'Op leeftijd werd
Sartre revolutionair'
Ti
'K
'Weet je welhoe je waarheid schrijft?'
Rtv show
■r
Klankbeeld over Marten Toonder
DONDERDAG 30 APRIL 1992
Filmportret van een geëngageerde auteur
hilversum
hcarderen
Annie Cohen-Sola],
de biografe van
Jean-Paul Sartre,
vindt hem uniek. „Normaal",
zegt ze aan het begin van de
tweedelige tv-serie 'We verzet
ten ons met recht' over het le
ven van de Franse schrijver/filo
soof, „ben je op jeugdige leeftijd
links, schuift die geëngageerd
heid op naar het midden als je
trouwt en sterf je rechts. Sartre
daarentegen begon zijn leven a-
politiek, raakte langzaamaan
geëngageerd en werd naarmate
hij ouder werd steeds revolutio
nairder. Hij was op hoge leeftijd
geen ouwe sul, geen monu
ment, eerder een oude jongere.
Prachtig".
Sartre stierf
rige leeftijd als
nair. Als één va
ropeanen met
opgekomen vi
van de leden
I raktion (RAF), de stadsguerrilla
die vooral in de jaren zeventig
huishield in de Bondsrepubliek
Duitsland. De eenzame opslui
ting van de vier kopstukken
Baader, Meinhoff, Ennslin en
Raspe bracht veel rumoer onder
de linkse jeugd teweeg. Die
werd weer gevolgd door een
overspannen contrareactie van
de Duitse overheid: opsporings
foto's in benzinestations en
aanhoudingen van 'linksuit-
ziende types'. Sartre hield zijn
hoofd koel en registreerde in
feite alleen het onmenselijke
van die reactie van de regering.
Het werd hem niet in dank af-
i 1980 op 74-ja-
revolutio-
de weinige Eu-
hij
de rechten
Rote Armee
t leiden
door emoties, te allen tijde
overheerst de ratio. Zo wil al
thans de omschrijving van de
ideale Filosoof. Maar een mens
is maar een mens en Sartre was
er ook maar één die wel degelijk
gevoelens had en daardoor ge
leid werd. Zijn haat tegen de
burgerij kwam voort uit zijn be
schermde bourgeoisafkomst,
zijn haat tegen autoriteiten
kwam voort uit frustratie over
zijn overheersende stiefvader
(„De man tegen wie ik mijn le
ven lang geschreven heb").
Zijn voorkeur voor praten had
te maken met zijn lelijkheid. Als
kind werd hij door meisjes uit
gescholden voor 'schele imbe
ciel'. Een vrouw voor één nacht,
zo realiseerde hij zich toen, kon
hij op zijn buik schrijven. In de
documentaire zegt hij: „Ik
moest haar geestelijk verleiden.
Dus veel praten. En veel praten
houdt in dat het langer wordt
dan één nacht. Een echte rela-
Op 24-jarige leeftijd ontmoet
hij in 1929 Simone de Beauvoir.
Ze zou tot zijn dood bij hem
blijven. Hun relatie ze zijn
nooit getrouwd stond echter
open voor 'buitenechtelijke' uit
stapjes. Heel vooruitstrevend,
maar ook heel kwetsend. J. B.
Pontalis, redacteur van Les
Temps Modemes (een blad dat
Sartre na de Tweede Wereld
oorlog opzette) herinnert zich
in de documentaire: „Het was
in feite een bourgeoishuwelijk
waarin de man tegen de vrouw
zegt 'je bent anders', maar te
gen zijn vriendin 'ik ben ge
trouwd'. Ze waren allebei kam
pioenen in het manipuleren. Ze
gebruikten de mensen die van
hen hielden met veel minach
ting en zelfgenoegzaamheid.
Sommigen vinden dat op liai
sons dangereuses lijken, maar
dat is het niet. Want daarin ne
men de hoofdpersonen risico's,
terwijl zij de risico's bij anderen
legden. Zijzelf bleven buiten
schot. Dus eigenlijk was het een
pervers, maar in aanleg burger
lijk stel."
Sartre en De Beauvoir sleten
hun dagen met hun vrienden
denkend, discussiërend en
schrijvend in Café Flore in de
Parijse wijk Saint Germain des
Prés. Maar terwijl die vrienden
in de jaren dertig naar Spanje
trokken om tegen het fascisme
te strijden, bleef Sartre thuis. Hij
trok vlak voor het begin van de
Tweede Wereldoorlog naar het
fascistische Berlijn om te den
ken en te schrijven. Zonder
scrupules. Hij had geen last van
zwarthemden gehad, zei hij la-
Politiek
Als gemobiliseerd soldaat moest
hij toch de oorlog in, maar zon
der een schot gelost te hebben
kwam hij al snel in een krijgsge
vangenkamp terecht. Daar be
gon zijn politieke bewustzijn.
Eenmaal op vrije voeten begon
hij te schrijven (toneelstukken),
maar tot de bevrijding hield hij
zich rustig. In het bevrijde Parijs
was er weer ruimte voor Sartre.
Het existentialisme ('de mens is
verantwoordelijk voor zijn da
den') bijvoorbeeld.
Sartre had inmiddels grote
bekendheid gekregen door zijn
Filosofisch werk 'L'être en Ie
néant' ('Het zijn en het niets').
Francois Bott, literair redacteur
van Le Monde, zag in dit boek
zijn persoonlijke bijbel. In de
documentaire vertelt hij dat „al
le waarheden van het leven,, in
Jean-Paul Sartre: „Op hoge leeftijd geen sul, i
jongere."
dat boek te vinden zijn. „Als ik
met een meisje een afspraakje
maakte, las ik vooraf eerst de
hoofdstukken over liefde van
'L'être et le néant'. Daar hield ik
mij dan aan".
Sartre had een enerverend le
ven. Dat na te vertellen kost veel
tijd of moet snel. 'We verzetten
ons met recht' koos voor het
laatste. In twee delen van vijftig
minuten vanavond (Nederland
3, 21.01 uur) deel 1 en vrijdag
(Nederland 3, 20.25 uur) deel 2
wordt in sneltreinvaart de ene
filosofische verhandeling na de
Een weekblad, volgeschreven met de wijsheid van de dikke duim
edy gezien bij zijn
eigen graF, 'De eerste
zonder hoofd',
'Bevroren man na 147 jaar weer tot leven
gebracht'. „En gij geleuft het?" zou juf
frouw To, de nuchtere Betuwse die vroe
ger ons huishouden runde, gezegd heb
ben. 'Annie heeft derde oog', 'Vrouw ge
dood door bontjas'. En gij geleuft het?
Hoe dan ook: gij leest het. In 'De Nieu
we', het spraakmakende weekblad van
Peter Muller, de man met de dikste duim
van Nederland. 'De Nieuwe' bestaat de
ze week één jaar. Een verjaardag die niet
alleen de gehele mpdia-wereld, maar ook
de redactie zelf schijnt te verbazen; op
de ballonnen die de feestzaal sieren staat
te lezen: 'De Nieuwe, 1991-1992. Hoe
bestéét het!' De schrijvende pers liet
massaal verstek gaan bij het verjaardags
partijtje. Panda besloot zich niets aan te
trekken van al die kinnesinne en mengde
zich in Amsterdam tussen het aller
vreemdste publiek dat ooit in één ruimte
bijeen was.
Het feest wordt gegeven in het gebouw
waar vroeger, in de gloriedagen van de
CPN, het partijblad 'De Waarheid' werd
gedrukt. Reilen tot gegniffel. „De waar
heid, Peter? Weet jij eigenlijk wel hoe je
dat woord spelt?" „De waarheid, ach
wat. De waarheid bestaat niet." Willem
de Ridder, de grootste sprookjesverteller
van Nederland, gaat hier tijdens zijn
feestrede nog eens uitgebreid op in.
„Wat is de waarheid? Bestaat de waar
heid? Is het waar dat wat in de krant
staat waar is?" Hoe dan ook, waar of niet
waar. daar gaat het helêmaal niet om in
'De Nieuwe'. „'De Nieuwe vertelt ons
wat we graag willet^ horen, wat ons
bloed sneller doet stromen. De zoge
naamde feiten? Nou, veel plezier met de
feiten. Kun je lachen. Feiten zijn het
treurigste wat er is."
Primeur
De formule schijnt te werken. In een jaar
tijd heeft 'De Nieuwe' een oplage bereikt
van 200.000. Het blad komt sinds kort
ook uit in Duitsland, onder de naam
*Neue Sperial' (EMt bt nicht WO en
daar loopt de verkoop - nu al - zelfs nog
heter dan in Nederland. Oostenrijk, Bel
gië en Engeland worden binnenkort ver
blijd met hun eigen editie van 'De Nieu
we' en tegen het eind van dit jaar wordt
gerekend op het magische aantal van
een half miljoen trouwe lezers. En, een
primeur: vanaf volgende week is het eer
ste nummer van 'De Nieuwe' in Honga
rije te koop.
Peter Muller staat dan ook glimmend
van tevredenheid bij de ingang om zijn
gasten te verwelkomen. Het succes
straalt van hem af en zijn grijns wordt
gretig door de camera's van RTL 4, RTL
Plus en AT 5 gefilmd. Want hoewel de
schrijvende pers opvallend afwezig is. te
levisie is er volop. En niet ten onrechte,
want dit zal een feestje worden'dat ie
dereen nog lang zal heugen. Zo is er bij
voorbeeld een blindt mtvrouw, in gezel-
Panda, geflankeerd door de man met de dikste duim van Nederiand.
schap van haar blindegelei-
de man, want ze houdt niet
van honden. Voor het oog
van de draaiende camera's
gebeurt er een wonder: het
licht in haar ogen blijkt op
eens op miraculeuze wijze te
zijn teruggekeerd. Ze kan
duidelijke redenen reeds op
voorhand meegebrachte
vouwfiets, verlaat ze. stra
lend van geluk, het pand. Er
is een autotelefoon zoekge
raakt, meldt vervolgens ie
mand via de omroepinstalla
tie. Paniek. Speculaties. Wie
heeft het ding gepikt? Dok in
deze kwestie voltrekt zich al
ras een wonder: toevalliger
wijze is er vanavond een pa
ranormaal begaafd medium
aanwezig, die feilloos aan
geeft waar het vermiste ap
paraat zich bevindt. Er wordt v
gefluisterd: „Zo meteen komen i
mannelijke strippers." „Heeft
Graaf Dracula al gezien, hij zot
acht uur zijn."
Enorm beroemd
Een jongeman loopt, als hij mij e
ningen ziet maken op mijn
kladblokje, opvallend vaak
langs me heen met een
exemplaar van 'De Nieuwe'
onder zijn arm. Hij infor
meert of ik misschien wil we
ten wie hij is. Want, zegt hij,
hij is enorm beroemd. De
jongen blijkt Huibert Kool te
zijn, 'de man met de twee
tongen'. In nummer 2, twee
de jaargang, prijkt hij met de
mond wijd open op een pa
ginagrote foto, een tong raakt
bijna zijn bovenlip, de ande
re bungelt er een beetje bij.
Laat eens in het echt zien?
vraag ik. Tja, da s nou pech.
Direct na het maken van de
foto is op kosten van Peter
Muller een van zijn twee ton
gen operatief verwijderd. Er
wordt nog steeds met smart
gewacht op de mannelijke
strippers. Vooralsnog geen spoor van iets
wat op de Chippendales'lijkt, zodat het
vermoeden rijst dat de heren misschien
qnderweg massaal blind zijn geworden,
dan wel zijn gedood door een bontjas.
Dan: commotie op de gang! Camera
ploegen en fotografen verdringen zich.
Peter Muller dringt zich door de opge-
Het
Wereldje
PANDA DE
L'ISLE
STARDOM
-V Dat broers wel eens van me
ning verschillen is niets bijzon
ders Ruzie komt in de beste fa
milies voor. Zo ook bij de broers
Rob en Ferdi Bolland. Uitbarstin
gen op het werk zijn bij het paar
aan de orde van de dag. Geen
musicus of geluidsman kijkt daar
nog vreemd van op. Bleef het
nou maar bij een woordenwisse
ling, maar nee hoor, de heren
gaan elkaar nog te lijf ook. Dat
vond iedereen toch een beetje te
gek voor twee volwassen kerels.
Ook Bolland en Bolland vonden
hun gedrag bij nader inzien ei
genlijk ook kinderachtig. Ze heb
ben nu dan ook plechtig beloofd
niet meer met elkaar op de vuist
te gaan.
>Er zijn nogal wat vrouwen die
moeite hebben met ouder wor
den. 's Morgens in de spiegel kij
ken en de schrik slaat hen vaak
om het hart. Alweer een rimpel
erbij. Zo ook de 56-jarige nog al
tijd aantrekkelijke actrice Sigrid
Koetse Blijkbaar was zij zelf niet
meer tevreden met haar uiterlijk
en onderging een schoonheids
operatie. Nu ziet ze er weer tien
jaar jonger pit. IJdelheid? Wel
een beetje natuurlijk, maar Koet-
se had last van overhangende
oogleden en die drukten weer op
haar contactlenzen. Vandaar.
Zangeres Bonnie St. Claire
gaat scheiden van Albert Hol. Na
twintig jaar huwelijk heeft ze
Sigrid Koetse heeft geen last meer
van haar lenzen nu haar oogleden
operatief zijn opgetrokken.
foto anp
haar echtgenoot de deur gewe
zen van haar kapitale bungalow
in de Betuwe. De laatste tijd had
den ze elkaar niet veel meer te
vertellen, behalve tijdens de ru
zies. De zangeres kon er niet
meer tegen en besloot tot de
scheiding. Het paar is in ge
meenschap van goederen ge
trouwd. Als Albert kwaad wil kan
dat Bonnie dus nog een lieve duit
gaan kosten.
JY De drukst bezette buitenland
se acteur in Hollywood is op dit
moment Rutger Hauer. Hij over
treft zelfs Arnold Schwarzeneg
ger. Hauer speelde de afgelopen
twaalf jaar maar liefst twintig
grote filmrollen. Volgende maand
gaat de 21ste film in première en
Hauer is al met de 22ste bezig.
Hij woont op een groot jacht dat
hij kan aanmeren in elke Ameri
kaanse kustplaats waar moet
worden gefilmd.
-Y Robert Long vindt nog steeds
niet dat hij voldoende heeft be
reikt in het leven. Hoewel hij bij
na vijftig jaar is, meent hij dat
het echte leven nog moet begin
nen. Hij heeft nog steeds het
idee dat het grote ei nog moet
worden gelegd. Wat dat ook mo
ge wezen.
Twintig seconden duurde het
debuut van kroonprins Willem
Alexander als dirigent. Duidelijk
gespannen liep hij het Lieve
Vrouwekerkhofplein op in Amers
foort. Eenmaal op het podium
zwaaide hij met het stokje dui
zend fanfares en muziekvereni
gingen toe om tegelijk de 'Natio
nale Bomenmars' in te zetten.
Dat lukte en de Amersfoorters
wilden Alex daar hartelijk dank
voor zeggen. Zij nodigden hem
uit een pilsje te gaan drinken. De
kroonprins liet het rondje aan
zich voorbij gaan.
andere politieke daad behan
deld. Toegevoegde archiefbeel
den zorgen daarbij nog voor
enige rust, maar de film heeft
verder de snelheid van een vi
deoclip.
In een derde film 'SartTe con
tra Sartre' (zondag, Nederland
3, 20.10 uur) wordt zijn eigen le
vensverhaal verteld, gebaseerd
op twee van zijn literaire wer
ken: 'Het Freudscenario' en 'De
woorden'. Deze film is voor een
deel gedramatiseerd. Didier Be-
zace speelt daarin de rol van
Sartre.
Schepper van Olivier B. Bommel wordt tachtig jaar
hilversum annemiek huyerman
Gelukkig voor de luisteraar staat het radio-i
view met Marien Toonder er helemaal op. Het is
voorgekomen dat de geluidsband op onverklaar
bare wijze blanco bleef, volgens de schepper van
Olivier B. Bommel en Tom Poes. Ruim een kwart
eeuw Ierland heeft de schrijver-tekenaar door
drenkt van de mysterieuze Keltische sfeer waarin
geesten een belangrijke rol spelen. Hij spreekt
daar enigszins terughoudend over, „want anders
ben je meteen die man die in kaboutertjes ge
looft."
Marien Toonder wordt morgen tachtig jaar. Ter
gelegenheid daarvan reisde interviewster Corinne
Hemink naar Greystones aan de Ierse oostkust,
waar Toonder na de dood van zijn vrouw Phiny
vorig jaar nu alleen woont. Tijdens het gesprek
zorgt huishoudster Nora voor zalmbroodjes. De
open haard brandt en buiten ruist de zee. In een
omgeving, een heer van stand waardig, gaat
Toonder diepgaand in op de populariteit van een,
zoals hij het uitdrukt, in eerste instantie vrij ordi
naire beer.
Drie jaar na de geboorte van Tom Poes intro
duceerde Toonder in 1941 Ollie B. Bommel. Dat
tijdstip bepaalde de beer in hoge mate, vertelt
Toonder. „Tom Poes ontmoet een vreemdeling
uit een land waar geen oorlog is. De Amerikaanse
toerist lag voor de hand en Bommel werd over
eenkomstig de doorsnee-Amerikaan van toen en
nu gekleed in een opzichtige jas met ruiten."
Toonders vrouw vond dat van alle figuren haar
man het meest op Bommel leek. Heel aanschou
welijk beschrijft Toonder het geheimzinnige pro
ces van de schepping van een beer die zich ver
volgens onder de schrijver uitwurmt en zijn eigen
weg gaat. Olivier B. Bommel werd het archetype
dat de gevoelskant van de mens vertegenwoor
digt. Ook staat hij voor diens strijd om hogerop te
komen. Bommel was iemand zonder veel opvoe
ding en cultuur. Hij ziet dat in en voedt zichzelf
op, waarna hij op zoek gaat naar een bij zijn nieu
we status van heer passend voorvaderlijk kasteel.
Opgave volbracht
De meeste verhalen zijn te herleiden tot drie ba
siselementen, is Toonders ervaring. De held, de
schurk en de zoekgeraakte schat keren in steeds
andere varianten terug. Na twaalfduizend afleve
ringen beeindigde hij de strip in 1986 en liet
Bommel met Juffrouw Doddel in het huwelijk tre
den. Tom Poes, de rationele tegenhanger van de
beer, trok verder. Mailen Toonder had het gevoel
dat hij zijn opgave had volbracht en wilde niet het
risico lopen dat hij zichzelf zou herhalen. Inmid
dels voltooide hij het eerste deel van zijn autobio
grafie "Vroeger was de aarde plat'.
Radiomaakster Hemink interviewde voor 'Een
leven lang' o.a. Jan Tinbergen, Theun de Vries en
Aya Zikken. De gesprekken duren altijd een uur.
Die lengte laat toe dat het gesprek in alle rust
wordt opgebouwd en dat werpt vruchten af. He
mink heeft in de serie al veel geslaagde radiopor
tretten afgeleverd, waarin oudere kunstenaars en
wetenschappers boeiend over hun werk vertellen
en ook hun persoonlijk leven ontsluiten voor de
interviewster. Het gesprek met Toonder leverde
zoveel materiaal op, dat de maakster besloot tot
een tweede deel, waarin Toonder over zijn jeugd
jaren, de oorlog en zijn autobiografie vertelt.
Over ouder worden zegt Marten Toonder dat
de leeftijd van tachtig jaar hem niets zegt. Het li
chaam wordt ouder, maar de geest niet. Die
wordt hoogstens iets rijper, vindt hij. Toonder zelf
voelt zich een jaar of 35, 40 en net zo intelligent
en dom als hij toen was. Hij zou naar eigen zeg
gen ook weer precies dezelfde fouten van toen
maken.
(Een leven lang, morgenochtend om 11.00
uur op Radio 5. Deel 2 wordt op vrijdag 8 mei
uitgezonden)
STRIPS
wonden massa en verwelkomt met uit
gestoken handen zijn nieuwe gast: kolo
nel Wilking, beter bekend als de af en toe
spontaan in het rond schietende F^stolen
Paultje. De in vol ornaat gestoken kolo
nel - uniform, medailles - wordt verge
zeld van een legertje lijfwachten. Desge
vraagd meldt hij in het bijzijn van de ca
mera's dat het op het moment reuze be
roerd gaat met de wapenhandel en dat
degenen die belangstelling hebben voor
de jacht op tijgers, beren en andere grote
dieren zich het beste tot hem kunnen
wenden. Dan valt zijn hlik op mij. Hij
kijkt me strak aan. Ik krimp in elkaar. Is
dit het roemrucht einde van 'Het We
reldje'? Maar hij schudt me vriendelijk
de hand en informeert naar mijn ge
zondheid. Vooralsnog is die prima in or
de. Maar als ik een paar uur later thuis
kom, word ik acuut geveld door een he
vige voedselvergiftiging. De vraag i
ik enige
bordjes genuttigd heb, urenlang in de
buitengewoon warme feestruimte heeft
staan zweten, of een handige truc van
het jarige sensatieblad: 'Columniste uit
geschakeld door rolmops.' 'En gij geleuft
het?' We zullen het nooit weten.
BOLLEBOOM
