Onderzoek naar opslag
kooldioxyde in oceanen
Wetenschap
Eerste kerncentrale tot
kolencentrale verbouwd
Expeditie van
'Pelagia'na drie
weken afgerond
Wonderpil in de maak
tegen,dwangneuroses
Opslag bestrijdingsmiddelen
bij gemeenten grote chaos
DINSDAG 9 JUNI 1992
Geite-foetus
na 17 dagen in
kunstbaarmoeder
ter wereld
tokyo henk hellema
De Japanse gynaecoloog dr.
Y. Kuwabara is er in geslaagd
een voortijdig uit de baar
moeder gehaalde geite-foe-
tus 17 dagen in een 'kunst
baarmoeder' in leven te hou
den en het geitje vervolgens
'ter wereld te brengen'.
Dat meldt het Engelse blad
New Scientist. Voor zover be
kend heeft een foetus nog
nooit zo lang in een kunst
baarmoeder doorgebracht.
De jonge geit is nu een
maand oud.
Kuwabara, verbonden aan
de Universiteit van Tokyo,
haalde de geite-foetus via
een keizersnede na een
draagtijd van 120 dagen uit
de baarmoeder van het moe-
derdier en bracht de foetus
vervolgens direct over in een
kunstbaarmoeder: een rub
beren zak die gevuld was met
een vloeistof die in samen
stelling zeer nauw overeen
kwam met vruchtwater. De
kunstbaarmoeder werd zorg
vuldig op een temperatuur
van 39,5 graden Celsius ge
houden en de foetus werd
via een catheter gevoed met
foetaal bloed.
De (normale) draagtijd van
een geit ligt tussen de 150 en
180 dagen. Een draagtijd van
120 dagen komt globaal
overeen met een zwanger-
schapsduur van ongeveer 22
weken bij de mens. Volgens
de Japanse gynaecoloog kun
nen dergelijke experimenten
meer inzicht geven in de ont
wikkeling van een foetus.
Kan kooldioxyde (C02) - het 'broeikasgas' - in enigerlei
vorm in de oceanen worden gedumpt? En dan zo, dat het
gas niet naar de atmosfeer terugkeert? Behalve eventuele
opslag in zoutkoepels en in oude aardgas- en olievelden,
wordt nu ook deze 'oplossing' serieus onderzocht met la
boratoriumproeven, computersimulaties en recent met
twee Japanse proeven in de oceaan.
De Groninger hoogleraar alge
mene oceanologie, dr. H.J.W. de
Baar, verbonden aan het Neder
lands Instituut voor Onderzoek
der Zee, schat dal alle in zee ge
dumpte kooldioxyde binnen 50
tot 500 jaar toch in de atmosfeer
terechtkomt. Het dumpen in de
oceaan stelt dan dus het 'broei
kaseffect' hoogstens even uit.
Bovendien is het opvangen,
verwerken en dumpen van
kooldioxyde in de oceaan waar
schijnlijk een hele 'dure' grap
die veel extra energie kost. Vol
gens onderzoeker dr. Cato ten
Hallers is daarvoor -10 procent
van alle energie nodig, die een
gemiddelde kolengestookte
elektriciteitscentrale produ
ceert. Een oplossing die boven
dien haaks staat op he streven
25 tot 40 procent op elektriciteit
te besparen. Waarbij voorts al
leen nog maar kan worden ge
speculeerd over de mogelijk
dramatische effecten van de
dumping op het zeemilieu.
Dat zulke moeilijke oplossin
gen toch serieus in studie woe
den genomen door elektrici
teitsbedrijven, kan weieens een
ander reden hebben, waar
schuwt Ten Hallers: de maat
schappijen willen daarmee mis
schien wel onder de zware
maatschappelijk druk uit om
drastische maatregelen te ne
men tegen de uitstoot van kool
dioxyde. Die elektriciteitsbedrij
ven zijn samen goed voor de
produktie van 5.5 miljard ton
kooldioxyde per jaar. 30 procent
van alle door de mens geprodu
ceerde en in de atmosfeer ge
loosde kooldioxyde.
Oplossingen
Er wordt gestudeerd op drie
mogelijke oplossingen. Zo zou
gasvormig kooldioxyde via een
pijpleiding beneden de 550 me
ter waterdiepte in zee kunnen
worden geloosd. De veronder
stelling is daarbij dat het gas
snel in het zeewater oplost en
het daardoor zwaarder gewor
den water naar de oceaanbo
dem zinkt.
De tweede methode is het gas
eerst vloeibaar te maken door
het onder druk af te koelen (vijf
atmosfeer bij 57 graden Celsi
us). Deze vloeistof zou dan kun
nen worden gestort op een
diepte waar het zwaarder is dan
de wetennaan KM» M
meter). Of op geringere diepte,
waarbij het dan opstijgend gas
vormig wordt en in het zeewa
ter moet oplossen en met het
water naar de diepte wegzak
ken
De derde methode is het
kooldioxyde tot blokken 'droog
ijs' te bevriezen (bij 80 graden
Celsius) of samen met water tot
blokkan hydraat Die blokken
zouden dan van een schip af
kunnen worden gedumpt op
plekken dieper dan 500 meter
De lapanse onderzoekers N.
Nakashi en M. Honda publi
ceerden vorig jaar iederover een
klein experiment met zulke
blokken 'droog ijs'. Nakashi liet
een blok van 80 graden Celsius
vallen in de Suruga Baai aan de
Sulle-Oceaankust van Japan en
berekende de val-snelheid op
één tot anderhalve meter per
séconde. Hij stelde vast dat tij
dens de eerste 50 meter gasvor
mig kooldioxyde uit het blok
vrijkwam en daarna vloeibaar
koojdioxyde.
Honda bracht een blok 'droog
ijs' met een onderzeeër naar
grote diepte en concludeerde
dat kooldioxyde twee- tot drie
maal sneller in oceaanwater op
lost dan in laboratoriumstudies
was gebleken. Geen van beiden
rept over milieueffecten.
Naar de gevolgen voor het
zeemilieu kan slechts worden
gegist. In de meest gunstige ge
val bindt kooldioxyde zich gro
tendeels met kalk tot koolzure
lodk oftewel krijt CaC03 i lat
kan natuurlijk alleen waar kalk
voorkomt en dus niet beneden
de 3000 tot -100(1 meter fn de
open oceanen. Het kan dan
toch een verlaging van de zuur
graad van het oceaanwater ver
oorzaken met onvoorspelbare
gevolgen voor de skeletbouw
van zeedieren en de giftigheid
van metaalverbindingen.
In minder gunstige specula
ties wordt gewezen op de effec
ten van zeer koude blokken i)s
op de zeebodem, op het im
mense geluid dal opstijgende
belletjes koolzuurgas in het wa
ter zullen veroorzaken en op het
gevaar dat er op de oceaanbo
dem enorm mi gestrekte 'kool
dioxydemeren' ontstaan (zoals
in de Rode Zee op de bodem
pekelmeren voorkomen), die al-
ie bodemleven verstikken.
Zulke grote meren vloeibaar
kooldioxyde kunnen in bewe
ging komen, door diepzeestro
mingen onverhoeds gaan op
wellen en dan in de bovenste
waterlaag van vijfhonderd me-
ler, waarin da owpan van
vloeibaar naar gas plaatsvindt,
een gigantisch 'spuitwaterefTect'
teweegbrengen, dat vernieti
gend is voor alle zeeleven en
ook vook alles wal de mans op
zee laat varen.
Elektriciteitsbedrijven veroorzaken 30 procent v
miljard ton per jaar.
Raadsel rond keelbandpinguin blijft
utrecht» Het blijft een raadsel waarom de keelbandpinguin als
hij zijn kuikens heeft gevoed zijn maagwand uitkotst alvorens
nieuw voedsel in zee te zoeken. „We hebben er geen idee van
waarom hij dat doet", zegt de ontdekker van het verschijnsel tij
dens de eerste grote Nederlandse Antarctica-expeditie, dr. Albert
Beintema. Het blijkt dat er heel veel vogelsoorten zijn die dat
doen, maar van de pinguins is de keelbandpinguin de enige.
Zijn eerste veronderstelling was dat de pinguin op deze wijze de
overvloed aan fluor kwijtraakt, die hij met zijn voedsel - het
kreeftje krill - binnenkrijgt. Maar die theorie is nu verlaten.
Ruzie over eerste 'Amerikanen'
Leeuwarden Een menselijke handafdruk op een klomp gebak
ken klei uit een grot in New Mexico toont aan dat daar al 28.000
jaar geleden mensen woonden, meent de Amerikaanse archeo
loog Richard MacNeish. Als hij gelijk heeft, betekent de ontdek
king een volledige ommezwaai ten opzichte van de bestaande
opinie dat de eerste mensen beide Amerika's niet eerder dan
12.000 jaar geleden bereikten. De ontdekker, MacNeish, is een
controversiële figuur. Andere archeologen geloven hem eigenlijk
niet. De controverse is nu zo hoog opgelopen dat waarschijnlijk
een onafhankelijk onderzoeksteam de zaak gaat bestuderen.
Volgens MacNeish is de klei afkomstig uit een stookplaats. I litte
van vuur zou de klei hebben gebakken en daarmee de handaf
druk bewaard. Hij meent dat jagers de grot gebruikten als een
soort 'slagerij', om vlees te snijden en te koken. Maar zijn colle
ga's bestrijden zijn conclusies op grond van het feit dat dergelij
ke grotten in de loop der eeuwen flink door elkaar gehaald zijn
door gravende dieren: ratten en grondeekhoorns."
Gletsjers blijven slinken
Leeuwarden De meeste gletsjers in Zwitserland zijn vorig jaar
kleiner geworden. Daarmee zet de trend door. die sinds 1984 is
waargenomen. Uit onderzoek blijkt dat 96 gletsjers zijn geslon
ken, één bleef onveranderd, terwjjl er 6 zijn toegenomen. De
Zwitsers meten de omvang van hun gletsjers al sinds 1880. Men
weet derhalve dat er perioden zijn geweest met zowel toename
als afname van gletsjers. Maar het is slechts 12 keer eerder voor
gekomen dat meer dan 90 procent van de gletsjers afnamen. In
1984 bleek een derde deel van de gletsjers te krimpen, terwijl
twee derde groeide. Sindsdien is het aantal krimpende gletsjers
jaar op jaar toegenomen. De ontwikkeling van 1991 kwam als
een verrassing. Al in de herfst van 1990 viel er een dik pak
sneeuw, gevolgd door de normale neerslag in de winter. De lente
van 1991 was nat-koud. Op grond daarvan verwachtte men dat
de gletsjers zouden groeien. De zomer van 1991 was echter lang
en heet, zodoende slonken de meeste gletsjers.
leeuwarden herman damveld
De eerste verbouwing ter we
reld van kern- naar kolencen
trale is een succes. In de VS is
de centrale Zimmer aan de
Ohio-rivier in de staat Cincin
nati tijdens de bouw omgescha
keld van kernenergie op kolen-
stook.
In 1982 was het elektriciteits
bedrijf Cincinnati ver gevorderd
met de bouw van de kerncen
trale met een vermogen van 800
Megawatt. De uitgaven bedroe
gen op dat moment 1,7 miljard
dollar en het was de bedoeling
dat de centrale in 1984 in bedrijf
zou komen. Uit onderzoek
bleek dat er nog eens 1.8 mil
jard dollar nodig was om de
kerncentrale te voltooien
De eigenaar besloot daarom
de bouw op te schorten in af
wachting van nadere studie. In
1984 viel het besluit de kern
centrale te verbouwen tot een
modeme kolencentrale, met de
beste milieu-apparatuur. Wel
wilde men zoveel mogelijk de-
weesp rob hidres
texel kees wiese
De Pelagia, het onderzoeksschip van het Nederlands Insti
tuut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) is weer terug in de
thuishaven op Texel. De afgelopen week is het schip vis
send en monsterend langs de kust gevaren tot besluit van
een drieweekse expeditie op de Noordzee.
Er is, evenals vorig jaar augustus/september, op een
twintigtal 'stations' in de zuidelijke Noordzee onderzoek
gedaan naar de effecten van vervuiling op platvis, wulken
en zeesterren. De groep onderzoekers onder leiding van
dr. Jan P. Boon (NIOZ) bezocht de eerste week de stations
op de Doggersbank en die ten westen en oosten ervan en
in de laatste twee weken de dichter aan de kust gelegen
stations.
Het gaat om bet opsporen van de effecten van lage doses
organische microverontreinigingen, legt expeditieleider
Boon uit. Om gechloreerde koolwaterstoffen - een enorme
groep stoffen, waaronder 209 Verschillende pcb's -, om po-
lyaromatische koolwaterstoffen (pak's), om dioxinen en
organische tinverbindingen. De laatste veroorzaken het
verschijnsel imposex (het zich ontwikkelen van mannelijke
geslachtsorganen bij vrouwelijke dieren) bij purperslak,
oester en wulk.
Pak's hebben een bijzondere relatie tot het enzymsys
teem. Zij veroorzaken dat in de lever van vissen meer van
een bepaald, goed te herkennen enzym ontstaat. Pak's
kunnen in de lever goed worden omgezet en daarom kij
ken de onderzoekers ook naar de omzettingsprodukten in
de gal van de dieren en ter vergelijking naar de pak's in het
sediment, waarin geen omzetting plaatsvindt.
Een van die omzettingsprodukten bindt zich goed aan
het erfelijk materiaal (dna) en dat leidt tot erfelijke veran
deringen ofwel mutaties. Ook die dna-schade wordt bestu
deerd. met name bij zeesterren.
Dick Vethaak (Rijkswaterstaat) kijkt naar de verminder
de conditie van bepaalde weefsels (visziekten). De vraag is
of die conditie in verband is te brengen met een bepaalde
concentratie van verontreinigingen.
„Er zijn honderdduizend nieuwe scheikundige verbin
dingen aangemeld. Daar kunnen we nooit allemaal tegelijk
naar kijken. Het is eigenlijk een soort zwarte doos waarin
je van alle kanten prikt in de hoop dat je wat aantreft
zegt dr. Boon. „Daarom zijn deze expedities met verschil
lende specialisaties zo belangrijk. Die zijn veel beter dan
dat iedere specialist met zijn eigen bootje de zee opgaat."
Het onderzoekschip Pelagia maakt bij zee-onderzoek gebruik van hypermoderne
apperatuur. archifffoto»cpd
Het heeft voor de leek iets weg
van 'Haarlemmerolie', zij het
dan in pilvorm M.ur \.tn die
vergelijking willen ze bij Duphar
niets weten. Omdat daarmee
geen recht wordt gedaan aan
het geneesmiddel Fevarin, dat
als een soort wonderpil door het
leven gaat. Langdurig weten
schappelijk onderzoek bracht
aan het licht, dat de pil niet al
leen depressies opheft maar ook
een probaat middel is tegen
dwangneuroses als smetvrees,
vraatzucht, plein vrees, gokver
slavingen alcoholisme
Voorlopig wordt Fevarin in
meer dan 30 landen alleen nog
maar als anti depressiva voor
geschreven. „Maar dat gaat ver
anderen". zegt Duphars marke
ting-coordinator John van den
Berg. „Want het geneesmiddel
heeft meer in zijn mars. In uit
eenlopende onderzoeken zijn
keiharde resultaten geboekt bij
het gebruik tegen dwangneuro
In de VS is het om die reden
nu ook bij de registratie-com
missie aangemeld als medicijn
tegen dwangneuroses. Gelet op
de strenge toelatingseisen,
wordt aan een dergelijke regi
stratie wereldwijd veel beteke
nis toegekend. Binnenskamers
wordt bij Duphar al voorzichtig
gesproken van een doorbraak
voor zowel het farmacieconcern
als voor de Nederlandse onder-
BNfa I*
Inmiddels loopt onder de vlag
van het Weesper bedrijf in een
ziekenhuis in Madrid een breed
opgezet onderzoek naar de be
handeling van notoire gokver
slaafden met Fevarin. Vooron
derzoeken lieten verbluffende
resultaten zien. Voteni Van
den Berg bleek de dwang tot
gokken eerst af te nemen om
vervolgens zelfs geheel weg te
blijwn.
Hoogleraar J. Korf van de
Groningse universiteit en ge
specialiseerd in de biologist lie
fisychiatrie noemt de ontwikke-
ing 'buitengewoon interessant'-.
De biochemicus spreekt van
'een wetenschappelijk revolu
tionaire ontdekking Overigens
zag hij deze doorbraak op het
gebied van de psycho-fannaca
al enige tijd aankomen. In me
dische kringen en in vaklitera
tuur wordt hieraan al langer
aandacht besteed Hel hli|kt
trouwens, dat meer anti-de-
pressiva tevens een bepaalde
uitwerking hebben op angst en
dwangstoornissen.
Bij depressies en dwangneu
roses treedt in de hersenen een
tekort op aan de slof serotoni
ne. Dat beïnvloedt sterk het ge
drag van mensen, omdat daar
door bepaalde prikkels niet of in
minden- mate worden doorge
geven. De vraag is nog steeds
wat eerst optreedt: het tekort
aan serotonine of de depressie
dan wel de neurose. Van den
Berg. ..Maar er beslaat wel de
gelijk onderling verband. Fe\a-
nn bevordert de aanmaak en
regulering van die stof in de
hersenen."
Overigens verdwijnt de neu
rose bi) het slikken van de pil
niet als sneeuw voor de zon.
„Zo werkt het natuurlijk niet. Er
zit geruime tijd in de opbouw
van zo'n stoornis en er Is an
dersom ook weer tijd nodig om
een nieuw evenwicht te verkrij
len van de kerncentrale blijven
gebruiken, waarbij van buitenaf
de koeltoren het meest opvalt.
Maar ook bijvoorbeeld de gene
ratoren en de condensor heb
ben hun rol in de kolencentrale.
Bovendien besloot Cincinnati
om het vermogen van de een
trale op te voeren naar 1300
Megawatt.
Begin 1990 was de verbou
wing gereed en de centrale le
verde in maart 1991 voor het
eerst stroom aan het net. De
kosten vielen 20 procent lager
uit dan toegestaan. De centrale
voldoet ruim aan de Ameri
kaanse milieu-eisen. In het eer
ste bedrijfsjaar werd 94 procent
van de zwaveldioxide en 99.8
procent van het vliegas afgevan
gen. een paar procent meer dan
volgens de vergunningen vereist
is. De bedrijfstijd bedroeg 90
procent. Op grond hiervan
noemt het blad Power, een vak
blad voor technologie voor
stroomopwekking, de verbou
wing een groot succes.
wacenincen»
herman damveld
De gemeenten zijn geschrokken
van de resultaten van een on
derzoek van de Milieu-Inspectie
naar de aanwezigheid van be
strijdingsmiddelen tegen onge
dierte. Uit het onderzoek bleek
dat 20.000 niet-toegelaten mid
delen aanwezig zijn. De opslag
daarvan brengt risico's voor de
volksgezondheid en de arbeids
veiligheid met zich mee. De ge
meenten hebben allemaal be
terschap bêloofd.
.Je kunt niet zeggen: er zijn
onwilligen bij. Was dat wel zo.
dan zou ik die gemeenten in de
publiciteit willen brengen zegt
H. van Blaaderen van de Milieu
Inspectie in Wageningen, me
dewerker van de afdeling be
strijding van dierplagen. In 434
van 998 onderzochte bewaar
plaatsen voor ongediertebestrij-
ding bleken niet-toegelaten
middelen aanwezig te zijn.
In een rapport stelt Milieu-In
spectie dal vast naar aanleiding
van een onderzoek in de perio
de 1988 tot 1991. Niet aleen de
gemeentelijke, maar ook de
particuliere bestrijdingsbedrij-
ven zijn met een bezoek ver
eerd. De aanwezigheid van ver
boden bestrijdingsmiddelen is
het gevolg van onvoldoende
controle van beheerders van be
waarplaatsen. In hqt merendeel
van de gevallen was niet bijge
houden of de in voorrraad zijn
de middelen nog toegelaten wa-
Tijdens het onderzoek is bij
gehouden of de bouw en inrich
ting van bewaarplaasten volde
den aan de door de overheid
gestelde eisen. Onvoldoende
ventilatie, waardoor gevaarlijke
dampen zich kunnen ophopen,
is geconstateerd bij 174 bewaar
plaatsen. Tijdens de controlebe
zoeken zijn ook vragen gesteld
over het gebruik van de bestrij
dingsmiddelen.
Onjuiste etikettering van deze
middelen, waardoor het risico
van fout gebruik ontstaat, kwam
178 keer voor. Een verboden
toepassing van bestrijdingsmid
delen trof men 13 ken Mn De
gemeenten werken hard aan
het opheffen van de vastgestel
de gebreken. Bij het onderzoek
kwamen de gebreken bij de
handhaving aan het licht ..Het
is positief dat men zo reageert
op onze handhavingsplicht al
dus Van Blaaderen. „deze
milieu-inspectie heeft vruchten
afgeworpen
V BESTfllJOmSMlOOflff!
Uit onderzoek is gebleken dat bij gemeenten maar liefst 20 000 soorten bestnjdingvruddeien liggen opgesla
gen, die niet mogen worden gebruikt Mtcmuto io an»
