Het Auschwitz van de Armeniërs
'Ook kiezers trekken van CDA en VVD'
Feiten Meningen
Voetgangers tellen niet mee
APRIL 1992
2
Margada herbergt de bewijzen van een vergeten holocaust
De heuvel van Margada is steil en bezaaid met zwart vul
kanisch gesteente, een gebied met felle lichtstralen en
schaduwen hoog boven de oostelijke Syrische woestijn.
I let is koucf op de top en de winterregens hebben scheu
ren gemaakt in de modder tussen de rotsen. Beneden in
de diepte verdwijnt de rivier de Khabur tussen de grauwe
boomloze oevers, slingerend door de zandheuvels, een
rivier van zwarte geheimen. Men hoeft niet te weten wat
er 77 jaar geleden in Margada is gebeurd om deze plek
wat sinister te vinden. Zoals de bossen in het oosten van
Polen, is de heuvel van Margada een plek die het uitge
wiste geheugen symboliseert.
Armeniërs hebben al sinds de 14e eeuw te maken met invasies en onderdrukking. Toch behielden zij hun ei
gen cultuur, taal en religie. Voor de Eerste Wereldoorlog woonden er naar schatting 2.5 miljoen Armeniërs in
het Ottomaanse Rijk. Bijna anderhalf miljoen van hen zouden sterven. In Margada. dat nu in Syrië ligt wer
den in 1917 tienduizenden Armeniërs vermoord. Ook vandaag de dag kent het Armeense volk geen vrede. In
de Armeense enclave Nagomo-Karabach (Azerbajdzjan) wordt nog steeds gevochten, waardoor veel Armeen
se gezinnen van huis en haard worden verdreven. foto epa vassili shaposhnikov
ROBERT FISK THE INDEPENDENT
In dit kleine killing field zijn
50.000 Armeniërs vermoord
door hun Turkse onderdruk
kers. Margada en de Syrische
woestijn zijn zoals duizenden
dorpen in wat eens Turks Arme
nië was het Auschwitz van
het Armeense volk. de plek van
's werelds eerste, vergeten holo
caust.
De vergelijking met Auschwitz
is niet loos. Het terreurbewind
van Turkije tegen de Armeense
bevolking was een poging het
Armeense ras uit te roeien. De
Armeniërs hadden sinds de
achtste eeuw voor Christus het
oostelijke deel van Anatolië en
de Transkaukasus bewoond. Zij
hadden daar een christelijk ko
ninkrijk gevestigd, dat tot de
14e eeuw bleef bestaan. On
danks herhaalde invasies be
hielden zij hun cultuur, taal en
christelijke geloof. Voor de Eer
ste Wereldoorlog woonden er
naar schatting 2,5 miljoen Ar
meniërs in het Ottomaanse Rijk.
Bijna anderhalf miljoen van hen
zouden sterven.
Terwijl de Turken in het open
baar spraken over de noodzaak
hun Armeense bevolkingsgroep
'opnieuw te helpen vestigen'
op de manier waarop de Duit
sers later over de joden zouden
spreken waren de ware be
doelingen van de Turkse rege
ring meer specifiek Op 15 sep
tember 1915 bijvoorbeeld, tele
grafeerde de Turkse minister
van binnenlandse zaken, Talaat
Pasja, de volgende instructies
naar zijn prefect in Aleppo. „U
bent er al van op de hoogte ge
steld dat de regering heeft be
sloten alle aangegeven perso
nen die in Turkije wonen hele
maal te vernietigen", zo schreef
hij. „Hun bestaan moet worden
beëindigd, hoe tragisch de te
nemen maatregelen ook mogen
zijn. Er kan geen rekening wor
den gehouden met leeftijd of
geslacht of met wat voor gewe
tensbezwaren dan ook
Margada
Hier stonden we dan, op de
heuvel van Margada, tussen wat
over was van de 'aangegeven
personen'. Borhus Dakessian,
die zijn 5-jarige neefje Hagop
had meegenomen toen hij ons
vanuit de Syrische stad Deir ez
Zor langs de Khabor naar boven
reed, wist alles van de 'tragische
maatregelen'. „De Turken
brachten hele families naar bo
ven om ze te doden. Dat ging
dagenlang door. Zij bonden hen
in rijen aan elkaar vast, man
nen, kinderen, vrouwen, de
meesten halfverhongerd en
ziek. velen van hen naakt. Dan
duwden ze hen de heuvel af de
rivier in en schoten een van hen
dood. De dode zou de anderen
meetrekken en verdrinken. Op
die manier was het goedkoop.
Dat kostte maar een kogel."
De tragedie van de Armeniërs
en hun afslachting door de Ot
tomaanse Turken is in het wes
ten voor een groot deel verge
ten, aan het gezicht onttrokken
door de omvangrijker joodse
holocaust, die nog geen dertig
jaar na de Armeense massa
moord in Europa begon. Turkije
heeft zijn verantwoordelijkheid
nooit toegegeven voor het uit
voeren van de eerste holocaust
ter wereld. Ook werd geen recht
gedaan aan de Armeniërs toen
het Ottomaanse Rijk aan het
eind van de Eerste Wereldoor
log ineenstortte. Er waren geen
processen a la Neurenberg voor
de moordenaars van de Arme
niërs, de Armeniërs kregen hun
rechten of eigendommen niet
terug. Er waren alleen anderhalf
miljoen geraamten, waarvan de
Turken het bestaan later zou
den ontkennen.
Ottomaanse Rijk
In 1915 was het Ottomaanse
Turkije in oorlog met de gealli
eerden Groot-Brittannië,
Frankrijk en Rusland. Turkije
beweerde dat de Armeense be
volkingsgroep, die in 1895 al
werd onderdrukt, de christelijke
vijanden van Turkije steunde.
Inderdaad vochten 200.000 Ar
meniërs uit het Russische Ar
menië in het leger van de tsaar.
Maar ook deden duizenden Ar
meniërs dienst in de Ottomaan
se strijdkrachten. De Turken be
schuldigden de Armeniërs er
van de geallieerde zeevloot te
hebben geassisteerd in het Mid
dellandse Zeegebied, hoewel ze
nooit met bewijs daarvoor zijn
gekomen.
De werkelijkheid was dat de be
weging van Jonge Turken of
ficieel het Comité voor Eenheid
en Vooruitgang binnen het
Ottomaanse Rijk de macht had
overgenomen van Sultan Abdul
Hamid II. In het begin was dat
een liberale partij, waaraan de
Armeniërs hun steun gaven.
Maar spoedig verwierf zij zich
een nationalistische, racistische
'pan-Turkse' geloofsovertuiging
en stond zij een Turksspreken-
de islamitische natie voor die
zich zou uitstrekken van Con-
stantinopel tot Baku. Deze
droom werd in 1918 kort be
waarheid en wordt vandaag de
dag alleen maar in de weg ge
staan door het bestaan van de
nieuwe onafhankelijke Armeen
se republiek. De christelijke Ar
meniërs raakten snel teleurge
steld in de nieuwe leiders van
het Turkse rijk.
Aangemoedigd door hun over
winning over de geallieerden in
de Dardanellen in 1915, deden
de Turken een aanval op de Ar
meniërs. Sindsdien wordt 24
april 1915 door de Armeniërs
herdacht als de Dag van de Ar
meense Massamoord. Die dag
werd door de Turkse regering
uitgekozen om alle belangrijke
Armeense intellectuelen van
Constantinopel op te pakken en
te vermoorden. Zij vervolgden
deze pogrom met de algehele
en systematische vernietiging
van het Armeense ras in Turkije.
Surbohi Pappasian werd door
een Arabische jongen gered.
Zoals zoveel Armeense vrouwen
die een schuilplaats zochten bij
niet-Turkse islamieten, bekeer
de zij zich tot de islam. Zij hoor
de pas later wat er met de rest
van haar familie was gebeurd.
„De Turken stuurden hen alle
maal naar het noorden de
woestijn in", vertelt zij. „Zij
bonden hen samen met veel
andere mensen. Mijn vader en
mijn zusters werden samenge
bonden. Toen brachten zij hen
naar een heuvel bij een plaats
die Margada heet en waar veel
lijken lagen. Toen wierpen ze
hen in de modder van de rivier
en schoten een van hen dood
ik weet niet wie en zo ver
dronken ze allemaal samen."
Ergens in de zachte klei van
Margada liggen hun lijken van
daag nog. Maar de Armeense
killing fields zijn verspreid over
de Syrische woestijn. Tachtig ki
lometer naar het noorden, ten
oosten van het dorp Sjedadi, ligt
ook een klein Auschwitz, een
grot waar Turkse troepen tij
dens de deportaties duizenden
Armeense mannen in dreven.
Borhus Dakessian en ik konden
de plaats gemakkelijk vinden,
middenin wat nu een Syrisch
olieveld is. Een deel van de grot
is al lang ingestort, maar het
was nog mogelijk om door de
ingang in de rots te kruipen en,
met behulp van een aansteker,
kronkelend onze weg te vinden
in het onheilspellende binnen
ste van de grot. Het strekte zich
onder de grond misschien an
derhalve kilometer uit. „Zij heb
ben hier ongeveer 5000 van on
ze mensen gedood", zegt
Dakessian. „Zij stopten ze in de
grot en stookten toen een vuur
hier in de ingang en vulden de
grot met rook. Ze stikten. Zij
bleven allemaal hoesten totdat
zij stierven."
Het duurde een paar seconden
voor de waarheid van dit verslag
dat is bevestigd door docu
menten uit die tijd
doordrong. Hier in de koude,
droge woestijn maakten de Tur
ken van deze scheur in de aard
korst de eerste gaskamer van de
eeuw. In zekere zin is het prin
cipe van de technologische
massavemietigtng hier in de Sy
rische woestijn uitgevonden, in
de kleine ingang van deze on
schuldige grot, in een natuurlij
ke kamer in de rots.
VERTAUNC LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
STANDPLAATS ATHENE
Het voetgangerslicht bij het
Plein van de Grondwet springt
op groen. Het groepje aspirant-
overstekers echter blijft voorals
nog staan. Men kijkt naar links,
men kijkt naar rechts wat
doen de auto's? Die rijden door,
hun tempo verhogend. Plotse
ling stopt er een. met gierende
remmen en duidelijke tegenzin.
Die achter hem moeten zijn
voorbeeld wel volgen. Ook van
de andere kant stremt nu de
stroom. Het aarzelende groepje
komt op gang. Men blijft loeren,
naar links en naamrechts, want
met die auto's en motorfietsen
weet je het maar nooit.
Op sommige kruispunten blij
ven ze trouwens doodgemoede
reerd om de bocht komen ter
wijl de voetgangers oversteken.
En ze doen dat legaal: ook hun
licht staat op groen, knipper-
groen, ten teken dat ze een
beetje moeten opletten. Maar
ze maken niet de indruk dat te
doen. Dagelijks zie ik stomver
baasde toeristen die dit 'sys
teem' niet kennen opzij sprin
gen om hun hachje te redden.
Toeristen zie je ook nog wel-
eens blijk geven van verwonde
ring als het groene licht al na
luttele seconden weer voor rood
plaats maakt. Lastig voor oude
re mensen of invaliden. Maar de
Atheners, die zich bij andere ge
legenheden zo lichtgeraakt kun
nen tonen, tonen bij verkeers
lichten een fatalisme dat bijna
oosters aan doet. Vuisten wor
den zeer zelden gebald.
Ik ken lang niet alle hoofdste
den en Caracas schijnt ook heel
erg te zijn, maar ik zou niet ver
baasd zijn als Athene toch de
voetgangers-onvriendelijkste
stad ter wereld was. Voetgan
gers zijn wel in grote getale aan
wezig, maar ze zijn niet 'in tel',
ze zijn wat de Fransen noemen
'een te verwaarlozen hoeveel
heid'.
Het nieuwste Atheense feno
meen is een groot aantal pas
opgeleide vrouwelijke ver
keersagenten, die op het stads
centrum zijn losgelaten. De be
doeling is kennelijk dat ze een
vuurdoop in het record-verkeer
ondergaan. Gecontroleerd door
oudere collega's moeten ze het
op de drukste kruispunten 're
gelen', hetgeen neerkomt op
het corrigeren van de verkeers
lichten en laten zien dat zij als
menselijk materiaal toch nog
machtiger zijn, als het er op aan
komt.
In meerderheid zijn ze ontegen
zeggelijk aantrekkelijk, maar
hun functioneren in het verkeer
werkt voornamelijk complice
rend. En wat ook hier weer op
valt: de voetgangers zijn lucht
voor hen. Die moeten zichzelf
maar zien te redden. Ook hun
mannelijke instructeurs denken
Een ander sprekend symptoom
is de droevige gesteldheid van
de trottoirs. Daar staan duizen
den auto's en zelfs hele auto
bussen op geparkeerd, zodat de
voetganger zich menigmaal zelf
op de drukke rijweg moet wa
gen.
Elke keer als ik stuit op de groei
ende begrotingstekorten van
Griekenland, wordt mijn mee
warigheid ietwat afgeremd door
de gedachte: waarom gaat men
niet eens één of twee dagen al
die door groen rijdende auto
mobilisten, al die parkeerders
op het trottoir, al die motorfiet
sers die de lawaaigrens passe
ren, gewoon bekeuren? Dan zou
dat miljardentekort aan
drachmen behoorlijk worden
ingelopen. Maar het verdient
wel aanbeveling zoiets daags na
de verkiezingen te doen, niet
daarvóór.
FRANS VAN HASSELT
CORRESPONDENT
TOM JANSSEN
Voorzitter Marijke Vos van Groen Links:
„Groen Links is op zoek naar
een eigen positie in het politie
ke krachtenveld. Daar zijn we
nog niet zo in geslaagd. Maar je
kan niet zomaar zeggen dat wij
een partij links van de PvdA
zijn. Wij zijn niet de partij die
echt op de belangenbehartiging
van de minima gaat zitten, al is
armoede bij ons wel een be
langrijk vraagstuk."
Een opmerkelijke uitspraak van
een opmerkelijke vrouw. Bij de
oprichting van Groen Links als
bundeling van PPR, PSP, CPN
en EVP, nu anderhalfjaar gele
den, haalde de kerverse partij
voorzitter Marijke Vos (34) fors
uit naar de Tweede-Kamerfrac
tie. Het moest maar eens uit
zijn met het eeuwige opgeheven
vingertje. En met het aangekon
digde vertrek van oermoeder
Ria Beckers zou ook een aantal
andere kamerleden moeten ver
dwijnen. Vers bloed in een
nieuwe partij.
Sindsdien is niet veel meer ver
nomen van Vos. Als het aan de
biologe ligt, komt daar nu dras
tisch verandering in. Per 1 juni
heeft zij haar baan als docente
milieukunde aan de universiteit
in Leiden opgezegd om zich ge
heel te kunnen wijden aan het -
betaalde - voorzitterschap.
Haar werkkring in de wereld
van de wetenschap beschouwt
zij zelf als de belangrijkste ver
klaring voor de radiostilte die zij
als partijvoorzitter in acht heeft
genomen. Bovendien is zij een
half jaar met zwangerschaps
verlof geweest. „Dat maakte het
moeilijk om mij te profileren."
Platform
Haar nieuwe profiel en vooral
dat van de partij staan nu bo
venaan op de agenda. Daarbij is
in elk geval één ding duidelijk.
De partij moet een platform
worden voor alle mensen voor
wie behoud van het milieu be
langrijker is dan vergroting van
de materiële welvaart. Vos
denkt dat als Groen Links erin
slaagt zich te profileren als een
progressieve partij met radicale
standpunten op milieugebied,
maar met een realistische kijk
op sociaal-economische ont
wikkelingen, het ook mogelijk
moet zijn om kiezers te trekken
uit de hoek van CDA en WD.
„Ik denk dat wij aantrekkelijk
zijn voor een breed scala aan
kiezers. Niet al onze ideeën zijn
in het hokje links te plaatsen.
Dat laten we ook al zien door
zelfs met de WD in zee te
gaan", aldus Vos. Met de libera
Marijke Vos: „Wij staan niet in alles
len en D66 heeft Groen Links
een wetsvoorstel gemaakt voor
banen voor allochtonen, terwijl
een gezamenlijk plan voor her
vorming van de sociale zeker
heid in de maak is.
Vos zegt dat de positie van de
minima en het migrantenvraag
stuk weliswaar hoog op de hit
lijst van Groen Links staan,
maar dat traditionele linkse
ideeën zoals CPN en PSP die
vroeger hadden, onderge
sneeuwd raken. „En ik ben daar
een voorstander van. Het oude
idee van iedereen is gelijk, gaat
natuurlijk niet meer op. Wat dat
betreft zijn wij bezig met een
soort hervorming van het links
gedachtengoed."
Wat opvalt in het betoog van
Vos is de nadruk die zij enkele
malen legt op mogelijke samen
werking met andere partijen
dan alléén de PvdA of D66,
waarbij de naam van de WD
meer dan eens valt. De toon
waarop zij over de partijen van
Wim Kok en Hans van Mierlo
praat is soms zelfs een tikje kor
zelig.
D66 verwijt zij te blijven steken
in vrijblijvende vaagheid, vooral
op het milieuterrein. Daar wil
len ze het milieu redden op ba
sis van afspraken tussen over
heid en bedrijfsleven, maar „je
moet bedrijven natuurlijk ge
woon hard aanpakken met wet
telijke maatregelen. Anders
links van de PvdA."
komt er niets van".
De oproep van haar collega Rot
tenberg van de PvdA tot bunde
ling van de progressieve krach
ten is in huize Groen Links met
grote belangstelling aange
hoord. Maar voor de wijze
waarop de partijtop de kamer
fractie van de PvdA voortaan
onder controle wil houden,
heeft Vos geen goed woord
over. „Zo'n Politbureau dat de
fractiediscipline gaat handha
ven, is naar mijn gevoel in strijd
met de wens in die kring naar
een meer open partij met dis
cussieplatforms. Een slechte
zaak voor de politiek." Een fusie
met PvdA en D66 tot een Pro
gressieve Volkspartij is voor Vos
„absoluut niet aan de orde".
Regeringsdeelname wel. Vos
streeft ernaar bij de volgende
kamerverkiezingen tien tot
twaalf zetels te behalen. Rege
ringsverantwoordelijkheid is
volgens haar weliswaar voorlo
pig geen doel, maar als de kans
er in zit
„Ik zie wel mogelijkheden om
met andere partijen een kabinet
te vormen, waarbij ik geen en
kele partij uitsluit, behalve de
CD van Janmaat natuurlijk. Ik
denk dan nog eerder aan de
WD dan aan het CDA, want die
partij is toch meer behoudend
met haar visie op het gezin als
hoeksteen van de samenleving.
Kijk, wat veranderd is in Groen
Links is, dat wij niet louter en
alleen meer een getuigenispartij
willen zijn. We willen ook wel
eens gelijk krijgen in plaats van
alleen maar gelijk te hebben."
Beckers
Het is overigens niet te hopen
voor Groen Links dat het kabi-
net-Lubbers/Kok voortijdig valt,
want dan zit de partij in de pro
blemen. De opvolging van Ria
Beckers als politiek leider en
fractievoorzitter in de Tweede
Kamer is nog lang niet geregeld.
In het partijbestuur leen vol
gens Vos nog geen begin van
een gedachte wie „de nieuwe
Beckers" moet worden.
Het partijcongres heeft vorig
jaar besloten de volgende lijst
trekker in oktober 1993 per refe
rendum te kiezen. De verkiezin
gen zijn immers voorzien voor
maart 1994. Of zo'n referendum
snel na een kabinetscrisis kan
worden georganiseerd, is voor
Vos nog maar de vraag. .Anders
moet een noodprocedure in el
kaar gedraaid worden", aldus
Vos.
Zij wil zich niet uitlaten over de
vraag wie in aanmerking komt
voor het lijsttrekkerschap. Op
verzoek wil zij nog wel kwijt dat
zij Wim de Boer, fractieleider
van Groen Links in de Eerste
Kamer, een goede kandidaat
zou vinden.
foto anp marcel antonisse
Vos zegt over het algemeen te
vreden te zijn over de fractie in
de Tweede Kamer. Gaandeweg
zijn de zes kamerleden steeds
beter in gpede doen geraakt,
meent ze. Belangrijk wapenfeit
vindt ze nog steeds de duidelij
ke stellingname van Groen
Links tegen de oorlog in de Golf.
Een duidelijker profilering dan
tot nu toe wil ze van de fractie
in het debat over de sociale ze
kerheid. In de wao-discussie
bijvoorbeeld is van de fractie te
weinig vernomen, vindt Vos.
Het partijbestuur komt in mei
naar buiten met een nota over
de sociale zekerheid, kondigt zij
aan. De hoofdlijn is arbeidstijd
verkorting, de 32-urige werk
week. „Dat is essentieel om het
sociale zekerheidsstelsel betaal
baar te houden." Arbeidstijd
verkorting sluit bovendien aan
op de sterk m Groen Links le
vende emancipatiegedachte:
„Iedereen moet in de gelegen
heid zijn om naast een betaalde
baan ook bezig te zijn in de vrij
willige zorg voor anderen", al
dus Vos.
Het idee van een basisinkomen
voor iedereen is niet helemaal
losgelaten, maar is vanwege
twijfel over de financiële haal
baarheid nu veel meer „een op
tie voor de langere termijn", al
dus Vos.
