Een 'hotel'
zonder
uitzicht
Het ontstaan
van onze taal
ZATERDAG 4 APRIL 1992
Hoe is taal ontstaan? En hoe
lang geleden is dat gebeurd? Al
600jaar is men met die vragen
bezig maar op de eerste is nog
steeds geen antwoord gelan
den. De tweede is nu bij bena
dering bekend: circa 40.000
jaar geleden.
t einde van de middeleeuwen ontdek-
i dat talen niet steeds gelijk blijven
eranderen: nieuwe woorden, andere
uitspraak, andere grammatica. Daardoor was
niet langer vol te houden dat God alle talen
voor eens en voor altijd in Babel. bij de Baby
lonische spraakverwarring, gemaakt had.
Maar als God niet toen de talen gemaakt had,
hoe zijn ze dan wel ontstaan? Zo stuitte men
op de vraag die ook nu nog niet te beant
woorden is. Met recht kunnen we pessimis
tisch zijn of er ooit een antwoord komt. Want
de oudste documenten, inscripties, kleita
bletten of vazen met opschrift zijn altijd min
der oud dan de taal zelf.
De taal moet veel eerder ontstaan zijn dan
het opschrijven. Dus zullen we nooit ergens
een oeroude Inscriptie vinden die ons haar
fijn vertelt hoe de mensen zijn gaan spreken.
Taal, gesproken taai, moet veel ouder zijn
dan de alleroudste geschreven tekst; daarom
zullen we over het ontstaan van de taal zelf
nooit een ooggetuigeverslag te lezen krijgen.
Ondertussen is er wel veel gefantaseerd
over hoe het gegaan zou kunnen zijn. De een
meende dat taal ontstaan is door het naboot
sen van dierengeluiden, de ander dacht dat
taal ontstaan is uit verzuchtingen en vreug
dekreten, en een derde dacht aan liedjes,
woordeloze liedjes, die op den duur geassoci
eerd werden met betekenis. Zo zijn er ontel
baar veel theorieën bedacht over het ont
staan van taal, maar omdat ze stuk voor stuk
niet te bewijzen zijn, zullen het wel altijd
theorieën blijven. De taalwetenschap had het
zoeken dan ook ai lang opgegeven.
Totdat er nieuwe gegevens kwamen uit een
andere hoek, nameliiK van de archeologen en
de paleontologen, de verzamelaars van fos
siele schedels, geraamten en gebruiksvoor
werpen. Sinds Charles Darwin in de vorige
eeuw zijn evolutietheorie publiceerde, is er
gezocht naar fossiele overblijfselen
wel wat opgeschoten. We weten
meer dat onze verre voorouders aJ miljoenen
jaren geleden uit de bomen zijn gekomen en
op twee benen gingen lopen. De Neandertha
lers, die wat kleiner en sterker waren dan wij
maar er al tamelijk menselijk uitzagen en
reeds een flinke scnedelinhoud hadden, ver
schenen zo'n 500.000 jaar geleden.
Ze zijn ongeveer 40.000 jaar geleden uitge
storven. We weten niet precies waardoor,
maar kort na hen kwamen de zogenaamde
Cro-Magnonmensen, die qua lichaamsbouw
en vermogens ai geheel met ons vergelijkbaar
waren. Zij zijn waarschijnlijk de bouwers ge
weest van Stonehenge en van de hunebed
den. en de tekenaars in de grotten van Las-
caux en Altamira.
Gezien hun cultuur en wat ze allemaal kon
den, beschikten zij stellig reeds over taalver
mogen. Ze konden en wisten veel te veel om
in één generatie op te doen; ze moeten hun
kennis van generatie op generatie overgedra
gen en uitgebreid hebben. Dus moeten ze
taal gekend hebben.
De Neanderthaler had waarschijnlijk her
sens genoeg voor taal, maar niet het juiste
strottehoofd en onvoldoende beheersing over
zijn stembanden. Het is onwaarschijnlijk dat
hij al spreken kon. Vandaar die globale date
ring voor het ontstaan van taaJ: na de Nean
derthaler. maar wel ai bij de Cro-Magnon
mensen. dus circa 40.000 iaar geleden.
Een raadsel is overigens noe de Neandertha
ler, die geen domme jongen was, georgani
seerd op jacht ging, een godsdienst had en
misschien zelfs kon rekenen. Hoe deed hij
dat zonder (gesproken) taal? Er is daarom wel
eens verondersteld dat er aan de oorsprong
van onze gesproken taal een enorme periode
van gebarentaal moet zijn voorafgegaan.
Een 'afkoelkamer', bestemd voor diegenen die 'het even niet meer zien zitten'.
Op een steenworp afstand ligt de wel
vaart voor het grijpen. Luxueuze kanto
ren en futuristisch vormgegeven bedrij
ven bepalen de omgeving. Een golfbaan,
ter ontspanning van zakenmensen.
Vlakbij raast het verkeer over de snel
weg Amsterdam-Utrecht. Geklemd tus
sen al die kenmerken van de welwaarts-
maatschappij ligt de jeugdgevangenis
Het Nieuwe Lloyd met daarnaast het
grenshospitium, het nieuwe opvangcen
trum voor kansloze asielzoekers. Op 6
april wordt het centrum in Amsterdam-
Zuidoost oficieel geopend door staatsse
cretaris Kosto. Een dag later zullen hier
de eerste tijdelijke bewoners arriveren
van het verouderde centrum op Schip-
hol-Oost.
nieuwe grenshospitium: een 'hotel-plus' achter hoge hekken.
Een logeerkamer, voorzien van een stapelbed, toilet wastafel en douche.
Nieuw opvangcentrum
voor kansloze
asielzoekers wordt
maandag geopend
THEA VAN BEEK
Gebouwd in een carré-vorm, twee etages
hoog, smalle ramen, vriendelijke kleuren,
op de binnenplaats een sportveld met
kunstgras. De uiterlijke verschillen tussen
de ernaast gelegen jeugdgevangenis en het
hospitium zijn miniem. Metershoge hekken
en een betonnen muur lijken dat beeld te
bevestigen.
„Dit een gevangenis?" Directeur R. Hof
stee Veert op uit zijn stoel. „Dat lijkt me een
onjuiste voorstelling van zaken. De mensen
kunnen hier ieder moment weg. We houden
ze niet tegen hun zin vast, zoals in een ge
vangenis. Wie wil kan elk moment vertrek
ken." Geeft toe: „Inderdaad ja, naar het
land van herkomst."
„Bovendien, we kennen hier niet de mo
gelijkheid van disciplinaire straffen. We
willen er juist zo veel mogelijk een hotel
van maken. Een hotel-plus." Hofstee krijgt
bijval van A. Moldovan, hoofd begeleiding:
„De naam grenshospitium zegt het al: een
hotelfunctie bij de grens,"
Vluchtelingenwerk denkt daar anders
over. „Dat woord deugt niet. In de eerste
plaats ligt het niet bij de grens, maar in Ne
derland. Uitgeprocedeerde asielzoekers uit
opvangcentra elders in het land worden
hier ook naar overgebracht. Bovendien
worden de mensen er als criminelen opge
sloten, net als in een gevangenis", aldus
woordvoerster F. Biesma.
Aangenaam
Er zal volgens de directie alles aan worden
gedaan om het noodgedwongen verblijf van
de kanslozen hier zo aangenaam mogelijk te
maken: sport en sociaal-culturele activitei
ten, cursussen, een bibliotheek, gezond
heidsdienst, sociale en geestelijke hulp.
Het gebouw biedt onderdak aan 120 asiel
zoekers, ondergebracht op een van de vier
afsluitbare paviljoens, elk verdeeld in twee
units. Elke unit telt twaalf kamers; 96 dus in
totqal. Alle voorzien van een stapelbed, toi
let, wastafel en douche. Wie wil kan tegen
een kleine vergoeding een eigen tv op de ka
mer krijgen. Naast de reguliere tv-program-
ma's is er een intern videokanaal waar eigen
boeiend om naar dit soort werk om te scha
kelen. Veel sollicitanten gaven te kennen
geen sleutels meer te willen omdraaien,
maar meer te willen doen niet mensen, en
met meer bewegingsvrijheid. Maar ze zijn
wel vertrouwd met de spanning van vrij
heidsbeperking. Ze moeten alleen wel die
penetentiaire knop omzetten."
Zelf was Hofstee ook werkzaam in direc
tiefuncties van strafinrichtingen. Ook Mold
ovan komt van Justitie. In zijn laatste functie
was hij hoofd van het bureau sociale dienst
verlening De Schans, beter bekend als de
nabijgelegen Bijlmerbajes.
Frisse neus
Op zijn rondleiding door het gebouw laat
Moldovan trots alle keurige ruimten zien.
Hij reageert wat verlegen bij een zware deur
op de bovenste verdieping. Het deurraampje
geeft uitzicht op de 'luchtbox'. Een felle
wind waait er naar binnen via het rooster
waarmee de betonnen ruimte is afgedekt
„Voor mensen die in de war zijn en toch een
frisse neus willen halen", legt hij uit.
Zoals ook de twee op de begane grond ge
legen 'afkoelkamers' bestemd zijn voor die
genen die 'het even niet meer zien zitten'.
Het schaarse meubilair bestaat uit een ma
tras en een roestvrij stalen toiletpot. Alleen
de directie kan de vreemdeling in deze af
zondering plaatsen. Tenzij hij of zij dat zelf
wil. Maar wie wil dat?
De ruime sportzaal oogt beter. In de bi
bliotheek staan de nog uit te pakken dozen
met boeken in alle talen gereed. Speciaal
voor de kinderen is er een eigen crèche. Het
gele zeil is opgefleurd met rode en blauwe
cirkels. Spreekkamers voor advocaten en
voor Vluchtelingenwerk.
„Van het begin af hebben we ons verzet
tegen dit hospitium", zegt VW- woordvoer
der Biesma. „We vinden ook nog steeds dat
kinderen daar niet horen te worden opgeslo
ten. We onderzoeken nog de mogelijkheid
om dit alsnog langs juridische weg te voor
komen. Tegen het grenshospitium zelf valt
weinig meer te doen. Het staat er."
informatieve programma's worden ver
zorgd. Om de zaak 's nachts beheersbaar te
houden gaan alle kamers tussen tien uur
's avonds en zeven uur in de ochtend wel op
slot.
In een van de cursusruimten staan de
goed gevulde vuilniszakken met gedragen
kleding al klaar. Aangedragen door het per
soneel; voor het uitzoeken. Wat niet past
kan met de aanwezige naaimachines zelf
vermaakt worden. Een zo nuttig mogelijke
en zinvolle dagbesteding, daar draait het
óhi. En wie weet, misschien kan een compu
tercursus, het leren van een vreemde taal
(„nee, geen Nederlands") of een cursus
fietsreparatie bij terugkeer in eigen land de
kans op werk daar vergroten.
Een eigen gezondheidsdienst, sociale en
geestelijke hulp, het is allemaal aanwezig.
Zelfs een fraaie gebedsruimte ontbreekt
niet. Beschikbaar voor elke religie en multi
functioneel te gebruiken. Wie zelf wil koken
kan gebruik maken van een 'pantry' op de
eigen unit. Maar wóór ook de blik vanuit de
smalle ramen wordt geworpen, overal weer
is er die muur en dat hek.
schiphol-°ost
Op 23 september 1986 werd het opvangcen
trum voor asielzoekers op Schiphol-Oost ge
opend. Daarmee kwam een eind aan het
vaak dagen en nachten achtereen bivakke
ren in de transit ruimte van de luchthaven.
Een mensonwaardige situatie, was het oor
deel. Daarbij speelden ook overwegingen
mee van de KLM en de luchthaven Schiphol.
De op banken slapende vluchtelingen, om
geven door hun vaak schamele bagage,
vormden nu niet bepaald het visitekaartje
voor de nationale luchthaven.
Dat Schiphol-Oost, onder beheer van de
Koninklijke Marechaussee, ook niet de he
mel op aarde was, bleek al snel. De kleine
ruimte in het voormalige stationsgebouw
biedt plaats aan veertig mensen. Meestal in
afwachting van hun uitzetting. Vijf slaapka
mers, volgepropt met bedden. Gelegenheid
tot ontspanning of enige privacy ontbreekt
vrijwel.
De binnenplaats met het sportterrein.
De afgelopen vijf jaar werden hier in totaal
ruim 3600 asielzoekers ondergebracht. Met
in 1989 het record-aantal van 1647 mensen.
De afgelopen twee jaar daalde het aantal
'gasten' spectaculair tot 361 in 1990 en 324
in 1991. Ghanezen vormden in 1990 met een
aantal van 115 de hoofdmoot in het opvang
centrum. Sinds vorig jaar zijn dat er opmer
kelijk minder. Volgens een woordvoerder
van het ministerie van justitie wordt die da
ling vooral verklaard doordat Ghanezen zich
sindsdien als Liberianen aanmelden. De
kans op uitzetting wordt zo geringer Inge
schat, vanwege de onrust in Liberia.
Dat de spanningen onder deze primitieve
omstandigheden regelmatig hoog oplopen,
lijdt geen twijfel. Vaak met hele groepen te
gelijk wisten de kanslozen het centrum te
ontsnappen. De afgelopen twee jaar waren
dat .er ruim honderd. De meesten zagen
kans in de illegaliteit onder te duiken.
Op1 slot
Wie in het nieuwe opvangcentrum binnen
komt, ziet ook de deur achter zich op slot
gaan. Gemiddeld voor zes tot acht weken.
Slechts een zeer gering percentage komt als
nog In aanmerking voor de asielprocedure.
Voor de meesten geldt het vooruitzicht van
de retourvlucht. Biesma van Vluchtelingen-
Werk: „Frustraties dus alom. Je kunt er
wachten op problemen.
„Het is ook vaak heel hard", beaamt di
recteur Hofstee van het nieuwe opvangcen
trum. „Vaak gaat het om zeer goed opgelei
de mensen. Ze hebben veel geld geïnves
teerd ln een reis naar hier. Thuis alles ach
tergelaten, in de hoop op een goede toe
komst. Het betekent een enorm gezichtsver
lies als zij dan in hun oude omgeving moe
ten terugkeren."
„In de opvangcentra ln het land is men in
derdaad beter af. De druk is er minder groot
en de kans is er ook groter om onder te dui
ken in de illegaliteit. Maar de samenleving
vindt dat afgewezen asielzoekers niet de
mogelijkheid moeten hebben om hier on
gelimiteerd te blijven."
Van de 90 personeelsleden in het grens
hospitium zijn er 44 'vreemdelingenbegelei
der'. De helrt is afkomstig uit het gevange
niswezen. Hofstee: „Het bleek moeilijk voor
deze functie mensen te werven. Gevangenis
personeel dat toch solliciteerde, vindt het
