Vrees voor tweede Joegoslavië
Feiten Meningen
Navo kan in Joegoslavische
crisis nieuwe taak bewijzen
-genre p€m°ckatem'
Europa, het lelijke eendje dat geen zwaan wordt
DONDERDAG 4 JUN11992
2
Tsjechen en Slowaken morgen naar de stembus
Een plein met een podium,
een orkestje en een spre
ker. De ingrediënten waar
mee de partijen in Tsjecho-
Slowakije hun campagnes
voeren, zijn vrijwel altijd
gelijk. Wat verschilt, is de
melodie: jazz bij de een,
volksmuziek bij de ander.
Radicale economische her
vormingen bij rechts, soci
aal beleid en nationalisme
bij links.
PRAAG RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT
De verkiezingen van morgen
zullen volgens alle verwachtin
gen een aardverschuiving te
weeg brengen. Zelfs optimisten
deeldheid en versplintering.
Een breuk tussen de Tsjechi
sche republieken en Slowakije
wordt door niemand voor on
mogelijk gehouden.
Extreme pessimisten, zoals
voorzitter Jan Kalvoda van de
Burger Democratische Alliantie
(ODA), waarschuwde deze week
zelfs voor 'Joegoslavische toe
standen'. President I lavel deed
begin deze week voor de televi
sie een dringende oproep aan
zijn landgenoten voor behoud
van de eenheid te stemmen en
te kiezen voor zakelijke, wijze
en tolerante politici, niet voor
mensen die het conflict zoeken.
De kiezers is het niet gemakke
lijk gemaakt. Er doen in het to
taal 42 partijen mee, waarvan er
slechts één, de conservatieve
Burger Democratische Partij
)I)S) van minister van financi
ën Vaclav Klaus, overal deel
neemt. Dank zij taFvan splitsin
gen is de verwarring groot. Het
Burg'erforum, de grote politieke
beweging na de fluwelen revo
lutie, is in drieën gesplitst. De
leidende politici weten zonder
enige twijfel waarom, maar voor
de kiezer blijven de verschillen
vaag.
Tegenstelling
Twee thema's beheersen deze
verkiezingen: deTsjechisch-Slo-
waakse kwestie en de steeds
zwaarder wegende tegenstelling
tussen links en rechts. Tsjecho-
Slowakije is een van de weinige
voormalige socialistische lan
den waar de partijen ter linker
zijde, van de sociaal-democra
ten tot aan de communisten,
een kans op een parlementaire
meerderheid maken.
De Communistische Partij van
Bohemen en Moravië zal vol
gens de opiniepeilingen in het
Tsjechische parlement met zo'n
12 procent de tweede partij
worden. Even groot zijn de kan
sen voor de Partij voor Demo
cratisch I.inks, de ex-commu-
nisten in het Slowaakse parle
ment. In heide delen van
Tsjecho-Slowakije staan ook an
dere partijen die matiging van
de economische hervormingen
willen, hoog in de peilingen.
De Communistische Partij heeft
haar laatste verkiezingsbijeen
komst georganiseerd in een
eentonige, Praagse hoogbouw
wijk. Er zijn zo'n duizend men-
Jonge Slowaken hebben de HZDS-lijstrekker, Vladimir Meciar, veranderd in een crimineel en de tekst op het verkiezingsaffiche gewijzigd in 'Bewe
ging voor een communistisch Slowakije'. foto epa
grootste kanshebber in Bratisla
va) is dan ook een mengsel van
nationalisme en van sociaal-de
mocratische ideeën over sociale
voorzieningen en staatsbemoei
enis met de i
President Vaclav Havel.
sen op af gekomen. Veel grijze
hoofden, veel armoedige kle
ding. Het antwoord op de vraag
waarom ze op de communisten
stemmen, is voor de aanwezi
gen simpel.
„Zekerheid", zegt een jongere
vrouw, „Ze zeggen wel dat het
een totalitair regime was, maar
vroeger kon je tenminste voor
een redelijke prijs boodschap
pen doen. Nu gaan de prijzen
omhoog, de huren, de elektrici
teit, maar mijn loon is vrijwel
gelijk gebleven. Vroeger had je
gegarandeerd werk, nu kun je
zo je baan kwijtraken."
Bij politici als minister Klaus
vinden de werklozen, de gepen
sioneerden. de alleenstaande
moeders met hun armoede wei
nig gehoor. Klaus, die in het
Tsjechische deel als grootste
kanshebber geldt en getipt
wordt als de nieuwe Tsjechoslo-
waakse premier, is voorstander
van radicale hervormingen.
Maar het is juist die radicale vi
sie die de Tsjechische republie
ken en Slowakije de afgelopen
twee jaar tot op de rand van een
breuk hebben gebracht.
Slowakije, waar het grootste
deel van de zware industrie ge
concentreerd is, heeft de groot
ste klappen te verduren gekre
gen. De werkloosheid is er drie
keer zo hoog als in het Tsjechi
sche deel en de Slowaken zijn
het moe om JOaus te horen zeg
gen dat de situatie in delen van
Moravië en Bohemen nog erger
Zij hebben het gevoel in Praag
geen gehoor voor hun proble
men te vinden, ze voelen zich in
de woorden van sommige Slo
waakse politici „een kolonie".
De verkiezingscampagne van de
Beweging voor een Democra
tisch Slowakije (de HZDS, met
in de peilingen ruim 30 procent
verreweg de
Soeverein
Vladimir Meciar, de charismati
sche HZDS-partijleider, belooft
zijn aanhangers niet alleen een
onafhankelijk Slowakije, hij ver
zekert hen vooral dat soeverei
niteit de enige weg naar sociale
zekerheid, naar werkgelegen
heid en welvaart is.
Meciar heeft al aangekondigd
dat Slowakije zich bij een ver
kiezingsoverwinningvan de
HZDS binnen twee maanden
soeverein zal verklaren. Daar
mee is de republiek weliswaar
nog niet onafhankelijk, maar
komt de zelfstandigheid wel na
derbij. Klaus heeft op zijn beurt
al laten weten dan een confede
ratie wat hem betreft net zo min
bespreekbaar is als vertraging
van de economische hervor
mingen. Klaus is desnoods be
reid een volledige splitsing op
de koop toe te nemen:Als het
zover komt, zal het een fluwelen
scheiding worden. Het wordt
geen herhaling van Joegosla-
Met zulke uiteenlopende visies
zijn de kansen op een stabiel
politiek klimaat nihil, zelfs als
het niet tot een volledige breuk
tussen de twee landsdelen
mocht komen. Volgens de opi
niepeilingen eindigt de conser
vatieve ODS straks weliswaar als
grootste partij in het parlement.
Maar ze wordt gevolgd door de
partij van Meciar en een aantal
andere linkse partijen. Daarmee
wordt de vorming van een rege
ring een uiterst moeilijke aan
gelegenheid.
OSLO HANS DE BRUUN
CORRESPONDENT
De strijd in Bosnië komt de Navo-ministers van
buitenlandse zaken deze week wel heel slecht uit.
Zonderde troebelen in Joegoslavië hadden zij
vandaag in Oslo vrijblijvend kunnen praten over
het ideetje van minister Van den Broek om de
Navo te laten optreden als vre
desmacht voor de CVSE. Maar
de publieke opinie wil meteen
daden, en daar is men nog
niet rijp voor.
Twee weken geleden werd in
Brussel met enige trots be
kendgemaakt dat de bondge
noten berdid waren Navo-
troepen als vredesmacht van
de Conferentie voor Veiligheid
en Samenwerking in Europa
(CVSE) te laten optreden. Zo
leek de Navo eindelijk zijn
nieuwe taak in het Europa van
na de koude oorlog te hebben
gevonden. Maar het blijkt nu
allemaal minder gemakkelijk
te gaan dan het leek.
Vooral Frankrijk ligt dwars.
Het voelt niets voor nieuwe ta
ken voor de Navo en zejeer niet
voor militaire operaties buiten
het grondgebied van de lidsta
ten. Daarvoor zijn andere
clubs, zoals de VN en de West-
europese Unie (WEU), die de
gewapende arm van de EG
moet worden. En daarin wil
Parijs de eerste viool spelen,
onder meer met de vorming
van een Frans-Duits Eu
rokorps.
De Fransen zijn het eens met
het principe dat Navo-landen
bereid moeten zijn op verzoek
van de CVSE, die alle Europese landen plus de VS
en Canada omvat, in actie te komen. Maar niet
via een verzoek van de organisatie CVSE aan de
organisatie Navo. De CVSE mag in de Franse visie
slechts individuele Navo-landen benaderen met
een verzoek om militaire hulp.
Die houding is niet verrassend. Als de CVSE
(waarin Frankrijk zit) een dergelijk verzoek doet
aan de Navo (waarvan het alleen politiek lid is),
dan bestaat het risico dat Franse troepen onder
de Navo-paraplu in actie moeten komen. En aan
gezien Parijs al sinds 1967 geen deel meer uit
maakt van de militaire Navo-structuur, zou dat
toch tot sluipende integratie kunnen leiden.
Knopen doorhakken
Dat wil Frankrijk niet en daarom is men in Brus
sel niet verder gekomen dan een principe-verkla
ring over de inzet van Navo-middelen en -men
sen bij vredesoperaties. De ministers moeten nu
op hun halfjaarlijks beraad in de Noorse hoofd
stad proberen toch knopen door te hakken. Het
nare is alleen dat die vermaledijde Joegoslavische
kwestie roet in het eten dreigt te gooien.
Kroatië heeft gisteren gevraagd
om directe militaire bijstand
van de Navo of het onlangs ge
vormde Frans-Duitse leger
korps om een einde te maken
aan de aanvallen op Kroati
sche en Bosnische steden door
het Joegoslavische leger. Bij
nieuwe aanvallen op een bus
van het Rode Kruis en wijken
in Sarajevo door Servische mi
lities kwamen zeker vier men-
„Dc regering van Kroatië
verzoekt een onmiddellijke
preventieve militaire actie
door de Navo of de Euro-troe
pen", verklaarde de Kroatische
afgevaardigde Darko Beklc tij
dens een voltallige zitting van
de Conferentie over Veiligheid
en Samenwerking in Europa
(CVSE) in Helsinki. De stap
zou, zei Bekic, zijn gericht op
„de neutralisering van artille-
riegeschut en vliegvelden
waarvandaan het Joegoslavi
sche leger voortdurend aanval
len heeft uitgevoerd op Kroati
sche en Bosnische stedelijke
centra en de infrastructuur".
Pratend over vredesmissies in Europa buiten
Navo-gebied ligt optreden daar immers het meest
voor de hand. Er wordt tot nog toe alleen gepraat
over een operatie onder CVSE-paraplu in Nagor-
no-Karabach, de omstreden Armeense enclave in
Azerbajdzjan. Maar iedereen is het erover eens
dat een optreden van de CVSE-Navo in Joegosla
vië nu een hogere prioriteit heeft.
De tamelijk machteloze VN
hebben een embargo tegen
Servië afgekondigd, maar Bel
grado lapt alles aan zijn laars.
EG-waamemers en VN-blauw-
helmen kunnen vooralsnog
niet meer doen dan de schuil
kelders opzoeken. Na alle ver
bale geweld tegen Servië moet
er iets gebeuren en het is niet
vreemd dat men nu, opder an
dere in Bosnië, vol verwach
ting ook naar de Navo kijkt.
Hoewel men dat in Brussel of
ficieel ontkent, worden bin
nenskamers wel degelijk plan
nen voorbereid, variërend van
het sturen van een vloot naar
de Adriatische Zee voor een
blokkade en het controleren
van de VN-boycot tot het stu
ren van troepen die zich tus
sen de strijdende partijen zou
den moeten opstellen. Maar of
het zover komt, is mede door
de Franse houding uiterst on
zeker.
Slagvaardigheid
Ten eerste moet de CVSE zo'n
verzoek unaniem doen. Nu
Joegoslavië (dus Servië) als
CVSE-lid is geschorst, is die
eenstemmigheid haalbaar. Er
ligt bovendien een voorstel op
tafel om bij besluiten te vol
staan met de steun van alle 52 landen min één,
het land waartegen de organisatie in Üctie komt.
Dat vergroot de slagvaardigheid omdat dat land
anders altijd zal tegenstemmen.
Maar daarna moeten ook de Navo-landen het
unaniem eens worden. En dat is evenmin zeker.
Op dit moment lijkt alleen de Franse oplossing
haalbaar, waarbij de bondgenoten individueel
troepen beschikbaar stellen voor een vredes
macht onder CVSE-vlag en niet onder Navo-com-
mando. Parijs vergeet gemakshalve even dat de
Navo vorig jaar ook nauw betrokken was bij de
Golfoorlog.
Dat zich nu VN-troepen in Joegoslavië bevinden
en geen Europese heeft vooral te maken met het
Europese onvermogen in de Joegoslavische kwes
tie. Maar de voortdurende strijd daar maakt dat
het westen in actie zal moeten komen. Juist nu
kunnen de ministers niet meer vrijblijvend filoso
feren, terwijl op een steenworp afstand een oor
log woedt. Tenzij de verhalen over de Navo als
vredesmacht slechts zijn bedoeld om te verbloe
men dat de organisatie in het Europa van na de
koude oorlog echt geen toekomst meer heeft.
Joegoslavi
sche leger
in de val te
lokken in
de straten
van Modri-
FOTO Rtr
WIM STEVENHAGEN
HENK GLIMMERVEEN
EN PETER DE VRIES
„Hij was al te gelukkig, maar toch nooit
hoogmoedig, want een goed hart wordt
nooit hoogmoedig", schreef de beroem
de Deense verteller Hans Christian An
dersen ooit in het sprookje van het lelijke
jonge eendje dat tot zwaan uitgroeit. Het
beestje weet zich geen raad wanneer an
deren haar schoonheid prijzen. Ten ein
de raad verbergt de eend de kop onder
de vleugels. Verlegen.
Hadden de Europese regeringsleiders
daar in Maastricht eind 1991 maar een
voorbeeld aan genomen. Maar nee. Toen
in december de stamhoofden van de
twaalf EG-volkeren een verdrag sloten
over verdere politieke en economische
eenwording, bezongen ze luidkeels hun
eigen schoonheid.
De Deense afwijzing van de Maast
richtse verdragen heeft aan die euforie
een einde gemaakt en de EG in een acu
te crisis gestort. Want met één ontbre
kende handtekening kunnen de verdra
gen niet worden ingevoerd, stokken bo
vendien de onderhandelingen over toe
lating van nieuwe lidstaten, en moeten
Brusselse spelregels worden herzien.
De EG wordt na het Deense referen
dum nooit meer dezelfde, hoe hard mo
menteel ook wordt geprobeerd te voor
komen dat de brand overslaat naar an
dere landen. Want de hoop met z'n
twaalven één sterke politieke macht te
vormen, vervaagt en maakt langzaam
plaats voor een 'Europa a la carte'. Daar
in beslissen soevereine staten op welke
punten ze willen samenwerken en op
welke niet. Twee oorzaken lijken aan de
Maastrichtse misrekening ten grondslag
te liggen. Allereerst is er de massale on
vrede van de Westeuropeanen met de
politieke kaste. Die houding vindt een
uitweg in onbehagen met de Brusselse
Euro-technocratie. Daarnaast hebben de
EG-leiders zich verkeken op het feit dat
nu de Russische vijand is verdwenen, de
wil tot politieke samenwerking niet lan
ger wordt gevoed door de noodzaak één
front ti
Labyrinth
Het Deense referendum heeft gedemon
streerd dat de kloof tussen wat politici
doen en de bevolking vindt, groot is. Ver
kiezingsuitslagen in Frankrijk, Duitsland,
België en Italië wezen eerder al op een
vloed van afkeer van het politieke esta
blishment. Wie het massale 'ja' van de
Deense parlementariërs legt naast het
nipte 'nee' van de Deense bevolking, ziet
dat die tendens zich voortzet.
Het proces van politieke verwijdering
is aangewakkerd door de onverwachte
economische crisis, en de machteloos
heid van de EG een eind te maken aan
de meest gruwelijke oorlog op het conti
nent sinds 1945: Joegoslavië. Langzaam
maar zeker sluit de bevolking op veel
plaatsen de luiken.
Het Brusselse Euro-circus heeft aan
die vervreemding zelf de afgelopen jaren
overigens een -niet te onderschatten bij
drage geleverd. De democratische con
trole op het labyrinth van instellingen en
procedures laat te wensen over en de
doolhof is in de Maastrichtse verdragen
alleen maar onoverzichtelijker gewor
den.
Russen en Yanks
Het is vaak vergeten, maar het hele idee
van Europese samenwerking is een di
rect uitvloeisel van de Koude Oorlog. Het
was een poging de eeuwenoude rivaliteit
tussen verschillende grote en oorlogs
zuchtige landen na 1945 te bezweren.
Het doel was niets minder dan de Rus
sen buiten de deur te werken, de Ameri
kanen binnen te loodsen, en de Duitsers
eronder te houden. Die doelstellingen
zijn door de loop der geschiendenis in
gehaald.
Een bondgenootschap als de Navo
verkeert daardoor inmiddels in een forse
identiteitscrisis. De Brusselse EG-instel-
lingen leken aanvankelijk te ontsnappen
aan die post-Koude Oorlog-malaise. De
EG mat zichzelf in Maastricht zelfs twee
nieuwe bestaansredenen aan. Naast de
klassieke opdracht te waken over de vrij
handel tussen de EG-landen het be
roemde '1992-project' waarbij de grens-
contrles verdwijnen werd de omscha
keling van de Gemeenschap naar een
politieke en een monetaire unie uitgete
kend.
Maar het breien aan de lappendeken
van compromissen had een waarschu
wing moeten zijn voor wat Margaret
Thatcher ooit al voorspelde: als puntje
bij paaltje komt, zullen veel landen te
rugdeinzen voor het overdragen van
werkelijke macht aan Brussel. Thatcher
kreeg gelijk. De Europese stamhoofden
zorgden er in Maastricht voor dat ze zelf
de touwtjes in handen hielden. Maar de
droom is uit: het 'Europa van de Twaalf
wordt geen eensgezinde politieke macht.
Requiem
Daarmee ligt de weg open voor de reali
sering van het visioen van de Ijzeren Da
me. Zij wilde de Europese landen een
vrijhandelszone laten vormen, waar
mensen, diensten en goederen onge
stoord kunnen circuleren. En wat That
cher betrof, mochten andere landen los
daarvan de pretenties van een Europese
politieke supermacht vorm geven door
hun buitenlands- en defensiebeleid te
coördineren.
Onvermijdelijk bijverschijnsel van een
dergelijk 'Europa la Carte' is dat een
flink aantal landen weliswaar toe kan
treden tot de vrijhandelszone, maar dat
het politieke gewicht ervan geringer is.
Het is een bizarre paradox dat waar de
bevolking van de EG-landen onverschil
lig is onder de eigen Gemeenschap, in
Oost-Europa wordt verwacht dat ze een
anker van stabiliteit vormt. Die laatste
taak is voor Brussel echter te hoog gegre
pen.
Vroeger werden Europese provincie
stadjes beroemd door het verlenen van
onderdak aan de ondertekenaars van
vredesverdragen of de generaals die in
historische veldslagen vochten. In dat
rijtje van Waterloo, Verdun en Stalin
grad, Jalta en Versaille, past Maastricht
sinds dinsdag niet meer. Wat geprezen is
als het begin van een nieuw tijdperk, lijkt
te eindigen als reïncarnatie van de 20ste
