Dierentuinen kweekvijvers
van bedreigde soorten
De Transmantsjoerije Expres: een vrijmarkt op wielen
Extra
Mei: Actiemaaand voor
bedreigde diersoorten
ZATERDAG 2 MEI 1992
6
REDACTIE RANS VISSER
De ozonlaag brokkelt af,
regenwouden dreigen in
de volgende eeuw voor
goed te verdwijnen en
met de rest van het
milieu gaat het ook niet
best... Is er nog hoop?
„Zeker, en als we niet tal
men valt de rekening
misschien mee." Dr. Leo-
bert de Boer en drs. Koen
Brouwer van de stichting
Nationaal Onderzoek
Dierentuinen in Amster
dam weten dat er de
laatste jaren allerlei suc
cesvolle reddingspro
gramma's zijn opgezet
voor dieren die dreigen
uit te sterven. De
leeuwaapjes in Brazilië
zijn bij voorbeeld weer le
vensvatbaar en de vijftien
jaar geleden bijna ver
dwenen Califomische
condor lijkt zijn oude po
sitie in de Rocky Moun
tains te heroveren. Reden
voor de acht grote dieren
tuinen in Nederland om
in de maand mei aan
dacht te besteden aan al
het schoons dat de na
tuur - nog - te bieden
heeft en aan hetgeen de
dierentuinen doen om
dat zo te houden.
Ook de Condor werd met uitsterven bedreigd.
FOTO Dierenpark \A
Eén wereld, één natuur' is zowel
het motto van de actiemaand
van de acht grote dierentuinen
in Nederland als de titel van het
boek van dr. Leobert de Boer.
Dit rijk geïllustreerde boek,
waarin over veel verschillende
aspecten met betrekking tot be
dreigde diersoorten op boeien
de wijze wordt verteld, is on
langs bij La Rivière en Voorhoe
ve verschenen en het is in de
boekhandel verkrijgbaarJMs het
boek voor 1 september bij de
Nederlandse Vereniging van
Dierentuinen (NVD) wordt be
steld, komt de opbrengst ten
goede aan de Europese fokpro-
gramma's voor bedreigde dier
soorten. Bestellen kan door een
getekende giro- of Eurocheque
van f29,90 (inclusief verzend
kosten) te sturen aan NVD, p/a
Apenheul te Apeldoorn (o.v.v.
'Wereld).
De dierentuinen die meedoen
aan de actie zijn: Artis in Am
sterdam, Blijdorp te Rotterdam,
het Noorder Dierenpark in Em-
men, Burgers Dierenpark te
Arnhem, de Apenheul in Apel
doorn, Ouwehands Dierenpark
in Rhenen, Safaripark Beekse
Bergen in Hilvarenbeek en Die
renpark Amersfoort.
In mei actie: 'Eén wereld, één natuur'
Vroeger waren dierentuinen vaak wrede gevangenissen vol wonderlijke of bloeddorstige
wilde beesten. Nu zijn het eerder niet-onvriendelijke vrijplaatsen voor zeldzame soorten.
Vroeger bekommerde zich nagenoeg niemand om de kwetsbare natuur waaruit die dieren
meedogenloos weggerukt waren. Vandaag-de-dag is alle aandacht juist gevestigd op de
milieuproblemen in de gebieden van herkomst. Kortom: er is veel veranderd en er zal nog
veel meer veranderen.
tare regenwoud van de aarde weggevaagd
door kappen of verbranding. Elke dagster-
ven tientallen soorten insekten, planten en
dieren uit. Ook Nederland is er niet van ge
vrijwaard gebleven. Bevers, otters, raven,
ooievaars en vele andere dieren zijn in het
verleden verdwenen en nu wordt - met veel
kosten en moeite - gepoogd deze soorten te
herintroduceren.
JOHAN BOS GPD
Steeds meer storten dierentuinen zich op
educatie, voorlichting èn op soortbeschcr-
ming. De komende maand is illustratief
voor deze ontwikkeling: alle grote dieren
tuinen in Nederland doen mee aan de actie
'Eén wereld, één natuur'.
De dierentuinen hameren er op dat het le
ven op aarde een samenhangend geheel is,
niet los te zien van het milieu in eigen land.
pari of itad Centraal hierbij staan drie
sterk bedreigde soorten: de Braziliaanse
leeuwaapjes, de zwarte neushoorns van
Zimbabwe en de kaketoes van Indonesië.
Het is hard nodig het grote publiek wakker
te schudden. Dat vinden Leobert de Boer
en Koen Brouwer van de stichting Natio
naal Onderzoek Dierentuinen (NOD) in
Amsterdam. Elke seconde wordt er een hec-
Condor
De Boer „Mensen lijken zich niet te be
kommeren om de dieren in hun omgeving.
Tot er ineens een soort dreigt te verdwij
nen, zoals eind jaren zestig de grootste vlie
gende vogel ter wereld, de Califomische
condor. De Amerikanen, die lang gebakke
leid hebben over het oplossen van dit pro
bleem, besloten uiteindelijk in 1982 de
laatste vijftien van deze reusachtige gieren
te vangen in de hoop ze in gevangenschap
te kunnen fokken. Dat lukte, maar de kos
ten waren zeer hoog en de verantwoorde
lijkheid die de wetenschappers toen op zich
geladen hebben was enorm. Het waren im
mers de allerlaatste condors van Califor-
nie..."
Er bleven toen nog enkele paartjes in het
wild over waarvan de eieren werden wegge
haald om ze door machines te laten uit
broeden. Met halsbrekende toeren werden
die eieren uit de nesten op rotsrichels weg
gehaald. Omdat de vogels dan direct weer
een ei zouden leggen, had deze techniek
een dubbele produktie tot gevolg. Na wat
aanloopproblemen kwamen de eieren in de
broedmachine goed uit. Maar, zo zegt De
Boer, er kwam heel wat bij kijken om die
kuikens op te voeden. De pullen mochten
namelijk, om wild te blijven, niet direct met
mensen in contact komen. Ze werden dan
ook gevoerd met handschoenen in de vorm
van een condorkop...
„Je ziet telkens weer dat de mens in geval
van nood te hulp schiet, maar meestal zijn
de kosten dan veel hoger dan wanneer tij
dig was ingegrepen. Daarom proberen we
ervan bewust te maken dat we
het niet te ver moeten laten komen", aldus
De Boer.
De meeste miljoenen bij het project van de
condors zijn besteed aan bewaking. Er zijn
namelijk altijd verzamelaars belust op de
zeldzame eieren van (roofivogels. De Boer
blijft sceptisch over dit condorproject. „Of
het zal slagen is niet te voorspellen. Maar er
was nauwelijks keus."
Inmiddels zijn de eerste in gevangenschap
geboren condors terug in de natuur en men
verwacht dat tegen het jaar 2000 weer een
levensvatbare populatie boven de impone
rende toppen van de Rocky Mountains cir
kelt.
Leobert de Boer, van wie komende week
het boek 'Eén wereld, één natuur' ver
schijnt. heeft een uitgesproken mening over
de houding van de mens ten opzichte van
de tere natuur: „We laten de boel eerst ka
pot gaan en proberen dan te redden wat er
te redden valt. En dat moet dan zo goed
koop mogelijk. We trekken enorme bedra
gen uit voor de restauratie van kathedralen,
omdat ménsen die gemaakt hebben, maar
hulpprojecten voor dieren komen er telkens
weer bekaaid af. Men twijfelt zelfs aan de
zin ervan. Waarom?"
Toch zien De Boer en Brouwer een kente
ring. „Er wordt nu gelukkig op wereldschaal
over het milieu gepraat en de dierentuinen
kunnen in die discussie een belangrijke rol
spelen. Vooral het bewustwordingsproces
kan van hieruit gestuurd worden."
Volgens Brouwer hebben de dierentuinen al
lang niet meer het stempel gruweltuin of
griezelpark. Een eeuw geleden was dat an
ders. Toen kwam Jan Publiek zich massaal
vergapen aan vervaarlijk brullende leeuwen
en vraatlustige krokodillen, waarvan de
laatste volgens de toen gangbare mening
maar beter tot handtasjes of schoenen kon
den worden verwerkt. Al die vooroordelen
over de dieren in de wilde natuur zijn zo
langzamerhand wel weggeëbd. De wind
komt nu uit een heel andere hoek.
Brouwer: „Er worden in zoo's steeds meer
dieren 'geproduceerd'. En er worden nau
welijks meer beesten in het wild gevangen.
Je ziet eerder het tegenovergestelde. Vanuit
dierentuinen wordt getracht beesten in hun
natuurlijke omgeving terug te plaatsen."
Een Braziliaans leeuwaapje.
FOTO AP
MOSKOU ANDRE DE VOS
Tien passagiers moeten er uiteindelijk uit.
Russen, Chinezen en Mongolen. Verbannen
uit de Transsibejië Expres. Te veel sloffen
sigaretten in de KOfibfS, te veel wodka onder
de banken en horloges verstopt achter het
triplex plaatje dat de radio omvat De Chi
nese douane mbet zichzelf een limiet heb
ben gesteld. Tien smokkelaars per trein er
uit. Want om dezelfde reden had wel tach
tig procent van de reizigers kunnen worden
aangehouden.
Moskou-Beijing per trein. Ruim zes dagen
achtereen in de/elfde wagon exclusie! de
zes uur vertraging. Negenduizend kilome
ter. Negen coupé s van vier personen in een
tweede klasserijtuig, een hok voor de wa-
gonmeester en twee kleine we's. En dat vele
malen achter elkaar. Ooit de directe verbin
ding tussen de twee communistische groot
machten, nu de spoorlijn van het nieuwe
Rusland naar de Chinese volksrepubliek,
waar het privC*-initiatief ook steeds belang
rijker wordt. De rranseiberlë i \pres, of be
ter, de Transmantjsoerije Expres: genoemd
naar de Chinese regio waardoor de trein
rijdt.
Als er al iets aan het communisme doet
denken, niet deze trein. Een vrijhandels-
staat op wielen. Alles is er te koop. Pannen,
driewielers, jassen, horloges, sigaretten,
bont. kamelehuid. Af en toe wordt zelfs
goud uit een diepe zak tevoorschijn ge
haald. 'Döllars' is het toverwoord. Wie met
roebels wil betalen wordt op een vies ge
zicht getractcerd. De bokkesprongen van de
Russische munt maken haar niet geliefd bij
de 'zakenlui' op de rails. Er kèn mee wor
den betaald, maar dan wel tegen een on-
gunstigr koers.
Per trein door Siberië, dat hoort in de win
ter, denk je als westerling leen probleem.
Althans niet in de trein, want die wordt
goed warm gehouden. Heet zelfs, 's Nachts
word ie badend in het zweet wakker als je
dicht bij de centraal geregelde verwarming
ligt. Russen houden van een warmgestook-
te omgeving.
Buiten op de stations is de temperatuur
overigens onverwacht draaglijk. De Russi
sche winter van 1992 zal zeker niet als een
koude de geschiedenis ingaan. De spreek
woordelijke Siberische kou laat het afweten
tijdens de/e iris cel lei/igeis Stappen
zonder jas naar buiten. Maximaal vijftien
minuten weliswaar, want dat is. afgezien
van de grens, de langste wachttijd bij een
station.
Fredrik Amusson heet onze Zweedse cou-
pégenoot, die vrijdagnacht om een uur met
ons aan boord gaat. I redrik (25) is verpleger
en Zen-boeddhist, op weg naar India, via
China. „India is het hoofddoel, maar ik wil
de deze treinreis eens maken. Kijken hoe
dat is. zo lang in de trein, en daarna zien we
wel weer". Een relaxcde Zweed, Fredrik.
Met gevoel voor humor. Wel zo prettig als je
zes dagen met elkaar zit opgescheept. Dan
moet je de lol kunnen Inzien van het ont
breken van een douche, continu bezette
we's, een oververhitte coupé, smakeloos
eten en een ellenlange grensprocedure.
Leuk.
Onze vierde reisgezel wisselt zowat dage
lijks. Te beginnen met een jonge Rus, die
weinig zegt, snel in slaap valt, en de volgen
de dag alweer uitstapt.
De beruchte treinradio, die de hele reis
Russische volksmuziek. Westerse muziek
en Simon and Carfunkei uitzendt, is dan in
onze coupé al tijdelijk op non-actief gezet.
Hoewel de volumeknop ontbreekt, wordt
het heel rustig boven ons hoofd, doordat
Anatoli, onze wagonmeester. over een han
dig knijptangetje beschikt waartegen geen
Bridge over troubled water' bestand is.
Slechts de herrie uit de luidspreker in de
gang verstoort de stilte. En als vier dagen la
ter de radio ineens weer aanschiet - waar
schijnlijk als gevolg van de zoveelste slechte
spoorlas - legt een Zwitsers zakmes het ding
definitief het zwijgen op. Hollands/Zweeds
treinvandalisme in een Russische wagon.
Kickbokser
In ons gescheurde, maar schone linnen
goed prijzen we ons gelukkig met het vroe
ge vertrek van de zwijgzame Rus. Met drie
man in een vierpersoonscoupé. dat is bijna
eerste klasse. De vreugde is van korte duur.
Tamilla uit Moskou, klein, vijftigen goed
lachs. moet ook naar Beijing. Voor zaken en
plezier. Samen met twee vriendinnen en
lijfwacht Slava. een uit de kluiten gewassen
kickbokser met alvast één hand in het ver
band. En waar we bij het vertrok van station
Yaroslavl in Moskou bij de aanblik van on
der de bagage bedolven Russen en Chine
zen voor vreesden, gebeurt. Ook Tamilla
heeft enige handelswaar bij zich. Tassen
worden weggestopt onder de banken, op
het bed en onder het piepkleine uitklapta-
feltje. Onze leefruimte wordt ernstig be
perkt, maar het is nog te doen.
Bovendien blijken Tamilla en aanhang het
plezier-gedeelte van de reis vooral voor de
trein te hebben gereserveerd. In verscheide
ne reisgidsen - wellicht nog uit het Sovjet
tijdperk - wordt gewaarschuwd voor het
ontbroken van drank in de trein. Voorzich
tig hadden we dan ook, samen met twee
delen 'Oorlog en Vrede' van Tolstoj, ook al
een aanradertje, enige wodka en champag
ne ingeslagen. Een volstrekt onnodige aan
schaf. Voor Russische, dus belachelijk lage
prijzen, is het mogelijk zes dagen stom
dronken door Siberië en omgeving te rij
den. De trein moet een spoor van lege (les
sen achterlaten, gezien de grote hoeveelhe
den alcohol die tijdens de reis worden ge
nuttigd. Alles is volop voorradig, wodka,
twee gulden per fles, champagne voor drie
gulden.
Tamilla heeft haar eigen voorraad meege
nomen. Voordat we ook maar aan weigeren
kunnen denken, zijn onze glazen gevuld.
Toasten moeten we op Nederland, Zweden.
Rusland, Beijing, leltsin, niet op Gorbatsjov
natuurlijk. Een speldje met de Russische
vlag wordt ons opgespeld. Het gezang zwelt
om middernacht tot grote hoogten aan.
Zelfs kickbokser Slava is ineens een sympa
thieke Rus. Als Anatoli ons om stilte in zijn
wagon verzoekt is de internationale ver
broedering een feit. In één coupé kunnen
nu al acht mensen. Makkelijk. I)e tweede
nacht in de trein is er een van diepe slaap.
De trein rijdt tot de Chinese grens op Mos
kou-tijd. Niet dat iemand zich daaraan
hoeft te houden. De trein zelf heeft na een
dag al twee uur vertraging. Twee elkaar te
gensprekende tabellen met aankomsttijden
in de wagon maken de oriëntatie er niet
eenvoudiger op. Het uitzicht, dat dagenlang
hetzelfde blijft en slechts langzaam van be
sneeuwde taiga in al even besneeuwde
toendra verandert, biedt evenmin houvast.
Perm, Sverdlovsk, het Omsk van Drs. P.,
Novosibirsk, Krasnojarsk, Irkoetsk. Steden
met illustere namen verschijnen slechts als
onherkenbare perrons. Het grenspunt tus
sen Europa en Azië, volgens de fofoer ge
markeerd met een witte obelisk, schiet aan
ons voorbij. Jammer, niet gezien.
Interessanter zijn de activiteiten op de sta
tions zelf. Nog voor de trein bij een van de
zeldzame halteplaatsen stopt, maakt zich
een nerveuze drukte van de wagon meester.
Vijftien minuten vaste grond onder de voe
ten, dat is de moeite waard. En uiteraard
een gelegenheid om wat te handelen. Of
om het karige menu van de restauratiewa
gon aan te vullen. Bij elk station wachten
oude vrouwtjes en jongelui met etenswaar,
variërend van hele kippen tot stukken spek
en mierzoet ijs. Tamilla in haar zwarte,
nep-bontjas. is steevast het middelpunt van
de handel in niet-bederfelijke waar.
Sociaal
De sfeer in de trein is uitstekend. Het soci
aal verkeer bruist. Een bezoek aan een
naastgelegen wagon is een uitje, twee wa
gons verder een avontuur. Contact is snel
gelegd. Met een Mongoolse concertpianiste
die les geeft in Sverdlovsk, een Chinese le
rares Engels uit Urumqi, Russische zaken
lieden die in Beijing kostuums gaan kopen
de Moskouse markt, militair Jan Wil
lem uit Groningen, die op wonderbaarlijke
wijze de dag voor het vertrek nog een kaart
je kon kopen voor de altijd lang tevoren vol
geboekte trein.
Carlos Querum is met zijn zwarte huid een
opvallende verschijning in de trein. Hij
komt uit het Westafrikaanse Benin en stu
deert diergeneeskunde in Moskou. De reis
naar Beijing is zijn vakantie. Hij heeft een
retourtje! Drie weken van huis, waarvan
dertien dagen in de trein. „Het is het enige
dat ik kan betalen. Ik leef van een beurs van
150 roebel (drie gulden) en wat geld van
mijn ouders. Dit is mijn eerste vakantie
sinds lange tijd. Ik heb het erg druk, dc stu
die is zwaar. En het wordt steeds moeilijker
voor me in Moskou. Het racisme neemt toe.
Mensen hebben het moeilijk en dat moet
worden afgereageerd".
Het verhaal van Chen, een Chinees van Ko
reaanse afkomst, blijft een raadsel. Met zijn
vader - acupuncturist in ruste - is hij op
weg naar Harbin, in Noord-China. De rest
wordt niet duidelijk. Maar we hebben een
hoop lol met het Engels-Chinese taalgidsje,
dat de Chinezen buitengewoon jntrigeert.
Taallessen in Russisch, Engels en Chinees
zijn sowieso een geliefde bezigheid. Weder
zijdse pogingen tot diepgaander conversa
tie stuiten doorgaans op de taalbarrière.
Lokale tijd
Vier dagen na het vertrek, dinsdag, probe
ren we ons aan te passen aan de lokale tijd,
die al vijf uur voorloopt op die van Moskou.
Het lichaam weigert, jetlag in een trein. Dat
Anatoli's avonds laat nog even de coupé
komt stofzuigen, maakt het er niet beter op.
De volgende dag wacht de Chinese grens.
Voor sommige reizigers het breekpunt van
de reis, letterlijk. Door de vertraging komen
we 's avonds pas laat aan in Zabajalsk. Hier
krijgt de trein een ander onderstel - de Rus
sische spoorbreedte wijkt af van die in Chi
na - en kunnen de laatste roebels worden
uitgegeven of gewisseld. Jan-Willem uit
Groningen spendeert zestig roebel (1,20
gulden) aan een telegram naar huis. We ko
pen nog wat wodka en champagne en ge
ven onze laatste roebels aan Anatoli, voor
de grote hoeveelheden thee die hij voor ons
heeft gemaakt. Voor het eerst is het echt
koud, zo'n tien graden onder nul. De spoor-
werkers treffen het niet. In de kou én in het
donker met halfbevroren treinstellen aan de
slag. De passagiers wachten drie uur lam
lendig in de stationshal, verlangend naar
hun warme coupébedden.
De Russische douanepassage verloopt vlot.
Anders gaat het bij de Chinese collega's. Per
persoon moeten drie formulieren worden
ingevuld, lastig als de vragen alleen in het
CWnees zijn, en enkele coupé's compleet
overhoop worden gehaald. Een Mongool
die vlak voor de grens in onze coupé is ge
komen, stouwt nog eens wat tassen en een
koffer goed weg. Als de douane-beambte
hem één plastic tasje laat openen en de met
vele strengen touw omwikkelde koffer
slechts argwanend bekijkt, spreekt de op
luchting uit 's mans ogen. Een iets grondi
ger inspectie en ook deze reiziger had kun
nen uitstappen. De douane verlaat om twee
uur 's nachts onze wagon, onze rugzakken
geen blik waardig gunnend. De Chinezen
vieren feest.
De volgende ochtend lijkt de trein een ge
daantewisseling te hebben ondergaan. Ge
deeltelijk is dat letterlijk zo. Chinese wagons
zijn voor de Russische gekoppeld. Maar ook
de stemming is veranderd. De voorheen
duidelijk aanwezige Russen en Polen heb
ben zich teruggetrokken: de Chinezen -
eerst onzichtbaar - zijn uitgelaten aanwe
zig.
Tamilla begroet ons met onverholen blij
heid. Haar theorie dat te smokkelen drank
en andere waar het veiligst in een coupé
met westerlingen kunnen worden onderge
bracht, is bewaarheid. Haar bagage is dóór
en kan nu naar de coupé waar ze zelf al
twee dagen eerder naar toe was verhuisd.
'Spassiba, spassiba', bedankt ze ons uitbun
dig. En we krijgen een set nep-zilveren oor
bellen en een dichtbundel van Poesjkin, in
het Russisch. Het verder ontbreken van
goedkope wodka en champagne wordt
ruimschoots goed gemaakt door het verrui
len van de Russische restauratiewagen voor
een Chinese. Niet meer de vettige brokken
vlees, met vette aardappelen, rode kool en
onbestemde soep. Geen vieze geurtjes uit
de keuken en smoezelige obers en tafelkle
den, maar ineens een keur aan uitstekende
gerechten, schoon eetgerei en prima Beij-
ing-bier.
Eindelijk verandert ook het landschap.
Bouwland, huisjes en fietsende Chinezen
verschijnen in beeld. Het vooruitzicht van
een douche lonkt. Om half twee vrijdag
middag rijdt de trein het hoofdstation van
Beijing binnen. Een weemoedig afscheid
volgt. Een week op eikaars lip zitten, schept
een band. Adressen worden uitgewisseld en
nooit meer bezocht. Van de 1400 bladzijden
'Oorlog en Vrede' zijn er nog 1100 ongele
zen. Volgende keer toch een retourtje ne-
