Waterkanten aan kust
unieke leefgebiedjes
Boer beschermt
flora en fauna
tegen betaling
Over leven
Weer thuis
MILIEUTIP
DONDERDAG 9 APRIL 1992
10
redactie: monica wesseunc
Excursie De Kleine Aarde
boxtel De gemeente Zoeterwoude organiseert ter afsluiting van
de cursus 'Milieu in en om het huis' op maandag 13 april een
excursie naar De Kleine Aarde in Boxtel. Lr zijn nog een paar
plaatsen over in de bus en dus kunnen ook niet-cursisten mee.
De kosten bedragen 45 gulden per persoon. Voor dit geld krijgen
deelnemers de reis, een 2,5 uur durende rondleiding, onderbro
ken door een ecologische lunch. De bus vertrekt 's morgens om
9.00 uur, om 17.00 is de thuiskomst. Voor nadere inlichtingen en
opgave kan worden gebeld met R. van der Voort, telefoon 01715-
9204.
Bezichtigingen weidevogels
leiden Het Instituut voor Natuurbeschermingseducatie regio
l-eiden organiseert op zondag 12 en donderdag 16 april twee
weidevogelexcursies. Op zondag wordt het vroeg uit de veren
want om 8.30 uur al is het verzamelen geblazen bij de LOl aan
de Zijldijk in leiderdorp. Vandaar gaat de groep op de fiets naar
een boerderij aan het eind van de Zijldijk van waaraf te voet een
weidevogelgebied in wordt getrokken.
Op donderdag begint de excursie om 18.30 uur bij café Crones-
teyn in leiden; het polderpark Cronesteyn wordt bezocht. Hoe
wel er niet door de eilanden zelf wordt gelopen (vogels behoe
ven rust), is warme kleding aan te raden. De excursies zijn gratis.
Nadere inlichtingen bij Ton Gordijn, telefoon 071-143726.
Spaarlamp met kleine Fitting
eindhoven Philips introduceert begin september een elektroni
sche spaarlamp met kleine fitting. Deze spaarlamp, type PLC-E,
is negen Watt sterk en vergelijkbaar met een gloeilamp van veer
tig Watt. De kleine fitting is gebruikelijk in smalle lamphuizen en
kroonluchters. Philips claimt voor de spaarlamp een acht keer
langere levensduur dan een gloeilamp en een vermindering van
het stroomgebruik met tachtig procent. Spaarlampen hebben al
leen zin op plaatsen waar licht lang achtereen noodzakelijk is.
Het nieuwe type kost 37,95 gulden.
Informatie over zwanen gevraagd
bussum Een aantal verontruste vogelliefhebbers heeft een zoge
noemd Knobbelzwanenplatform opgericht. Doel is te komen tot
een landelijk gecoördineerde actie om de jacht op knobbelzwa
nen af te schaffen. Deze dieren worden in sommige gevallen be
jaagd vanwege de schade die ze zouden veroorzaken.
Het platform zoekt naar 'ethisch en ecologisch verantwoorde al
ternatieven' voor dit afschot. De oprichters vragen informatie
over problemen met knobbelzwanen en jachtpraktijken op te
sturen naar: R. Kloosterman, Huizerweg21j, 1401 GG Bussum.
Telefoon 02159-10562.
Plan voor moeras Schouwen
schouwen» Natuurmonumenten, de Zeeuwse Milieufederatie en
de Vogelwacht Schouwen-Duiveland hebben een plan gepre
senteerd voor de aanleg van een moeras aan de zuidkust van
Schouwen. Het achthonderd hectare metende moeras zou een
meer geleidelijke overgang moeten vormen tussen de Ooster-
schelde en de nabijgelegen agrarische gebieden.
Volgens de organisaties zijn er door de Deltawerken veel ge
schikte gebieden voor vogels verdwenen. De aanleg van dit
moeras zou dit enigszins kunnen goedmaken. Het plan is be
doeld als bijdrage aan de discussie rond het landinrichtingspro
ject Zuid-Schouwen. De twintig boerderijen in het gebied zou
den elders een plaats moeten krijgen.
Batterijen, aanstekers, pakjes
kauwgom en aardappelschil
mesjes zijn in supermarkten en
warenhuizen bijna niet meer
los te koop. Om diefstal te
voorkomen zitten ze in een
plastic vormpje op karton ge
plakt. Zo'n verpakking wordt
'blister' genoemd, het Engelse
woord voor blaar. Voor het
milieu is dit inderdaad een zeer
pijnlijke verpakking, vooral
omdat deze vaak van pvc is ge
maakt. Een belangrijk bezwaar
van pvc is dat er bij verbran
ding ervan dioxine vrijkomt. In
speciaalzaken zijn deze artike
len meestal gewoon los te krij
gen. Dit is milieuvriendelijk en
vaak nog goedkoper ook.
Na het schilderen
Verfresten bevatten terpetine of andere oplosmiddelen die schade
lijk zijn voor het milieu. Bovendien worden in verf vaak giftige stof
fen zoals zware metalen gebruikt als kleurstof. Die stoffen mogen
niel in het milieu terecht komen, zeker niet in het water. Het water-
zuiveringsbedrijf krijgt de stoffen namelijk niet uit het water. Houd
verfresten, terpetine, afbijtmiddelen, tinner en dergelijke daarom
altijd apart. Breng ze naar de chemocar zodat ze op de juiste ma
nier kunnen worden verwerkt. Dat geldt ook voor verf op waterba
sis en natuurlijke verf op basis van lijnolie. Deze kunnen ook zware
metalen bevatten en moeten daarom op dezelfde manier worden
behandeld.
'Ja natuurlijkoppervlakkig
ISBN 9021004968. prijs 12.50
Tuinen, vijvers, terrassen en
kamerplanten: over elk van de
onderwerpen zijn boeken vol
te schrijven. De herkomst van
planten, hun verschijnings
vorm hier, verzorging van
planten binnen en buiten. Al
le aspecten zijn zó interessant
dat het een bix'k waard is. Al
les in één boek willen prop
pen pakt meestal niet best uit.
Het blijft oppervlakkig. De
nieuwe gids 'Ja natuurlijk 2,
bloemen en planten' (beho
rende hij de gelijknamige tv-
serie) is zo'n uitgave van alles
in één en dus net niks.
Het boekje telt zo veel
hoofdstukken dal voor elk 'on
derwerp eigenlijk veel te wei
nig ruimte overblijft. Na het
lezen van 'rozen snoeien', 'ka
merplanten vermeerderen' of
'het aanleggen van een vijver'
blijven er minstens evenveel
vragen over als er beantwoord
worden. In plaats van oVer de
onderwerpen algemene infor
matie te geven, verliest de au
teur zich geregeld in details.
Zn wordt wel uiteengezet hoe
folie in een nieuw aangelegde
vijver moet worden aange
bracht, maar wordt nauwe
lijks iets verteld over het neer
zetten van planten.
Wat verder opvalt is de wat
belerende manier van schrij
ven. Gezellig is niet hetzelfde
als betuttelend. Tuinders of
plantliefhebbers die echt wat
meer willen weten over een
specifiek onderwerp, doen er
verstandig aan daarover een
boek te kopen. Zij die de tv-
cursus volgen en de gegevens
nog eens willen nalezen, kun
nen bij de boekhandel dit
boekje aanschaffen.
De grutto's zijn weer in de weidegebieden zend kilometer gevlogen om in ons koude
neergestreken om te broeden. De vogels heb- kikkerlandje voor nageslacht te zorgen. De
ben een lange reis achter de rug. Na een lange tocht wordt gemaakt met een pauze in
overwintering in de rijstvelden van Guinea moerasgebieden in Zuid-Frankrijk. De tocht is
Bissau en Senegal in Afrika hebben ze vijfdui- vol gevaren: naast allerlei klimatologische
ontberingen moeten de dieren zich ook de ja
gers en boeren in Frankrijk 'van het lijf hou-
foto martijn de jonge
Zeevenkel, strandbiet, zeekool en de gele hoompapaver
Menselijk handelen leidt er vaak toe dat plante- of dier
soorten verdwijnen. Het komt echter ook omgekeerd
voor. Zo is in Katwijk de waterkant van de uitwatering af
gewerkt met speciale stenen, waardoor er voor bijzonde
re planten een uniek leefgebiedje is ontstaan. Het afgelo
pen jaar groeiden er zeevenkel, strandbiet, zeekool en de
Gele hoompapaver: stuk voor stuk plantesoorten die vrij
wel nergens elders in Nederland voorkomen.
het eerst ook de bollenvelden
gaan bekijken. Dat leverde ver
rassende resultaten op. Van
Dijk: „De bollenvelden zijn ab
soluut oninteressant zodra de
bollen bloeien. De kwekers zor
gen ervoor dat er dan niks leuks
staat. In de periode waarin het
veld braak ligt, schieten allerlei
onkruiden op zoals de kleine
brandnetel, de akkerkers en het
kleine kruiskruid. Echt bijzon
der zijn deze niet. Het zijn heel
sterke plantesoorten, anders
zouden ze die gifwolk ook niet
hebben kunnen weerstaan
De zogeheten zanderijvaar
ten, de sloten in de bollenvel
den nabij Noordwijkerhout, la
ten wel een bijzondere flora
zien. „Blijkbaar is het gif dat in
de bollenteelt wordt gebruikt,
niet in de sloten gesijpeld. Het
water is wel voedingsrijk maar
niet vies. Er komen waterlelies
noorpwu k monica wesseunc
Ook het gebied 'de Coepel-
duijnen' tussen Noordwijk en
Katwijk is, mede ten gevolge
van menselijk handelen, een
ware schatkamer voor bijzonde
re planten. In vroeger tijden is
dit duingebied door de zee
dorpbewoners gebruikt als ak
kerbouwgebied en werden er
geiten en schapen gehoed. De
grond is van nature uitzonder
lijke kalkrijk. De combinatie van
extensief gebruik in vroegere ja
ren en de kalkrijkdom maken
de Coepelduijnen tot bijzonder
gebied. Er komen bremrapen
voor, de nachsiline bloeit er, ra
telaars en zee-averuit tieren er
welig.
Dat er nieuwe plantesoorten
bij komen is bekend geworden
door de naspeuringen van le
den van de vereniging voor Na
tuur- en Vogelbescherming
Noordwijk. Op dit moment
wordt er door vijf van de 620 le
den hard gewerkt aan een nieu
we flora van Noordwijk en om
streken. De laatste dateert uit
1972. Destijds is alleen het
duingebied tussen de provincie
grens en de Katwijkse uitwate
ring onder de loep genomen. In
de nieuwe uitgave worden ook
de bollenvelden, de slootkan
ten, de wegbermen en zelfs de
straatvegetatie meegenomen.
J. van Dijk van de vereniging
zet uiteen dat het de bedoeling
is in de flora alle vondsten van
wilde planten vanaf 1980 mee te
nemen. Het begrip 'wilde plant'
is overigens moeilijk te definië
ren. Zo werd Staatsbosbeheer in
de dertiger jaren gevraagd hees
ters uit Zundert aan te kopen en
in het duingebied te planten.
De boomkwekerij lag op zijn gat
en behoefde steun. „De Rode ri
bes en Mahoniestruik die se
dertdien het duingebied sieren,
zijn niet inheems maar inmid
dels wel verwilderd. Die neemn
we dus op in de flora".
Het nieuwe werk verschijnt
over twee jaar en omvat het ge
bied tussen de noordelijke pro
vinciegrens en de Katwijkse uit
watering en als oostelijke grens
de Eeidsevaart en de A4. Niet al
leen de bijzondere planten wor
den in de lijst opgenomen.
„Ook de plantjes die tussen de
straattegels groeien inventarise-
Bollenveld
De plantliefhebbers zijn
-bioloog kom je
op rare plekken. Zo heeft Van
Dijk verleden jaar, speciaal voor
de flora, alle vuilnisbelten in de
ze regio onderzocht op plante-
groei. „Ik ben ook voor het eerst
van mijn leven op een golfbaan
geweest. Er blijken grappige
planten te staan. Zo vind je op
vuilnisbelten nogal wat verwil
derde en verbasterde kamer- en
tuinplanten."
Er zijn de afgelopen jaren ook
planten verdwenen. Van Dijk
vindt dit niet per definitie 'een
ramp'. In het duingebied zijn
decennia geleden dennen aan
geplant. Op donkere plekjes in
het bos groeide het Stofzaad,
een parasiet die op dennewor-
tels leeft. Staatsbosbeheer is het
naaldbos aan het dunnen en
plant er loofbomen voor in de
plaats. De reden hiervoor is dat
loofbomen natuurlijker zijn dan
dennen, althans in een duinge
bied. Door het dunnen wordt
het licht in het bos en verdwijnt
het stofzaad. „Dat kan je niet
erg nomeen", becommentari
eert Van Dijk. Verdwijnen van
plantesoorten is wél erg als het
een symptoom is van het ver-
den haag/regio monica wesseunc
Veertig boeren in het veenwei-
degebied van Zuid-Holland
doen mee aan een experiment
bedoeld om op het agrarisch
bedrijf de natuur meer de kans
te geven. De boeren mogen zelf
weten op welke manier ze flora
en fauna beter beschermen. De
betaling is afhankelijk van het
resultaat. Naarmate er meer
bloemetjes of diertjes zijn, is de
vergoeding hoger.
Betaling voor natuurproduk-
tie is niet echt nieuw. Tot voor
kort bestond alleen het systeem
van beheersvergoedingen. De
boeren kregen geld als ze be
paalde dingen niet deden zoals
niet maaien, niet mesten en
niet omspitten. Het niet-doen
moest uitmonden in méér na
tuur. Dit experiment gaat uit
van betalen op grond van resul
taat. Veel boeren ervaarden de
beheersregeling als te betutte
lend. Met betaling op grond van
resultaat kunnen ze natuur
vriendelijke maatregelen beter
inpassen in het bedrijf.
Betalen op grond van resul
taat is alleen mogelijk als be
kend is hoeveel plantjes er eerst
waren en hoeveel er zijn na een
jaartje natuurvriendelijk beheer.
Vorig jaar is door de afdeling
milieubiologie van de universi
teit Leiden een methode uitge
werkt voor het bepalen van de
natuurwaarden. Er is een ma
nier gemaakt om te tellen hoe
veel bijzondere plantjes de
slootkanten herbergen en hoe
veel en welke weidevogels waar
zitten (broeden). Het experi
ment dat dit jaar begint, behelst
alleen de slootkanten.
De boeren tellen aan de hand
van een lijstje zelf hoeveel bij
zondere plantesoorten er zijn.
Bijzonder aan de slootkant zijn
onder meer de dotterbloem, de
koekoeksbloem en de moeras
wederik. Vervolgens gaat de
boer 'boeren' op een manier die
de natuur spaart en na een jaar
tje wordt opnieuw geteld hoe
veel bijzondere plantjes er zijn.
De vergoeding die hij krijgt, is
afhankelijk van de toename van
het aantal bijzondere plante-
De agrariër, in veenweidege-
bieden meestal melkveehou
ders, kan de slootkant rijker ma
ken qua plantenpopulatie door
ervoor te zorgen dat er weinig
meststoffen in de sloot terecht
komen. Hoe armer het water,
des te minder hard groeien de
planten en des te minder be
hoeft er te worden gemaaid. Bij
zondere planten die laat in het
jaar bloeien, krijgen met laat
maaien de kans zich via zaad te
verspreiden.
De proef is een initiatief van
de landbouworganisaties, de af
deling milieubiologie van de
universiteit en de Zuidhollandse
milieufederatie. Het is nog niet
zeker of volgend jaar ocik de
weidevogels erbij worden be
trokken. Er is nog geen geid om
ook de komst van extra weide
vogels aan boeren te vergoeden.
dwijnen van een landschap of
stukje natuur.
De leden van de vereniging
maken de flora vooral omdat ze
het leuk vinden. „Planteliefheb-
bers zijn uitzonderlijk nieuws
gierig". Dat is echter niet de
enige reden. De kennis over de
flora geeft de natuurliefhebbers
een wapen om te strijden tegen
aantasting van natuur en land
schap. Dat heeft het verleden
wel uitgewezen. De Vereniging
heeft enkele jaren geleden een
fauna gemaakt van bijzondere
vogelsoorten. Die beschrijving
van vogelsoorten heeft de pro
vincie Zuid-Holland ervan over
tuigd in de polder Hoogeweg in
Noordwijk geen glastuinbouw
toe te staan.
Er zijn nog steeds grote gebie
den die bescherming behoeven.
De bollenvelden niet: „die be
schouwen wij als verloren." In
de polders Hoogeweg, Elsgeest
en de binnenduinrand liggen
graslanden waar nog bijzondere
bloemen azoals de pinkster
bloem in voorkomen. Ook langs
de sloten van deze polders is er
een rijkdom aan planten te vin
den. „Die gebieden moeten dus
voor teloorgang worden be
hoed."
Hoe meer diertjes en plantjes de boer 'maakt', des te meer geld staat er
tegenover. foto wim dijkman
Eindeloos snuffelen tussen plantjes en grasjes om te speuren naar ni
Van Dijk en een aantal andere vrijwilligers zijn er al maanden druk n
IN 'T VELD
Wekenlang zit het Turkse tortel-
tje al voor zich uit te staren. Half
slapend lijkt het wel, want zijn
mooie bruinrode oog-heeft hij
meestal half dichtgeknepen. Als
ik de trap afloop en door het
kleine gangraampje naar hem
kijk, knipoogt hij vriendelijk te
rug. Het nest kun je nauwelijks
een nest noemen. Niet meer
dan een paar takjes aan het
eind van een veel te dunne
hulsttwijg. Daardoor zwiept hij
bij elke windvlaag als in een
kermisattractie heen en weer.
Om zeeziek van te worden.
Maar als de jongen straks uit
het ei gekomen zijn, kan de kat
er tenminste niet bij.
Ons Turkse torteltje bivakkeert
al heel lang in de buurt. Het
kippenhok van de buren was
zijn supermarkt Als er voer
werd gestrooid, kreeg hij ook
zijn deel en daardoor was hij
zelfs tammer dan de kip die
achteraf een haan bleek te zijn.
Nu de kippen en haan zijn op
gedoekt. moet hij zijn kostje er
gens anders opscharrelen.
(Gras)zaden en bessen vormen
het dagelijks menu. Maar waar
mensen (en broodkruimeltjes)
zijn, houdt de Turkse tortel het
nog gemakkelijker uit. Dat be
wijst zijn succesverhaal wel.
Dit grijze duifje met zijn roze-
beige-bruine glans en een half
zwart halsbandje kwam vijftig
jaar geleden alleen nog maar
voor in India en het Midden-
Oosten. In die afgelopen halve
eeuw is het torteltje in een
stormachtig tempo over heel
Europa uitgezwermd. Het be
gon met de Balkanlanden en
vandaar trok hij via Hongarije
en Tsjecho-Slowakije naar
West-Europa. In Nederland is
de Turkse tortel voor het eerst
in 1947 gezien. In 1949 broedde
hij voor het eerst en nu leven er
hier naar schatting al zo'n
100.000 broed paren! Hij is ook
al naar Engeland overgestoken
en heeft inmiddels IJsland be
reikt. De graanboeren in de Ver
enigde Staten zijn dus gewaar
schuwd.
Dat succes heeft alles te maken
met de enorme voortplantings-
drift van de Turkse tortel. Hij
broedt het hele jaar door en
produceert vaak drie tot vier
broedsels per jaar. Als eksters of
katteh toeslaan en dat ge
beurt nogal eens behoren
zelfs zeven legsels tot de moge
lijkheden. Soms worden de jon
gen uit een eerder broedsel nog
door de ouders gevoed als er al
nieuwe eieren in het nest lig
gen. Officieel gebeurt dat van
maart tot september, maar in
een zachte winter als die van dit
jaar hoef je niet op te kijken van
een kersttorteltje. Hij broedt
vrijwel altijd in een altijdgroene
boom, zoals mijn hulst of een
den.
Het duifje dankt zijn Neder
landse naam aan de liefde die
men in Turkije voor hem
koestert. Ik heb me laten vertel
len dat hij daar 'kumru' wordt
genoemd en dat hij wordt ver
troeteld als een heilige vogel. Ze
hangen mandjes voor hem op
om het broeden bij huis te be
vorderen, want dat brengt geluk
en voorspoed.
De Turkse tortel heeft iets verte-
derends, zoals alle dieren met
relatief grote bruine ogen blijk
baar op onze sentimenten in
werken. Ook het koeren helpt
daaraan mee. Het is een be
scheiden, bijna hees 'koe-koe
koe-roe' met de klemtoon op de
middelste noot, terwijl het
laatste stukje er een beetje bij-
hangt. Een aardig geluid, al
wordt het soms zo vaak achter
een herhaald dat het een beetje
slaperig maakt. Vooral op een
mooie, lange zomeravond. Ie
gaat er nu al naar verlangen.
TON INT VELD
