Greep in pensioenpot geen sigaar uit eigen doos
Denen geloven niet meer in sprookjes
Feiten &Meningen
VRIJDAG 29 MEI 1992
2
Hoe moet dat nu verder in de zorgsector? De
acties in ziekenhuizen, verpleeghuizen en
verzorgingstehuizen zullen grimmiger wor
den, beloven vakhonden en achterban. De
werkgevers zitten klem in een moedeloos
makende patstelling, doordat zij in het loon-
conflict de zijde van hun werknemers kozen.
Kn Simons, de staatssecretaris, is zwaar aan
geschoten door de brede maatschappelijke
weerzin over zijn plan. Hij straalt een flink
heid uit die zo broos is als chinees porselein.
HAARLEM FRANS NVPELS
De impasse is zo groot omdat niemand klare wijn
schenkt. Onderhandelen over lonen is passen en
meten op de vierkante centimeter. De vakhonden
zullen niet gedacht hebben dat zij hun volledige
looneis (4,5 procent) gehonoreerd krijgen. Met een
beetje wringen kan er iets uitkomen, dat ook de
ambtenaren schoorvoetend slikten. Meer zeker niet,
eerder een paar tienden minder. Wat steekt, is dat
Simons niet in staat is zijn voorstel (het grootste
deel van de loonsverhoging financieren uit een ver
laging van de pensioenpremie) als een logische en
aanvaardbare oplossing aan de man te brengen. In
uitleggen is hij geen kei, dat bleek al eerder bij de
verdediging van zijn plan voor herziening van het
stelsel van gezondheidszorg. Op dat departement
van hem moet toch wel een pientere commies te
vinden zijn die kan uitleggen, waarom het zo gek
nog niet is dat eenmalig de pensioenpot wordt ge
plukt om het geld te vinden waaruit een deel van de
geëiste loonsverhoging wordt betaald.
Een sigaar uit eigen doos, roepen de vakbonden in
koor. De werkgevers zeggen het hen na. De redene
ring is: het geld, dat wij (werknemers in de zorgsec
tor) in een spaarpotje (het pensioenfonds PGGM)
hebben gestopt als appeltje voor de dorst, wordt
door Simons gebruikt om ons in 1992 een loonsver
hoging te geven. Ie reinste diefstal.
Die redenering klopt niet. Want: de loonkosten die
de werkgever (ook die van zorgwerknemers) betaalt,
bestaan uit netto loon, belastingen, sociale premies
en pensioenpremies. Op vele salarisbriefjes is dal
voor een deel gelukkig al zichtbaar, hoewel op het
overgrote deel daarv an de belastingen en sociale
premies, die de werkgever maandelijks betaalt, jam
mer genoeg nog niet staan genoteerd. De werkne
mers krijgen dus netto loon en kopen via opgelegde
belastingen en op het brutoloon ingehouden sociale
premies sociale zekerheid voor nu (bij ziekte, ar
beidsongeschiktheid en werkloosheid) en later (pen
sioen). Via ingewikkelde becijferingen wordt door
sommige knappe rekenmeesters aangenomen dat in
de zorgsector voor een van de sociale zekerheden,
namelijk het uitgestelde inkomen bij het bereiken
van vut- en pensioengerechtigde leeftijd, zoveel pre
mies door werkgevers en werknemers zijn betaald,
dat het spaarpotje van het pensioenfonds PGGM
(het gereserveerde pensioengeld voor later) als het
ware overloopt. Er is dus door werkgevers en werk
nemers in het verleden meer premie betaald dan
strikt nodig was voor toekomstige vut- en pensioen
verplichtingen. Het kabinet en een handvol pen
sioendeskundigen twisten daarover op professioneel
niveau met bestuurders (vertegenwoordigers van
werknemers- en werkgeversorganisaties) en actua
rissen van het zorgpensioenfonds PGGM.
Naar verwachting zullen over enkele maanden de
resultaten van een diepgaande analyse van drie
werkgroepen, lang geleden aan het werk gezet door
het ministerie van binnenlandse zaken, min of meer
uitsluitsel geven over deze ingewikkelde materie.
Klopt de redenering, dan is het bruto loon in de
zorgsector (dat is netto loon, plus belastingen, plus
sociale en pensioenpremies) dus jarenlang te hoog
geweest en heeft elke Nederlander dus ook jaren
lang meer premie aan ziekenfonds en particuliere
verzekeringsmaatschappij afgedragen dan noodza
kelijk was.
Het kabinet, met in zijn spoor de veel geplaagde Si
mons, wil die oneffenheid in één klap ongedaan
maken. Vandaar het door de vakbeweging betwiste
voorstel om de voor 1992 geëiste loonsverhoging in
de zorgsector grotendeels te betalen uit de overvloe
dig gevulde pensioenpot van het PGGM. In de prak
tijk schuift de staatssecretaris als het ware met pos
ten die te zamen de loonkosten uitmaken. Hij geeft
de werknemers in de zorgsector het jarenlang te veel
betaalde uitgestelde loon (dat is pensioen) in de
vorm van een netto salarisverbetering terug. En
meegenomen is dat daardoor tevens alle Nederlan
ders in de toekomst een percentage achter de kom
ma minder hoeven te betalen aan ziektekostenpre
mie. Niks sigaar uit eigen doos, niks diefstal. Het
PGGM is te hebberig geweest en moet een vetlaagje
afstaan. Dat is alles.
Hoe moet het nu verder in de zorgsector? Met die
vraag begon dit stuk. Hangende het een jaar geleden
begonnen, diepgaande onderzoek naar de reserve
posities van het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds
voor ambtenaren (ABP) en het PGGM trekt de over
heid de portemonnee. Is er een resultaat dan kan de
overheid de Verzekeringskamer, een hoogstaand
college van deskundigen, om een bindend advies
vragen over de geconstateerde vetlagen van ABP en
PGGM. Via inhouding op een gekorte pensioenpre
mie heeft minister Kok de te veel uitbetaalde loons
verhoging in de zorgsector binnen een jaar terug.
Het kost alleen de rente over een oplopende staats
schuld van pak weg een halfjaar. Voor conflictop
lossers anno 1992 is dit toch een fluitje van een cent.
Dinsdag gaan zo'n drie miljoen Denen naar de stem
bus om 'ja' of 'nee' te zeggen tegen de voortschrij
dende eenwording van Europa. In een referendum
kunnen ze zich uitspreken over het Verdrag van
Maastricht, de jongste stap op weg naar verregaande
politieke, monetaire en economische samenwerking
binnen de EG. Denemarken is na Groot-Brittannië
het tweede land dat zich uitspreekt over het Verdrag
van Maastricht, de tien anderen volgen in de loop van
het jaar. De uitslag van het referendum laat zich niet
voorspellen. De jongste opiniepeilingen laten een
nek-aan-nek-race zien tussen voor- en tegenstanders.
Enkele dagen voor de beslissende stembusronde heb
ben de tegenstanders een minimale voorsprong: 42
procent van de Denen zegt 'nee' tegen Maastricht, 39
procent 'ja' en 15 procent weet het nog niet. Slechts
vier procent stelt zich neutraal op en zal niet gaan
stemmen.
I lans Christian Andersen, de
wereldvermaarde Deense
sprookjesschrijver, hoeft het ge
lukkig niet meer mee te maken:
zijn landgenoten geloven niet
meer in sprookjes, althans niet
in politieke. Want wat het me
rendeel van de politici ook aan
positieve verhalen te berde
brengt, de Deense burger ziet
nauwelijks heil in de Europese
eenwording.
De politiek doet haar uiterste
best de bevolking op qpidere ge
dachten te brengen. In de afge
lopen weken zijn miljoenen gul
dens geïnvesteerd in een cam
pagne die de Denen over de
streep moet trekken. Meer dan
200 spreekbeurten hebben de
politici achter de rug om de be
volking te overtuigen. Koploper
is de liberale minister van bui
tenlandse zaken, Uffe Elle-
mann-Jensen, die in twee we
ken tijd 33 toespraken hield.
De kranten staan bol van de ad
vertenties met de boodschap
om toch vooral 'ja' te stemmen.
De weduwe van de vroegere
premier laat zich afficheren met
de tekst 'zeg ja tegen de EG'. En
werkgevers, vakbondsleiders,
kunstenaars en journalisten zijn
bereid hun namen te verbinden
aan advertenties die oproepen
tot Europese integratie. Zelfs de
sociaal democratische leiders
van Zweden (Ingvar Carlsson)
en van Noorwegen (Gro
Brundtland) doen een duit in
het zakje. Ze poseren met de
Deense sociaal-democraat Poul
Rasmussen met de wervende
tekst 'de Noordse landen in Eu
ropa'.
De situatie is ronduit absurd.
Alles wat in Denemarken maar
een beetje politieke macht
heeft, zegt ja' tegen de EG.
Maar de bevolking zegt - als we
de opiniepeilingen serieus kun
nen nemen - bij meerderheid
'nee'. „Typerender kun je de
kloof tussen de politici en de
burgers niet schetsen", zegt
I lolgcr Nielsen, fractieleider van
de Socialistische Volkspartij.
Zijn vijftien leden tellende frac
tie stemde in het parlement, de
Folketing, als een van de weini
ge partijen tegen het Verdrag
van Maastricht. Het parlement
179 zetels) keurde het verdrag
met 130 tegen 25 stemmen en
24 onthoudingen goed, maar de
uiteindelijke beslissing ligt bij
de bevolking.
Volgens minister Ellemann-Jen-
sen moet er a^n die opiniepei
lingen niet te veel waarde wor
den gehecht. „Laat u niet mis
leiden door de polls. Ik ben er
heilig van overtuigd dat het
straks 'ja' zal worden. In 1972,
bij de toetreding tot de EG.
dacht ook iedereen dat het 'nee'
zou worden. We hadden toen
zelfs een 'zwarte speech' achter
de hand, voor het geval de voor
spellingen zouden uitkomen.
Nou. die rede is nooit uitge
sproken. En nu hebben weer
niet eens een gemaakt, want het
wordt gewoon 'ja'. Wij Denen
zijn een serieus volk, wij komen
onze verplichtingen na."
Democratische crisis
Holger Nielsen schudt zijn
hoofd bij zoveel naïviteit. „Er is
een groot verschil tussen wat de
politiek denkt en het volk wil.
Beide partijen staan veel te ver
van elkaar vandaan en dat komt
omdat de politici praten op een
manier die het volk niet ver
staat." Hij spreekt van een 'de
mocratische crisis', maar voor
de gevolgen daarvan is hij niet
bang. „Wij Denen hebben een
sterk persoonlijk gevoel van 'ei
gen democratie' ontwikkeld.
Ook al begrijpt de politiek het
volk niet, het maakt niet uit.
Uiteindelijk beslist de bevolking
zelf. De opkomst bij het referen
dum zal dan ook enorm zijn,
meer dan tachtig procent."
Het dagelijks leven in de Deen
se hoofdstad Kopenhagen geeft
echter geen blijk van die be
langstelling. De bevolking
maakt zich meer druk om de
warmte, die Europa - en dus
ook Kopenhagen - dezer dagen
treft. De spaarzame terrasjes
zijn overbevolkt met Denen, die
genieten van de vroeg ingeval
len zomer. Zonder schroom
worden vrouwenlichamen van
bloesjes ontdaan. Slechts her en
der verspreide affiches geven
blijk van het naderend referen
dum. De affiches van de 'ja-
stemmers' zijn in de meerder
heid, maar die beschikken nu
eenmaal over meer geld om
campagne te voeren.
Dat geld is onder meer gebruikt
om 300.000 exemplaren van het
Verdrag van Maastricht in het
Deens te vertalen om de bevol-
kfrig op die manier te informe
ren. Typisch Deens, noemt Hol
ger Nielsen deze actie van de
regering. „Daarmee denkt de
overheid te hebben voldaan aan
de democratische verplichting
het volk in te lichten." Het re
sultaat is minimaal. Slechts 25
procent meent te weten wat het
verdrag inhoudt, de rest weet er
weinig (24 procent) of helemaal
niets (51 procent) van. Drie
kwart van de burgers stemt
dinsdag over een onderwerp,
waar ze nauwelijks benul van
hebben.
Achterban
Hoe ver politiek en bevolking
van elkaar staan, blijkt ook uit
andere opiniepeilingen. De so
ciaal-democratische partij (met
69 zetels de grootste fractie in
het parlement) staat als één
man achter het Verdrag van
Maastricht. Maar de eigen ach
terban denkt daar anders over:
slechts 27 procent steunt het
partijstandpunt, 56 procent is er
tegen.
Terwijl in ons land de PvdA bij
zo'n achterban-mening hope
loos in de knoei zou raken (zie
de wao-discussie), ligt Ivar Nor-
gaard, een vooraanstaand soci
aal-democraat, er niet wakker
van. „Dat was ook zo in 1972,
toen we een referendum hiel
den over toetreding tot de EG.
Het betekent niet dat de kiezers
zich van de partij afwenden.
Dat gebeurde toen niet. het zal
ook nu niet gebeuren."
Nielsen, 'nee -man bij uitstek, is
het daarmee eens. „Dit is geen
politieke, maar een democrati
sche kwestie. Dat moet je kun
nen scheiden." Hij peinst er
dan ook niet over om het aftre
den van de regering te eisen,
mocht het referendum in zijn
voordeel uitvallen. „Dat heeft
geen enkele zin. De politieke
voorkeur van de kiezer wordt
door deze kwestie niet beïn
vloed."
Angst
Het is de angst voor het onbe
kende, die de Denen tot tegen
standers maakt. Ze huiveren bij
de gedachte aan een Europese
federatie, die de Deense soeve
reiniteit zal doen verdwijnen.
„Dat gebeurt niet", zegt Ivar
Norgaard. „We geven onze soe
vereiniteit nooit op. We nemen
wat dat betreft dezelfde hou
ding aan als Groot-Brittannië.
Pragmatische samenwerking?
Akkoord. Maar géén federaal le
ger, géén federale politie en
géén federaal parlement met
verregaande bevoegdheden. We
accepteren het verdrag zoals het
'We zijn Scandinaviërs en haten de Brusselse bureaucratie'
daar nog een schepje bovenop:
„Buitenlandseinvesteerders
zullen vertrekken, de toch al ho
ge werkloosheid zal toenemen.
Ik schat dat er tussen de tien
en twintigduizend arbeidsplaat
sen zullen verdwijnen. Het zal
zeker twee jaar duren, voordat
we die economische problemen
de baas zijn."
Minister Ellemann-Jensen is
slechts met grote tegenzin („het
gebeurt namelijk niet") bereid
iets te zeggen wat Denemarken
bij een 'nee' te wachten staat.
„We worden niet van de land
kaart geveegd en we gaan ook
niet bankroet. Maar we krijgen
wel grote problemen. We heb
ben nu nog de gezondste eco
nomie, maar dat zal zeker ver
anderen."
Vakantiehuisjes
Maar ook dit soort dreigemen
ten lijkt de bevolking koud te la
ten. De schoonmaker van de te
lefooncellen in hartje Kopenha
gen weet zeker dat hij 'nee' gaat
stemmen. „Ik zie het al gebeu
ren, straks met die open gren
zen. Duitsers met veel geld ko
pen hier onze vakantiehuisjes
op. Iedereen spaart hier voor
een vakantiehuisje. Maar dat is
straks niet meer te betalen, als
de Duitsers de prijzen opdrij
ven."
Het is voor de bevolking een be
langrijk item, die vakantiehuis
jes. „De eerlijkheid gebiedt me
te zeggen dat die angst onte
recht is", legt Holger Nielsen
uit. „Die huisjes zijn bedoeld
voor de eigen bevolking, je hebt
er toestemming van de over
heid voor nodig. Het zal niet ge
beuren dat Duitsers die wonin
gen massaal gaan opkopen. We
gebruiken dat onderwerp dan
ook niet in onze campagne."
Christian Jensen, in blauwe
sweater voorzien van de twaalf
sterren van de EG, is een van de
vele lobbyisten die de Denen tot
een 'ja' willen bewegen. Geen
makkelijke opgave, erkent hij.
„De ménsen raken verward, zijn
gedesoriënteerd door de sterk
uiteenlopende argumenten van
voor- en tegenstanders. Ze we
ten vaak niet waar ze aan toe
zijn."
Pandora
Een van de vele onbeantwoorde
vragen is wat er moet gebeuren
als de Denen onverhoopt toch
'nee' zeggen. „Dan moeten we
opnieuw gaan onderhandelen",
zegt de socialist Holger Nielsen.
„Dat kan helemaal niet", zegt
zijn tegenstrever Ellemann-Jen
sen: „Het Verdrag van Maas
tricht is een doos van Pandora,
die niemand meer wil openen.
Stel je voor zeg, het hek zou van
de dam zijn. Dan willen de Ie
ren opnieuw praten over de
abortus-kwestie. En er zullen
ongetwijfeld nog meer landen
zijn, die het verdrag ietsje meer
in hun eigen richting willen om
buigen. Geen sprake van. De
onderhandelingen zijn in Maas
tricht gevoerd en afgerond.
Daar zijn de handtekeningen
gezet."
De twee opponenten zijn het in
ieder geval over één ding eens:
de suggestie van minister-presi
dent Poul Schlüter om bij een
'nee' een nieuw referendum te
houden, is onzinnig. „Formeel
kan het wel", zegt Nielsen,
„maar het zou natuurlijk vrese
lijk zijn. Je speelt een spelletje
met de democratie". En Elle
mann-Jensen? „Dat kan niet",
valt hij zijn conservatieve coali
tiepartner af. „We zijn serieuze
mensen. 'Nee' is 'nee'. En 'nee'
betekent niet dat wij het nog
niet weten."
Op het terras tegenover de in
gang van het beroemde pret
park Tivoli passeert, luidruchtig,
een Nederlandse toerist. Zijn t-
shirt meldt de tekst 'Rare jon
gens. die Romeinen'. Daar is
met niet al te veel fantasie een
aardige variant op te bedenken.
er nu ligt. We zijn het niet eens
met degenen die menen dat dit
verdrag in de richting van een
federatie gaat. We zijn ook nog
lang niet toe aan een centrale
Europese Bank of een Europese
munt. Die beslissing, meedoen
aan de derde fase van de mone
taire unie, nemen we pas in
1996."
Nielsen is juist wel bang voor de
dreigende vorming van een fe
deratie. De huidige samenwer
king vindt de fractievoorzitter
van de Socialistische Volkspartij
- naar eigen zeggen een equiva
lent van Groen Links - voldoen
de. Het verzet van de Deense
bevolking tegen verdergaande
samenwerking is volgens hem
vooral een gevoelskwestie. „Wij
zijn op de eerste plaats Scan
dinaviërs en geen Europeanen.
We hechten enorm aan onze
cultuur en willen die niet in een
verenigd Europa verloren zien
gaan." Dat de andere Scandina
vische landen (Zweden, Finland
en Noorwegen) ook lid van de
EG willen worden, beschouwt
hij niet als een weerlegging van
zijn standpunt. „Dat is slechts
de wens van de regeringen.
Evenals in Denemarken denkt
de bevolking daar anders over.
In Zweden zegt 47 procent van
de bevolking 'nee' tegen het lid
maatschap van de EG."
Een ander argument om 'nee' te
stemmen, is de Brusselse bu
reaucratie. „We hebben een he
kel, nee sterker, we haten de
manier waarop Brussel werkt.
Daar snapt het volk absoluut
niets van." Angst voor Duitse
overheersing is volgens Holger
Nielsen geen reden om 'nee' te
gen Europa te zeggen. „Dat
geldt alleen voor de ouderen die
de oorlog hebben meegemaakt,
bij jongeren speelt dat niet. Bo
vendien zou angst voor Duits
land juist een reden moeten zijn
om 'ja' te stemmen. Je hebt dan
tenminste enige invloed op wat
daar gebeurt.
Verzet
De tegenstanders voelen zich in
hun verzet gesterkt door een
opmerking van EG-commissie-
voorzitter Jacques Delors, die
plannen onthulde om de macht
van de kleine landen te beper
ken en het voorzitterschap al
leen onder de grote landen te
laten rouleren. Dat was een klap
in het gezicht van minister Elle
mann-Jensen, die voorzag dat
die uitspraak de tegenstanders
alleen maar in de kaart zou spe
len. De bewindsman ging op
een opmerkelijke manier in de
aanval: hij dreigde de herverkie
zing van Delors, volgende
maand, met een veto te blokke
ren. De commissievoorzitter
koos eieren voor zijn geld en
trok zijn aanvankelijke woorden
Volgens de Deense minister is
hier sprake van een hardnekkig
gerucht. „Delors heeft nooit ge
zegd dat hij de macht van de
kleine landen wil reduceren.
Die tekst is afkomstig uit een
verslag van november vorig
jaar, dus nog vóór Maastricht,
waarin mogelijkheden werden
geopperd voor een structuur,
mocht de EG dertig landen gaan
tellen. Nou, dat gebeurt voorlo
pig niet. Bovendien heeft Delors
mij persoonlijk verzekerd dat hij
niet achter dat idee staat."
Maar het kwaad was al ge
schied. De voorstanders probe
ren nu de Denen op andere ge
dachten te brengen door drei
gend te wijzen op de gevolgen
van een eventueel 'nee'. Minis
ter-president Poul Schlüter ha
mert voortdurend op het risico
dat Denemarken binnen Euro
pa in een geïsoleerde positie
raakt en Ivar Norgaard doet
Het aantal affiches dat de bevolking oproep 'nee' te stemmen is beperkt door gebrek aan campagnegelden.
Maar ook zonder die affiches weet 42 procent zeker dat ze het Verdrag van Maastricht moeten afwijzen.
FOTO CPD PEER PEDERSEN
Minister Uffe Ellemann-Jensen trekt het hele land door om de bevolking op te roepen het 'ja' te zeggen tegen het Verdrag van Maastricht.
FOTO CPD PEER PEDERSEN
