Eén
vrouw,
twee
gezichten
De opkomst van de NERD
zatp-:-
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Wat hebben Sean Connery,
Robert Redford, Jack Nicholson,
Bruce Willis, Burt Reynolds,
Mickey Rourke, Jeff Bridges en
Sam Shepard met elkaar
gemeen Stuk voor stuk hebben
ze ooit in een film kunnen
ontdekken dat verliefd worden
op de langgelokte Kim Basinger
doorgaans catastrofale
gevolgen heeft. Ook
Richard Gere moet nu in
Final Analysis (Nederlandse
première 22 mei) ontdekken
hoe zijn liefde voor Kim fataal
kan uitpakken.
In een Parijse hotelsuite zit Kim Basin
ger er bij als de onschuld zelve. Als 'the
cat who ate the canary', zoals ze in het
Engels zeggen. Phil Joanou, regisseur van
haar nieuwe film Final Analysis, deelt het
aanhalige gezelschap van de blondine uit Ge
orgia: een vrolijke zenuwpees. Ze blijkt wa
rempel haar wilde haren te hebben geknipt.
Zo maar voor de verandering, of vanwege
een nieuwe filmrol?
Kim Basinger. „Vanwege een nieuwe rol èn
omdat ik het een goed idee vond. Emotioneel
heb ik al twee jaar geleden afstand gedaan
van dat lange haar. Ik kon alleen geen goede
schaar vinden op het goede moment. Zes
weken geleden is het er toch van gekomen."
Kun je dat eigenlijk naar willekeur doen?
Ik bedoel, het is voorstelbaar dat men u voor
een film gecast heeft met de onwillekeurige
voorstelling van Kim Basinger, met inbegrip
van dat weelderige krulhaar. En vervolgens
verschijnt u op de set met een steil page-kop-
je?
„Zoiets kan inderdaad een verrassing in
houden waar men niet blij mee is. Ik heb het
meegemaakt toen ik gevraagd werd voor
Blind Date. Daar wilden ze me juist ènders
hebben; met donker haar. Dus ik nam braaf
een spoeling, maar eentje die langzamer
hand weer verdween met elke keer dat ik on
der de douche ging. Dus ik begon aan die
film. zo donker als Maria in West Side Story.
Geleidelijk veranderde dat in rood, en vervol
gens steeds lichter. Ik was een soort toverbal.
Daar gingen ze ongemakkelijk van kijken,
maar ze reageerden laconiek, zo van: 'Nou,
als Kim er zo bij wil lopen, dan doet ze maar'.
Anders was het bij The Man Who Loi>ed Wo
men. Toen had ik gezegd dat ik er wel iets
van af wilde halen, maar die operatie liep uit
de hand en dat werd toen heel kort haar. Ze
waren razend. Maar ja. het is mijn haar per
slot van rekenirlg. Daar doe ik mee wat ik wil.
De enige restrictie die ik in acht neem is om
het niet halverwege de opnamen af te knip-
Lijken
Onvergetelijk is Kim Basingers komische op
treden in Blind Date geweest, als een meisje
dat niet tegen drank kan en die door tóch te
drinken de ene calamiteit na de andere ver
oorzaakt. waar vooral Bruce Willis voortdu
rend de dupe van wordt. Nu. in Final Analy
sis. speelt Kim andermaal een vrouw die niet
tegen drank kan. En dit keer vallen er lijken.
„Ja, het begint óp typecasting te lijken,
niet? Heb je een meisje nodig dat niet tegen
drank kan? Vraag Kim Basinger! Maar ontoe
rekeningsvatbaar gedrag gaan vertonen na
het gebruik van zelfs maar een beetje alcohol,
dat is een pathologische afwijking die serieus
is en echt bestaat. Ik heb het zelf eens mee
gemaakt dat we zaten te tafelen met in ons
gezelschap een meisje dat niet tegen wijn
kon. Met wodka had ze nooit problemen,
maar ze nam één glas rode wijn en ze ging fi
naal tegen de vlakte. Zware ademhalings-
stoomissen. We moesten met haar naar een
ziekenhuis om haar maag te laten leegpom
pen. Ze was er bijna geweest."
Regisseur Phil Joanou mengt zich in het
gesprek: „Het script voor Final Analysis is ge
schreven door Wesley Strick. dat is de man
die ook het script voor Scorsese's remake van
Cape Fear heeft gemaakt. Voor het script van
onze film heeft Wesley samengewerkt met
Robert Berger, een New Yorkse psychiater.
Omdat deze film nogal met psychiatrie te
maken heeft. Berger bezit kennis over echte
gevallen van deze zeer serieuze afwijking.
Het enige verschil met de praktijk is dat pa
thologische vergiftiging door alcohol in wer
kelijkheid helemaal niet zo controversieel als
in deze film gesuggereerd wordt. In de
rechtszaal-scènes laten wij twijfel zaaien over
de mogelijkheid van dit verschijnsel. Dat ge
beurt als spanningselement. Omdat we te
maken hebben met een geval dat de perfecte
moord zou kunnen zijn. Van de vraag of Kim
Basingers personage een echt dan wel gefin-
K W I J
Nog met lang haar in haar nieuwste film 'Final Analysis': „Heb je e
drank kan? Vraag Kim Basinger!"
geerd slachtoffer is van die afwijking, hangt af
of die vrouw wel of niet terecht beschuldigd
wordt van een moord waarvan zij claimt zich
niets te kunnen herinneren. Het hele idee
voor deze film is vanuit die gedachte opge
start: Stel dat iemand de perfecte moord zou
willen plegen door zich te beroepen op deze
afwijking. Die schijnt men namelijk che
misch niet te kunnen testen, via bloedonder
zoek of zo."
Aantrekkelijk
Kim Basinger „Dat dubbelzinnige van de rol,
dat is natuurlijk precies wat ik er zo aantrek
kelijk aan vond. Die vrouw dient zo gespeeld
te worden dat het publiek haar acceptabel
moet kunnen vinden als beklagenswaardig
slachtoffer getrouwd met een hele nare kerel
en dan ook nog psychiatrisch patiënt. En te
gelijkertijd moet die vrouw eveneens overtui
gend zijn als wellicht toch een vreselijk geraf
fineerd kreng dat ben gefingeerde afwijking
probeert te gebruikèn als alibi voor een lang
vind ik niet onwaarschijnlijk. Ik denk dat er
in het werkelijke leven een hoop scherpzin
nig bedachte slechtheid bestaat die nog veel
krasser is. Maar je hoort er meestal niks over,
juist omdat die geniale slechteriken kunnen
zorgen dat ze niet tegen de lamp lopen, want
dèar gaat het juist om. Ze komen ermee weg.
Sommige gewetenloze breinen bezitten een
bijzonders sluwheid in het bedenken van
anderen te manipuleren."
Hoe heeft ze zich op de rol voorbereid?
„Ik heb me helemaal niet voorbereid. Dat
is iets wat ik ook altijd al zo geforceerd vond
tijdens mijn acteer opleiding. Dan moest ie
dereen om'de beurt laten zien hoe men een
bepaalde rol interpreteert. Dan kreeg je eerst
wat tijd om je mentaal voor te bereiden. Ik
speelde dat braaf mee, ik deed alsof tenmin
ste. Maar als het mijn beurt was, vroeg ik me
zelf af: Voel ik me nu anders dan daarstraks?'
En het antwoord was: 'Helemaal niet!' Alle
maal aanstellerij. Als voorbereiding op Final
'Tijdens repetities ben ik niks waard.
Maar als het telt is er niks aan de hand'
tevoren geplande moord. Wie van die twee
vrouwen is ze? Op die vraag hangt de hele
film. Zo'n rol spelen, dat is een zeer attractie
ve uitdaging voor een actrice. Maar het is wel
een probleem, want van het moment af dat
ik voor de eerste keer het script had uitgele
zen. wist ik immers wie van de twee vrouwen
ze werkelijk is. Wat ik geprobeerd heb is om
na te gaan in hoeverre de twee gezichten
toch samenvallen. Ik kwam tot de conclusie
dat ze hoe dan ook een vrouw is die ziek is;
hoe dan ook een vrouw die slachtoffer was en
die geprobeerd heeft haar lot in eigen hand
te nemen. Via pen moord. Onbewust in het
ene geval, of zeer bewust en koelbloedig in
het tweede geval. Zo ben ik. voor mijn gevoel,
met die ambivalentie weggekomen.''
„t)at je tot zulke oplossingen komen kunt.
betekent dat je te doen hebt met een goed
script. En Final Analysis heeft een erg goed,
buitengewoon intelligent geschreven plot. De
kille boosaardigheid achter deze misdaad
Analysis heb ik vijf minuten gekeken naar
een scène uit een oude film waarin Olivia de
Havilland gek wordt en almaar rondholt met
een kandelaar Ik probeer me wel een idee te
vormen over hoe ik iets ga spelen, maar ik
hou het tegelijkertijd op een afstand alsof ik
me er eigenlijk tegen verzetten wil. Speciaal
in deze film zitten nogal wat scènes waarsan
ik tevoren dacht: dit wil ik helemaal niet
doen. want dan geef ik me te veel bloot. En
zo zit ik 's ochtends nog steeds te broeden en
me mentaal te verzetten als een klein meisje
dat niet in tuig wil. En ik realiseer me steeds
beter, tot in details van de scène die aan de
beurt is. waarom ik het niet wil doen Als een
assistent-regisseur me komt halen, dan ga ik
naar de set alsof het gaat om mijn executie
Maar op het moment dat de camera gaat
draaien floept het er zo uit. Want door me te
voren zo precies voor de geest te halen waar
om ik het allemaal niet wilde, ben ik er aardig
achter gekomen waar het precies in die scë
Rol van 'femme fatale' is
Kim Basinger op het lijf geschreven
nes op aan komt. Zo werkt dat bij mij. Tij
dens repetities ben ik niks waard. Camera-re
petities vind ik het ergste wat bestaat. Maar
op het moment dat het telt is er niks aan de
hand. Onmiddellijk daarna ben ik dan weer
immens ppgelucht dat het voorbij is ook."
Vreselijk
Phil Jouanou: „Kim is vreselijk tijdens repeti
ties. Dan kom je er als regisseur absoluut niet
achter wat ze ervan gaat maken. Bij haar ge
beurt het allemaal tussen Action!" en 'Cut!'
En dat is precies wat belangrijk is. Dat is
trouwens precies zo bij mijn goede vriend
Gary Oldman met wie ik State Of Grace ge
maakt heb en met wie ik deze zomer in Panjs
een film ga maken over de schilder Modiglia-
ni. Het zijn niet de slechtste acteurs en actri
ces die zuinig zijn op hun kruit."
Kim Basinger „Dat mentale verzet is geen
kinderachtigheid. Het heeft ermee te maken
dat je, om het te kunnen spelen, gedwongen
wordt om je te verdiepen in situaties en emo
ties die - zeker in een geval als deze psycho-
thriller - weinig plezierig zijn. En je moet je
dus verbeelden hoe het zou zijn indien ze jou
zouden overkomen. Als het je lukt om die
voorstelling goed te maken - en dat is de be
doeling - dan is dat een onaangenaam, soms
zelfs pijnlijk proces. Daar wil ik niet eerder
aan dan strikt noodzakelijk is. En ik wil het
weer van me afschudden zo snel als mogelijk
is. Soms is het nodig een shot verschillende
keren overnieuw te doen. Dat is dus zwaar,
maar wat dan telt is de mentaliteit van de re
gisseur. Ik heb met een aantal van Amerika's
grootste regisseurs gewerkt en de meesten
van hen huren acteurs in vanuit het vertrou
wen dat acteurs voor zichzelf zorgen; alle in
spiratie uit zichzelf halen. En dat moet ook.
Uiteindelijk sta je het toch altijd alleen te
doen. Maar het maakt enorm verschil wan
neer een regisseur je tenminste laat weten
dat hij beseft hoe veel moeite het allemaal
kost. En wat dat betreft is Phil - en dit zou ik
ook gezegd hebben als hij niet hier op de
bank zat iemand die de communicatie
openhoudt. Iemand die ervoor kan zorgen
dat je bron niet opdroogt. Zodat je bereid
bent meer te geven dan waartoe je jezelf in
staat achtte."
Altijd Bezig
Kim Basinger is niet alleen actief als actrice.
Ze is ook actief als zangeres, zoals ze demon
streerde in The Marrying Man. Ze partici
peerde in B52-optredens tijdens de campag
ne van presidentskandidaat Jerry Brown. Ze
heeft inmiddels een rock album opgenomen,
waarover ze echter niet tevreden is. Ze werkt
nu aan een verbeterde versie en die zou nog
dit jaar op Giant Records worden uitge
bracht. Maar was Kim trouwens ook niet be
zig met het schrijven van een filmscript?
„Ach. je weet hoe dat gaat met ons arties
ten. We zijn altijd bezig met van alles en nog
wat. Dan stop je ermee, dan ga je weer een
tijdje door. Ik heb twaalf onvoltooide scripts
in een la. naast drie scripts die wel af zijn en
waarmee maar eens iets moest gebeuren.
Anderhalf jaar geleden zat ik hier in Parijs, in
ditzelfde hotel, te schrijven aan een script dat
intussen nog steeds niet klaar is. Dat was een
komedie over een beroemd actrice die naar
het Filmfestival van Deauville gaat en dood
moe wordt van al die journalisten die niet
echt geïnteresseerd zijn in haar filmwerk,
maar die alleen willen weten met wie ze heeft
geslapen Tot ze tegen zichzelf zegt 'Nu Is
het afgelopen' Nu ga ik het doen ook!' En ze
kruipt het bed in met alle vreselijk beroemde
personen in Deauville. En al doende komt ze
die ene kerel tegen op wie ze werkeli)k vre-
se lijk verliefd wordt Maar die laat haar zak
ken. omdat ze al met al die anderen geweest
is."
„Ik meen dat het een leuk verhaal ls. En ik
denk dat een festival 'n leuke achtergrond
zou vormen voor een film. Omdat de mensen
er altijd zo veel over horen en lezen, terwijl
maar weinigen zich kunnen voorstellen hoe
het er echt aan toegaat. Terwijl festivals, zoals
zeker Cannes deze maand, toch een leuk
soort carnaval zi|n. Dat is het idee... Nee. dat
zég ik niet. of dat verhaal waar gebeurd Is.
Dat behoor jij ook helemaal niet te weten te
komen!"
U kent het type wei Hij waart rond door de gan
gen van scholen en uniivrsiteiten, pennen en
potloden links en rechts uit zijn overhenul:
ken stekend. Beschamend onhandig als hij is in
de gymnastiekzaal, op het sportveld en in de so
ciale omgang, kent hij zijn gelijke niet achter de
computer of in de technische werkplaats Nuan
van dit menstype: de NERD.
De term 'Nerd'
(spreek uit: neurd")
werd in 1988 gelan
ceerd door de psycholoog David
Forrest in een artikel met de op
merkelijke titel 'Nerds: een bij
drage aan de toekomst van de
karakterkunde'. Nero staat voor
Neuro Evolutionary Rostral Deve
loper In ForTests opvatting verte
genwoordigen de nerds een zeer
gespecialiseerd type mens. Het is
de variëteit die het best is aange
past aan onze snel groeiende
technologische informatie-be
schaving.
Het meest opvallende kenmerk
van de nerd is dat zi|n hersenen
het best ontwikkeld zijn in het
gedeelte direct achter het voor
hoofd. In vergelijking daarnlee is
het achterwaartse gedeelte van
zijn hersenen - het gebied van-
waaruit waarneming, beweging
en emotionele functies worden
bestuurd - minder goed ontwik
keld. Dit unieke patroon ver
klaart een groot deel van de be
kende eigenschappen van de
nerd. die vrijwel altijd van het
mannelijke geslacht is.
Bijvoorbeeld: nerds zijn berucht
vanwege hun onhandigheid in
atletiek en gymnastiek, activitei
ten die een sterk beroep doen op
vaardigheden die gestuurd wor
den door de waamemings-bewe
gingscentra in het achtergedeelte
van ons brein. Daarentegen ma
ken vaardigheden als begripsvor
ming, abstract denken, onder
woorden brengen, uitrekenen en
verbanden leggen, sterk gebruik
van de meer geavanceerde fron
tale hersenkwabben, mogelijk
vooral in de linkerhersenhelft.
Nerds zijn rypisch niet geïnteres
seerd in de drie favoriete alle
daagse bezigheden van de door
snee man; hot looks, fast cars
and high bucks' (sex, snelle wa
gens en een hoop poen). Volgens
Forrest hebben ze daarentegen
een haast erotische belangstel
ling voor denkprocessen: nerds,
met andere woorden, doen het
met ideeën.
Nerds hebben ook een meer dan
gemiddelde kans om bijziend te
zijn. Kenmerkend voor de bij
ziendheid van de nerd is dat die
gepaard gaat met een intense be
langstelling voor de kleine onre
gelmatigheden in de directe,
tastbare omgeving. Een nerd die
een bureau koopt, zal alvorens
het ding uit de meubelzaak mee
te slepen een zeer grondige in
spectie uitvoeren, waarbij zelfs
zeer minuscule onregelmatighe
den en weeffouten niet onopge
merkt blijven. Tegelijk is het heel
goed mogelijk dat de nerd pas
na een half jaar ontdekt dat uit
het plantsoen aan de overkant
van de straat alle bomen zijn ge
kapt. en dan nog alleen maar
omdat een ander hem erop at
tent maakt.
Maar bijziend of niet. nerds zijn
buitengewoon sterk visueel inge
steld. wat onder meer blijkt uit
hun grote belangstelling voor het
gedrukte woord, het beeld
scherm en alles wat ze daarop
kunnen toveren, en voor foto's
en film.
Uit een aantal recente studies
valt af te leiden dat er een ver
band bestaat tussen bijziendheid
en intelligentie. Zo bleek in een
onderzoek in Israël onder
I r>0 fXKI re< nitrn dal degenen
met een hoger IQ en een hogere
opleiding ook vaker bijziend wa
ren. Een studie onder universi
teitsstudenten in de Verenigde
Staten toonde hetzelfde aan
Daarbij moeten we bedenken dat
er geen bewijs Ls voor de veclge
hoorde stelling dat bijziendheid
wordt veroorzaakt door heel veel
lezen of andere 'close-up' activi
teiten Bijziendheid is vermoede
lijk een aangeboren eigenschap
die vaker wordt aangetroffen bij
(op bepaalde gebieden) inteili
gen tere en ijverige mensen.
Volgens Forrest komen nerds.
om onbekende redenen, vaker In
bepaalde etnische groepen voor
dan in andere Zo zouden ze va
ker voorkomen onder Europese
joden en Oostaziatische volken
\oor beiden gekit in inier gr\a)
dat ze een gemiddekl veel hoger
risico op bijziendheid hebben
Maar of er nou wel of niet een
verband besraat met etnische
achtergrond, de werkelijk inte
ressante vraag is natuurlijk, hoe
moeten wc de opkomM van het
nerd-type in deze tijd erklarcn
Waar komen de ni hps vandaan
Een moghjjk aangrijpingspunt
levert de theorie van een .m dc
bekendste hcrvenondctzockers
uit de tachtiger jaren, Norman
Geschwind. Volgens Grhvvtmi
wordt de ontwikkeling van onte
hersenen in belangrijke m t><
paald door de honnonen die tij
dens dc zwangrrv hap op dc
vrucht inwerken
Een van de belangnjkste van dk
hormonen is testosteron, het
mannelijkheidshomx» oi
vnu hi nou het
het anrip XI
men j>atroon heeft (ch"
men zijn de dragen, van di rfc-
lijkheid). als er ti|dens de zwn i
gerschap geen of te weinig teslo-
steron op de vrucht Inwerkt,
wordt het kind een mo I »e
gouden regel v an Moeder ituur
is dus: 'vrouwelijk, tenzij anders
aangegeven
Dat 'tenzij anders aangegrv en'
betekent testosteron Een effect
van testosteron is volgens G«
schwind dat het de ontwikkeling
van bejiaalde hersengebieden
kan afremmen, vooral dc Imker
hersenhelft. Omdat mann< -
tijdens de zwanger si hap aan veel
meer testosteron bloot an d.m
vrouwtjes - ze produceren da.tr
zelf eenvoudig v eel meer van i
de kans op een remming van dc
ontwikkeling van de linker her
senhelft. vanwaaruit vooral func
ties als taal en uitdrukkmgsv .ui
digheid worden geregeld, ook
groter.
Maar de natuur heeft het zo gt
regcld dal. als de ontwikkeling
van een bepaald godr-elm van di
hersenen wordt afgeremd, rit
ontwikkeling van andere gcriccJ
ten vaak juist wordt versterkt
Dus als testosteron de ontwikke
ling van de linker hersenhelft
meer beïnvloedt dan de recht r,
dan zou dat het typische man ik
lijke patroon kunnen verklaren
van relatief slechte laai en com
municatiev aardigheid (links ge
stuurd) en relatief goede ruimte
lijke oriëntatie (rechts gestuurd)
Het prototype van dat manrv lij
ke patroon is dat van de prof
voetballer, die de meest fraaie
hoogstandjes met een bal aan
voet en borst kan uitvoeren
(ruimtelijk inzicht), maar van wie
je geen samenhangend com
mentaar moet verwachten.
schwind noemt dit de 'patholo-
gtc van de supcrionteii Waarin
je aan de ene kant superieur
bent. ben je aan de andere Lint
inferieur
De nerd. exact de tegrnhang' r
van de profvoetballer zou ook
een hormonaal brjvaaklr afw ij
king van de normale ontwik!
ling zijn. maar dan ren waarin
juist de linker hersenhelft in het
voorhoofdgrbied zich superieur
heeft ontwikkeld ten koste van
de achterwaartse liggende gebie
den.
Wat precies nt hormonaIr
Is waaruit de ni hi> wordt j
ren. is onbekend Maar dal
opduikt Lin haast geen toe
zijn. want hij past wel pree
het type mens dat we .ian c
stuursiafel van onze inforn
technologist he samenlrvin
ken nodig te hebben Niet i
cho. niet agressief, niet te e
tionerl, wel bekwaam, wel
Forrest meent dal de nerd
garantie wordt op internat!
vrede en veiligheid Waars
lijk is de eerste lichting (n<
affe) ni rik al lang onrirr
de personen van saaie lei»
als (tcorgr Rush. lohn Majf
toch ook. Ruud Lubbers
RENE CMEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondhekfspsycholog>e
