Palestij nen Gaza zoeken
heil in fundamentalisme
Inwoners Mo9ambique lijden het meest
Franse 'Ostpolitik': Veel
cultuur en handvol centen
Feiten ^Meningen
Nederlanders aan de Spree
MAANDAG 18 MEI 1992
2
Op een rustige avond daalt in het Jabaliya-kamp een
vreemd soort vrede neer over de rijen golfplaten hutjes,
waar 60.000 Palestijnse vluchtelingen wonen. Kinderen
durven weer met hun aan flarden getrapte voetbal te
spelen of in het zand en steengruis rond te dollen. Maar
ze zijn altijd voorbereid op de komst van de soldaten.
JABAUVA SARAH HELM
THE INDEPENDENT
De reflexen van de bewoners
van het kamp, de geboorte
plaats van de Palestijnse gewa
pende opstand, intifada, zijn
voortdurend afgestemd op de
controlemethoden van de be
zetter - heimelijke infiltratie, het
geronk van een naderend pant
servoertuig, de lichtsignalen die
vanaf de wachttoren boven de
moskee worden uitgezonden.
De bewoners volgen het nieuws
op de voet, van de ontwikkelin
gen tijdens de vredesonderhan
delingen tot de voorstellen voor
autonomie en 'interim zelf-be-
stuur' voor zowel de Westelijke
Jordaanoever als de Gaza-
strook, de twee gebieden die na
de oorlog in 1967 door Israël
werden bezet. Een Palestijns
plan beoogt het samenvoegen
van de twee aparte gebieden tot
één enkele, onafhankelijke een
heid, mogelijk verbonden door
een corridor over Israëlisch
grondgebied.
Maar nergens zijn de obstakels
voor zelf bestuur duidelijker
TOM JANSSEN
PARUS HANS GERTSEN
CORRESPONDENT
Als het staatsbezoek dat de
Franse president Mitterrand vo
rige week aan de drie Baltische
staten heeft gebracht de toon
zet vooi «ie hulp die Estland,
letland en Litouwen van het
Westen kunnen verwachten,
ziet het er slecht uit voor de jon
ge republieken. Veel mooie
woorden, morele steun, culture
le akkoorden en maar heel wei
nig concrete hulp.
„De Baltische staten hadden
ongetwijfeld meer resultaten
verwacht, vooral meer steun
voor de hervorming van hun
economieën", zo concludeerde
het Franse dagblad Le Monde
met veel understatement. De
dertig miljoen franc (tien mil
joen gulden) aan korte-termijn-
kredieten die Mitterrand aan Ij-
touwen en Estland heeft toege
zegd, zijn een druppel op een
gloeiende plaat. Of, anders ge
zegd, niet veel meer dan een
fooi.
De amper twee jaar geleden on
afhankelijk geworden republie
ken hadden hoge verwachtin
gen van het staatsbezoek van
Mitterrand. Hij was immers het
eerste westerse staatshoofd dat
Vilnius, Riga en Tallinn met een
bezoek vereerde sinds ze in
maart 1990 hun onafhankelijk
heid uitriepen. Het bezoek had
daarom voor de drie voormalige
Sovjet republieken voor alles
een grote symbolische waarde.
Speciaal ter ere van de hqge
Franse gast hadden de Litou
wers de weg van het vliegveld
naar de hoofdstad Tallinn op
nieuw geasfalteerd en de ergste
kuilen weggewerkt. En tijdens
het verblijf van Mitterrand en
zijn indrukwekkende delegatie
zichtbaar dan in de Gaza-
strook, een gemilitariseerd getto
op de zandduinen met maar
één toegangsweg via een zwaar
bewaakte controlepost. De Pa-
lestijnen in de Gaza-strook le
ven onder een regime van be
klemmende controles _n vrezen
de sluipende annexatie door Is
raël.
Rustige week
De wekelijkse statistieken over
de voortdurende schermutse
lingen zijn maar al te bekend:
twee Palestijnen doodgescho
ten, 180 gewond, van wie 50 on
der de 15 jaar - naar Jabaliya-
begrippen een rustige week.
Maar het leed en de vernede
ring van de onderdrukking vin
den eveneens hun beslag in de
dagelijkse administratieve en
economische controle die de
bezetter uitvoert op de 800.000
Palestijnen die in onhygiëni
sche omstandigheden op een
strook land van nog geen zeven
kilometer breed leven.
Magnetische pasjes, die wille
keurig worden verstrekt en weer
De Franse president Mitterrand.
foto cpd roland df bruin
brandde zelfs de straatverlich
ting alsof Litouwen geen enorm
energieprobleem heeft.
De Franse president en zijn ge
volg werden bij aankomst door
duizenden Litouwers ingehaald
als helden. De beloning voor
dat alles: tien miljoen franc aan
korte-termijnkredieten en een
fraai maar weinig zeggend
vriendschaps- en samenwer
kingsverdrag.
Cultuur
Terwijl de Baltische staten zit
ten te schreeuwen om substan
tiële economische hulp. lijkt
Frankrijk vooral geïnteresseerd
in het versterken van de invloed
van de Franse taal en cultuur in
dat deel van Europa. Voordat
Estland, letland en Litouwen in
1944 definitief door Stalin wer
den geannexeerd, was het Frans
de toonaangevende vreemde
taal in de Baltische staten. Anno
1992 is de Franse taal er, zoals
vrijwel overal elders, naar het
derde of vierde plan verwezen,
ver achter het Engels en het
Duits. Een realiteit die de Fran
sen maar moeilijk kunnen ver
ingetrokken, registreren niet al
leen het veiligheidsrisico dat de
houder van de pas voor de Is
raëlische bezetter betekent,
maar specificeren ook allerlei
gegevens over het dagelijks be
staan, van eventuele belasting
schulden tot niet afbetaalde le
ningen. Duizenden Palestijnen
vragen niet eens een pas aan,
uit angst om bij een controle
post te worden opgepakt. Ande
ren leggen veel geld op tafel
voor valse magneetpassen. Zon
der de pasjes kunnen ze het
kamp niet uit en vinden ze
waarschijnlijk geen werk.
Mohammed Ali verloor zijn
baan toen zijn huis in Jabaliya,
waar hij met twaalf gezinsleden
in drie kamers woont, door sol
daten werd leeggehaald. Hij was
een van de 30.000 Palestijnen in
de Gaza-strook die in Israël
werken en die elke ochtend te
voet naar hun werk gaan. „Nu
kan ik niet werken", zegt Ali. „Ik
kom het kamp niet uit."
Maher Salim heeft ook geen
pasje. Hij werd twee maanden
geleden uit de gevangenis vrij
gelaten na twee jaar te hebben
gezeten wegens 'met de intifada
verband houdende activiteiten'.
Hij moet zes maanden wachten
om voor een pas in aanmerking
te komen. Bijna alle jonge man
nen in de kampen op de Gaza-
strook hebben in de gevangenis
gezeten.
kroppen, zoals ook bleek tijdens
een persconferentie in de Letse
hoofdstad Tallinn.
Desgevraagd gaf Mitterrand toe
dat de betekenis van de Franse
taal de afgelopen decennia we
reldwijd is teruggedrongen,
vooral door het Engels. Niet
zonder het nodige misprijzen
schetste Mitterrand het Engels
als de taal van de handel en de
techniek, daarmee implicerend
dat het Frans nog altijd de taal
van de cultuur, de diplomatie
en de poëzie is. „Als het eerste
Amerikaanse Congres het Frans
in plaats van het Engels tot de
officiële taal van de Verenigde
Staten had gekozen, waren we
van het hele probleem af ge
weest", aldus het Franse staats
hoofd. Om even later een Letse
journaliste die de moeite deed
om een kritische vraag in (ge
brekkig) Frans te stellen, gena
deloos af te zeiken. Hetgeen de
Letse bevolking, die de perscon
ferentie live op de televisie kon
volgen, nu niet bepaald warm
zal nebben gemaakt voor een
cursusje bij de plaatselijke Alli
ance Fram;aise.
Economische redenen om
Frans te leren hebben de Balten
nauwelijks. Het Franse bedrijfs
leven is, zoals vrijwel overal el
ders in Centraal- en Oost-Euro
pa, vrijwel onzichtbaar in de
drie voormalige Sovjet-repu
blieken. Welgeteld achttien
Franse bedrijven zijn tot nu toe
in enige vorm actief in de Balti
sche Staten. Ook in dat opzicht
kachelt Frankrijk heel ver achter
de Scandinavische landen,
maar vooral achter Duitsland
en de Verenigde Staten aan. En
dat zal voorlopig wel zo blijven
ook. Tenzij Mitterrand bij een
volgende gelegenheid wat min
der culturele bagage en wat
meer pecunia meeneemt.
Naast het pasjessysteem is het
uitgaansverbod het belangrijk
ste middel voor administratieve
controle. Tijdens de Golfoorlog
werd de Gaza-strook onderwor
pen aan een 24-urig uitgaans
verbod en nu, ruim een jaar na
de beëindiging van de oorlog,
geldt nog steeds vanaf negen
uur 's avonds een avondklok.
Daarnaast worden regelmatig
zonder waarschuwing vooraf
uitgaansverboden afgekondigd.
Vorig jaar ging 40 procent van
de schooldagen verloren door
plotselinge sluitingen.
De bezetting heeft de economie
van de Gaza-strook genekt. Bij
na 50 procent van het grondge
bied van de Gaza-strook is gere
serveerd voor het Israëlische le
ger of voor joodse nederzettin
gen, die blijven uitbreiden. De
Palestijnse bevolking, die opge
propt in kampen en kleine ne
derzettingen woont, is in twin
tig jaar verdubbeld.
De Palestijnse onderhandelaars
in het vredesproces hebben de
stilzwijgende steun van de
meeste Palestijnse bewoners
van de Gaza-strook en in het
bijzonder van leden van de
PLO. Maar door het uitblijven
van resultaten, groeit de specu
latie over de gevolgen van even
tuele mislukking van de onder
handelingen. Nu de intifada
over zijn hoogtepunt heen lijkt
te zijn, wenden steeds meer Pa-
WASHINGTON IPS
Het door burgeroorlog en
droogte ontredderde Mozambi
que scoort wat menselijk lijden
betreft het hoogst in de wereld,
gevolgd door Somalia, Afgha
nistan, Haïti en Sudan. Dat
blijkt uit een rapport van de in
Washington gevestigde Bevol
kingscrisis Commissie (PCC),
over de resultaten van een we
reldomvattend onderzoek,
waarbij de sociale toestand van
landen wordt beoordeeld aan
de hand van een zogenoemde
'index van menselijk lijden'.
Volgens het rapport zijn de vijf
landen met het minste mense
lijk lijden in de wereld achter
eenvolgens Denemarken, Ne
derland, België, Zwitserland en
Canada.
Het is de tweede keer (het eer
ste verscheen vijf jaar geleden)
dat het PCC een dergelijk rap
port uitgeeft. Volgens de auteur,
PCC-vice-voorzitter Sharon
Camp. is de wereldbevolking
sindsdien met een half miljard
zielen toegenomen, vooral in de
armste landen ter wereld. Vol
gens de index leeft dit jaar drie
kwart van de wereldbevolking
in landen waar menselijk lijden
eerder regel is dan uitzonde
ring. „Politieke onrust, econo
mische achteruitgang en een
scherpe toenarpe van de bevol
king versterken in die landen de
tragische levensomstandighe
den voor de overgrote meerder
heid van de bevolking", aldus
Camp.
De index is een samengestelde
score van tien verschillende
grootheden, waaronder de ge
middelde levensverwachting
van pasgeborenen, de calorie-
waarde van de dagelijkse voe
ding, beschikbaarheid van
schoon water en de immunisa-
STANDPLAATS BERLIJN
lestijnen in de Gaza-strook zich
tot het moslim fundamentalis
me en Harnas, de fundamenta
listische partij die de vredeson
derhandelingen onmiddellijk
wil stoppen, omdat ze een ver
raad aan het Palestijnse volk in
houden. Als de onderhandelin
tiegraad van jonge kinderen.
Daarnaast zijn het percentage
jongeren dat middelbaar onder
wijs volgt, het inkomen per
hoofd van de bevolking, inflatie,
beschikbaarheid van communi
catiemiddelen, politieke vrijheid
en de erkenning van de burger
rechten in de index verwerkt.
De score op elk van de tien indi
catoren kon variëren tussen nul
(geen menselijk lijden) en tien
(bijzonder veel menselijk lij
den). De minimale score be
draagt dus nul en de maximale
100. Volgens deze manier van
tellen is de eindscore van Dene
marken slechts één, terwijl Mo
zambique haast op elke indica
tor maximaal scoort en op 93
uitkomt.
Het gemiddeld jaarinkomen per
persoon vergeleken met het
bruto nationaal produkt (bnp)
per hoofd van de bevolking is
met 156 gulden het laagste in de
wereld, terwijl de inflatie meer
dan 80 procent bedraagt. In De
nemarken bedraagt de inflatie
daarentegen niet meer dan 2
procent en komt het jaarinko
men met 39.000 gulden op de
negende plaats in de wereld.
Middelbaar onderwijs is in Mo
zambique nauwelijk toeganke
lijk. Slechts 4 procent van de
Mozambiquaanse meisjes kan
naar de middelbare school, ter
wijl dat percentage in Dene
marken 95 procent is. Het on
derzoek toont tevens aan dat
betere levensomstandigheden
altijd gepaard gaan met een
kleinere bevolkingsgroei. Hier
uit volgt, volgens net PCC-rap-
port dat bij ontwikkelingspro
jecten zaken als effectieve ge
zinsplanning, betere voeding,
basis-gezondheidszorg en effec
tieve basisonderwijsprogram
ma's samen horen te gaan.
„Een afname van de bevol-
gen inderdaad vastlopen, zal
Harnas terrein winnen, wat zou
resulteren in nieuwe rivaliteit
tussen de verschillende Pales
tijnse groeperingen onderling
en een verhevigd, gewelddadig
verzet tegen de bezetting.
De 30-jarige Bassam Ali, een
van de leiders van de intifada in
Jabaliya, die een maand geleden
uit de gevangenis kwam, vat de
in het kamp levende gevoelens
samen. „De mensen hebben
misschien hoop, maar ze ver
wachten niets. Ze zullen gefrus
treerd raken. Het enige wat de
toekomst dan nog kan brengen,
is meer moord en doodslag,
meer vernietiging."
VERTALING MARGREET HESUNCA
kingsgroei zou deze landen in
staat stellen tijd te winnen om
het toenemende 'sociaal deficit'
terug te dringen en reële econo
mische mogelijkheden te
scheppen voor de arme meer
derheid van de bevolking", al
dus Camp. „Vooral Afrika kan
zich geen tweede decennium
zoals de jaren tachtig veroorlo
ven een decennium geken
merkt door een scherpe daling
van de voedselproduktie, scher
pe daling van inkomens, uitge
breide vernietiging van het
milieu en de hoogste bevol
kingsgroei in de wereld", zo be
nadrukt ze.
In de 27 landen die tot de hoog
ste categorie van 'extreem men
selijk lijden' (meer dan 75 pun
ten op de index) behoren,
woont bijna 8 procent van de
wereldbevolking (432 miljoen
mensen). Haïti is het enige land
van het westelijk halfrond dat
tot deze categorie landen be
hoort, samen met 20 ten zuiden
van de Sahara gelegen Afrikaan
se landen en zes Aziatische lan
den.
In de tweede categorie van 'ern
stig menselijk lijden' (50 tot en
met 74 punten) vallen 56 lan
den met een gezamenlijke be
volking van 3,5 miljard mensen,
oftewel twee derde van de we
reldbevolking. Van deze landen
p liggen er 24 in Afrika, 16 in Azië
(waaronder India en China), 15
in Midden- en Zuid-Amerika en
1 in Oceanië (Papua-Nieuw
Guinea).
Tot de landen met 'weinig men
selijk lijden' behoren de voor
naamste industrielanden in
Noord-Amerika en Europa (met
uitzondering van Portugal), Ja
pan, Australië, Nieuw-Zeeland,
Israël en Barbados, als enig on
afhankelijk land in het Ca-
ribisch gebied.
Rapport Bevolkingscrisis Commissie:
Armoede, honger en uitputting in Mozambique, het land dat het hoogst
scoort op de index van menselijk lijden. foto archief
Dat je Nederlandse zakenlieden in elke
uithoek op deze aardbol tegenkomt, is
algemeen bekend. En dat ze na de val
van de Duitse Muur in groten getale naar
de niet langer gedeelde hoofdstad Berlijn
komen, zal ook niemand verbazen. Maar
wat ze er allemaal doen, is veel minder
bekend.
Eens in de vier weken zien ze elkaar in
een Oostberlijns café midden in het Ni-
kolaiviertel aan de Spree. En ze zorgen
met hun aanwezigheid voor tenminste
'enig avondlijk leven in dit oude hart van
Berlijn. Deze traditionele wijk overleefde
de oorlog niet. Erich Honecker spaarde
echter kosten noch moeite om de wieg
van Berlijn te herbouwen al was het al
leen maar omdat dit plekje nu toevallig
niet in het machtige, rijke westelijk deel
van de stad lag.
Na Honeckers diepe val veroverde de D-
mark ook het Nikolai viert el. Alleen de
klanten kwamen niet of beperkten zich
tot een korte rondgang door dit schilder
achtige eiland in een betonnen woestijn.
Sindsdien wordt er eindeloos gediscussi
eerd over de manier waarop de buurt
nieuw leven kan worden ingeblazen.
Het Berlijnse filiaal van de Nederlandse
ambassade heeft met het initiatief tot
deze zakenliedenborrel al een klein
voorbeeld gegeven hoe het wel kan. Het
is allemaal heel vrijblijvend. Ook onder
nemers die niet permanent in de stad
verblijven, zijn welkom en wie een za
kenrelatie op bezoek heeft, mag hem of
haar gerust meenemen.
Om nu te zeggen dat het een broed-
plaats van nieuwe ideeën is, is wat over
dreven. Maar er worden wel heel leerza
me gedachten uitgewisseld over de om
gang met de Treuhand of de Duitse bu-
reacratie. En je hoort er de mooiste ver
halen. Wat te denken bijvoorbeeld van
de Amsterdammer die in opdracht van
het stadsbestuur huizen renoveert in de
oude Oostberlijnse arbeiderswijk
Prenzlauerberg. Werken aan de basis
dus.
Zijn gesprekspartner in het café Spree-
blick doet in dezelfde buurt zaken. Al
leen aan de absolute top. De man, die
samen met een compagnon als project
ontwikkelaar in ons land werkte, bouwt
nu een veel belovende toekomst in Ber
lijn op. Zijn Nederlandse vestiging wil hij
van de hand doen. Een jonge bankier
hoort aandachtig toe. Hij is afkomstig
van een Nederlandse dochter van de
Deutsche Bank en mag zich nu gaan be
moeien met vaderlandse investeerders
in de ex-DDR. Vooral op de boeren en
middenstanders wil hij zich richten. Een
paar dagen later klopt een van de groot
ste Nederlandse akkerbouwers, die in
Drenthe alles heeft verkocht om in Oost-
Duitsland op 900 hectare een nieuw be
staan op te bouwen, al bij hem aan.
Iets verderop is een snel type in discussie
met wat later blijkt een gepensioneerde
olietopman te zijn. De vlotte vogel blijkt
Nederlands en Belgisch bier te verkopen
in Duitsland. Een niet geringe opgave in
een land, waar men als de dood is voor
zogenaamd chemisch Nederlands bier.
Vol trots meldt hij dat op Koninginnedag
in de Hollandse wijk van Potsdam een
café is geopend waar een vaderlands
pilsje wordt getapt.
En dan hebben we nog een hele jonge
transportondernemer die eigenlijk van
de daken wil schreeuwen wat voor
knoeiers het zijn bij de Treuhand. Maar
voordat hij echt los kan branden, wil hij
toch maar even wachten op het fiat van
zijn vader. „En dat heb ik zeker over vier
weken als we hier weer bij elkaar zijn".
Ze redden het best, die Nederlanders
aan de Spree.
HANS HOOGENDIJK CORRESPONDENT
