weer alleen bij
unanimiteit worden veranderd.
Zolang de Denen de akkoorden
van Maastricht niet hebben
goedgekeurd, blijft dat EG-ver
drag met al zijn bepalingen ge
woon van kracht.
Het is natuurlijk opmerkelijk
dat de Britse regering zich nu zo
opwerpt als verdediger van de
akkoorden van Maastricht, waar
zij zelf destijds zoveel kritiek op
had. In conservatieve anti-EG-
kring (rond Thatcher) is al kri
tiek te horen dat hij te snel zou
hebben verklaard dat aan
'Maastricht' niet meer te tornen
valt. De meeste conservatieven
willen wel degelijk opnieuw on
derhandelen en beschouwen
het Deense referendum als een
geschenk uit de hemel.
Major is echter genoodzaakt
iets te doen om te voorkomen
dat zijn EG-voorzitterschap
wordt overschaduwd door de
Deense kwestie. Veel liever
wijdt hij de komende zes maan
den aan de uitbreiding van de
EG. Dat debat kan immers dé
interne F.G-discussie over wat
zo fraai de 'verdieping' van de
Gemeenschap wordt genoemd,
naar de achtergrond drukken.
Daarom wil Major ook geen re
ferendum zoals door diezelfde
consérvatieven wordt geëist.
Maar uit enquêtes blijkt nu al
dat tweederde van de Britten
voor zo'n referendum is. De ac
tiegroep 'Danmark '92', die in
Denemarken met zoveel succes
tegen de Maastrichtse akkoor
den heeft geageerd, heeft giste
ren een oproep gedaan om in
alle EG-landen actiegroepen op
te richten die het Deense voor
beeld zouden moeten volgen. In
Ierland wordt volgende week
donderdag een EG-referendum
gehouden, terwijl dat in Frank
rijk in de herfst gebeurt.
Ministers: Peseta
in kopgroep EMS
De peseta moet volgens de EG-
ministers van financiën zo snel
mogelijk toetreden tot de kop
groep van het Europees Mone
tair Stelsel (EMS) om de koers
schommelingen van de Spaanse
munt verder te beperken. Dit
zou de plannen van de Spaanse
regering om 3e Spaanse econo-
ten goede ko-
Volgens de ministers is het
Spaanse economische meerja
renplan ermee gediend als de
peseta binnen de zogenoemde
smalle bandbreedte in het EMS
gaat opereren.
De meeste valuta opereren bin
nen die smalle bandbreedte
waardoor zij 2,25 procent van
de spilkoers mogen afwijken.
Voor de peseta geldt net als
voor de Portugese escudo en
het Britse pond een marge van
zes procent (naar onder of naar
boven).
Voor 427 miljoen
EG-fraude ontdekt
BRUSSEL» GPD
EG-ambtenaren en nationale
opsporingsdiensten hebben vo
rig jaar voor 427 miljoen gulden
aan fraude met EG-geld ont
dekt. De 1190 geconstateerde
fraudegevallen deden zich voor
al voor in de landbouw en bij
het omzeilen van douanetarie
ven. De grootste en meeste
fraudegevallen werden gemeld
doorGroot-Brittannië. Frank
rijk. Duitsland en België. Dat
blijkt uit het gisteren gepubli
ceerde jaarverslag over de frau
debestrijding van de Europese
Nederland iS een van de koplo
pers waar het gaat om het mel
den van fraude met geld uit de
zogenaamde EG-structuurfond-
sen. aparte subsidiepotten
waarmee Brussel sociaal, regio
naal en onderdelen van het
landbouwbeleid steunt. Vorig
jaar werd in 41 gevallen fraude
geconstateerd, waarvan 12 in
ons land.
Jacques Chirac de grote verliezer
PARIJS HANS GERTSEN
CORRESPONDENT
Het Franse referendum over het Verdrag van
Maastricht vindt pas in het najaar plaats en de
campagne moet nog beginnen. Maar het is nu al
volstrekt duidelijk dat het referendum de reeds
decennia bestaande politieke verhoudingen op
zijn kop zal zetten.
Sinds mensenheugenis bestaat het Franse 'paysa-
ge politique' (politieke landschap) uit twee kam
pen. die elkaar te vuur en te zwaard bestrijden.
Aan de linkerkant de communisten en de socia
listen, aan de rechterkant de Gaullisten (RPR) van
Chirac en de liberalen (UDF) van Giscard d'E-
staing. Een politiek centrum bestaat nauwelijks in
Frankrijk.
De vraag of men straks ja of nee moet zeggen te
gen de ratificatie van het Verdrag van Maastricht
is niets meer of minder dan een tijdbom onder
het Franse politieke bestel. Een bom die vroeg of
laat tot ontploffing zal komen en die een hele
nieuwe binnenlandse politieke situatie schept.
De Franse communisten, tot voor kort steunpila
ren voor de regerende socialisten, bevinden zich
ineens in het andere kamp. De 'laatste stalinisti
sche partij van Europa' is faliekant tegen Maas
tricht en bevindt zich in dat opzicht in het du
bieuze gezelschap van het extreem-rechtse Front
National. Het anti-front wordt verder nog aange
vuld door een aantal Gaullistische houwdegens
en een enkele dissidente socialist.
Het kamp van de 'Europeanen' is veel homoge
ner. Vrijwel alle socialisten zijn vóór de ratificatie
van het Verdrag, evenals de liberalen van ex-pre
sident Giscard. de kopstukken van de centrum
democraten en de meeste Groenen.
De grote verliezer van de politieke aardverschui
ving staat al bij voorbaat vast: Jacques Chirac, de
leider van de Gaullistische RPR. De burgemeester
van Parijs, die zichzelf al jarenlang als Mitter-
rands opvolger beschouwt, ziet zijn machtsbasis
en zijn positie als leider van de oppositie met de
dag verder afbrokkelen. Chirac, een aarzelend
voorstander van 'Maastricht', is de greep op zijn
eigen partij kwijt. Bijna de helft van de Gaullisten
ziet 'Maastricht' als het grootst mogelijke kwaad,
als een onaanvaardbare aanslag op de Franse
soevereiniteit.
Bovendien is Chirac de controle over zijn eeuwige
rivaal Giscard d'Estaing volledig kwijt geraakt.
Giscard heeft al aangekondigd dat hij de komen
de dagen samen met prominente socialisten op
pad gaat om de Fransen uit te leggen waarom ze
voor de ratificatie van 'Maastricht' moeten stem
men. Als hij dat doet, dan is dat het einde van de
wankele samenwerking tussen de RPR en de
UDF, zo heeft Chirac gedreigd.
Een dreigement waar Giscard niet van onder de
indruk lijkt. Hij bevindt zich, zo lijkt het althans,
in het winnende kamp, terwijl Chirac dé indruk
wekt kapitein op een stuurloos geworden schip te
zijn.
lachende derde is president Mitterrand. Want
hoewel het Franse staatshoofd bij hoog en bij
laag volhoudt dat het referendum over Europa
gaat en dat hij geen binnenlandse politieke be
doelingen heeft, kan de ravage aan de rechterkant
van het politieke spectrum hem alleen maar
vreugde doen.
De grote verliezer Jacques Chirac.
foto ap» laurentrebours
