Milieufederatie ziet weinig
in nieuw overleg tuinbouw
TcL
Lawaai voor vogels erger dan verkeer
Normale landbouw oorzaak uitsterven dier en plant
Over leven
Lokvogels voor verhuizing
DONDERDAG 30 APRIL 1992
9
'Provincie praat maar en praat maar'
„Zo langzamerhand beginnen wij een beetje ongeduldig
te worden. Er moet nu maar eens iets gebeuren. Op zich
zelf is dat doelgroepenbeleid wel een goede gedachte,
maar er wordt nu al twee en een half jaar gepraat en er
komt niets uit. Een onderzoekje hier, een symposiumpje
daar, het is wel aardig allemaaJ, maar het levert niets op.
Dus wij staan niet echt te juichen dat er nu weer een
nieuw overleg komt.", zegt H. Muilerman van de Zuid
hollandse Milieufederatie (ZHM).
LEIPEN
MARJOLEIN VAN ROTTERDAM
Muilerman reageert op het
voornemen van de dienst Water
en Milieu van de provincie
Zuid-Holland het op speciale
groepen gerichte milieubeleid,
in dit geval de glasbouwtuin-
ders en bollenkwekers, uit te
gaan breiden met een nieuwe
overlegvorm.
Met dit zogeheten doelgroe
penbeleid probeert de provincie
tot een milieuvriendelijkere
tuinbouw te komen. In plaats
van langs elkaar heen te wer
ken, moeten de verschillende
organisaties zich als één man
tot de tuinders gaan richten.
Aan het overleg doen dan ook
alle organisaties die iets met de
tuinbouw te maken hebben
mee: zowel de landbouworgani
saties en de waterschappen, als
de gemeenten, het Rijk en de
provincies Noord- en Zuid-Hol
land sturen afgevaardigden
naar het overleg.
Eenzijdige normen
Bedoeling van het overleg is een
'plan van aanpak' te maken.
Met dat plan moet het natio
naal milieubeleid worden ver
taald naar doelstellingen die
voor de tuinbouw haalbaar zijn.
Het kan niet meer zo zijn dat
eenzijdig normen worden opge
legd, maar er moet in goed
overleg worden bekeken wat
mogelijk is en wat niet. De pro
vincie heeft anderhalf jaar uit
getrokken voor het maken van
het plan.
Hans Muilerman van de
Zuidhollandse Milieufederatie
loopt niet echt warm voor het
nieuwe overleg. Het streven om
via een goede relatie met de
tuinbouw de milieuvriendelijke
re aanpak te bevorderen, bevalt
hem uiteraard wel, maar hij
vindt het niet genoeg. Voor de
zo sterk vervuilende sectoren
als de glastuinbouw en de
bloembollenteelt is het hoog
tijd dat er daden in plaats van
woorden komen, denkt hij.
„Men praat maar en praat
maar. Terwijl de problemen er
om vragen dat er snel iets ge
beurt. Er is een heel scala aan
maatregelen nodig. Er moeten
lijsten komen met milieuvrien
delijke technieken, er moeten
heffingen komen en voor de
tuinders die stug door blijven
gaan met vervuilen zou ook de
wetgeving moeten worden uit
gebreid."
Overtollig gietwater
Vooral voor de glastuinbouw is
een milieuvriendelijkere aanpak
heel goed te doen, denkt Mui
lerman. Er zijn diverse aanpas
singen mogelijk, die de vervui
ling van met name de bodem
op vrij eenvoudige wijze terug
kunnen dringen. Als voorbeeld
noemt hij het beperken van lo
zingen door het opnieuw ge
bruiken van het overtollige giet
water. „Die techniek is heel
goed toepasbaar. Het vraagt een
investering van zo n 60.000 gul
den. maar doordat een tuinder
met zo n systeem minder mest
stoffen nodig heeft, verdient de
i nvestering zichzelf terug.
Ook zouden de waterschap
pen er volgens de ZHM meer
achterheen moeten zitten dat
tuinders vergunningen krijgen
waarin zij zich verplichten op
een goede manier met hun af
valwater om te gaan. ,,A1 sinds
1970 bestaat er een wet die de
een vergunning voor het lozen
verplicht stelt, maar door de
laksheid van de waterschappen,
gebeurt dat in de praktijk vrij
wel nooit. Alleen het Hoog
heemraadschap van Rijnland is
van goede wil. maar zelfs daar is
nog nooit echt een vergunning
uitgeschreven.", zucht Muiler-
Om de Zuidhollandse water
schappen te dwingen zich aan
de wet te houden, heeft de ZHM
onlangs een kort geding tegen
een van die waterschappen
aangespannen. Met succes.
Muilerman: ,,Als het nodig is,
zullen we ook op die manier
verdere acties voeren. Want een
zoetsappige aanpak werkt niet.
En tenslotte is die wet er niet
voorniets."
durcerdam Dieren zijn vaak slim, maar je
kunt ze ook goed voor de gek houden. In een
polder langs het Usselmeer zijn nepvogels
neergezet in een speciaal aangelegde schelp
envlakte. De namaak-beestjes moeten een
grote kolonie visdiefjes aantrekken. De kolo
nie zit nu nog op een stukje niemandsland bij
verkeersknooppunt De Nieuwe Meer. Er
wordt daar een spoorlijn aangelegd en dus
moet een andere broedplaats voor hen wor
den gemaakt.
De visdiefjes halen hun voedsel, zandspie-
ring, toch al uit het Usselmeer en dus ligt een
verhuizing naar de polder voor de hand. Vis
diefjes verhuizen niet zo maar. vandaar dat
het met lokvogels wordt geprobeerd.
FOTO MARTIIN CX /ONC
GEBIOLOGEERD
Het Produktschap voor Vee cn
Vlees wordt altijd heel boos als
iemand iets onaardigs zegt of
schrijft over vlees. Logisch, want
het Produktschap isopgencht
om ervoor te zorgen dat er aar
dige dingen over vee en vlees
worden gezegd en geschreven.
Het Produktschap kan de borst
maar beter nat maken en een
flinke vooiTaad kalmerende
middelen inslaan, want in Ame
rika is onlangs een boek gepu
bliceerd dat een bestseller
dreigt te worden, zodat de kans
dat het ook in een Nederlandse
vertaling verschijnt vrii groot is.
Het heet 'Beyond Beef Izoiets
.lis 'Het Mees \'i»orhi|
De schrijver, leremy Rifkin. is in
Amerika een bekend milieu-ac-
tuist. een booh ko-I kta Bom
Het thema van zijn boek is on
geveer: alle koeien de wereld
uit. te beginnen uit de Verenig
de Staten Hij weet daarvoor
een indrukwekkende lijst cijfers
en argumenten aan te dragen.
Om de slagers van Nederland
op de slag voor te bereiden al
vast een voorproefje.
De 1,3 miljard koeien op aarde
dragen bij aan het broeikasef
fect door het methaan dat bij
hun spijsvertering wordt ge
vormd. Samen zijn ze goed voor
zestig miljoen ton methaan per
jaar. dat is meer dan alle andere
dieren bij elkaar produceren.
Rundanmli In i Inde Wereld
landen draagt bij tot voedselte
korten. omdat op grond die
vroeger voor het verbouwen van
gewassen werd gebruikt nu
koeien grazen. Dat is weinig ef
ficiënt: een kg voer levert maar
twee ons koe op. Alleen de rij
ken kunnen zich zulk duur eten
veroorloven.
Voor het kweken van een lulo
sla is honderdvijftig liter zoet
water nodig. Een kilo gT.ian kost
negenhonderd liter. Ken kilo
biefstuk komt pas op ons bord
na een investering van achttien
duizend liter.
7 ropische regenwouden woi
den omgehakt om plaats te ma
km «ooi wakMana, dol .ii na
een paar jaar zijn vruchtbaar
beid verliest en in woestijn ver
andert Rifkin noemt de koe een
'sprinkhaan met hoeven'.
I n zo gaai het nog even dooi
Natuurlijk brengt in Amerika de
vleeslobby intussen het krach
tigste geschut in stelling om Rif
kin onderuit te halen. I n er valt
ook wel het een en ander te re
lativeren aan zijn boek. Maar
RifVin. zelf reeds lang vegetariër,
heeft de wind mee. Amerika
nen. nog steeds de grootste
vleeseters ter wereld, zijn in de
afgelopen vijftien jaar al eender
de minder nindvlees gaan eten.
vooral om hart cn vaatziekten te
voorkomen Nude verzadigde
vetzurendokters en de milieu
beweging elkaar gevonden heb
ben kon de koe wel eens wertu-
lijk uit de gratie raken bij de
Echte cowboys bestaan al niet
meer. Binnenkort horen mis
se hien ook dc
hamburger en dc T bone steak
tot de folklore.
T«tal Pi* Immms
T*V»n,nu Co L*ur»iA*<
lezing Mnriw Mokka «ai tu t Btoiogj
houdt zondag 10 mei op De Heine Aarde in Boxtel een lezing over
milieuvncndelijke bouwmaterialen Aan de orde komen de keuze
tuvsen de verschillende grondstoffen, houtsoorten cn isolatiemate
nalen Ook hergebruik en effecten op de gezondheid worden be
handeld Bij de lezing hoort een rondleiding over het terrein van
het milieueducatie- en voorlichtingscentrum De lezing begint om
11 00 uur Deelname kost negen gulden en aanmelding vooraf is
lUKiig, HMMon IB oIB21
Verkeerslawaai is een belangrij
ker doodsoorzaak bij vogels dan
het verkeer zelf. Het lawaai ver
oorzaakt gigantisch veel stress,
verstoort het broedgedrag en
zorgt voor een verminderde
groei. Geringe verkeersintensi
teit (10.000 auto's per etmaal)
leidt bij de meeste vogels al tot
een daling van de populatie-
omvang van ten minste tien
procent. Dat blijkt uit een on
derzoek van M. Reijnen en R.
Foppen, beiden werkzaam bij
het Instituut voor Bos- en Na
tuuronderzoek in Wageningen.
Het tweetal deed vijf jaar lang
onderzoek naar de effecten van
verkeerswegen en het lawaai op
de dichtheid van broedvogels.
Het onderzoek werd in proefge
bieden verspreid over heel Ne
derland gedaan. Het was al wel
bekend dat verkeer invloed
heeft op de vogels, maar die in
vloed is nooit goed bepaald.
Evenmin was bekend welke vo
gels het meest te lijden hebben.
De dichtheid van broedvogels
er in een bepaald gebied is af
hankelijk van geboorte, sterfte,
emigratie en immigratie. Ver
trek en komst worden sterk be
paald door het lawaai: sterfte is
mede het gevolg van aanrijdin
gen. Nogal wat vogels worden
het slachtoffer van aanrijdin
gen. De meeste slachtoffers val
len voor en na het broedsei-
zoen: vermoed wordt dat het
vooral jonge en onervaren die
ren zijn. Hoewel er jaarlijks vele
vogels worden doodgereden, is
de schade aan de populatie
hierdoor veel en veel kleiner
dan door het lawaai.
Piekbelasting
Geluidsoverlast is chronisch en
ver-reikend. Zo veroorzaakt een
weg waar per etmaal 40.000
voertuigen over heen gaan, in
open veld op een afstand van
een kilometer nog schade. In
bosgebied reikt de negatieve
werking altijd nog 400 meter.
Vlak aan de weg is het geluids
niveau het hoogst. Chronische
blootstelling aan die piekbelas
ting leidt, zo blijkt uit het on
derzoek, tot gehoorverlies (van
wezenlijk belang voor dieren in
de natuur), tot aantasting van
ongeboren dieren, stress en ver
minderde gewichtstoename. In
hoeverre permanente blootstel
ling aan een lager geluidniveau
(op enige afstand van de weg)
ook tot lichamelijke afwijkingen
leidt, is niet bekend. Bij mensen
is dit wel aangetoond.
In elk geval zorgt achter
grondlawaai ervoor dat de vo
gels eikaars signalen minder
goed kunnen verstaan. Vogels
communiceren 'niet voor de
lol', er gaan dus belangrijke
boodschappen verloren. Chro
nisch lawaai verzoorzaakt een
minder broedresultaat en een
verhoogd emigratie. De popula-
tieomvang neemt af.
Niet alle vogelsoortén zijn
even gevoelig. De fitis, koekoek
en fazant nemen sneller de be
nen voor geluidoverlast dan bij
voorbeeld de houtsnip, de
Vlaamse gaai, de boompieper of
de wielewaal. Een grutto in het
open land is erg gevoelig voor
lawaai en verhuist al bij een ge
luidniveau van 43 decibel. Een
meerkoet blijft bij een geluid
sterkte van MJ dei ibel nog rustig
zitten. Bij twee op de drie wei
devogels werd een negatief ef
fect op de populatiedichtheid
vastgesteld. De koekoek en fa
zant zijn zo gevoelig voor lawaai
dat de terreinen aanliggend aan
snelwegen door hen worden ge
meden.
Veel vogels reageren op het
lawaai met het oppakken van
het boeltje en verhuizen. Dat is
niet altijd mogelijk. In gebieden
met uitzonderlijke voedselrijk-
dom zal het dier het lawaai voor
lief nemen. In die gevallen werd
wel een duidelijk minder broed-
resultaaat waargenomen.
Eerste Leidse natuiayoedingswinkel viert jubileum
p p bracht dat de schadelijke cfk's
I I I F-II I KN op de juiste manier verwijdert.
„De kwalijke effecten van de
normale landbouwmethode zie
je elke dag. De bodem gaat
dood. Het bodemleven wordt
de nek omgedraaid door als
maar gif en kunstmest te strooi
en. De afgelopen vijftig jaar zijn
tientallen dieren- en plante-
soorten verdwenen. De tiendui
zenden jaren ervoor, toen op
een meer natuurlijke manier
landbouw werd bedreven, is
vrijwel niets uitgestorven. Dat is
het beste bewijs dat biologische
landbouw de toekomst heeft".
Dat zegt Ed. Scholte, sedert
vijftien jaar winkelier van de
biologisch-dynamische winkel
De Helianth in Leiden. De Heli-
anth was de eerste natuurvoe
dingswinkel in de Leidse regio.
Halverwege de jaren zeventig
was er in de regio een aantal de
pots van waaruit biologische
produkten werden verkocht. De
belangstelling voor de natuur-
voeding groeide en besloten
werd de depots samen te voe
gen tot een echte winkel in de
Herenstraat. Dat bleek een goed
besluit want de zaak, inmiddels
uitgebreid met allerlei speel
goed, viert haar jubileum.
Toen de winkel werd geopend
was biologische en biologische-
dynamische landbouw voorbe
houden aan geiten-wollensok
ken dragende alternatievelingen
die de toenmalige maatschappij
maar niets vonden. Dat is nu
wel anders. De biologische en
biologisch dynamische land
bouw en voedingsmiddelen ver
overen in tempo de markt. Het
assortiment en de kwaliteit van
de produkten nemen toe, de
natuurvoedingswinkels schieten
als paddestoelen uit de grond.
Consumenten uit alle lagen van
de bevolking kopen biologische
of biologisch dynamische le
In de koelvloeistof van koelkas-
ten en vrieskisten zit een stof
die de ozonlaag aantast: chloor-
fluor-koolwaterstof. De ozon
laag beschermt ons tegen scha
delijke zonnestraling. Om te
zorgen voor een goede verwer
king van de cfk's is het nodig
om de koelvloeistof af te tappen
voordat de koelkast verder
wordt verwerkt. Hoeft u een
koelkast of vrieskist die u wilt
afdanken en u heeft er geen
tweede-hands-gebruiker voor,
bel dan de grofvuillijn, telefoon
071-226533. Het apparaat wordt
afgehaald en bij een bedrijf ge-
Olie is een beruchte milieuver
vuiler. Als één liter olie in het
grondwater terecht komt, kan
een miljoen liter water ondrink
baar worden gemaakt. Per jaar
.worden in Nederland miljoenen
liters afgewerkte olie wegge
gooid. Gebruik bij het verversen
van de olie van uw auto bijvoor
beeld een oude jerrycan om de
olie op te vangen. Olie kan wor
den ingeleverd bij een aantal
garagebedrijven, het kca-depot
en de chemocar.
Keukenfolie
Folies voor huishoudelijk ge
bruik zijn gemaakt van alumini
um, polyeth(yl)een of pvc (de
plastics). Aluminiumfolie is het
slechts. Om het te maken is veel
energie nodig en het bauxiet
waarvan het wordt gemaakt is
een schaarse grondstof. Pvc
(hard plastic) ook niet best,
vooral door het gebruik van
chloor. Bovendien is het nau
welijks af te breken in de na
ment en versere produkten.
Steeds meer boeren schakelen
over op biologische landbouw
en dus neemt het assortiment
groenten en fruit toe. De biolo
gische landbouw is volgens hem
de kinderschoenen ontgroeid:
het kropje bd-sla is net zo mooi
als een 'normale' krop sla. Om
dat de omloopsnelheid in de
winkels door de grote klandizie
hoger ligt. behoren verlepte
kropjes sla of oude tomaten ook
tot het verleden.
Nederland is overbevolkt en
vervuilt met de dag erger. Kan
in zo'n land nog wel biologisch
(dynamisch) worden geteeld.
De zure regen daalt met bakken
neer. de autogassen waaien
over het gewas. Bovendien lig
gen bd-bedrijven pal naast nor
male landbouwbedrijven en
moeten overwaaien en doorsij
pelen van bestrijdingsmiddelen
en kunstmest niet worden uit
gesloten.
Ed Scholte in de Leidse winkel: „De tijd van verlepte sla en wormstekige appels is voorbij. De biologische landbouw is volwassen".
FOTO W/M DUKMAN
vensmiddelen. Een deel van
hen koopt deze produkten om
dat ze gezonder zouden zijn of
lekkerder. Het merendeel van-
de klanten van biologische win
kels wil echter op deze manier
een steentje bijdragen aan het
behoud van natuur en milieu.
In de biologische landbouw
wordt geen gebruik gemaakt
van kunstmest of bestrijdings
middelen omdat dit het natuur
lijk bodemleven te veel ver
stoort. Met organische mest
stoffen (dierlijke mest en groen-
bemesters) worden voedings
stoffen aan de grond toege
diend. „Ie haalt produkten uit
de grond, dus moet je er wat
voor in de plaats geven. Anders
put je de bodem uit. Biologische
landbouw is duurzame land
bouw Door vruchtwisseling
niet ejk jaar hetzelfde telen
en door de natuurlijke vijanden
van ziekten en plagen te sparen,
probeen de landbouwer de
schade door ziekten te voorko
men. Biologisch dynamische
boeren gaan nog iets verder, zij
betrekken bij het bednjven van
landbouw de invloed die zon,
maan en sterren hebben op de
aarde.
Slappe sla
De groeiende belangstelling
voor natuurvoeding betekent
voor Scholte een groter assorti
Scholte geeft toe dat het niet
ideaal is. maar plaatst kantteke
ningen. Een groot deel van het
biologische landbouwareaal ligt
in de Noordoostpolder De
grond daar is nog redelijk
schoon. De overige hd bedrij
ven liggen al tien tot vijftien jaar
op dezelfde plek. Dat betekent
dat de grond inmiddels vrij is
van oude resten kunstmest of
bestrijdingsmiddelen. „Boven
dien wordt de landbouw op
biologische manier bedreven
Dat scheelt toch een slok op een
borrel". Op de vraag of concen
tratie van alle biologische be
drijven in een deel van het land
niet te prefereren zou zijn, ant
woordt Scholte „De beste con
centratie is als we de normale
landbouw vervangen door bio
logische. Dan kunnen we ten
minste in de toekomst ook nog
voedsel blijven kweken
