'Echte vreugde is er niet meer'
Geen
woorden
maar
daden
ZATERDAG 18 APRIL 1992
Marten Toonder, de grootvader van de Nederlandse strip en
tekenfilm, wordt op 2 mei 80 jaar. Ter gelegenheid daarvan is het
eerste deel van zijn autobiografie verschenen, zes jaar na de
laatste Bommel-uitgave. Onlangs kreeg Toonder ook de
Tollensprijs 1992 omdat hij 'als weinig anderen de Nederlandse
taal heeft verrijkt met zeer vele uitdrukkingen die gemeengoed
zijn geworden'. Deze week was hij even in Nederland.
Steven Rottier, de
gouden Miss-dienaar
van het GOS
Op 23-jarige leeftijd opent hij
deuren die voor anderen geslo
ten blijven. Misschien niet de
slaapkamerdeur van prinses
Stéphanie van Monaco, al wil
len de roddelbladen ons dat
graag doen geloven, maar hij is
wel kind aan huis bij de hot
shots van het internationale za
kenleven. Niet voor nietsi wordt
Rotterdammer Steven Rottier
aangesproken als wonderboy.
In een paar jaar tijd heeft hij
een imperium opgebouwd
waar menig zakenman zijn le
ven lang over doet.
Daar had Rottier wel oren naar, maar de on
rust in Rusland verstoorde zijn plannetjes.
Het contact was echter gelegd; niet veel later
werd hem gevraagd 'iets' te organiseren op
het gebied van amusement en cultuur. De
Rotterdammer riep 'Eureka' en introduceer
de het meest westerse publieks-evenement:
de Miss-verkiezingen. In een van de oudste
theaters van Moskou wordt nu elk jaar de
schoonste van het land gekozen. Maar liefst
60.000 meisjes melden zich daarvoor aan,
van wie er ongeveer 40 overblijven. Voordat
ze het plankier mogen betreden, worden ze
maandenlang voorbereid en psychologisch
getest. Hoe mooi ze ook zijn, als ze niet over
de juiste mentaliteit beschikken vallen ze af.
Miss Rusland is geen meisje waar je een paar
uur naar kunt staren, ze is een ambassadri
ce," zegt Rottier, terwijl hij goedkeurend
knikt naar zijn kersverse miss die zich in een
Rotterdamse modewinkel Westers design laat
Wat de beschermheer van deze 18-jarige Ju
lia Valeriavna Etina bedoelt, is dat de belan
gen groot zijn. Want stel je voor misschien
kiest Coca Cola haar wel voor een recla
mespot. Vandaar dat de Rotterdammer mee
reist met Miss Rusland: iemand moet er toch
voor zorgen dat ze met beide benen op de
grond blijft na optredens in televisieshows
('Oprah Winfrey, here 1 come') en ontmoe
tingen met mega-sterren als Bill Cosby en
Donald Trump.
Nuchter
Je vraagt je af hoe het de 23-jarige Rottier zelf
is gelukt om 'gewoon' te blijven. Schouder
ophalend: „Ik ben erg nuchter. Als je bij
Trump wordt uitgenodigd - die het vervol
gens alleen maar heeft over zijn bezittingen -
en je vraagt 'Maar ben je ook gelukkig?', dan
val je op. Niemand zegt zoiets tegen die
„Ik ben en blijf een ordinair Rotterdammer-
tje," vat hij samen. En net als alle andere
mensen die over genoeg financiële middde-
len beschikken, zegt hij achteloos: „Ik geef
niets om geld." Wel constateert hij met enig
gevoel voor zelfkennis dat hij zijn leeftijd mee
heeft: „Juist omdat ik zo jong ben. kan ik veel
maken. Als ik mensen op bezoek krijg in Rus
land. kunnen ze zo doorlopen bij de doua-
Rottier hecht er veel waarde aan dat hij 'op
deze leeftijd' de organisatie, de produktie, de
verkoop van tv-rechten en de reclame rond
de Miss-verkiezingen mag regelen in het
grootste land ter wereld. Consequent spreekt
hij over het steeds verder 'levellen' van het
evenement waaraan 2000 mensen meewer
ken. Bij de verkiezing zelf zijn 22 camera
ploegen aanwezig uit de hele wereld, waar
onder die van CNN en ABC uit Amerika. Op
nieuw valt het kijkcijfer „Deze show is groter
dan die van Miss Universe. Daar kijken 800
miljoen mensen naar, mijn reach is veel gro-
Waarom de jonge zakenman zo gegrepen is
door de verkiezingen, ligt voor de hand. Tij
dens zijn promotie:toemee met Miss Rus
land leert hij bedrijven kennen, legt hij nieu
we contacten en heeft hij de mogelijkheid re
clame-zendtijd te verkopen. Volgens Rottier
wordt Rusland de komende tien jaar com
mercieel en zakelijk gezien een zeer belang
rijk land. Als voorzichtig wordt geïnformeerd
naar de voorsprong die hij heeft op 'de rest',
zegt hij op besliste toon: „Die halen me niet
meer in. Het Rad van Fortuin draait maar één
keer."
Vreemd Leven
Dat in zijn eigen land met enig dédain wordt
neergekeken op de verkiezing van de aller
mooiste, interesseert hem hoegenaamd niets.
Rottier, met dezelfde zelfverzekerdheid - al
zullen sommigen het arrogantie noemen:
„Op de manier zoals ik het organiseer valt al
les in het niet. Bij de verkiezing is vorige
maand voor 730.000 gulden aan juwelen en
jurken uitgegeven. Veronica organiseert de
Miss-Verkiezingen met twee rolletjes crèpe-
papier!"
Over Holland op z'n smalst en de ranzige
verhaaltjes die over hem in de roddelpers zijn
verschenen, wil hij niet veel zeggen. Het
meest persoonlijke dat hij loslaat is dat hij
sinds zijn twaalfde een 'vreemd leven' leidt
Over het hoe en waarom zegt hij alleen maan
„Dat is een lang verhaal. Het komt er op neer
dat ik vanaf die tijd alleen ben geweest."
Wat je ook van Rottier vindt, het is bewon
derenswaardig wat hij in zo'n korte tijd voor
elkaar heeft gekregen. Te meer omdat hij
geen twee woorden Russisch spreekt. Hij
mag er dan de helft van het jaar verblijven,
zijn voertaal is Engels („van school en van
wat ik op tv heb opgepikt"). Hij heeft zich
voorgenomen om te beginnen met lessen
Russisch zodra hij daarvoor wat tijd kan vrij
maken. „En misschien kan ik dan ook weer
mijn economie-studie oppikken."
Als je afgaat op zijn very casual uiterlijk komt
een dergelijke uitspraak geloofwaardig over.
Je zou bijna vergeten dat deze jonge knul in
zijn witte jeans, turqoise sweater en witte
moccasins (zonder sokken!) de personificatie
is van de inmiddels uitgestorven yup. Je komt
natuurlijk niet zomaar over de vloer bij een
miljardair als Donald Trump, om maar eens
een zijstraat te noemen.
„Vandaag had ik toevallig niets belangrijks op
de agenda," klinkt het bijna verontschuldi
gend. „Morgen beq ik weer jasje dasje."
Niets is toevallig, alles heeft met
alles te maken. Kort nadat Mar
ten Toonder (79) deze week op
Schiphol uit het vliegtuig stapte, trilde Ne
derland op z'n grondvesten. „Vrienden van
mij in Ierland wisten absoluut zeker dat het
met mijn bezoek te maken had, haha. Nee, ik
geloof niet dat ik aardbevingen veroorzaak."
Maar toch... Was het niet de schrijver
Toonder zelf die professor Prlwytzkofsky na
een aardschok liet zeggen: „Onwetenschap
pelijke waanzin. Zo een dommer jongen als
dezer Urg persoon kan gene supersonische
trillings ten gehore brengen. Uit!"
Achteraf bleek het blaagje Urg toch de
boosdoener. In de Toonder-filosofie is niets
onmogelijk. „De geest bepaalt de materie, in
derdaad. Toeval bestaat naar mijn idee niet,
de waarheid evenmin. Die wordt door ieder
een zelf ingevuld."
In het nu verschenen eerste deel van zijn
autobiografie 'Vroeger was de aarde plat' be
schrijft Toonder zijn leven vanaf z'n geboorte
Cl 912) tot vlak voor de oprichting van zijn ei
gen tekenstudio's (1939). De titel verwijst
naar veranderende opvattingen over de wer
kelijkheid. De aarde bleef plat, totdat geleer
den anders beweerden. De waarheid blijft
rekkelijk. Het boek is het biografiedebuut van
een man die al sinds zijn vijfde jaar verhaal
tjes vertelt en miljoenen oplettende lezertjes
beeft geboeid met beeldverhalen en ballon
strips.
Herkenning
'Vroeger was de aarde plat' is voor de lezers
van Tom Poes, Heer Bommel en andere
Toonder-vertellingen een feest der herken
ning, De schilder Terpen Tijn, professor Zby-
gniew Prlwytzkofsky en het wonderlijke man
netje Pee Pastinakel; ze blijken allemaal een
levend voorbeeld te hebben gehad. Marten
Toonder legde ooit hun eigenaardigheden
vast op papier en liet ze later weer tot leven
komen.
Voor zijn biografie raadpleegde Toonder
oude post en aantekeningenboekjes vol ob
servaties. „Ik had ze met rust willen laten',
Schrijft hij, „want woorden en gedachten van
gestorvenen zijn drukkend. Leven is bewe
ging, en alles wat leeft verandert voortdurend
- ook het denken. Omdat er zonder denken
geen herinneringen bestaan, is de mens altijd
Bezig zichzelf te verzinnen, want hij bestaat
Is 'general director' van Bergtrans
BV adviseert Steven Rottier bedrij-
n willen doen in het
irodukten en tussen de bedrijven
door organiseert hij sinds drie jaar de Miss
verkiezingen in wat nu het Gemenebest van
Onafhankelijke Staten wordt genoemd - een
tv-programma dat goed is voor 2,3 miljard
kijkers.
Zijn betrokkenheid is zo groot dat hij met
'zijn' miss de wereld afreist ter meerdere eer
en glorie van haarzelf én van zijn eigen busi
ness. De meisjes die het nét niet zijn gewor
den, kunnen terecht bij een modellenbureau
dat - u voelt 'm al - ook door hem wordt be
stierd.
Om publiciteit geeft hij niets, „want dat le
vert me toch geen reet op. Die verhalen over
de jongste miljonair van Nederland zijn
bullshit," zegt hij zonder omhaal. „Als de
vrouw van een Philips-directeur mij in de
Privé ziet staan en zegt: 'Hé, die jongen waar
jij zaken mee doet is miljonair', dan denkt
zo'n man automatisch: waarom moet ik dan
vijf ton meebetalen aan zijn project?!"
Steven Rottier houdt er een Rotterdamse ma
nier van zaken doen op na: aan zijn daden
wil hij niet al te veel woorden vuil maken. De
feiten spreken voor zich. Na zijn middelbare
schooltijd heeft hij op eigen kracht een plaats
verworven in een wereld die moeilijk toegan
kelijk was. In het Gemenebest van Onafhan
kelijke Staten beheert hij een Eastern Europe
Consultancy, hij koopt en verkoopt de meest
uiteenlopende produkten, en hij is de man
achter de Russische Miss-verkiezingen die
ruim drie jaar geleden van start gingen en
waarvoor hij over de gehele wereld de tv-
rechten heeft verkocht. De uitzending van de
kroning is goed voor 2,3 miljard kijkers: kas-
De Top
Rottier opereert in Rusland onder de naam
Bergtrans BV. Hij heeft trouwens iets met
bergen, want dank zij de Elbus - die nog 1500
meter hoger schijnt te zijn dan de Mount
Everest - bereikte hij in '89 letterlijk en fi
guurlijk de 'top\ Na een geslaagde beklim
ming en afdaling (per snowboard) gingen de
grenzen open voor de toen 19-jarige athene
um-leerling. Nadat zijn prestatie worldwide
was uitgezonden, kregen de Russen belang
stelling voor hem. Het ministerie van Sport
zaken benaderde de jonge durfal met de
vraag of hij het wereldkampioenschappen
snowboard wilde organiseren.
Marten Toonder maakt autobiografisch debuut na een periode van depressies
nog steeds niets te mopperen of te klagen
hoor. Je hebt gewoon iemand nodig om je
plezier mee te delen. Alleen op vakantie is
ook maar half op reis."
Vloek
Phiny miste hij al toen de jonge Marten
Toonder in de zomer van 1931 na het beha
len van zijn HBS-diploma enkele maanden
op zeereis mocht. Tijdens de reis op het
schip van kapitein Marten Toonder senior,
besefte junior voor het eerst hoe hij naar zijn
buurmeisje verlangde. „Maar dat was toch
anders. Toen was ik nog jong."
De vloek van het oud zijn, zo noemt hij
hem de zee, de wind, de natuur. God was ook
de storm op zee. De toom Gods, dat was voor
mijn vader een begrip."
Klein Geluk
Terugblikkend op een lang en werkzaam le
ven, is het geluk vaak aan zijn kant geweest.
Niet het grote geluk, daar gelooft Toonder
niet in. „De momenten van klein geluk, sa
men aan mooie dingen werken. Thuis, of het
teamwork in de studio. Dat soort geluk besef
je alleen op het moment zelf niet. Maar er
zijn ook mensen die op de een of andere ma
nier het ongeluk aantrekken. Heel triest, een
van onze studiomedewerkers had dat. Werd
altijd achtervolgd door pech. Wanneer hij
ook op zomervakantie ging: altijd regen. De
man kon geweldig inkleuren, met aquarel.
Toen zijn produktie af was vloog het kasteel
Nederhorst (met daarin de Toonder-studio's
- red.) in brand. Een ramp. De man heeft
daar jarenlang zware depressies van gehad.
Ik geloof niet dat een mens zijn lot kan ontlo
pen."
Lijkt verdacht veel op dat ongelukkige
Bommel-personage met het eeuwige regen
wolkje boven zich. Toonder veert op: „Pre
cies, de Zwarte Zwaddemeel. Dat is zo'n ty
pe."
Toonder stopte in 1986 met zijn Tom
Poes/Heer Bommel-reeks. „Het was een lo
gisch einde, net zoals na de zesde klas de la
gere school is afgelopen. Na 45 jaar was het
verhaal uitverteld. Er is maar een beperkt
aantal gegevens op de wereld en die heb ik
zo'n beetje gebruikt. Je moet oppassen voor
herhaling, dat je niet hetzelfde verhaal in een
nieuw jasje stopt."
De herhaling in andere strips en geïllu
streerde verhalen stoort hem. „Dat vind ik
tragisch. Asterix bijvoorbeeld, daar was ik een
groot liefhebber van. De laatste albums wa
ren een afknapper."
Wonden
Deel twee van de autobiografie staat al in de
steigers. Het schrijven zal 'm dit keer nog
moeilijker afgaan, voorspelt Toonden „Ik
kom nu in een periode waarover al erg veel is
geschreven. Je haalt bovendien eerder won
den open."
De beschrijving van de oorlogsperiode,
waarin de steeds groter wordende Toonder
studio's legaal én verzetswerk maakten, zal
niet volledig zijn. „Ik ga niet over de oorlog
schrijven, maar over mijn persoonlijke bele
venissen in die tijd. Met namen moet je voor
zichtig zijn. Behalve van enkele notoire
schurken, die komen eriq."
uit zijn geheugen. Daarom heb ik die papie
ren nodig; het staat me tegen om mezelf he
lemaal zonder houvast te verzinnen. Ik heb
wel aardiger figuren bedacht."
Zo'n anderhalf jaar geleden begon het
werk. Het zou een van de moeilijkste klussen
van zijn leven worden. Na de dood van zijn
vrouw Phiny Dick was Toonder door een
diep dal gegaan. De biografie werd na enkele
maanden van depressies als therapie aange
grepen. „Het begin was enorm zwaar, het
stond me tegen. Wat een papier heb ik toen
weggegooid."
„M'n vrienden hadden gezegd: je zult
steun hebben aan al die mooie herinnerin
gen. Ik dacht toen: wat een onzin, juist de
goede herinneringen maken het verlies zo
veel groter. Op een gegeven moment zie je
gewoon niets meer zitten, komen er zelf
moord-ideeën bij je op en vraag je je af: waar
doe ik het allemaal nog voor? Dat gevoel in
jezelf... daar ben ik gelukkig overheen geko-
Het schrijven sleurde Toonder door de
zwaarste tijd van zijn leven, maar de leegte
bleef. „Of ik nog een doel heb? Nee, dat is
weggevallen. De echte vreugde, die heb je
niet meer als je alleen bent." Hij vervolgt
vlug, bijna verontschuldigend: „Maar ik heb
zijn eenzaamheid. Generatiegenoten zijn
weggevallen. „Ik heb ze bijna allemaal over
leefd. Alleen met mijn broer Jan Gerhard kan
ik nog over de tijd van vroeger praten. Als je
dat met anderen zou doen, ben je dan al
gauw een sauriër." Opnieuw de hartelijke
lach. Toonder straalt weer levensvreugde uit,
ondanks de diepe wonden. Hij prijst zich een
gelukkig mens dat veel artistieke dromen
werkelijkheid zag worden. „Ik ben een ge
luksvogel. kennelijk onder een gunstig ge
sternte geboren."
Toonder woont al meer dan een kwart
eeuw in het Ierse Greystones. De Keltische
hang naar mystiek heeft hij zich helemaal ei
gen gemaakt. „Ik geloof niet in toeval, maar
ik moet een beetje oppassen met dat soort
uitspraken. Voor je hef weet ben je een man
van kaboutertjes." Schaamte voor kabouter
tjes - spreekt hier echt de geestelijke vader
van mysterieuze types als Kwetal en de magi
ër Hocus Pas? Een bulderende lach. „Dat is
ook zo, dat is ook zo."
Hij spreekt met diepe bewondering over
het geloof van de Ieren. Onder een laagje ka
tholicisme voelen de Kelten een sterke oer-
verbondenheid met de natuur. „Vader had
dat ook. Hij kwam van Rotummerplaat, waar Marten Toonder (bijna 80): „Na 45 jaar was het verhaal uitverteld. Er is maar een beperkt aantal gegevens op de wereld en die heb ik zo'n beetje
nu zoveel om te doen is. God was daar voor gebruikt. foto gpd
'Wonderboy' Steven Rottier met 'zijn' Miss Rusland: „Ik ben en Wijf een ordinair Rotterdammer-
tje foto •om
