Tyro naar de Indische Oceaan
Wetenschap
NAM wil boren in het
rijkste bruinvisgebied
Voedingsvezels kunnen
borstkanker voorkomen
Weer ontdekking oude stad
WOENSDAG 29 APRIL 1992
27
Dinosaurussen 'komen tot leven
schokland» Twaalf dinosaurussen en een aantal jongen zijn van
half juni tot 1 november te zien in het museum Schokland in
Flevoland. Het gaat om de best gereconstrueerde dinosaurussen
ter wereld. De 70 miljoen jaar geleden uitgestorven dieren zijn
gereconstrueerd door Japanse wetenschappers. Ze zijn op ware
grootte gebouwd, hebben een niet van echt te onderscheiden
huid van rubberpasta, bewegen en produceren oergeluiden.
Schokland haalde de expositie in huis na bemiddeling van het
Natural History Museum/British Museum London. De grootste
robot-dinosaurus is 9 meter lang en enkele meters hoog.
Onderzoek naar oorzaak zeeziekte
delft .Het Instituut voor Zintuigfysiologie TNO verricht samen
met het Laboratorium voor Scheepshydromechanica van de TU
Delft onderzoek naar de samenhang tussen scheepsbewegingen
en het optreden van zeeziekte. Gekeken wordt naar scheepsbe
wegingen als dompen, stampen en slingeren. Als duidelijk is
welke bewegingen verantwoordelijk zijn voor de zeeziekte zou
daarmee rekeningen kunnen worden gehouden bij het ontwer
pen van schepen. Voorts wordt onderzocht wat de mogelijkhe
den zijn om een kunstmatige horizon toe te passen.
Gezicht voor 'Meisje van Yde'
assen De universiteit van Manchester gaat het hoofd van het
beroemdste veen-lijk van Drenthe, het 'Meisje van Yde', recon-
strureren. De bedoeling is om uit te vinden hoe het meisje er
kort voordat zij werd gewurgd heeft uitgezien. De universiteit
deed eerder een geslaagde reconstructie van het Britse veen-lijk;
de 'Man van Lindow', die leefde in de eerste eeuw na Christus.
Het Drentse Musuem heeft een aantal veen-lijken in de collectie
dat veel bekijks trekt. Ze zijn inmiddels onderworpen aan een
onderzoek met de modernste technieken.
'Natuurmedicijn remt aids-infectie'
quito De Ecuadoraanse arts Edwin Cevallos zegt een natuurlijk
medicijn te hebben ontdekt dat de aantasting van het afweersys
teem bij aidspatiënten een halt toe roept. Het medicijn, 'birm'
geheten, wordt gewonnen uit een Afrikaanse palmsoort die
groeit in het Amazonegebied. Het bestaat uit suikers en koolhy
draten van laag moleculair gewicht, die een soort beschermend
schild zouden vormen tegen aanvallen van het aidsvirus. Vol
gens Cevallos beschikt de Ecuadoraanse overheid niet over de
middelen om het medicijn verder te ontwikkelen en op grote
schaal toe te passen.
Nieuw aidsmiddel goedgekeurd in VS
new vork Regeringsadviseurs in de VS hebben een nieuw medi
cijn voor de behandeling van aids, het antivirale middel DDC,
aan het keuringsorgaan FDA (Food and Drug Administration)
aanbevolen als therapie in combinatie met het aidsmiddel ATZ.
Proeven wezen uit dat DDC in combinatie met ATZ tweemaal
zoveel witte bloedcellen ter ondersteuning van het immuunsys
teem vormt als AZT (azidothymidine) alleen. Van deze cellen zit
ten er in het bloed van gezonde mensen rond 1.000 stuks per
kubieke millimeter. Bij aidslijders soms onder de 200.
groningen kees wiese
De drie lokaties boven Terschel
ling en Vlieland, waar de Neder
landse Aardolie Maatschappij
(NAM) exploratieboringen wil
slaan, bevinden zich in Neder
lands rijkste bruinvisgebied. Dat
blijkt uit een onderzoek van het
Nederlands Instituut voor On
derzoek der Zee (NIOZ).
De bruinvis komt van ouds-
her in onze kustwateren voor,
I maar de aantallen namen sinds
de jaren veertig af. Vóór de ja
ren vijftig was de soort vooral
aanwezig in de zomermaanden.
Tussen 1970 en 1985 was de
I bruinvis zeer schaars, maar te-
genwoordig komen zij in de
I kuststrook weer vrij algemeen
Langs de Hollandse kust wor
den ook weer jaarlijks (vooral in
het najaar en in de winter)
bruinvissen gezien, maar de
dichtheden lijken hier lager dan
boven de waddeneilanden. Ook
bij het Duitse waddeneiland
Sylt zijn aanzienlijke aantallen
gezien.
Volgens NlOZ-onderzoekers
is er in de Nederlandse (kust-
)wateren tegenwoordig een
winterpopulatie, die in de zo
mer verdwijnt. Vermoedelijk
trekken de dieren in de lente
naar de Engelse kust om daar te
Onderzoek naar unieke haljjaarlijkse omkering van de moesson
Het 80 meter lange Nederlandse onderzoeksschip 'Tyro'
vertrekt op 4 mei uit Den Helder voor een tocht van bijna
een jaar naar het noordwestelijke deel van de Indische
Oceaan, met als aanloophavens Port Said, Mombassa,
Djibouti, Victora (Seychelles) en Karachi (Pakistan). Aan
die tocht nemen alle Nederlandse zee-onderzoekinstitu
ten deel. De expeditie, die wordt uitgezonden door de
Stichting Onderzoek der Zee (SOZ), kost rond 30 miljoen
gulden.
door een koudere, diepere laag
oceaanwater.
In deze periode van 'opwel
ling' neemt de biologische pro
ductiviteit sterk toe: grote hoe
veelheden algen bloeien dan en
drijven tot ver in de Arabische
Zee. Na het afsterven zinken al
le organismen naar de bodem,
waar het afbraakproces een
zuurstofarme laag veroorzaakt
op dieptes tussen 200 en 1000
meter, waarin hoge concentra
ties mineralen kunnen voorko-
groningen kees wiese
Het onderzoek richt zich met
name op de unieke, halfjaarlijk
se omkering van de moesson.
Tijdens de winter (november tot
maart) waait een noordoost-
moesson, maar in de zomer
(mei tot september) drijft de
zuidwestelijke moesson de bo
venste laag oceaanwater van de
Afrikaanse kust weg richting In
dia. Het watertekort, dat daar
door ontstaat, wordt aangevuld
men (fosfaat, opaal, uranium).
Er zullen monsters worden
genomen van de continentale
hellingen van Pakistan en
Oman. Dr. Willem van der Lin
den van de Utrechtse universi
teit onderzoekt de afzettingen
in de diepste delen van de on
derzeese, waaiervormige uit-
stroming van de Indus.
Plankton
Tijdens een internationale ex
peditie van 1959 tot 1965 heeft
men slechts gegevens over de
biologische produktie in de bo
venste 200-meter-waterlaag
verzameld. Die gegevens wor
den nu aangevuld met water en
planktonmetingen tussen de
1000 en 2000 meter. De verde
ling van de verschillende soor
ten plankton wordt bestudeerd
om uit te vinden of bepaalde le
vensvormen, die in andere oce
anen voorkomen, ontbreken in
de Indische Oceaan.
Metingen van concentraties
bladgroen (chlorofyl) zullen de
interpretatie van satellietbeel-
den voor het in kaart brengen
van de plotselinge toename van
plantaardig plankton vergemak
kelijken. De recycling van voe
dingsstoffen door bacteriën en
dierlijk plankton wordt vergele
ken met de nieuwe produktie,
die door opwelling wordt ver
oorzaakt.
Zo zullen kleine kegelvormige
uitwerpselen, die door groter
plankton en lantaamvissen
worden verteerd, worden opge
vangen in netten. Zij geven een
beeld van het verlies van kool
stof naar de diepte. Dat is een
belangrijk gegeven in het on
derzoek naar de rol van de oce
aan als opslagplaats van atmos
ferisch kooldioxyde het gas
dat vrijkomt bij de verbranding
Fossiele getugien
Uit vroeger bodemonderzoek in
dit oceaangebied is gebleken
dat het opwellingssysteem zo n
10 miljoen jaar geleden is ont
staan. Wel zijn er blijkens fos
siele getuigen in de loop der tij
den veranderingen opgetreden
in de intensiteit van de opwel
ling. Al op de heenreis naar
Mombassa worden op verschil
lende dieptes grote trechtervor
mige 'sedimentvallen' op de
zeebodem verankerd. Op de te
rugreis zes maanden later zal
daarin te zien zijn hoeveel orga
nisch materiaal naar de bodem
is gezakt.
Prof. dr. Carlo Heip en dr.
Martin Hemminga van het Ne
derlands Oecologisch Onder
zoeksinstituut (NOOD leiden
het onderzoek naar de biolo
gische effecten van de unieke
omkering in de keniaanse kust
wateren. Zij zullen samen met
onderzoekers NB het kt ma
Marine and Fisheries Research
Laboratory in Mombassa een
eerste inventarisatie maken van
de fauna en flora in de kustwa-
Ook proberen zij inzicht te
krijgen in de stromingspatro
nen. de variatie in gehaltes aan
voedingsstoffen, de invloed van
kreken en rivieren en van de
mangrovebestanden aan de oe
vers. Bovendien zullen zij na
gaan of de produktie in het
kustgebied wordt uitgewisseld
met de diepzee. Ten slotte leidt
dr. laap van der Land (Natio
naal Natuurhistorisch Museum)
het biologisch onderzoek in het
grote koraalgebied van de Sey
chellen.
Vezels in de voeding kunnen een rol spelen bij het voorkomen van
borstkanker. Dit blijkt uit een onderzoek met ratten van de afdeling
Voeding van het onderzoekinstituut TNO in Zeist. Ook bevolkings
onderzoek wijst uit dat er een verband bestaat tussen het eten van
vezelrijk voedsel en het voorkomen van borstkanker.
De vezels zijn vooral aanwezig in tarwezemelen, rogge en haver.
Het is voor TNO echter niet precies duidelijk hoe deze vezels wer
ken en door hun functioneren kunnen bijdragen aan het voorko
men van kwaadaardige gezwellen iri de borst.
De onderzoekers veronderstellen dat bepaalde delen uit voe
dingsvezels in diverse fasen van het leven van de vrouw hormonen
zodanig binden dat deze niet opnieuw in het lichaam worden op
genomen, maar worden uitgescheiden.
Zo komt bijvoorbeeld zowel de eerste menstruatie als de ontwik
keling van de borsten vertraagd op gang. Dit stelt het lichaam in
staat ook de uitgroei van eventuele beginnende tumoren te vertra
gen of zelfs te voorkomen. TNO heeft nog een andere verklaring.
Het zou kunnen zijn dat eventueel in het voedsel aanwezige kan
kerverwekkende stoffen aan bepaalde bestanddelen van vezels
worden gebonden. Hierdoor wordt het voor schadelijke stoffen
moeilijker via de darmwand te worden opgenomen. Ze worden dan
via de ontlasting weer uitgescheiden.
Het is volgens de onderzoekers duidelijk dat vezels die de vrouw
bij de voeding binnen krijgt, de groei van een beginnende tumor in
het borstweefsel afremmen. Het is volgens de onderzoekers duide
lijk dat vezels die de vrouw bij de voeding binnen krijgt, de groei
van een beginnende tumor in het borstweefsel afremmen.
Onderzoekers, die in februari na
bestudering van oude landkaar
ten en foto's vanuit de ruimte
de plaats bekendmaakten van
de verdwenen Arabische stad
Ubar. zeggen een nog grotere
stad uit de antieke oudheid te
hebben ontdekt.
De stad, die op een kaart \an
de Alexandrijnse geograaf Clau
dius Ptolemaeus uit 100 n. Chr.
Saffra Metropolis wordt ge
noemd, lag volgens de onder
zoekers aan de voet van het Qa-
ra-gebergte in Oman. zo'n 32
kilometer ten noordoosten van
de havenstad Salalah.
„Van hieruit werd waarschijn
lijk de gehele handel aan de
kust, die via de zee werd ge
voerd, geleid, zowel naar het
westen (Yemen) als naar het
oosten (Mesopotamie)". zei de
archeoloog van de Trans-Ara
bic-expeditie, Juris Zarins.
Volgens hem wijst de ontdek
king erop dat er meer dan 3000
jaar eerder dan tot nog toe werd
aangenomen. waarschijnlijk .tl
in 5000 v. Chrop het MM In-
schiereiland een handelsnet
werk was in wierookhars. een
kostbare, geurige hars, die bij
godsdienstige rituelen werd ge
bruikt en alleen in Oman en de
Hoom van Afrika werd gepro
duceerd.
Voor het onderzoek dat er op
gericht was handelsroutes te
vinden naar Ubar. de laatste
permanente waterbron in het
noorden, werden opnamen ge
bruikt van satellieten en de spa-
ceshutde Challenger, meer dan
een jaar voordat het ruimte
schip in 1986 verongeluk te
Ubar was waarschijnlijk een
handelsbuitenpost van Saffra
Metropolis Beide steden, die
zo'n 288 kilometer van elkaar
liggen, hebben een vestingach
tiee vorm met gróte torens. Bij
Ubar werden acht torens van
verscheidene grootte ontdekt;
bij Saffra Metropolis 15. Op bei
de plaatsen werden gelijksoorti
ge voorwerpen gevonden, zoals
Grieks geschilderd aardewerk
Beide steden werden zo n 300
n. Chr veriaten. waarschijnlijk
omdat de handel in wierook
hars minder aantrekkeli|k werd.
Zarins zei dat Saffra Metropo
lls veel beter behouden is geble
ven dan Ubar, dat waarschijn-
hik eeuwen pinden bij een
aardverschuiving werd verzwol
gen. Het onderzoeksteam /al
volgens hem voorstellen om in
de omgeving van Ubar de ko
mende drie tot vijf jaar opgra
vingen te verrichten
Gips oorzaak milieuprobleem
los angelos De Amerikaanse
ruimtevaartorganisatie NASA
heeft aan de hand van satelliet-
beelden het ontstaan van het
heelal in beeld gebracht. De vlek
ken aan de onder- en bovenkant
zijn wolken materie, weergege-
via temperatuurverschillen,
die overgebleven zijn na de 'oer
knal' zo'n 15 miljard jaar geleden.
De band in het midden laat de
straling zien van ons melkweg
stelsel.
Geleerden van de universiteit van
Berkeley in de Amerikaanse staat
Californië maakten eind vorige
week bekend het bewijs voor de
geboorte van het heelal te heb-
>ben gevonden. Het werd gele
verd door de in 1989 gelanceerde
Cobe-satelliet die in staat is de
zwakke straling die wolken mate
rie met de snelheid van het licht
in onze riditjng hebben gestuurd
te registreren. Deze kosmische
achtergrondstraling werd in 1964
voor het eerst aangetoond door
de Nobelprijswinnaars Arno Pen-
zias en Robert Wilson.
De kronkelende wolken materie
zijn de grootste en oudste struc
turen in het heelal, aldus de lei
der van het onderzoeksteam Ge
orge Smoot. Na de oerknal werd
de materie met grote snelheid in
alle richtingen weggeslingerd en
klonterden later weer samen tot
hemellichamen zoals we die nu
kennen.
Volgens Smoot heeft de satelliet
ook bewijsmateriaal verzameld
voor de stelling dat tegen de 90
procent van het heelal bestaat uit
onzichtbare 'donkere materie'.
Michael Turner, onderzoeker van
de Universiteit van Chicago,
noemde de ontdekking zo onge
looflijk belangrijk dat de beteke
nis niet kan worden overschat.
,,Ze hebben de Heilige Graal van
de kosmologie gevonden. Als dit
inderdaad correct is moet het ze
ker voor een Nobelprijs in aan
merking komen."
leeuwarden nico hy1kema
Gips is ongezond voor de verbandmeestcr. maar ook voor hel
milieu Delftse onderzoekers constateren dat zowel aanleggen als
verwijderen risico's inhoudt. Veel verband meesters hebben last van
huidklachten. Gebruikt gips is niet geschikt voor hergebruik en de
componenten zijn niet afbreekbaar. En dat terwijl jaarlijks tiendui
zenden (winter)sportersen verkeersslachtoffers met gebroken lede
maten bij de gipsvervandmeester aankloppen. Voor elk type breuk
is er een verbandcombinatie: natuurgips met melanineh.irs en k.i
toenenverhand. natuurgips DMkttMB OriUONNrtMl ofpt '.u
rethaanschuim. Aanbevelingen van de onderzoekers: handschoe
nen dragen, zaagapparatuur met stofafzuiging en heel goed venti
leren.
profiteren van de zich concen
trerende haring, die in de zomer
paait.
In de kuststrook van Texel tot
Ameland is de bruinvis sinds
het begin van de tellingen op
zee elke winter waargenomen.
Omdat bruinvissen alleen bij
zeer goed weer vanaf schepen
geteld kunnen worden is het
nog niet mogelijk om de dicht
heid van de soort in dit gebied
te berekenen.
De grootste groep die sinds
de jaren zestig in Nederland is
gezien, werd op 12 maart 1991
door NlOZ-onderzoeker Offrin-
ga waargenomen bij Terschel
ling: 48 exemplaren, die in losse
groepjes foerageerden in het
zicht van de kust. Deze waarne
ming maakt samen met de rela
tief veelvuldige waarnemingen
van kleinere groepen in het ge
bied, dat de kustwateren ten
noorden van de waddeneilan
den moeten worden beschouwd
als het rijkste bruinvisgebied in
Nederland.
Tijdens het eind februari in
Amsterdam gehouden symposi
um "De andere Noordzee" over
de ecologie van het gebied
schatte dr. Peter Reijnders dat
sinds 1940 het aantal bruinvis
sen er is afgenomen met 9500
tot 28.500 stuks. Belangrijkste
factoren waren de vermindering
BOOR LOKATIES IN BRUINVISGEBIED
De kustione van Vlieland en
Teï»ch»ltlngm»tite:w>orgono. Nnnrrlrno
man boorlokatfo» van de NAM
»ri rte plaatsen wear bruinvis-
een il|n waargenomen.
Waar een bruinvis I» getekend
iljrveen of meer van deze die
ren gesignaleerd; de waarne
mingen 2ljn bijgewerkt tót aep.
tember 1991.
De grote bruinvle Is gebrKertd
op de pleats waar In meert
11991 eert groep van 48 dieren
is gezien. Open rondom de
plaat Richel houden rich de
meeat»; grijze zeehonden óp.
;De voorgenomen lokattes:
TerecheiSng-Noord A
Terschelling-Noord 8
Vlleborst A
Teeteiwiaeooos
Twictwe^rtoofl B
Begrenzing van de watermassa's de b<|
de unwttseling tussen Noordzee- en
Wadden zeewater zijn betrokltsn In hel
Zeegat van het VIie.
Watermassa de na een volledigs
geSjperkxte In de Noordzee blijft
Watermassa dia da Waddenzee
E3
instroomt
van het voedselaanbod en toe
vallige vangsten door vissers. Er
zijn geen aanwijzingen dat de
vermindering rechtstreeks door
vervuiling is veroorzaakt.
De huidige restauratie van de
haringgronden en de toename
van sprot kan volgens hem lei
den tot een herstel van de
bruinvissenpopulatie.
De enige andere walvisachti
ge, die er ook geregeld wordt
gezien is blijkens de NIOZ-stu-
die de witsnuitdolfijn. In het al
gemeen blijven deze dieren ver
der uit de kust dan bruinvissen,
maar een enkele keer komen ze
wel dicht onder de kust. moge
lijk om te foerageren. In de win
ter 1989/1990 zijn er binnen
tien dagen vijf dieren op de
kusten van Texel, Vlieland en
Terschelling levend of pas dood
gestrand. De dieren vertoonden
geen afwijkingen en hadden
hun magen vol vis. Dat laatste
wijst op foerageren vlak onder
de kust.
De grijze zeehond tot 1975
een dwaalgast in Nederland is
meer op de Noordzee georiën
teerd dan de gewone zeehond.
Zijn rust- en foerageergebieden
liggen ook meer aan de buiten
zijde van de Waddenzee.
Krijgt de gewone zeehond
jongen in de zomer, de grijze
zeehond werpt in de winter,
tussen eind december en maart.
Jonge grijze zeehonden blijven
na de geboorte langer op het
droge dan jonge gewone zee
honden en zijn daardoor langer
kwetsbaar voor verstoringen op
de platen.
Deze hele kustzone is biolo
gisch rijk en dient als opgroei-
gebied voor vele vissoorten als
wijting, horsmakreel, kabel
jauw. pollak, dwergbolk. steen-
bolk, makreel, kooïvis. sardien,
schar, tarbot, griet, schurftvis,
tongschar, paling, rode en grau
we poon. zandspiering, smelt,
pijlstaartrog. harder, zeebaars,
sprot, spiering, koolvis, pitvis.
kleine pieterman, zeestekel-
baars, geep. fint. zecforel, kor-
naarvis. snotolf, ansjovis, bot,
vijfdradige meun, zeedonder-
hamasmannetje. botervis.
dolf. glasgrondel
„Een belangrijk deel van de
tong en scholpopulatie in de
Noordzee is In do eerste levens
jaren in de kustzone opge
groeid. Zeker in de herfst on
wintermaanden wanneer de
jonge schol en tong uit de Wad
denzee naar de kustwateren
trekt, heeft deze zone een zeeT
belangrijke functie als opgroei-
gebied", aldus de NIOZ-studie.
Plannen voor
herbebossing
van Brazilië
rkd de janeiro in
In een poging het broeikas
effccj tegen te gaan. heeft
Brazilië een omvangrijk her
bebossingsplan opgesteld.
Het gaat om een gebied van
200 Ooo Vierkante kilometer,
wat neerkomt op zes maal de
oppervlakte van Nederland.
i v nieuwe BradNanaa
minister voor milieuzaken,
José (io Idem berg, wil inter
nationale financiële hulp
voor het project zoeken. Gol-
demberg was als natuurkun
digc betrokken bij de opzet
van het plan dat is opgesteld
door de universiteit van Sao
Fa ulo
Volgens specialisten zal het
'Floram -project 20 tot 30
jaar in beslag nemen en 40
miljard gulden kosten De
verwachting is dat deze om-
v.mgri|ke herbebossing niet
alleen een bijdrage levert aan
de stabilisering van het we
reldklimaat, maar dat hier
mee ook de flora en fauna
zullen worden beschermd
Het plan is opgesteld door
deskundigen van verschillen
de disciplines. De sociale
rechten van de bewoners in
het betreffende gebied zullen
gerespecteerd worden.
