Bush moet eindelijk
tonen leider te zijn
Feiten &Meningen
Plunderaars met spijt geven spullen weer terug
Indringend document over traumatisch moment
DONDERDAG 7 MEI 1992
2
Rellen Los Angeles drukken stempel op verkiezingsstrijd VS
De rellen in Los Angeles zijn een belangrijk punt gewor
den in de Amerikaanse verkiezingscampagnes. De De
mocratische kandidaat Bill Clinton heeft president Bush
geprezen voor zijn pogingen de gemoederen tot bedaren
te brengen. Maar tegelijk heeft hij de president en zijn
Republikeinse voorgangers verantwoordelijk gesteld voor
de oorzaak van de crisis, de armoede en ellende in de
ghetto's die de Amerikaanse binnensteden zijn gewor
den.
Republikeinse oplossing niet se
rieus. President Bush, zo beto
gen zij, heeft geen serieuze
plannen om de problemen van
de Amerikaanse onderklasse op
te lossen. Op zijn best is hij be
reid lippendienst te bewijzen.
Maar de les van recente Ameri
kaanse geschiedenis is dat bij
het kiezersvolk de Republikein
se argumenten meer indruk
maken dan die van de Demo
craten. De eerste opiniepeilin
gen na de rellen in Los Angeles
laten zien dat Bush en Clinton
voorlopig gelijk opgaan. Bush
krijgt 46 procent van de stem
men en Clinton 43 procent. Als
de derde kandidaat Ross Perot
meedoet, krijgt Bush 33 pro
cent, terwijl Clinton en Perot ie
der 30 procent krijgen.
De blanke middenklasse de
meerderheid van het kiesvolk
steunde in het begin van de ja
ren zestig in grote meerderheid
het streven naar gelijke burger
rechten. Maar aan die sympa
thie kwam een eind na de ge
welddadige rellen in Los Ange
les in 1965, die later in andere
steden herhaald werden.
In de jaren tachtig hebben de
Republikeinen heel slim op het
latente racisme en angstgevoe
lens van blank tegen zwart inge
speeld. Reagan sprak over de
'kleurenblinde maatschappij'.
Dat betekent geen voortrekken
van minderheden door middel
van positieve discriminatie. Hij
wilde af van affirmative action
ten behoeve van zwarten.
Bush borduurde daar op voort.
Zijn antwoord op de geweldda
dige bedreiging van de onder
klasse was gezag en orde: zware
straffen voor misdadigers, meer
gevangenissen en meer politie
ter beveiliging van de midden
klasse.
Amerika is nu tot de conclusie
gekomen dat er levensgrote
MEDEWERKER GPD
I iet gezinsverband is vrijwel ge
heel afwezig. Meer dan de helft
van de zwarte kinderen groeit
op zonder vader. Het geijkte pa
troon is dat zwarte, werkloze en
ongemotiveerde jonge mannen
kinderen verwekken bij zwarte
meisjes, vaak nog tieners, zon
der de bedoeling te hebben eni
ge verantwoordelijkheid op zich
te nemen voor moeder en kirrd.
I let gevolg van deze troosteloze
ellende is een uitzichtloze, ge
welddadige maatschappij van
drugs, misdaad en geweld van
mensen die geen respect heb
ben voor het eigen leven en dat
van anderen.
De Republikeinen wijzen iedere
verantwoordelijkheid voor het
probleem af. De kernoorzaak is
volgens de conservatieve Repu
blikeinse ideologie niet de ver
waarlozing van de jaren tachtig,
maar de sociale programma's
van de Democraten in de jaren
'60 en '70.
President Johnson begon in de
jaren zestig de oorlog tegen de
armoede. Lr kwam sociale bij
stand, gesubsidieerde huisves
ting en affirmative action, posi
tieve discriminatie ten behoeve
van minderheden.
De herverdeling van de wel
vaart, gratis giften zonder te
genprestatie, is volgens Marlin
I it/water, de woordvoerder van
het Witte Huis, de grondoor
zaak voor de problemen van de
Amerikaanse onderklasse: Je
moet dc mensen een stimulans
geven om iets te doen. Bij
standswetten creëren werk
schuw tuig. De juiste aanpak is
volgens de president om banen
te scheppen en arme mensen in
staat te stellen hun eigen huis te
kopen.
De meeste experts nemen de
problemen zijn. Op de televisie
spreken dominees en leiders
van sociale instellingen nu over
een 'helingsproces'. Misschien
is de positieve kant van het zin
loze geweld in Los Angeles dat
Amerika is wakker geschud en
zich realiseert dat racisme
springlevend is en dat het pro
bleem van de onderklasse als
een tijdbom onder de Ameri
kaanse samenleving ligt.
Grote vijand
Zwarte bendeleiders uit de
ghetto's zijn de afgelopen dagen
op de televisie verschenen en
hebben in klare taal gezegd dat
zij schijt hebben aan de Ameri
kaanse samenleving. Als de
maatschappij zich verrijkt ten
koste van de zwarte onderklas
se, waarom mogen zij dan geen
winkels plunderen om op die
manier aan hun rechtmatig deel
in de welvaart te komen? De po
litie, die de rust en veiligheid
moet garanderen, zien zij als
hun grote vijand. En-het geweld
van de afgelopen week bewijst
dat zij alleen op die manier aan
dacht voor hun problemen krij
gen.
Van de presidentskandidaten
wordt leiderschap verwacht.
Daarom moeten zowel de Re
publikeinen als de Democraten
hun verkiezingsretoriek bijstel
len. Clinton kan het zich niet
veroorloven over het probleem
van de criminaliteit te zwijgen.
Bush is in de verdediging: het is
de ernstigste crisis in het bin
nenland waar hij mee gecon
fronteerd wordt, en wordt wel
een Golf-oorlog op het binnen
landse front genoemd. De presi
dent moet tonen dat hij in de
binnenlandse politiek even
goed in staat leiding te geven als
in de internationale politiek.
De eerste schoten in deze cam
pagne die nu zijn afgevuurd,
wijzen erop dat de verwachtin-
gen niet te hoog gespannen
mogen zijn. Met name presi
dent Bush heeft al te kennen ge
geven dat er geen sprake kan
zijn een grootscheepse oorlog
tegen de armoede zoals
Johnson die in de jaren zestig
heeft gevoerd. Daar is trouwens
het geld niet voor.
Honderden mensen van Koreaanse afkomst demnonstreerden gisteravond voor het hotel waar Bush de nacht zou doorbrengen. Zij eisten schadevergoedingen en betoogden tegen het
falen van de politie de rellen tijdig te onderdrukken. Veel Koreanen hadden winkels in de wijken waar rellen en plunderingen plaatsvonden. foto ai
LOS ANGELES PHIL REEVES
THE INDEPENDENT AFP
De Amerikaanse president George Bush
heeft gisteravond bij aankomst in het vo
rige week door rellen getroffen Los Ange
les hulp beloofd. Ook zei hij de uitdaging
van de armoede in de grote steden in de
Verenigde Staten het hoofd te willen bie
den. De president bezoekt vandaag de
wijk South Central die bij de'rellen en
plunderingen zwaar werd getroffen.
Voor Bush is het bezoek, zes maandeh
voor de presidentsverkiezingen, van
groot belang. De president moet daarbij
pogen de kritiek op zijn sociale politiek
te weerleggen. Critici hebben Bush be
schuldigd van onverschilligheid na de
bloedige rellen, die aan 58 mensen het
leven hebben gekost en waarbij 2.200 ge
wonden vielen. De schade beloopt enke
le miljarden guldens.
Terwijl LA zich gisteravond opmaakte
om president Bush te ontvangen, werd
steeds duidelijker hoe de slachtoffers van
de rellen waren omgekomen. De open
bare lijkschouwer van Los Angeles heeft
voorlopige cijfers vrijgegeven waaruit
blijkt dat zes van de slachtoffers door de
politie werden doodgeschoten en één
door de Nationale Garde.
Het feit dat 34 andere slachtoffers even
eens door kogels om het leven kwamen -
velen waren door het hoofd geschoten -
is een alarmerend bewijs van het aantal
vuurwapens dat in omloop is in de op
één na grootste stad van Amerika, waar
gemiddeld zo'n drie mensen per dag
worden vermoord.
Sommigen hebben inmiddels spijt ge
kregen van de orgie van plunderingen
waarmee de uitbarsting van geweld ge
paard ging. Een man die de beroemde
lingerie winkel annex museum Frede
rick's of Hollywood had beroofd, werd zó
verteerd door schuldgevoelens, dat hij
zijn meest waardevolle trofee retour
neerde: een witte pofonderbroek tot op
de knie die de actrice Ava Gardner had
gedragen in de film 'Showboat'. De
speurtocht naar Madonna's met paarse
lovertjes bezette bustier, waarvoor Fre
derick's een beloning van 1.000 dollar
heeft uitgeloofd, is nog in volle gang.
Honderden anderen hebben gestolen
goederen teruggegeven. Grote hoeveel
heden camera's, computers, stereo-in
stallaties en dozen wegwerpluiers zijn
ingeleverd bij predikanten en priesters in.
Los Angeles. Veel plunderingen zijn met
televisie- en videocamera's vastgelegd en
de dieven zijn bang voor gerechtelijk
vervolging. Bovendien krioelt de stad van
de informanten. Volgens de politie van
Los Angeles bellen dagelijks honderden
mensen op om de nieuw vergaarde rijk
dom van hun buren te melden. Bewo
ners houden patrouillerende politie-au-
to's aan om de namen van vermeende
plunderaars door te geven. Maar hoewel
de politie ruim 625.000 dollar aan gesto
len goederen heeft achterhaald, zijn nog
vele miljoenen dollars aan goederen
zoek.
Duizenden die werden gearresteerd we
gens plundering zullen de komende zes
dagen achter de tralies van gewestelijke
gevangenissen in Los Angeles doorbren
gen. De gevangenissen barsten haast uit
hun voegen door het record aantal ge
vangenen van 26.000 meer dan het
door de federale regering toegestane
maximum. De staat California heeft een
noodwet erdoor gejaagd, waardoor over
treders die in verband met de rellen zijn
gearresteerd langer kunnen worden vast
gehouden zonder dat hen formeel iets
ten laste is gelegd.
Onder de bestaande wetgeving moet een
verdachte binnen 48 uur na zijn of haar
arrestatie in staat van beschuldiging
worden gesteld, maar de politie en de
rechtbanken konden de stapels papier
werk onmogelijk binnen de gestelde
tijdslimiet afwerken. Terwijl president
Bush publiekelijk beloofde dat de rel
schoppers zouden worden vervolgd,J
vreesden functionarissen in Los Angeles
dat velen van hen zouden moeten wor
den vrijgelaten. De nieuwe wet, die tot
juni van kracht zal zijn, geeft het rechts
systeem zeven dagen de tijd - maar zelfs
dit zal in vele gevallen niet genoeg zijn.
Na het klinken van de eerste schoten zoeken burgers dekking achter lantaarpalen. Iedereen, behalve een klein Hulpverleners begeleiden een ontdane vrouw naar een tijdelijk nood-
meisje, links. foto wiel van der randen hospitaal, Hotel de Roode Leeuw en Krasnapolsky.
foto CAS oorthuys
Vanaf de eerste etage van de Grote Club op de hoek v
Kriegsmarine de blije menigte in ogensschouw.
i de Kalverstraat nemen manschappen v
HAARLEM JOHN OOMKES
Als er iets fascinerend is aan de
moord op )FK buiten de
moord, de toedracht en de mo
tieven daartoe, dan is het wel
de overweldigende hoeveel
heid beeldmateriaal die in de
loop der jaren is vrijgegeven.
Kennen we ook een dergelijk
moment in de Nederlandse ge
schiedenis? Het bombarde
ment op Rotterdam in mei
1940 misschien? Het huwelijk
van Beatrix en Claus in 1966?
Zo'n moment is er, en vandaag
47 jaar geleden, op 7 mei 1945,
voltrok het zich op de Dam. Wat
een bevrijdingsfeest had moe
ten worden voor de bevolking
van de hoofdstad, die na een
grimmige hongerwinter was
uitgelopen om de bevrijders te
verwelkomen, draaide uit op
een van de meest traumatische
ervaringen rond de oorlog.
foto wiel van der randen Twee dagen nadat hun legerlei
ding zich had overgegeven
schoten Duitse troepen met mi
trailleurs op weerloze burgers
en doodden er 22.
Je kunt moeilijk beweren dat
die fatale vuurpartij op de Dam
een even belangrijk moment in
onze jongste geschiedenis is als
de aanslag op Kennedy in Dal
las in 1963. Toch is het een ui
terst schrijnend geval gebleven,
misschien nu nog wel meer om
dat er vele. nog nooit eerder ge
publiceerde foto's van de ge
beurtenis opduiken in een bij
zonder fotoboek: Schietpartij op
de Dam 7 mei 1945.
In de inleiding van het sobere
werkje beschrijven Flip Bool, di
recteur van het Nederlandse
Fotoarchief, en de historica Ve
ronica Hekking, hoe juist foto's
in overvloed aanwezig zijn om
ons iets over de bezettingsjaren
duidelijk te maken. Ze stellen
i hier dat de Nederlandse ge
schiedschrijvingDr. L de
Jong voorop veel meer
hechtte aan de kracht van het
geschreven woord, terwijl één
foto meer kan zeggen dan dui
dend woorden.
Min of meer bij toeval werd
Bool in het geval van de schiet
partij op de Dam geconfron
teerd met het bestaan van een
uitzonderlijke hoeveelheid foto
grafisch materiaal. Halverweg
1990 publiceerde het weekblad
Nieuwe Revue een serie foto's
die door kenners waren geselec
teerd als de 'top-40 van de Ne
derlandse fotografie'. Er bevond
^ich ook een weinig bekend
shot bij die amateurfotograaf
W.F. l,eijns op 7 mei 1945 had
gemaakt van het drama. Die
publicatie bracht briefschrijvers
in stellingen uiteindelijk dus
Bools besluit om archieven na
te pluizen.
luist omdat op de Dam een eu
forisch einde zou worden be
leefd van de oorlog waren er
veel fotografen, zoals Leijns, in
het hartje van de hoofdstad pre
sent. Zelfs de cineasten John
Femhout en Emiel van Moer
kerken waren voornemens ge
weest de intocht vast te leggen.
Wiel van der Randen zijn ne
gatieven bevinden zich in het
Spaamestad Archief in Haarlem
was wel aanwezig, evenals de
toen nog jonge cineast Bert
Haanstra.
Een andere groep fotografen
Carel Balzer, Frits Lemaire,
Margreet Meijboom-van Konij
nenburg, Cas Oorthuys, Hans
Sibbelee en ICryn Taconis liep
tussen de Amsterdammers rond
met misschien wel de meest
duidelijk documentaire motie
ven. Alle zes maakten deeel uit
van de groep die na de oorlog
bekend werd als De Onderge
doken Camera. Vanaf Dolle
Dinsdag hadden zij vrijwel alle
gebeurtenissen in de laatste be-
zettingswinter vastgelegd, met
gevoel voor het (foto) histori
sche belang ervan. Weer ande
ren. Carel Blazer en Paul L. Bes-
sem, waren uit nieuwsgierig
heid present.
De foto's die door Bool en Hek
king nu zijn samengevat, vertel
len het verhaal indringender
dan waartoe ik bij machte ben.
Documentatie brieven, en si
tuatieschets vormen de beste
bijschriften. Dat gecombineerd
met achtergrondgegevens over
de toedracht, maakt dit foto
boek tot een prachtig en indrin
gend document. Als we derge
lijk materiaal bezaten over JFK
had de mythevorming rond
diens dood nooit dergelijke vor
men kunnen aannemen, als nu,
bijna 30 jaar na dato, het geval
Schietpartij op de Dam 7 mei 1942. Sa
menstellers Hip Bool en Veronica Hek
king. Foto 's van onder meer Bert Haans
traKryn Taconis. Cas Oorthuys. Carel
Blazer. Uitgeverij Focus Amsterdam/Pri-
moven Pers Leiden. Prijs: 24.50
