Breuk in Tsjecho-Slowakije
zo goed als onvermijdelijk
De stilte van de dood in een verlaten stad wfet dat te8e"
mil" T II
Hongaren in Slowakije
bang voor plannen Meciar
Feiten &Meningen
■f
wanhoop moet vechten
DINSDAG 9 JUN11992
De Slowaakse politieke lei
der Vladimir Meciar staat
niet bekend om zijn voor
liefde voor journalisten.
Misschien dat hij daarom
een veel te kleine, veel te
warme zaal had uitgezocht
om zijn persconferentie na
afloop van de verkiezingen
in Tsjecho-Slowakije te
houden.
Of misschien was hij gewoon
niet voorbereid op zoveel be
langstelling. De verkiezingsuit
slag in Tsjecho-Slowakije heeft
het wat slaperige Bratislava
plotseling in de schijnwerpers
van de wereldaandacht gezet.
Terwijl even verderop op de
Balkan een nationalistische
burgeroorlog woedt, lijken ook
de Slowaken aan te koersen op
een confrontatie.
De eerste reacties van Meciar
na de verkiezingen stemmen tot
somberheid. Hoewel de Slo
waakse leider bereid zegt te zijn
te onderhandelen over de vor
ming van een nieuwe federale
regering, duidt weinig erop dat
hij bereid is de Tsjechoslo waak
se federatie echt in stand te
houden.
Integendeel, het tijdpad voor de
Slowaakse onafhankelijkheid
ligt klaar. Eind augustus zal Slo
wakije zich souverein verklaren,
dap wordt er een nieuwe grond
wet aangenomen en wordt een
eigen Slowaakse president ge
kozen. Daarna, op zijn laatst in
het eerste kwartaal van 1993,
mogen de Slowaken in een refe
rendum over onafhankelijkheid
beslissen.
Breuk
Het enige dat deze planning
nog kan doorkruisen, is de be
reidheid van Meciars Tsjechi
sche tegenspeler, minister van
financiën Vaclav Klaus, om in te
stemmen met een verregaande
matiging van de economische
hervormingen en de vorming
van een confederatie. Maar
-Pi»
DUNAJSKA STREDA
THE INDEPENDENT
„We willen niet dat de grenzen weer worden ver
anderd. Dat zou oorlog betekenen. Maar we ver-
trouwert Meciar niet", luidt het commentaar van
Zoltan, een winkelier in Dunajska Streda. In de
rest van Slowakije heeft Vladimir Meciar, de na
tionalistische leider die dreigt het gebied uit de
Tsjechische federatie te halen, in de verkiezingen
van het afgelopen weekeinde gezegevierd, maar
in Dunajska Streda kreeg hij slechts 3 procent van
de stemmen.
Zoals zo vaak in Midden-Europa draait het alle
maal om nationaliteit. Etnische Slowaken vormen
een kleine minderheid in Dunajska Streda, een
slaperige stad in het zuiden van Slowakije. Bijna
90 procent van de inwoners is Hongaars. Dunajs
ka Streda heeft dan ook massaal haar stem uitge
bracht op de twee grootste etnisch Hongaarse
partijen, die in heel Slowakije 10 procent van de
stemmen kreeg (Hongaren vormen 11 procent
van de Slowaakse bevolking).
Irena, een etnische Hongaarse die niet wil dat
haar achternaam bekend wordt gemaakt, zegt:
„Ik maak me grote zorgen. Meciar zal ons niet
veel goeds brengen. Hij wil alle Hongaren aan de
andere kant van de Donau (in Hongarije) hebben.
Hij zegt het niet openlijk, maar dat is wat hij
denkt."
Eva Bubnjakova, hoofd van de regionale raad en
etnische Slowaakse, houdt vol dat Meciar 'niet
gevaarlijk' is en beklaagt zich over de 'ramp-sce
nario's' die sommige etnisch Hongaarse leiders
de mensen voorhouden. Leden van de gekozen
stadsraad van Dunaszerdehely - de Hongaarse
naam van Dunajska Streda die ook op de tweeta
lige plaatsnaamborden staat - zien de toekomst
met minder vertrouwen tegemoet. Peter Pazma-
ny, vice-burgemeester en etnische Hongaar, zegt:
„Meciars uitspraken hebben voor grote spannin
gen gezorgd. We zijn bang voor de oprichting van
een onafhankelijke Slowaakse staat. Die zou wel
eens ondemocratisch kunnen zijn."
Net als Franjo Tüdjman na zijn verkiezing tot
president van Kroatië in 1990, lijkt Meciar te gelo
ven dat een onafhankelijk Slowakije ongestraft
voorbij kan gaan aan de rechten en wensen van
andere nationaliteiten die door een speling van
het lot al vele eeuwen aan de 'verkeerde' kant van
de grens wonen. De Hongaren zijn bang dat hun
scholen zullen worden gesloten en dat de taal
wetten zullen worden verscherpt. En Meciar heeft
hen op deze punten nog niet gerust gesteld.
Iedereen in Dunajska Streda is zich bewust van
de instabiliteit die zou kunnen ontstaan wanneer
aan de grenzen van na 1918 wordt getornd. Als
Meciar - net als Tudjman een voormalig commu
nist - zich net zo weinig aan de rechten van min
derheden gelegen laat liggen als de Kroatische re
gering, zou dit de aanleiding kunnen vormen
voor een hele reeks veranderingen in het poten
tieel instabiele Midden-Europa.
VERTALING MARGREET HESLINGA
De 98-jarige Maria Jakubcova uit het Slowaakse dorpje Dubova mag vanuit haar bed haar stem uitbrengen.
Klaus heeft al gezegd dat
Tsjecho-Slowakije wat hem be
treft een federatie moet blijven.
„Als dat niet werkt, dan moeten
we streven naar een gecivili
seerde breuk", aldus de toe
komstige T s jee hoslo waakse
premier zondag.
Geestelijk lijkt Slowakije de
breuk al te hebben gemaakt.
„Wij willen geen appendix wor
den van de Tsjechische poli
tiek", aldus Meciar. „We willen
ons economisch niet door hen
laten leegroven." Weliswaar zijn
beide republieken op dit mo
ment economisch nauw ver
bonden, maar daarin ziet hij
geen probleem: „We kunnen
ook andere markten zoeken".
De Slowaakse televisie deed in
haar verkiezingsprogramma
publiek niet bestond. De tv
Dracht alleen uitslagen uit Slo
wakije, beelden van de perscon
ferentie van Meciar en reacties
van Slowaakse politici. Wat er in
het Tsjechische deel gebeurde,
daarover bleven de kijkers in
het ongewisse. Zelfs de benoe
ming van Klaus tot informateur
bleef ongemeld.
Instabiel
Meciar eiste tegelijkertijd op
heffing van de gezamenlijke
Tsjechoslowaakse tv en radio
die zich volgens hem schuldig
hebben gemaakt aan manipula
ties, verdachtmakingen, het
overtreden van de kieswet en
het schenden van 'de grondbe
ginselen van gewoon menselijk
fatsoen'.
Een directe herhaling van de
oorlog in Joegoslavië is in
Tsjecho-Slowakije overigens
onwaarschijnlijk. Weinig
Tsjechen voelen ervoor de een-
Maar de kans dat het conflict
met economische middelen
wordt uitgevochten, is zeker
niet ondenkbaar. Zo loopt de
aanvoer van olie via twee pijp
lijnen uit Rusland en vanaf de
Adriatische kust, die beiden
heid met geweld af te dwingen.
In Praag overheerst gelatenheid
en ook bezorgdheid dat de poli
tieke ontwikkelingen nadelige
effecten kunnen hebben voor
het investeringsklimaat, omdat
buitenlandse bedrijven zich
door de instabiele situatie laten
afschrikken.
over Slowaaks grondgebied lo
pen. Aan de andere kant wor
den alle onderhandelingen over
internationale leningen en
fondsen nu nog door Praag ge
daan en dat kan de Slowaken
aardig opbreken, zolang ze nog
niet als staat zijn erkend.
Minderheden
In Praag wordt voorspeld, dat
de Slowaken hoe dan ook eco
nomisch aan het kortste eind
zullen trekken. Meciar heeft zijn
landgenoten weliswaar de ster
ren van de hemel beloofd: lage
re belasting, meer staatssteun
aan bedrijven en extra publieke
werken om de werkloosheid te
bestrijden. Maar hoe hij dat wil
financieren, is volslagen ondui
delijk.
Echte problemen dreigen er
vooral voor de Slowaakse min
derheden, de Hongaren, zigeu-
jiers, Polen, Oekraïners en
Roethenen. Tijdens zijn verkie
zingscampagne heeft Meciar
zich vooral zeer negatief uitge
laten over de Hongaarse min
derheid, zo'n 11 procent van de
totale bevolking.
Zondag kondigde hij een aan
passing van de taalwet aan. Die
wet was al omstreden. De be
staande wet staat het gebruik
van minderheidstalen in officië
le situaties toe in gebieden waar
de betreffende minderheids
groep minimaal 20 procent van
de bevolking uitmaakt. Maar
nationalisten willen eigenlijk
het Slowaaks als enige officiële
taal toestaan en leden van een
minderheid zelfs verplichten bij
officiële aangelegenheden ook
onderling Slowaaks te praten.
Conflicten
Typerend was een opmerking
van de voorzitter van het Slo
waakse Bureau voor Statistiek,
die zich zondag bij het oplezen
van de verkiezingsresultaten
verontschuldigde dat hij de
naam van Együttélés (Samenle
ven), de partij van de Hongaar
se minderheid moest noemen.
Hij betreurde het, zei hij, een
Hongaars woord te moeten ge
bruiken, en bovendien was het
hem eigenlijk bij wet verboden.
„We hebben deze uitslag ver
wacht, maar we zijn er zeer be
zorgd over", aldus Miklós Du-
ray, voorzitter van Együttélés.
Als enige positieve punt ziet hij,
dat de partij de kiesdrempel
heeft weten te halen en daar
door in het parlement een plat
form voor de minderheden en
het politieke midden kan vor
men. „Maar de vraag is wat we
onder de huidige omstandighe
den in het parlement kunnen
doen. We hebben geen enkele
medestander. Voordat de we
reld de onafhankelijkheid van
Slowakije erkent, moet er een
nieuwe Haagse conferentie ko
men, naar het voorbeeld van
Kroatië, zodat Bratislava wordt
verplicht de rechten van de
minderheden echt te regelen."
VUKOVAR LOUIS BURGERS
VERSLAGGEVER
Een half jaar geleden werd de naam van de
Oostkroatische provinciestad Vukovar het
symbool van het onmenselijk wrede optre
den van de strijdende partijen in de Joegosla
vische burgeroorlog. Uiteindelijk veroverden
Servische strijders de stad, die volledig werd
vernietigd. Het is een lot dat zich in de Bosni
sche hoofdstad Sarajevo dreigt te herhalen.
In Vukavor willen nu zelfs dieren er niet lan
ger leven.
Een gebogen oude vrouw zoekt nog steeds
naar wat eetbaars tussen het afval van de
markt. Niet dat de markt in Vukovar al veel
voorstelt. Pas een week geleden boden de eer
ste boeren uit de omgeving er hun waar aan.
Nu telt de markt misschien dertig stalletjes
met wat groente en fruit. Ze staan tussen de
verwoeste, uitgebrande ruïnes van wat eens
een rijke Kroatische stad was.
Zoveel uur na het einde van de handel kan de
in zwart geklede Servische vrouw niets meer
van haar gading vinden. Ze sloft maar weer
weg, onder een half ingestorte poort door en
dan rechtsaf. Daar verdwijnt ze tussen de
puinhopen van wat eens een flatgebouw was.
Verder is de stad deze middag leeg. In deze
graftombe beweegt zich niets meer, geen vo
gel, geen poes, geen hond, ook geen mens.
Dertigduizend nieuwe bewoners zouden in
middels ergens tussen deze resten van huizen
en winkels een onderkomen hebben gevon
den, meldt de Verenigde Naties. Dat is een on
denkbaar hoog aantal voor wie de stad be
zoekt.
In het VN-hoofdkwartier in Bykobap. zoals de
Serviërs Vukovar in hun cyrillisch schrift her
doopten, toont de Canadese kapitein Mann
volop bewondering voor de inzet van de nieu
we bewoners. „De mensen leven overal waar
het maar even mogelijk is. Toen wij hier kwa
men waren er niet meer dan 1000 mensen, en
er was geen water en geen elektriciteit. Na
twee weken waren er al tienduizend inwo-
Voor de oorlog telde Vukovar 55.000 inwoners,
voor het merendeel Kroaten. Nu is de stad
dood. vernietigd tijdens een maandenlange
slag om ieder huis. en man tegen man. Elk ge
bouw kreeg voltreffers van artilleriegranaten
en mortieren. Totdat in november de laatst
overgebleven verdedigers de wijk namen.
Wasgoed
Als een macabere herinnering aan die slag
wappert hier en daar nog ondergoed en een
verscheurde spijkerbroek van een half afge
schoten balkon. Huisraad steekt door wat
SARAJEVO GPD/Rtr/AFP/Ind
Dzeilana Pecanin heeft de
afgelopen nachten tussen
hoop en vrees geleefd. Na
nachten van beschietingen
was voor Dzeilana de maat
vol. Uitgeput en ten einde
raad besloot zij in haar flat
te blijven. „Het einde lijkt
nabij. Ik ben de laatste
maanden nog nooit zo wan
hopig geweest."
Sarajevo is een stad in
vlammen. Het afgelopen
pinksterweekeinde waren
de bloedigste dagen in de
nu al twee maanden duren
de strijd om het bezit van de
hoofdstad van Bosnië-Her-
cegovina. Vele tientallen do
den en honderden gewon
den liggen in en buiten de
paar ziekenhuizen in de
stad. Ook de Kroatische ha
venstad Dubrovnik werd
thielker opnieuw door Servische mi
lities beschoten.
De al weken durende totale
blokkade zorgt ervoor dat
de nog resterende inwoners
van Sarajevo langzamer
hand gebrek aan alles be
ginnen te krijgen. Een einde
aan hun lijden is nog niet in
zicht. Water is er nauwelijks
meer, en wat uit de kraan
komt is onbetrouwbaar. De
stroom valt regelmatig uit
en voedsel is ook nog maar
beperkt verkrijgbaar.
Sluipschutters, die op elke
hoek van de straat kunnen
zitten, de voortdurende ar
tillerie-bombardementen
maken het verblijf buiten
tot een levensgevaarlijke
operatie. De meeste bewo
ners brengen hun dagen
dan ook door in de kelders
van hun woningen.
De gewonden zijn het er 't
ergst aan toe. De ziekenhui
zen kunnen de grote aantal
Overal gaten, van kogels, van mortieren, van
artilleriegranaten en tankgeschut. En uiteinde
lijk hebben branden het werk van de kogels en
granaten afgemaakt. Alles is zwartgeblakerd.
In een van de getroffen wijken wijzen hoog
werkers met vreemde kronkels omlaag, alsof
een kind de stukken als plastic verboog. Op
halve hoogte van zo n kapotgeschoten en
zwart uitgeslagen flatgebouw hangt nieuwe
was te drogen. Elders is een raam provisorisch
met wat plastic dichtgemaakt. In het centrum
staat plotseling een fiets, voor een afgesloten
poort.
Op een open plek naast de markt is een onder
nemende Serviër begonnen met een bar. Zelfs
een restaurantje opende de deuren. Een win
kel verkoopt wat huishoudelijke goederen. Er
gens in de buitenwijken staat 's morgens nog
een rijtje van vijftien mensen te wachten op
vers brood. Een wagen met een rood kruis
brengt het voedsel rond. 's Middags is er nie
mand meer.
VN-woordvoerder Mann: „De mensen ruimen
zelf de puinhopen op. Ze kwamen alleen bij
ons om hulp om de wegen vrij te maken. Soms
vragen ze ons ook om niet ontplofte granaten
en bommen te ruimen, maar meestal doen ze
Vervoer
Voedsel, zegt Mann, komt van buiten, net als
water. Dat wordt met trucks aangevoerd en
komt uit bronnen, en is dus onbetrouwbaar.
Elektriciteit is er niet, behalve voor enkele be
woners in de buurt van de vroegere kazerne
van het leger, waar nu de VN haar hoofdkwar
tier heeft gevestigd. De mensen krijgen stroom
van de VN.
Zelfs openbaar vervoer is geregeld, 's Morgens
rijdt af en toe een bus van de Joegoslavische
luchtvaartmaatschappij JAT een rondje door
de stad. Alleen een-man en een kind rijden
mee. zii worden bij het centrum afgezet.
Busverbindingen richting Servië zijn er inmid
dels ook. Telecommunicatie, de verbinding
met de buitenwereld, liep vroeger via Zagreb.
Tegenwoordig wijzen de lijnen naar Belgrado.
De Kroaten zullen zeker niet terugkeren naar
Vukovar. waar het nog steeds stinkt naar ver
brand rubber. Het is een herinnering aan de
grote Borovo-schoenfabriek die dagen achter
een brandde. Het is ook een herinnering aan
de betere tijd die dit zwaar geschonden gebied
kende.
len militaire en civiele
slachtoffers.niet meer ver
werken. Er is gebrek aan
bloed, aan medicijnen en
aan verbandmiddelen.
Hooguit twee uur per dag
komt er smerig water uit de
kraan. Er zijn te weinig bed
den: mensen worden buiten
neergelegd. En ook de zie
kenhuizen worden aange
vallen.
De slag om 6arajevo, ooit
een van de mooiste en ele
gantste steden op de Bal
kan, begon eind vorige
week na de ontruiming van
de Maarschalk Titokazeme
in het centrum van de stad.
Enkele uren daarna begon
een preciesie-bombarde-
ment vanuit de heuvels
rond de stad. De Servische
milities, die de heuvels be
heersen, wilden daarmee
verhinderen dat achterge
bleven materieel in handen
van de Bosnische eenheden
zou vallen.
Na de vernietiging van de
kazerne kozen de milities
andere doelen in de stad.
Vrijwel elk deel werd in de
loop van het weekeinde sys
tematisch beschoten. Na
het oude Turkse stadsdeel
volgden aanvallen op de
moderne binnenstad waar
bij enkele nieuwe torenflats
in brand vlogen.
Dzeilana: „Ik weet dat ik te
gen mijn wanhoop moet
vechten. Ik moet mezelf er
van overtuigen dat aan de
strijd binnenkort een einde
komt. Tegelijkertijd hoor ik
de sirenes en de bombarde
menten. Ik hoor op de gang
stemmen van mensen die
op weg zijn naar de schuil
kelder. Ik ga ze achterna,
met een boek en een vleug
je herwonnen optimisme. Ik
weet zeker dat ik ook deze
nacht overleef."
